FtRE VE ZAYIAT NlSBETLERt

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI FtRE VE ZAYIAT NlSBETLERt İSTANBUL Eylül, 1977

3

4 ÖNSÖ 5590 Sayılı Kanunun Odalar'a verdiği görevler arasında, ticaret ve sanayi erbabınm mesleklerinin icrasında ihtlyaeları olabilecek her eeşit bilgiyi müracaatları halinde kendilerine vermek, ticaret ve sanayie ait her türlü incelemeleri yapmak ve derlemak hususları da yer almaktadır, Üyelerimiz ve resmi mereiler tarafından, fire ve zaylat oranları ile ilgili müracaatları gözönüne alan Oda'mız, mezkar konuda Meslek Komitelerince tesbit edilmiş ve Yönetim Kurulunca onaylanmış bulunan nisbetleri 1977 Eylül ayı itibariyle alfabetik sıraya göre derlemiş olup, ilişlkta ilgililerin istifadesine sunmaktadır. jstanbul Tıcaret Odası

5

6 içindekiler -A~ Sahife AHŞABIN EMPRENYESi. 1 AKARYAKıT 1 AKÜ 2 ALTIN 2 ALÜMiNYUM 2 ALÜMiNYUM MUTFAK EŞYASı 3 AMBALAJ MALZEMESi 3 Torba ve Branda 3 Cuval 4 Kutu 4 ANTiFiRiz 5 AYCICEGi 5 AYNA 5 ~B~ BAGIRSAK 6 BAHARAT 6 Karabiber 6 Karanfil 7 Tarcın 1 Kimyon 7 MOhlep 8 BAKıR LEVHA 8 BAKKALIYE 8 BALIK 9 Sudak Balıkları 9 Yayın Balığı. 9 Hamsi 10 Yılan Balığı. 11 -v-

7 Sahlfe BORU BOYA ' cç- CAM. CAM EŞYA. öanli HAYVAN. CIVATA CIVATA - SOMUN - PIM REFOR - PUL CADIR BEZI CANTA. CAY, CELIK CiMENTO Civi. " D- DEMIR DERI. DERI KAZıNTıLARı DÖKÜM (PIK VE BRONZ) DUVAR KAGITLARI E F- ECZAHANE. ECZAHANE VE ECZA DEPOLARı. EKMEK. ELEKTRIK MALZEMELERI. EMAYE LINYIT SOBASı. ET. FAYANS vı~

8 Sahile GIDA MADDELERI (KURU) Fasulye. Yeşil Mercimek. Nohut GÖZLÜK CAMI GOL YAGI GÜMÜŞ 31, G...- -H- HALAT HALlFLEX HAYVAN YEMLERI HELVA HUBUBAT Buğday Kendir Tohumu. Küspe Celtlk HURDALAR HURDA DEMIR ITRlvAT DEPOLARıNDA IC- CAMAŞl RI lekili LOKANTA.._ INŞAAT MALZEMESI Kireç Kiremit. IPEK DÖKÜNTÜSO IPLIK Sentetik Iplik

9 Sahife Yün Iplikte, Sentetik.lplikte = K.;..., KAGIT KAHVE KAUCUK a} Stecrin bl Asvalt c} Sentetik Kauçuk, d) Tabii Kaucuk. KECE KEMER.. KERESTE KEREViT (TATlı SU ISTAKOZU) KIL KIMYEVI-MADDELER KiTAP KREMA KUMAŞ. Perdelik Kumaşlar Döşemelik Kumaş. Montoluk Pardesülük.' KURU YEMIŞ KOlONYA VE LOSYON KONFEKSIYON. Sun' iplikten mamul konfeksiyon Pamuk ipliğinden mamul konfeksiyon. Yün ipliğinden mamul konfeksiyon. Sentetik iplikten mamul konfeksiyon KONTRAPLAK, SUNTA, DURALiT, FORMIKA KÖMÜR LInyit Kömürü KÖSELE MAKiNA KAYIŞI KETEN VE PAMUK HORTUMLAR

10 Sayfa LASTiK 64 M MADENLER 65 Kolay 65 ~n~ M MANIFATURA (FANTAZI MANIFATURA VE EMPRiME TOPLARI) 66 MAKARNA MANTAR LEVHA MECMUA BAYiliGINDE. MERMER MEŞRUBAT MICIR." L- ~N- NIŞASTA 70 ODUN OTO DÖŞEMESi. OTO LASTiK KAPLAMA PLASTIK AYAKKABı. PLASTiK OYUNCAK. PLASTIK BIDON VE CEŞiTLERi. PLASTiK HAMMADDELERI PEYNIR. Beyaz Peynir Koşar Peyniri Tulum Peyniri

11 PİRİNÇ 76 PİRİNÇUNU 76 PORSELEN EŞYA 76 PUDRA ŞEKERİ 76 R RADYO 77 - S - SALAM 81 SALYANGOZ.., 81 SARIMSAK 81 SIHHİ TESİSAT MALZEMESİ 82 SİZAL - İP - HALAT 82 SUCUK. 82 SUDKOSTİK SUN'İ GÜBRE 83 SÜT SÜTTOZU. 83 ŞEKER 84 ŞEKERLİ MADDELER 84 ŞİŞE. 8 4 TAHİN 86 TARTI FARKLARI. 86 TEBEŞİR TOZU. 86 TEL. 86 TEMİZLEME (KURU SİSTEM) TEMİZLİK MADDELERİ ; Sabun Deterjan 88

12 TURŞU... S9 TUTKAL ^ TUZ.. 89 uü UN 90 ÜSTÜPÜ ' 90 VY^ YAPAK 91 Yapak, Tiftik, Keçi Kıiı 91 YAĞ.. 92 Likit Yağlar 92 Tereyağ 92 Ayçiçeği Yağı 92 Soya Yağı 93 YAŞ MEYVE VE SEBZE. 93 VER KAROLARI 93 YOĞURT 94 YTONG 95 YUMURTA. 95 -z ZEYTİN 96 ZEYTİNYAĞI 96 ZÜCCACİYE 96

13

14 A AHŞABIN EMPR.ENYESİ Ahşabın emprenyesi sırasında muhtelif sebeplerle wolmanit CB. Emprenye maddesinde ortalama % 2,5 civarmda fire husule gelebilir.. A.KARYAKIT Akaryakıt ana depodan alınarak perakende satıcılarının bulunduğu pompa depolarına nakli ve satışı esnasında ortalama olarak; Gazda (% 0.7 1/2) binde yedi buçuk, Motorinde (% 0.6) binde altı, Fuel-Oilde (% 0.5) binde beş nisbetinde fire ve zayiat verebilir. Benzin istasyonlarında satışı yapılan benzin, gaz yağı Fuel Oil ve makine yağlarının satışları sırasında veya tahmil, tahliye anında depolamadan mütevellit ortalama fire nisbetleri; Benzin % 0.10 (binde on), Gazyağı % 0.7,5 (binde yedibuçuk), Motorin % 0.6 (binde altı), Fuel-Oil % 0.5 (binde beş). Makine yağı % 0.5 (binde beş) olup, bu nisbetler tatbikatta hadisenin şekline göre; Benzin % 0.20 (binde yirmi). Gazyağı % 0.15 (binde onbeş). Motorin % 0.10 (binde on).

