ORGANİK TARIM VE HAYVANCILIK

Transkript

1 AKTÜEL Sabiha ÜNAL* ORGANİK TARIM VE HAYVANCILIK Özet Dünya da bugün organik tarım 110 dan fazla ülkede 19,7 milyon hektarı orman ve doğadan toplama olmak üzere toplam ve 31,8 milyon hektar alanda yapılmaktadır. Kişi başına organik ürün tüketiminde en yüksek harcamayı yıllık 113,89 $ ile Danimarka yapmaktadır. Üretimde sırasıyla Avustralya, Arjantin, İtalya, ABD, Brezilya, Uruguay, Almanya, İspanya, İngiltere ve Şili gelmektedir. Asya kıtasında 2003 yılından itibaren organik üretimde görülen büyüme dikkat çekicidir. Bu da Çin in son yıllarda üretimini artırarak Asya daki ihracatçı ülkeler içine girmesinden kaynaklanmaktadır. Ülkemizde organik tarım yıllarında 8 ürün ihracatına yönelik olarak başlamış olup, bugün 205 ürüne ulaşmıştır. Yaş ve kuru meyveler ve sebzeler dışında, işlenmiş organik ürün çeşitlerinde de yıllar içinde önemli artışlar olmuştur. Türkiye de organik tarım yapılan alan, toplam tarımsal alan içerisinde henüz %0,8 seviyesinde bir paya sahiptir yılında 26 milyon ABD doları karşılığın 9 bin ton organik ürün ihracatı yapılmıştır. Ülkemizde organik ürünlerin iç pazarda tüketimi düşüktür. Bunun da en büyük nedenleri fiyat yüksekliği, bilgi yoksunluğu ile tanıtımın yeterince yapılmamasıdır. Giriş Organik Tarım ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemini içerir. Üretimde miktar artışı değil, aynı zamanda ürün kalitesinin de yükselmesini amaçlayan her aşaması kontrollü bir üretim şeklidir. Konvansiyonel tarımda ürünün kalitesinin ikinci plana atılması ekonomik üretim yapan işletmelerde mekanizasyonun artırılması ve özellikle bilinçsiz uygulamalar, toprağın canlı tabakasını yok ederek toprakta sert tabakalar, sıkışmalar oluşmasına neden olmuştur. Bu durumda erozyonu teşvik etmiştir. Verim artışı sağlanırken üretimde ekolojik denge bozulmuş ve toprağın canlı kısmı ölmüştür. Hayvansal üretimde de gerek fazla ilaç kullanımı gerekse yemde kullanılan bazı katkı maddeleri ve antibiyotikler insan sağlığını tehdit eden boyutlara ulaşmıştır. Bugün en önemli kanserojen kimyasallar arasında bulunan DDT, 1979 yılından itibaren ABD başlayarak tüm dünyada yasaklanmıştır. Oysa 1940 lı yıllarda DDT yi bulan kişi Nobel e aday gösterilmişti. Yakın zamanda Dioksin ve BSE gibi hastalıkların çıkışından sonra 1980 yıllarından itibaren organik tarıma verilen önem ve ilgi artmıştır. Bilindiği üzere organik üretim çevreyi ve sağlığı koruduğu gibi küresel ısınmayı da %37 oranında azaltmaktadır. Tarihçe Ekolojik Tarım Avrupa da 1910 yıllarında uygulanmaya başlanmış, kontrollü üretim ise, 1930 da başlamış zaman içinde küçük çapta da olsa artan alanda bir gelişme göstermiş ve 1970 yıllarında ticari anlamda önem kazanmıştır yılında Almanya da Uluslararası Ekolojik Tarım Hareketleri Federasyonu/ International Federasyon of Organic Agriculture Movements (IFOAM) tüm Avrupa da ekolojik tarımsal hareketlerini bir çatı altında toplamayı, sağlıklı bir şekilde yönlendirmeyi, gerekli standart ve yönetmelikleri hazırlamayı ve tüm gelişmeleri üyelerine ve çiftçilere aktarmayı amaçlayarak kurulmuştur. Daha sonra Avrupa da 2092/91 sayılı AB Direktifinin yayınlan- * Dr., Veteriner Hekim, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü. 8 Cilt: 77 Sayı: 4 Yıl: 2006