15 Fuel-Oil % 0.7,5 (binde yedibuçuk). Makine yağı % 0.10 (binde on) nisbetierine kadar yükselebilir. Benzin, süper benzin, gaz ve motorin satışı litre esasına göre yapılmakta olup, uzun depolama süreleri içinde % 04 nisbetinde fire ve zayiat verebilirler. AKÜ Sadece hurda olarak alım satım esnasında verebilecekleri fire nisbeti; Akü : % 5 Akü toprağı : % 5 ALTIN Altının işlenirken verdiği fire, işleme şekillerine göre değişir. 1) 22 ayar bilezikler, bunlar el kalemi veya makina kalemi ile işlenir. Eğe ile tesviyeleri az olduğundan, kiloda 1,5 ile 2 gr. arasında fire verir. 22 ayar tel işi bilezikler kiloda 2-4 gr. arası fire verir. 2) Alyanslar, bunlar eğe ile tesviye edilir. Sonra zımpara ve sonra da cila yapıldığından fire miktarı yüz gramda 3-4 gr. arasındadır. 3) Diğer ince işlerde, yani sadekâr işlerinde bu miktar daha fazlalaşır. Yüzde 10'a kadar çıkar, çünkü bunlar eğeden çıkma işlerdir, sonra da cilada olduğu için firesi fazladır. (Y.K.K ) ALÜMİNYUM ' Alüminyum potada eritilip platina kalıplarına kepçe ile dökülmesi esasına göre levha imali için platina dökümünde kullanılmış kap kaçak hurdasından % 8-12 fire, % rimat ve toz husule gelir. Külçe alüminyum, döner ocaklarda eritilip kalıplara dökülerek silindirlerde plaka haline getirilmesinden sonra plakaların müşteri talebine göre muhtelif ebad ve kalınlıklarda yuvarlak halde makaslarla kesilmesi esnasında % 2-5 civarında fire verebilir.

16 Alüminyumun sadece hurda olarak alım satım esnasmdo verebileceği fire nlsbeti % 1,5'-2'dir ALÜMİNYUM MUTFAK EŞYASİ Alüminyum disk'ten başlıyarak alüminyum mutfak eşyası imalâtında firmaların yaptıkları imalâtın nevine ve çalışma tarz ve imkânlarına nazaran fire nisbeti % 2 ile % 5 arasında değişebilir AMBALAJ MALZEMESİ Torba ve Branda 1) Naylon torba imalâtında, standart polietilende % 5'e, sup standart polietilende % 8'e kadar fire verebilir. Standart polietilende % 15'e, sup standart polietilende % 25'e kadar zayiat verebilir 2) Naylon branda imalâtında, standart polietilende % 4'e, sup standart polietilende % 6'ya kadar fire verebilir Standart polietilende % 10'a, sup standart polietilende % 20'ye kadar zayiat verebilir (Y.K.K, 15 Ekim 1971) F-12 tipindeki polietilenden film çekerek muhtelif ebadlarda naylon torba imâlinde genel olarak polietilen ham maddesinin % 8 civarında, G03 tipindeki polietilenden aynı şartlarla torba imalinde polietilenin % 9 nisbetinde fire vermesi normal görülmüştür Plâstik kanaviçeden imâl edilen torba, çuval ve hararlarda dikiş fire nisbeti % 2 civarındadır (Y.K.K.1J0.1974) Polietilenden plastik torba, brandalık, sulama hortumu imalâtı esnasında % 10 civarında fire ve zayiat olabilir (Y.K. Kararı sayı) Kerevit ihracında kullanılan ambalaj malzemesinin ihracatla ilgili hazırlık safhasında isimleri aşağıda bildirilen malzemelerin pastörizasyon odalarında, vakum makinalarında dondurulma tünellerinde ani değişen ısı farkından dolayı,

17 âyhca paketleme esnasında manipülasyon hatasından meydana gelecek firâ Tiisbetleri malzeme cinslerine göre şöyledir: Yazılı resimli karton kutu % 13 Plastik torba % 10 Plastik kap % 5 Kâğıt kapak % 36 Plastik bant % 3 Kâğıt etiket % 1 Büyük mukavva kutu % 1 Çuval: UN fabrikalarından şehir dahilindeki fırınlara sevk edilen 10 onsluk kanaviçe un çuvalları zaman zaman tamir ve bakımı yapılmak suretiyle 6 ilâ 8 defa kullanılabilir. (Y.K.K ) Hurda olarak alınıp gerekli tamir ve düzeltmeler yapıldıktan sonra satışa arzedilen hurda çember ve çuvalların bu ameliyeler esnasında verebileceği fire ve zayiat nisbetleri esnasında; Hurda çemberde % 5 (yüzde beş), Hurda çuvalda % 10 (yüzde on) civarında fire ve zayiat verebilir. (Y.K.K. 27 Kasım 1973) Satılan plastik ve kanaviçe çuvallardan özürlü olanların müşteri tarafından iadesi halinde yenileriyle değiştirilmesi gerektiği ve bu özürlü çuvalların toplam satış üzerinden oranının % 1 civarında olması uygundur. Ambalaj malzemelerinde: A) G-03-5 Standard polietilenden branda çekme esnasında % 8 civarında, B) F-2-12 Standard polietilenden naylon torbalık çekme esnasında % 8 dolayında fire olabilir. (Y.K.K ) Kutu ı Oluklu mukavva ve karton kutu imalâtında fire yüzdesinin % 10 olması normaldir.

18 A N T İ F İ R İ Z Batı Almanya'dan 1-1,5-3 ve 3.5 litrelik plâstik kaplarda ve 3,5-50 ve 200 litrelik saç kaplarda ithâl edilen antifiriz ve özel sınaî yağların ithâli, depolanması ve bilâhare satışı sıralarında kapların hırpalanmasından mütevellit sızmalar neticesi % 07 (binde yedi) nisbetinde fire ve zayiat vermesi normaldir. (Y.K.K ) AYÇİÇEĞİ 1) Yağ elde edilecek ayçiçekleri imale sevk edilmeden önce % 3'e kadar yabancı madde firesi verir. (YKK ) a) Presyon suretiyle ayçiçeğinden çıkarılabilinecek yağ nisbeti ortalama ' olarak % 38 ilâ % 38,5'dur. b) Presyon suretiyle ayçiçeği tohumundan elde edilecek küspe nisbeti ortalama olarak % 38 ilâ % 40'dır. c) Ayçiçeği tohumunun ambar firesi, nakliye firesi, tartı farkı ve rutubet firesi olarak ortalama % 1 ilâ % 1,5'dur. d) Ayçiçeği tohumunda imalât esnasında çıkabilecek işe yaramaz çıkıntı miktarı, bu tohumlarda ortalama olarak % 2,5 ilâ % 3 nisbetinde yabancı maddedir. e) Ayrıca ayçiçeği tohumundan ortalama olarak % 19.5 ilâ % 17,5 nisbetinde kabuk çıkabilir ve bu kabuklar umumiyetle fabrikalarda yakacak olarak kullanılır. (Y.K.K ) AYNA Ayna, imalâtta % 5 civarında fire verebilir.

19 B '. BAĞİRSAK ' ^ 1) Mahalli mezbahalarda kesimi yapılan küçükbaş hayvanların bağırsağı, karnından alınır. 2) Bu bağırsakların içindeki pislik temizlenir. 3) Şehir haricinde bulunan işyerlerinde bu bağırsaklar hamlatılır (tava ge^ tirilir). 4) Kamışlama işlemi ile içindeki kaba et kısmı ve dışındaki çenber (dürent) ayrılır. Bu işlemleri gören bağırsak tuzlanır ve orijinal bağırsak ismini alır. Normal sayılan bu işlem tarzı, vilâyetlerin belediye veya Et Balık Kurumu mezbahalarında yapılmaktadır. Bu işlemde bağırsakların cinslerine göre verdikleri fire nisbeti 12 ay ortalaması itibariyle aşağıda görüldüğü gibidir: Karaman bağırsağı % 2=3 Dağlıç bağırsağı % 3=5 Kıvırcık» % 8-10 ^ Kuzu» % Kara keçi» % 8^10 ı Tiftik keçi % (Y.K. Kararı tarih, 259 sayı) BAHARAT Karabiber: Üç cins karabiber vardır: Saravak, Malabar, Lampon. Saravak menşeli karabiberin ihraç limanı Singapur olursa, fire nisbeti % 4 = 6 arasındadır, Avrupa limanlarından yükleme olursa, % 3'e kadardır.

20 Hindistan menşeli Malabar karabiber, hangi limandan yüklenirse yüklensin, fire nisbeti % 1'e kadardır. Zira bu mal kalburlanmış ve fırınlanmıştır. Malezya menşeli Lampon karabiber menşeinden yüklenirse % 3'e kadar fire mevzubahis olabilir. Menşeinden yüklenmeyip de Avrupa limanlarından yükîendiği takdirde % 2'ye kadar fire verebilir. ra nf I h,., ;. Madagaskar ve Zanzibar menşeli karanfiller menşeinden yüklenirse % 8'e kadar fire ve zayiat verebilir. Avrupa limanlarından yüklenirse bu nisbeti % 3'e kadardır. Tarçın: Çin menşeli tarçın, balyalı olarak Honkong limanından yüklenirse, % Ve kadar fire verebilir. Avrupa limanlarından yüklenirse % ya run'a kadar fire mevzubahistir. Endenozya menşeli tarçın, Endonezya limanından yüklenirse % 2'ye kadar fire ve zayiat verebilir. Avrupa limanlarından yüklendiği takdirde % 1'e kadar fire ve zayiat normal kabul edilebilir. (Y.K.K ) - Karabiber: Ambar firesi % 0,5 île % 1 arasında, Yabancı maddelerden ayrılma % 0,5'e kadar, Öğütme ve eleme firesi % 3 - % 4 arasında, Paketleme firesi % 2'ye kadar. Not: Paketler 5, 10, 20, 30 gramlıktır. Kimyon : Ambar firesi (yoktur), Yabancı maddelerden ayrılma firesi %8 = 12 arasında, Yıkama, kurutma firesi % 2-3 arasında, Kavrulma firesi % 8-10 arasında, ~ Öğütme firesi % 3'e kadar, ~ Paketleme firesi % 2Ve kadar. Tarçın : Ambar firesi % Ve kadar, Yabancı maddelerden ayrılma firesi % 1'e kadar, Fırınlama firesi % 10'a kadar, Öğütme firesi % 5'e kadar, Paketleme firesi % 2'ye kadar. -

21 M ah I e p Mahlep'in şehirden şehire nal<liye firesi % 0,5'e kadar, mu^ hafaza firesi % 2'ye kadar, perakendeci firesi % 2'ye kadardır. (Y.K.K ) BAKIR LE HA İmalât sırasında tahassül edecek kendi arayişinin kullanılması suretiyle bakır levha imalâtında ham madde bazına göre fire ve tali madde yüzde nisbetleri : Mamulün Cinsi 1) Elektroliz ameliyesinden başlayan tesislerde elektrolitik bakır külçeden levha imalâtında toplam fire nisbetl ( mm. kalınlıkta) Bu imalâtta tahassül eden küllü değirmen arayişi. 2) Rafine bakır külçeden levha imalâtından toplam fire nisbetleri ( mm.) (daha kalın levhalarda bu fire % 3'e kadar olabilir.) Bu imalâtta tahassül eden küllü değirmen arayişi. 3) Kalaylı veya kalaysız hurda bakırdan levha imalâtında toplam fire nisbetleri. Bu imalâtta tahassül eden küllü değirmen arayişi. % Nisbetl 7,5 12,4 6,3 10, ,5 BAKKALİYE Konserve Pirinç Yeşil mercimek Nohut Bulgur Nişasta Şehriye Qay Pirinç unu Tuz Toz şeker % 1-2 civarında zayiat verebilir. Toptan satışta % 1-2, perakende satışta % 3'e kadar fire ve zayiat verebilir. % 1-2'ye kadar (perakende satışta). % 1'e kadar (perakende satışta). % 2-3'e kadar (perakende satışta), (Çuvalda) % 3'e kadar (perakende satışta). % re kadar, (Pakette fire vermez). (Çuvalda) % 3'e kadar. % 1-5'e kadar. %1