2 ması ile organik üretimin esasları denetlenmesi yasalaşmıştır. Bunu 2001 yılında Japonya da JAS yönetmeliği ve 2002 yılında ABD de NOB yönetmeliği izlemiştir. Avrupa Ülkelerinde her yıl ekolojik tarım alanları %20-30 büyümektedir. Dünyada Organik Tarım ABD: 21 Ekim 2002 tarihinde uygulamaya konulan Amerikan Tarım Bakanlığı nın Ulusal Organik Programı (NOP) yürürlükte olup organik ürünler buna göre sertifikalandırılmaktadır. Bu yönetmelikte, yönetmeliğimizden farklı olarak içeriğinde %70 den daha az organik hammadde kullanılarak üretilen işlenmiş ürün tarifi de bulunmaktadır. 10 Haziran 2005 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren yönetmeliğimizde ise en az %95 i organik olan ürünler ile %70-%95 arasındaki geçiş ürünlerinin tarifi yer almaktadır. Ayrıca ABD de yıllık geliri 5000 $ dan düşük olan yetiştiriciler ile perakendeciler için organik ürün üretimi ile ilgili sertifika alma zorunluluğu yoktur. Ayrıca birçok eyalette 0-2 yaş arası bebek mamalarının organik üründen yapılması zorunluluğu bulunmaktadır. ABD et ve süt ürünleri gurubu ile kuru fasulye ve yaş meyveler ayrıca patates, domates, havuç ve soğan ve gibi sebzelerin en büyük üreticileri arasındadır. Kanada: Kanada nın üretimi organik gıda konusunda artan talebi karşılamaya yetmemekte bu yüzden hammadde ağırlıklı ithalat gerçekleşmektedir. ABD, Kanada organik gıda pazarında başlıca ihracatçı konumunda olup, ABD yi Meksika izlemektedir. Kanada standartlar konseyi tarafından 19 Nisan 1999 tarihinde onaylanmış ve aynı yıl haziran ayında yayımlanan Organik Tarım Ulusal Standardı yürürlükte olup, üretim, işleme, paketleme, etiketleme, depolama, dağıtım koşullarını belirlemektedir. Japonya: Japonya önemli bir organik ürün tüketici ülkesidir. Bunun en önemli nedeni nemli iklimi nedeniyle tarımsal üretimde yüksek oranda kimyasal madde kullanımıdır. Japonya da organik gıda pazarında meyve ve sebze ürünleri yaklaşık %63 lük pay ile en önemli ürün grubu konumunda iken, pirinç %12,5 ile ikinci ürün olmuştur. İşlenmiş ürünlerin payı %1-2 civarındadır. Önümüzdeki yıllarda organik ürün pazarının daha da büyüyeceği ifade edilmektedir. Fakat Japonya nın yaş meyve sebze ithalatında uyguladığı ürünleri buhardan geçirme işlemi (fumigasyon), bu ürünlerin ithalatını zorlaştırmaktadır. Japonya da 1 Nisan 2001 tarihinde yürürlüğe giren JAS (Japanese Agricultural Standarts /Japon Tarım Standardı) Kanunu organik ürünle sertifikasyonunu zorunlu hale getirmiştir. Buna göre organik ürün tanımında; 3 yıldan daha fazla bir süre kimyasal madde kullanılmaması, geçiş sürecinde organik ürün tanımında ise; 6 ay ile 3 yıl bir süre zarfında kimyasal madde kullanılmaması ibaresi yer almaktadır. Yine aynı Kanuna göre etiketleme kuralları belirlenmiştir. Güney Kore Cumhuriyeti: Organik pazarın ağırlıklı olarak yaş meyve ve sebzeden oluştuğu görülmektedir. Çiftçilere organik tarımı öğretmek amacıyla 25 yıl önce Kore de organik tarım çiftçiler birliği kurulmuş olup, ilk yıllarda organik üretimdeki verim düşüklüğü nedeniyle hükümet politikaları ile ters düşmüş, daha sonra Kore gıda pazarında kimyasal madde kullanımında önemli bir kısıtlama olmaması ve kanser oranının %25 civarında olması nedeniyle hem çitçilere organik tarım konusunda teknik destek