22 Un Patates Tereyağ Beyaz peynir Dil peyniri Kaşar peyniri Tulum peyniri Gravyer peyniri Mağlıç peyniri Zeytin Salço Arap sabunu Sabun tozu Vinerize edilmiş ayçlçek yağı Toz deterjan Krem deterjan ^ %1-2'ye kadar. 3 aydan fazla depolanması halinde % 5'e kadar, daha kısa depolanmalarda % 3'e kadar. % 2'ye kadar. Perakende satılması halinde % 10. Fazla tahammüllü olan bir peynir çeşidi değildir. En fazla 10 gün dayanır ve bu süre içinde % 10 civarında fire verebilir. Sıra malı orta kalite kaşerler % 4-5, daha İyi kalite Balkan tipi kaşerler % 6-8 civarında. % 5-8 civarında. % 4-8 civarında. % 10 civarında. Perakendeci firesi % 1 civarında. Rutubeti normal olan salçaların açık kaplarda tabiî olarak firesi % 10 civarındadır. % 4 civarında. % 15 civarında, % 10 civarında. 5 kg. ve daha büyük polietilen torbalarda satıldığında % 1-2, içi karton dışı oluklu mukavva kutularda satıldığında ise % 01 - % 02 civarında fire ve zayiat verebilir. % 01 civarında fire ve zayiat verebilir. (Y.K.K ) Sudak Balıkları: 700 gramdan aşağı sudak balıklarının pullarının temizlenmesi, baş ve kuy ruğunun atılması, içinin temizlenmesi ve kılçığının çıkarılması ve iki parça halinde dondurulmasından mütevellit fire nisbeti % 60-65'dir. Yayın Balığı 1-5 kiloya kadar yayın balığının fileto imalâtı esnasında verebileceği fire nisbeti % 40-50'dir. İhraç etmek maksadiyle stok yapılarak dondurulan balıkların tuzlama ameliyesi sonunda verebileceği fire nisbeti: Sazan balığı grama kadar % Yayın başsız temizlenmiş grama kadar % 25-30

23 Dondurulmuş balığın Avrupa'ya nakli esnasında % 2'ye, Amerika'ya nakli esnasında % 3'e kadar fire kabulü normaldir. (Y.K.K ) Dondurulmuş balıklarda dondurulmadan ötürü fire ve zayiat: İlk üç ay Içfn % 2 6 ay için % 3 1 sene ve yukarısı için % 4 civarındadır. Taze balıklarda fire ve zayiat: Olduğu gibi bir kaç gün için buzhanede buzla muhafaza edilip ihraç edilen balıklarda % 1-2. İçleri temizlenmiş, derileri yüzülmüş ve kafası atılmış balıklarda % civanndadır. Karides satışı ve İhracatında İse ortalama % 1 civarında fire verebilir. (Y.K.K ) Hamsi: ' / ' ' Hamsi balığı tuzlanması ameliyesinde sarfedilen tuz miktarı: 1 Paçal (Büyük fıçı ve depolama) dökme olarak yapılan tuzlama safhasında tuz miktarı % 25 dir. 2 Birinci safhadaki depolardan daha küçük depolana istif edilerek yeniden yapılan tuzlamada da % 25 tuz sarfedilebilir. 3 Bu şekilde tuzlanan balıklar baskı altında günde iki kere salamurası tamamlanmak sortiyle mevsime ve ihraç edilecek memleket talep şekline göre 6-8 ay süreyle bu şekilde bakıma tabî tutulur. Bu bakımdan esnasında 1 yıl süreli bir muamele için asgarî % 150 nisbetinde tuz sarf edilir. Canlı hamsiden salamura hamsi imali neticesinde, verebileceği fire : 1 Temizlenmemiş hamsi balıklarında (tuzlu) % 30, 2 Kafaları kesilmiş hamsi balıklarında inlerde % 35, ufaklarda % 40 (Bu cins hamsilere tuzlu Ançuez balığı denilmektedir.) 3 Kafaları kesilmiş, karınları da boşaltılmışlarda % 40 - % 45 (Bu cins hamsilere barsaksız tuzlu Ançuez balığı denilmektedir).

24 Yılan Balığı: '"^ '. - ;., T;.. L'-41:111 a) Yılan balığının üretimi, içinde yabûricı maddeler bülurtmöyüfı bir avld* ma sistemiyle yapılır, yani avlanan yılan balıkları içinde başka tür balık yoktur. b) Yılan balığının cildinde tutulduğu zaman leze tabir edilen bir tabaka mevcuttur. Bu tabaka kaygandır ve balık tutulduktan sonra silinerek atılır, bundan dolayı ambalajlanmadan evvel % 1 civarında fire verir. c) Balığın ambalajlanması sırasında alıcıların isteklerine göre büyüklü ve küçüklü gruplara ayrılması mümkündür, bu operasyon sırasında fire daima mevcuttur. Bu gibi manipülasyonlarda % 10 kadar fire meydana gelebilir. Değerlendirilemeyen kısımlar vardır, bunlara çıkma balık tabir edilir. d) Dondurulmada da % 3 ila % 5 civarında fire vermektedir. (Bu nisbet buzhanede kalma müddetine göre değişir.) (Y.K.K = 119). B O R U Boru fabrikalarından satınalınan, toptan ve perakende satılan siyah ve galvanizli su borularının satışından ötürü alış ve satışı arasında binde üç ölçü firesi normaldir. (Y.K.K ) Sert plâstikten (PVC) ve polietilenden boru çekim esnasında % 5 civarında fire olabilir. ' (Y.K.K ), BOYA İnşaat ve Sanayi Boyaları ve Malzemeleri İmalâtında Verilebilecek Fire ve Zayiat Miktariarı İmalâtta Alım-Satımda Dolgu maddesi İhtiva eden boyar maddeler % 2-4 % 0,5-2 Tinerler, a) Sentetik (karışım halde) % 3-5 % 1-2 b) Sellülozik % 5-7 % 2-3 Yaldız boyalar % 5-7 % 0,5-1

25 imalâtta Alım=Satımda Müstahzar boyalar (Sellülözik hariç) % 3-5 % 0,5-1 Pasta boyalar % 2-4 % 0,5 Sellülözik boyalar % 8-10 % 0,5-1 Vernik a) Soğukta eritme usulü ile (Sellülözik hariç) % 4-6 % 0,5-1 b) Sellülözik soğukta eritme usulü ile % 7-9 % 0,5-1 c) Sıcakta eritme usulü ile % 8-10 % 0,5-1 Cevherden imâl edilen boyayıcı topraklar ve dolgu maddeleri % % 0,5=2 Sellülözik macunlar % 5-7 % 0,5-1 Mayi Skatif % 8-10 % 0,5-1 Cam macunu % 2-3 % 1-3 Organik ve inorganik pigmentler (X) % 0,5-2 (Y.K.K = 133) Toz boya, tiner, yaldız boya, sülyan ve renkli boya ile sentetik pasta boyaların imalinde kullanılan ham madde ile neticede mamullerin verdiği fire nisbeti: 1) Dolgu maddesi ihtiva eden karışım toz boyaların imalinde % 2-4 civarında, 2) Tinerler: a) sentetik tinerler (karışım halde) % 3-5 civarında b) Sellülözik tinerler % 5-7 civarında 3) Yaldız boyalar % 5-7 civarında, 4) Müstahzar boyalar % 3-5 civarında, 5) Pasta boyalar % 2-4 civarında fire vermesi normaldir. (Y.K.K ) Yağlı boya ve plâstik boyaların imalâtta % 3-5 toptan ve perakende satışlarda ise % 0,5 - % 1 civarında fire ve zayiat vermesi normaldir., (Y.K.K ) (*) İmal nev'i ve şekilleri değişik kimyevî usullere dayandığından, imalâttaki fire miktarı tesbit edilememiştir.

26 İthâl malı arnuva camında ithalâtçıda % 7'ye kadar ve toptancıda % 3'e kgdor kırık çıkması normaldir. İthalâtçı ve toptancılık halinde her ne kadar ithalâtçı ve toptancı aynı firma ise de ithalâtta zuhur eden kırık menşeinden gümrük depolarına kadar geçen zaman esnasında, yani tahmil-tahliye ve nakliye anında meydana gelen kırıktır. Gümrükten firmanın deposuna nakli, depoda indirme bindirme ve nakliye ambarına sevk husule gelen kırık da toptancı kırığı olarak mütalâa edilmekle iki rakamın toplamı olan % 10'un toptan ve ithalâtı birleştiren firma için normal kırık kabul edilmesi icap eder. Bazı hallerde bu kırığın çok daha yüksek olduğu hadiseler bulunmakla beraber ortalama rakkamın % 10 olarak kabul edilmesi Icabeder. Yerine montajdaki fire ise % 2,5 nisbetindedir. (Y=K.K, 9=4.1974) ' / Oto camı imalâtında, 2 ve 3 mm.ilk pencere camlarının toptancıdan imalât mahalline şevkinde verebileceği fire nisbeti % 1, bu pencere camlarından oto camı imâl edilirken, imalât safhasındaki fire nisbeti ise % 10 - % 12 arasındadır. ' (Y.K=K. iai2=1975) Gayırova cam fabrikasından açık ve çıplak alınan muhtelif kalınlıktaki camların taşıma, yükleme, indirme ve depolama dahil müşteriye intikâline kadar azamî % 2 zayiat vermesi normaldir. (Y.K.K. 18= )

27 Kelebek ve kapı camları, Bombeli oto camlarının fire nisbetleri: imolcwen depoya Depolarda stok esnasında Tahmil, tahliye esnasında Vasıtaya montaj esnasında Mikoiı ve Sekürit camlarda % 2 %2 %2 % 4 İmalciden montaj sonuna kadar bu nisbet azamî % lû'dur. Bunun üstüne çıkmaz. tir^ Camın muhtelif safhalarda verebileceği fire nisbetleri aşağıda gösterilmiş- Paletli - 20 = 30m^1ik 40m^1ik sehpalı kâğıtlı kağıtsız veya blok sandıklarda sandıklarda halinde 1) Toptancıda (Fabrikadan İstanbul ve Interlandına) naklinde % 2 %3 % 4 2) Toptancıdan perakendecinin mağazasına naklinde % 1 % 1 % 2 3) Mağazada istifleme ve manipülasyon %2 4) İmalâtta (Ayna, sehpa v.s. kesim neticesinde eb'adlardan doğan (kesilip atılan) % 10 % 10 5) İnşaat mahalline nakil ve müşteriye teslimde % 2 % 2 % 3 6) Yerine yerleştirilmesi ve takılmasında % 2,5 % 2,5 % 2,5 (Y.K.K. 3 Mart 1977/112) CAM E Ş Y A Avize camlan ve züccaciyenin toptancıda %3 = 4 (yüzde üç - dört). peraken= decide % 2-3 (yüzde iki - üç) arasında zayiat (kınk payı) vermesi normaldir. (Y.K.K. 13 Kasım 1973)

28 Avize camları, ^ ambalaj sandıklarından çıkarılırken, boyama ameliyesi sırasında, fırınlama ameliyesinde, buzlama ameliyesinde, mamul hâle.gelmiş camların ambalajı sırasında, nakil esnasında % 10'a kadar fire ve zayiat verilebilir. (Y.K.K. 7.11,1974) Çeşitli cam eşya üzerinde zımpara taşı ve boya usulü ile yapılan dekor ve tezyinat işlerinde : a) Taşlama usulüyle dekor yapımında, b) Fırınlama usulüyle elişi baskı yapımında, verilecek fire ve zayiat nisbetl % 5 civarında olabilir. (Y.K.K ) CANLI Canlı hayvan kantar ağıriiğından için % 5, kuzu için % 3'tür. (Y.K.K ) HAYVAN indirilmesi gereken fire yüzdesi koyun Taze koyun, kuzu, sığır ve dana etleri dükkâna gelişinden satışına kadar geçen sürede bekletilmesinden dolayı % 1,5-2,5 civarında fire ve zayiat verebilir. (Y.K.K ) 1) Canlı Hayvanlar (koyun, kuzu, sığır, manda) kesilmeleri halinde ortalama; Sığır %44"46 Kıvırcık ve Karayaka % 40 «42 Karaman, Dağlıç ' % 43 = 45 Kuzu (Baş ve ciğerler) % Kuzu (6 Mayısa kadar başsız ve ciğersiz) % Kuzu (6 Mayıstan sonra başsız ve ciğersiz) % Sucukluk Manda % Kasaplık Manda (Yem kelik olarak) % Sosislik Manda % nisbetinde randıman verebilir.

29 2) Komisyoncudan almip soğuk hava depolarına saklanan etler, cins, kalite ve bekleme sürelerine göre değişik nispetlerde fire ve zayiat vereceğinden bu konuda kesin bir rakam verilememektedir. 3) Mezbahada kesilip, soğuk hava depolarına konulmadan, doğrudan doğruya kasaplara gönderilerek satılan etler; kan akması, rutubet zayii, işletme ve tartı sebebiyle % 1-3 arasında fire ve zayiat verebilir. 4) Küçük baş hayvan etleri memleketimizde kemikli olarak satılmaktadır. Büyük baş hayvanlarda ortalama % 25 kemik payı çıkabilir. 5) Kümes hayvanlarından kesilmiş tavuk perakende satışta % civarında fire vo zayiat verebilir. (Y.K.K ) CIVATA Sıcak baskı sistemi ile demir ve çelik civataların imalât safhasındaki ortalama firesi % 20 ilâ % 25 nisbetindedlr. (Y.K.K ) Civûtalık kütükten civata imalinde meydana gelebilecek fire ve zayiat nisbeti ortalama % 3-5 civarında olabilir. (Y.K.K ) CIVATA SOMUN PİM RE FOR PUL Cıvata, somun, pim refor, pul ile montaj sanayi standartlarına uygun olarak imal edilen aynı çeşitlerin imalâtından doğacak fire nisbeti, imalât sırasında imalât bozukluğu firesi % 0,8 - % 01 kesme firesi % 0,8 - % 01 imalât firesi % 25 - % 30 imalât bozukluğu firesi % 5 - % 10 olmak üzere cem'an % 30,8 - % 41 arası normaldir.