vermek hem de tüketicileri desteklemek amacıyla eğitim programları düzenlenmektedir. Hong Kong ve Singapur: Kısıtlı tarımsal olanaklara sahip olmaları nedeniyle tarımsal ürün talebinin bir çoğu ithal edilmektedir. AB de Organik Tarım Almanya: Organik tarım konusunda köklü geleneklere sahip Almanya da biyodinamik tarım Rudolf Steiner öncülüğünde 1924 yılında başlamış ve daha sonra bu akıma bağlı kalanlar bir araştırma kuruluşu kurmuş (Demeter) ve bu akım çerçevesinde tarımsal üretime ilişkin sertifika vermeye başlamışlardır li yıllarda organik tarımın popüler hale gelmesiyle çok sayıda organik satış mağazaları kurulmuştur yılında ise Almanya da Bioland isimli üretici örgütü kurulmuş 1975 yılında kurulan SÖL Ökoloji Tarım Vakfı Uluslararası Organik Tarım Federasyonu kurulmasını (IFOAM) desteklemiştir. Almanya da 2020 yılında toplam ekilebilir alanın %20 sinin organik tarıma ayrılması kararlaştırılmıştır. Yaş meyve ve sebzede patates, havuç, soğan, lahana, karnabahar ve kabak iç pazar talebini karşılamaya yeterli iken, bir çok Cilt: 77 Sayı: 4 Yıl:

3 ürün ithalat yolu ile pazara sunulmaktadır. En çok ithal edilen ürün meyve olup, (%56) bunu sebze izlemektedir. Pazar olarak son yıllarda özel satış mağazaları dışında süpermarketlere yöneliş gözlenmektedir. İngiltere: İngiltere de organik tarım 1930 yıllarında başlamış olup, 1946 yılında organik tarım konusunda önde gelen bir kuruluş olan Soil Association kurulmuştur. Daha sonra 1955 yılında organik yetiştiricilik üzerine uzmanlaşmış Henry Doubleday Research Association kurulmuştur. Üretimin %50 si meyve, sebze ve hububattan oluşmakta olup, son dönemlerde et ve süt ürünleri de önemli artış göstermiştir. Organik üretim ağırlıklı olarak ülkenin güney batısı, İskoçya Galler ve Midland bölgelerinde gerçekleştirilirken kuzey İrlanda da organik üretim düşüktür. Organik ürün talebi konvansiyonel ürün talebinden daha hızlı artış göstermektedir. Ayrıca organik ürünlerin her çeşidine önemli bir talep vardır. Bu sebeple organik ürünler sektöründe ihracatçı firmalarımız açısından hemen her ürün için önemli bir ihracat potansiyeli mevcuttur. Fransa: Fransa hem iyi bir pazar hem de rekabetçi bir ülke konumundadır. Fransa da 1999 yılında Tarım Bakanlığı çiftçilerin organik üretime geçmeleri için 16 milyar $ kaynak sağlamıştır. Fransa 2010 yılı itibariyle AB nin en önemli organik gıda tedarikçisi konumunda olabilmesi için gerekli tarımsal üretim kapasitesinin sağlanabilmesi hedeflenmiştir. Fransa Avrupa da bebek mamalarının en çok tüketildiği ülkedir. Organik gıda işleyen firmalar, hammaddelerini doğrudan üreticilerden almaktadırlar. Bunlar ithal ürünlerin en önemli alıcısı konumundadır. Organik ürünlerle ilgili mevzuat tüm AB ülkelerinde olduğu gibi 2092/91 sayılı AB Direktifine göre yapılmaktadır Danimarka: Dünyada organik gıda tüketiminde Danimarka ilk sıralarda yer almakta olup, bunun en önemli nedenlerinden birisi organik ve konvansiyonel ürünler arasında fiyat farkının az olması gelmektedir. Danimarka da organik çiftliklerin %85 inde hayvansal ürün yetiştirilmekte olup, çiftliğim ekili arazisi daha çok hayvansal yem üretimi için kullanılmaktadır. Organik ürünler arasında süt ve süt ürünleri en çok satılan ürün grubu olup (toplam üretimin yaklaşık %65 i) bunu