30 ÇADIR BEZİ Çadır bezi bulunduğu yerin rutubet ve sühunet derecesine göre bir sene içinde % 2 - % 3 nisbetinde çekebilir. Buna % 2 makas payı da ilâve edildiğinde, çekme ve makas payı olarak % 5 tolerans normaldir. (Y.I<.K /298) ÇANTA - Kadın çantası imalâtında % 10 = 12 civarında fire meydana gelir yılı moda ölçülerine göre orta boy bir kadın çantası imalâtı için ortalama dm^ deri gerekir. (Y.K.K ) Çay pakette fire vermez. (Y.K.K ) ÇAY ÇELİK Piyasada alıcı arzusuna göre kesmek suretiyle satılan çelikte bu işlem neticesinde verebileceğ if i re ve zayiat nisbeti için, çeliğin hangi metod ve vasıtalarla kesildiğinin bilinmesi gerekir. Buna rağmen böyle bir işlemde ortalama olarak % 2 ilâ % 4 arasında fire ve zayiat normal bulunmuştur. Ç5MENT0 Çimentonun patlama ve dökülmesinden % 1'e kadar fire vermesi normaldir. (Y.K.K ) Çimentonun fabrikadan tesliminden sonra motor veya kamyonla nakledilmesi, depoya boşaltılması, tekrar yüklenmesi sırasında % 5 (yüzde beş) e kadar zayiat vermesi (nakliye ve depolama zayiatı beraber), toptan veya para-

31 kende alım satımında depolamadaki zayiat nisbetinin ise % 1 (yüzde bir) e kadar (yalnız depolama) normal kabul edilebilir. (Y.K.K. 28 Temmuz 1970) çîvi 1) Çatal çivide tel firesi % 2 olup. 2) Çatal çivide presbant firesi % 10 civarındadır. 3) Çubuk tel çekimi ve belirli boylara bölümünde tel firesi yoktur. (Y.K.K ) ' Çivinin toptan sandıklı satışlarında fire söz konusu olamaz. (Y.K.K. 30 Haziran 1970) Çivinin depolama ve perakende satışlarında zayiat ve tartı farkından mütevellit % 2 (yüzde iki) ye kadar fire verebilir. (Y.K.K. 8 Eylül 1970) ^

32 DEMİR İthal malı çubuk demir, oluklu düz galvanizli saç, çinko levha, gemi saçları, siyah ince soba saçları ve profil demirlerin gerek ambalajlarının sökülmesinde, gerekse bir mahalden diğer mahalle naklinde ve perakende satışları esnasında kantarlanmasmdan mütevellit ne nisbette fire verebileceği konusunda yapılan incelemede: Avrupa'da tatbik edilen siklet tesbiti usulleriyle memleketimizdeki usuller arasında bir fark bulunduğu bildirilerek, perakende olarak yapılan her türlü düz galvanizli saç ve her çeşit demir ve çinko levha, teneke ve emsali eşya satışlarında orijinal Avrupa faturalarındaki vezinlere nazaran % 5'e kadar bir noksanlık vaki olabileceği, tesbit edilmiştir. İthal malı yuvarlak demirlerin limanlarımızda FOB tesellüm edilerek yurdun muhtelif yerlerine kamyon veya trenle şevkleri sırasında: a) İki memleket arasmdaki hava basınçları sebebiyle tartı farkı ve oksldasyon neticesi % 1 ila 1,5 nisbetinde, b) Her birisi için ayrı olmak üzere, toptancı ve perakendecilerde ise tartı farkından mütevellit yüzde yarım nisbetinde fire ve zayiat olabilir. (Y.K.K /133) Anlaşmalı ve APA memleketlerinden kütük ithal ederek sanayici haddehanelerine teslim edilen bahse konu kütüklerin depoda kesilmeleri ve tartılmaları esnasında zuhur edecek noksanlık % 1/2 (yüzde yarım)'a kadar normal addolunabilir. (Y.K.K. 17.5,1977/133) Saç, profil demir, teneke ve çinko levha, çinko külçe firesi: Aşağıda isimleri yazılı emteanın muhtelif tarihlerde ithallerinde vapur ve

33 yoldö 2ayiî, depoda tûrtı ve oksîdasyûn neticesinde husule gelebilecek nisbetleri: fire İthalatçıda Toptancıda Perakendecide ithal mail otomat çeliği yuvarlak ve altı köşe % 2 % 0,5 % 0,5 ithal malı yuvarlak İmalat çeliği 10 mm. den 100 mm.'ye kadar %2 % 0,5 % 0,5 Halitalı çelikler % 2 % 0,5 % 0,5 10 mm. den 150 mm. ye kadar demirler % 2 % 0,5 %0,5 1 mm. kadar siyah saç %2 % 0,5 % 0,5 1 mm. kadar galvanizli saç ^ %2 % 0,5 % 0,5 Teneke levha % 3 % 1 Çinko levha % 3 %1 (Y.K.k /133) Dökümü aşağıda gösterilen malzeme için nevine göre % 5 ila 10 nisbetinde fire verir, çok hususî bir imalât olursa bu nisbet % 15'e kadar yükselebilir. 32'lik boru, 25'lik boru, 211ik boru, 191uk boru, 16'lık boru, 13'lük boru, 8'lik boru, 40 X 40 X 4 ebadında köşebent demir, 25 X 25 X 5 ebadında köşebent demir, 30 X 30 X 3 ebadında köşebent demir, Galvanizli çember. (Y.K.K /133) İthal malı elektrolitik ve kok tenekelerin toptan satışlarında, ambalaj farklarından, tartı farklarından, ithal edilen bu nevi malların libreden kiloya tahvili sırasında % 2'ye kadar eksilme zuhur edebilir. (Y.K.K /133) İthâl malı ve Karabük kütüklerinden, inşaat demiri imali esnasında % 6 fire ve hadde bozuğu, 130'luk yerli izabe kütüklerden inşaat demiri imali esnasında ise % 10 nisbetinde fire ve hadde bozuğu normal görülmüştür. (Y.K.K )

34 Pik 1Û'ar tonluk partiler halinde satın alınıp, 50Û ilâ kiloluk perakende satışlarında tartı, çapak ve tozlardan mütevellit % 1'e kadar fire vermesi normaldir. (Y.K.K ) İnşaatta kullanılan muhtelif eb'attaki demirlerin alış, satış arasındaki fire nisbeti bekleme müddeti, pas vaziyeti ve kantar farkı gözönünde tutularak % 1'e kadar normal kabul edilebilir. (Y.K.K ) Galvanizli saçların fabrikada veya mağazada satışı esnasında tartıdan mütevellit % 05 (binde beş)e kadar kantar farkı normal kabul edilebilir. (Y.K.K, 28 Aralık 1970) Yuvarlak inşaat demirinin Karabük ve Istanbuldaki haddehanelerden kamyonla nakli ve satışa arzı sebebiyle fire durumu: Demirde nakliye firesi yoktur. Demir satışlarında toptancı ve perakendecide ayrı ayrı olmak üzere tartı farkından mütevellit % 1/5 (yüzde yarım) fire verebilir. (Y.K.K. 22 Mayıs 1870) Yuvarlak çubuk demirler toptan ve perakende alım satımlarda bekleme müddetleri, pas vaziyetleri ve vezin farkları göz önünde bulundurularak % 1 (yüzde bfr)e kadar fire verebilir. (Y.K.K. 30 Haziran 1970) Perakende oluklu galvaniz saç satışlarında % 5'e kadar, DKP saç levhalarda % 5'e kadar noksanlık vaki olabilir. Siyah saçın yerli ve oksidasyondan mütevellit toptancı ve perakendecide ayrı ayrı olmak üzere % 0,5 (yüzde yarım) fire vermesi normaldir. (Y.K.K. 25 Ağustos 1970) 15 mm saç, 20 mm saç. 25 mm saç, 30 mm saç, 40 mm saç. 50 mm saç. 60 mm saç, 70 mm saç, 80 mm saç, 90 mm saç, 100 mm kalınlığındaki saçlar oksijen ile kesimlerinde beher metre boyda ve beher milimetre kalınlık için 72 gr. fire ve zayiat verebilir. (Y.KX. 18 Eylül 1970) DERİ Büyük baş olan manda ve sığır derilerinin fire nisbeti yaş ve taze olarak kesim yerinden depoya kadar % 1=2 arasındadır.

35 Bu deriler yaş ve tazeden salamuraya % 20, salamuradan salamuraya % 4 nisbetinde fire vermektedir. Cem'an fire nisbetl % arasındadır. Manda derilerinin fire nisbeti % 30'a kadar da çıkar. Anadoludan gelen salamura derileri, tam salamura olmayıp, havuz malı olmasından dolayı, bunların firesi % 5-8 arasında değişmektedir. (Y.K.K ) Rugan ve vidala derilerinin ayakkabı imalinde verebileceği fire nisbetleri; Rugan deri : Vidala deri : % arası, % arasızdır. (Y.K.K ) Büyük baş hayvan derilerinde : Yaş olarak alınıp, yaş olarak satıldığı takdirde Yaş olarak alınıp, salamuna olarak satıldığı takdirde Salamura olarak alınıp, yine salamura olarak satıldığında % 3 %20 % 5 nisbetinde fire verebilir. Küçük baş hayvan (koyun, keçi, kuzu) derilerinde: Yaş olarak alınıp yaş olarak satıldıkları takdirde adetle satıldığından fire mevzuubahis değildir. Yaş olarak alınıp, tuzlu kuru satıldığı takdirde % Yaş olarak alınıp, hava kurusu olarak satıldığında % Tuzlu kuru alınıp, tuzlu kuru satıldığında % 10 Hava kurusu olarak alınıp, hava kurusu olarak satıldığında % 5 nisbetinde fire verebilir. (Y.K.K ) Muhtelif cins derilerde bir yıl zarfındaki fire nisbetleri ile sonradan tuzlanmış olarak alman ham derilerdeki fire nisbetleri arasında farklılıklar vardır. Yaş: Mezbaha sığır ve süt danası derisi Umumî Zayiat İhzarlarımda Toptancıda fire nisbetl fire nisbeti 1 ncî 2 nci 1 Salamura % 25'e kadar % 20'ye kadar % 3'e % 2'ye kadar 2 Tuzlu kurusu % 37'ye kadar % 35'e kadar % 1'e % 1'e kadar 3 Hava kurusu % 52'ye kadar % 50'ye kadar % 1'e % 1'e kadar

36 Yaşı Manda' m malak derisi 1 Salamura 2 Tuzlu kurusu 3 Hava kurusu % 30'a kadar % 42'ye kadar % 52'ye kadar % 23'e kadar % 40'a kadar % 52'ye kadar % 3'e % 1'e % 1'e % 2'ye kadar % 1'e kadar % 1'e kadar Yaş: Koyun derisi 1 Tuzlu kurusu % 45'e kadar % 40'a kadar 2 Hava kurusu % 58'e kadar % 55'e kadar % 3'e % 2'ye kadar % 1,5'a % 1,5'a kadar Yaş: Keçi derisi 1 Tuzlu kurusu % 40'a kadar 2 Hava kurusu % 58'e kadar % 35'e % 55'e kadar kadar % 3'e % 2'ye kadar % 1,5'a % 1,5'a kadar Yaş: Kuzu derisi 1 Tuzlu kurusu % 40'a kadar % 35'e kadar 2 Hava kurusu % 53'e kadar % 50'ye kadar Yaş: Oğlak derisi 1 Tuzlu kurusu % 40'a kadar % 35'e kadar 2 Hava kurusu % 53'e kadar % 50'ye kadar (Y.K tarih ve 68 sayılı toplantı) % 3'e % 2'ye kadar % 1,5'a % 1,5'a kadar % 3'e % 2'ye kadar % 1,5'a % 1,5'a kadar DERİ KAZINTILARI Kemik ve deri kazıntılarının rutubet ve yabancı maddelerden dolayı % 1.5 oranında firesi normaldir. (Y.K.K tarih 11 sayı) 1) Küçükbaş ham-mamul deri randıman ilişkileri : î adet kuzu derisi hava kurusu 1 kg.'a tekabül eder. 1»»» tuzlu kuru 1.5»»» 1»»» yaş olursa 2»»» 1 adet koyun derisi hava kurusu 2»»» 1»»» tuzlu kuru 3»»» 1»»» yaş olursa 4»»» 1 adet kuzu derisi 30 dm- mamul verir. 1» koyun derisi 60 dm- mamul verir. 2) Deri konfeksiyon için (ortalama olarak)