sebze (%20) ve yumurta (%10) izlemektedir. Son zamanlarda hububat üretimi de artmıştır. İhraç ettiği ürünler içinde süt ürünleri %48 ile en önemli ürün kategorisi olup bunu %19 ile et ürünleri izlemektedir. Danimarka da organik gıda satışları büyük ölçüde süpermarketlerden gerçekleştirilmekte olup, bunu özelleşmiş mağazalar izlemektedir. Avrupa ülkeleri; 6,3 milyon hektar üretim alanı, adet işletmede AB mevzuatı çerçevesinde üretim yapılmaktadır. Kişi Başına Organik Gıda Harcamaları (Yıllık $ olarak) Danimarka 113,89 İsviçre 105 Avusturya 48,42 Hollanda 38,13 Dünyadaki Organik Tarım Alanlarına Bakacak Olursak; Dünya da bugün 110 dan fazla ülkede 19,7 milyon hektarı orman ve doğadan toplama olmak üzere toplam ve 31,8 milyon hektar alanda üretim yapılmaktadır. En geniş olan 12,2 milyon hektar ile Okyanusya (Avustralya ) dır. Kıta % Okyanusya, Avustralya 45 Avrupa 25 Amerika 25 Afrika 4 Asya 1 Organik Üretim Alanlarının Toplam Tarım Alanları İçindeki Payı Ülke % Lichtenstein 26,40 Avusturya 12,9 İsviçre 10,27 Finlandiya 7,22 İtalya 6,86 10 Cilt: 77 Sayı: 4 Yıl: 2006

4 Organik Tarımda ilk 10 Ülke; Üretimde sırasıyla, Avustralya, Arjantin, İtalya, ABD, Brezilya, Uruguay, Almanya, İspanya, İngiltere ve Şili gelmektedir. Asya kıtasında 2003 yılından itibaren organik alanda dikkat çeken büyüme görülmektedir. Bu da Çin in son yıllarda üretimini artırarak Asya daki ihracatçı ülkeler içine girmesinden kaynaklanmaktadır. Japonya Dünyada gelişen organik pazar içinde Avrupa ve ABD den sonra üçüncü gelmektedir. Japonya da üretim JAS yönetmeliğine göre yapılmaktadır. Organik ürün pazarı olarak dünyada, Avrupa, ABD ve Japonya dikkat çekmektedir. Ekolojik ürün pazarında tüm satışların ülkelere göre yıllık %10-40 artışlarla 23,5 milyar Euro dolayında olduğu hesaplanmaktadır. En önemli ihracatçı ülkeler; ABD, Çin, Hindistan ve Türkiye olarak belirtilmektedir. Türkiye ve Hindistan organik pamuk üretiminde ilk sıralarda yer almaktadır. Dünyada üretimde ilk üçüncü sırada yer alan İtalya hem üreten, hem ithal ederek pazarlayan ülke konumundadır. İhracatımızın yöneldiği ülke sayısı 40 civarında olup, en önemli ihraç pazarlarımızı başta Almanya, İngiltere, Hollanda, İsviçre, Fransa olmak üzere AB ülkeleri oluşturmaktadır. Bu ülkeler dışında Kuzey Avrupa ülkeleri, ABD, Kanada ve Japonya önemli pazar ülkelerdir yılında 33 milyon ABD doları karşılığı 16 bin ton ürün ihracatı yapılmıştır yılında ise 26 milyon ABD doları karşılığın 9 bin ton organik ürün ihracatı yapılmıştır. Ülkemizde organik ürünlerin iç pazarda tüketimi düşüktür. Bununda en büyük nedeni fiyat yüksekliği ve bilgi yoksunluğu yanı sıra tanıtımın yeterince yapılmamasından kaynaklanmaktadır. Organik tarıma verilecek destekler ve iç tüketimin artması ile fiyat farkının azalması olasıdır. Bunların dışında organik tarımın ve ürünlerin ülkemizde tanıtımı ve bilgilendirilmesinin yeterince yapılması gerekmektedir. Türkiye de organik üretimin ürün grupları itibariyle dağılımı %41 meyveler, %35 tarla bitkileri, %10 sebzeler, %14 diğerleri gelmektedir. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, tıbbi aromatik bitkiler, pamuk, tercih edilen ürünlerdir. Hayvansal ürünlere talebin az olması ve hayvan yemi üretiminin henüz yeterince yapılamaması gibi nedenlerden üretimde bal dışında et ve süt,yumurta üretimi son derece düşük olup, ihraç edilen ürünler listesinde dahi yer almamaktadır. Görevlendirilen Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları, Türkiye de Organik Tarım: Ülkemizde organik tarım yıllarında dünyada organik tarımın gelişmesine ve yurt dışından gelen organik ürün talebine bağlı olarak 8 ürün ihracatına yönelik başlamış olup, bugün 205 ürüne ulaşmıştır. Yaş ve kuru meyveler ve sebzeler dışında, işlenmiş organik ürün çeşitlerinde de yıllar içinde önemli artışlar olmuştur. Türkiye de organik tarım yapılan alan, toplam tarımsal alan içerisinde henüz %0,8 seviyesinde bir paya sahiptir. Türkiye de organik tarımda avantajlı bölgeler olarak, iç Karadeniz şeridi, Kapadokya Bölgesi, Göller Yöresi, Bozcaada, Gökçeada, Karaburun Yarım Adası ve İç Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi sayılabilir. Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları IMO ECOCERT-SA ETKO CU BCS EKO-TAR-TR ICEA CERES ORSER-TR Akredite Kuruluşu DİE SAS/ Sweden COFRAC-France OIAS (işlemler devam ediyor) LACON RVA-Netherlans DAR-Germany TÜRKAK-Turkey SINCERT-Italy DAR-Germany Akreditasyon için yasal süreçte Cilt: 77 Sayı: 4 Yıl:

5 Türkiye de Organik Tarım alanlarının Bölgelere Göre Dağılımı (2004) Bölge % Akdeniz Bölgesi 46;9 Ege Bölgesi 28,1 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 11,7 Karadeniz Bölgesi 6,5 Doğu Anadolu Bölgesi 3,2 İç Anadolu Bölgesi 2,3 Marmara Bölgesi 1,4 Türkiye de Organik Tarımsal Üretim Yıllar Çiftçi Sayısı Üretim Alanı (ha) Üretim miktarı (ton) Ürün sayısı Organik Üretici Birlikleri İLİ İLÇESİ ÜRETİCİ BİRLİĞİ ADI Samsun Terme Organik Fındık Üreticiler Mersin Merkez Organik Sebze üreticiler Adana Merkez Organik Sebze Üreticiler Ankara Polatlı Organik Tahıl Üreticiler Mersin İl Bazında Organik Muz üreticiler Sonuç Olarak, Tüm dünyada gerek toplam tarım alanları içindeki payı, gerekse üretilen ürün çeşitliliği açısından artış gösteren organik tarım, ülkemiz açısından büyük bir avantajdır. Türkiye de, ihracatçı ülke konumunda gelen talepler doğrultusunda başlamış bir üretimdir. Ülkemiz özellikle pamuk üretimi ve tıbbi aromatik bitkiler üretiminde Avrupa ülkeleri için vazgeçilmez bir konumdadır. Ancak gerek organik ürünlerin yeterli tanıtımının yapılamaması gerekse fiyat farkından kaynaklanan sebeplerden iç pazarın ilgisizliği söz konusudur. Ayrıca hayvancılığa çok müsait mera alanı ve geniş otlak alanları olan yörelerde gayet rahatlıkla koyunculuk, süt sığırcılığı ve besicilik yapılması mümkündür. Bu sebeple gerek müteşebbis firmalara ve gerekse yetiştiricilere bu konuda bilgi ve eğitim verilmesi gerekmektedir. KAYNAKÇA 1- Prof. Dr. Ahmet ALTINDİŞLİ Ege Ünv.. Ziraat Fakültesi Ders Notları 2- Biotiere Bioland Ökologischer Landbau/Biotiere.de 3- Organik Tarım Ürünleri Dış Pazar Araştırması / İGEME Ocak Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik 10 Haziran 2005 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete 5- Dr.Ulrich Schumacher /Milchvichfütterung im ökologischen Landbau World Wide Statistics. 7- Vildan Karaaslan Sunu 2006 / Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü / Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Dairesi Başkanlığı Cilt: 77 Sayı: 4 Yıl: 2006