37 Boy (cm) Zlg Napa, Süet dm^ Kuıu kürk adet a) Erkek yelek 55/62 150/200 4/5 Erkek ceket 59/65 280/320 7/9 Erkek ceket 65/80 300/420 8/10 Erkek Turvakar 76/92 420/480 9/12 Erkek Palto 95/ /640 11/16 b) Kadın giyim eşyaları imalinde erkeklere oranla ortalama % 5-6 arası noksan deri sarfedildiği gözönünde tutulmalıdır. (Y.K.K ) D Ö K Ü M (PİK 6 BRONZ) Pompa imalatı ile ilgili olarak pik ve bronz dökümünde fire nisbeti, döküm kalitesi işleme tezgahı ve sistemlerine göre değişmekle birlikte pik ve bronz dökümünde % 7-10, taşlamada % 1-2, diş açılma esnasında ise % 2-3 civarında olabilir. DUVAR KÂĞITLAR! Gofreli veya kalın duvar kâğıtları kaplamasında (pia ve masüz gibi) metrekareye ortalama gr. glotolin tutkal kullanılır. Diğer kâğıtlarda ise metrekareye ortalama gr. glotolin tutkal kullanılır. Büyük desenli kâğıtlarla metrekare hesabiyle kaplama yapıldığında % 12, ufak veya düz desenli kâğıtlarda ise % 6 civarında fire verilebilir. (Y.K.K ) Her nevi duvar kâğıtları ve duvar kâğıdı tutkallan tatbikat esnasında % î civarında fire ve zayiat verebilir. (Y.K.K )

38 ^ E F ECZAHANE Eczahanelerde perakende satılan tıbbı müstahzarat ve veteriner ilâçlarının miadı geçmiş olması, bekletilme, yeni ilâçların çıkması ile elde kalma, nakil anında kırılma, imalat esnasında dökülme gibi nedenlerle % 3-5 civarında fire ve zayiat verebilir. ECZAHANE VE ECZA DEPOLARI Eczane ve ecza depolarında, toptan ve perakende satılan muhtelif cins emtianın (tümü üzerinden ve miadı geçip ladesi mümkün olmayan ve büyük bir yekûn tutan mühtahzorlar da gözönünde tutularak) fire ve zayiat nisbeti ortalama % 2 (yüzde iki) dir. Şekerden mamul kıldökücü müstahzarda fire nisbeti: İmalat esnasında % 10 (bütün macunlarda), ambalaj plâstik kap ise % 5, cam ise % 10 olanak kabul edilebilir. (Y.K.K. 8 Artîlık 1970) Ecza depolarında satılan maddeler alelıtlak % 5 fire ve zayiat verebilir. Uçucu maddeler muhafaza edildikleri ambalajın cinsine göre daha yüksek fire verebilir. (Y.K.K. 26 Aralık 1972) - EICM.EK. Safi 71,5 kilo standart ağırlıktaki bir çuval ekmeklik undan elde edilen ekmeğin imalât safhasından toptan veya perakende hazır bir vaziyete gelinceye kadar verebileceği fire ve zayiat nisbeti, şehrimiz Belediyesince yapılan mali-

39 yet hesapları sırasında % 2,5 (yüzde iki buçuk) ilâ % 3 (yüzde üç) arasında kabul edilmiştir. (Y.K.K ) Ekmek imalinde bayat ve bozuk ekmek miktarının imalâtın yüzde kaçı olabileceği konusunda yapılan tetkikte, Gıda Maddeleri Mevzuatı'nm 310. madde= sinde belirtilen husus hariç olmak üzere ekmek imalâtında normal çalışan bir fırında bayat ve bozuk nlsbetinin o fırının günlük imalâtının % 1'i olduğu, azamî nisbetin % 1,5'u geçemiyeceğl neticesine varılmıştır. (Y.K.K. 23,6,1975) 1) İsanbul'da halen meri ekmek rejiminde, İl Koordinasyon Komitesi ve Belediye Encümeni tarafından maliyet hesabına 28 çuval için (fırınlarda bayat ve yanık zayiatı) karşılığı olarak günde 10. lira masraf kabul edilmiş bulunmaktadır. 2) 30 Kasım 1973 tarih ve sayılı Resmî Gazetenin 10. sayfasında Fiyat Kontrol Komitesi Başkanlığından yapılan 3 Sayılı tebliğin 2. maddesinde «unun fırına girişinden mamulün çıkışma kadar geçen kademelerde % 3 fire olabileceği gözönüne alınacaktır.» denilmekte olmasına nazaran maliyet hesabında bir çuval undan çıkan ekmek adedi üzerinden ayrıca % 3 nisbetinde İmalat firesi düşülmektedir. Bir çuval undan elde edilecek gelir bu tenzilattan sonra hesaplanmaktadır. Bu hususta yürüriükte olan Belediye Encümeni kararının genel masraflar kısmına ait liste aşağıda gösterilmiştir. 3) Ayrıca Gıda Maddeleri Tüzüğünün 310. maddesinin ikinci bendinde (ekmeklerin pişirilerek satışa arzı sırasında bunlarda % 3'e kadar tartı noksanlığı kabul edilir.) denilmiş olmasına göre maliyet hesabına girmeksizin sadece satış sırasındaki gramaj noksanlığında uygulanacağı, aynı maddenin müteakip hükümlerinden anlaşılmaktadır. Ganel İşletme Masrafları 1 Un nakliyesi 250 kuruş + un tahliyesi 100 kuruş Tuz 28 çuval için kilosu 75 kuruştan çuval başına gram : : Yakıt : : : Tazyik edilmiş fenni maya (1 çuvala 750 gram kilosu kuruş ' : 220,50 5 Su (imaliye ve temizlik için) Elektrik 20 7 İşçi ekmeği (şahıs başına günde 1,5 kilo 16 işçi için 24 X 450. : 108. TL

40 8 İşçilere gömlek, takke, terlik, önlük, takunya, sürahi, bardak, ecza dolabı, yatak çarşafı, yorgan sabun, süpürge, ampul, a D. T.... '. :. : 21 9 Kira Etiket 2,-^ 11 Muhasip, katip ve muhabere, fatura defteri, telefon ücreti vs. : : Pasa bezleri ve pasa tahtası Badana Makina yedek aksamı ve motor amortismanı., Motor ve makina bakımı, tamirat, yağ, kayış v.s Pasa bezleri, çarşaf ve çamaşırların yıkanması Bayat ve yanık zayiatı Her nevi fırın küreği Fabrika fonu Ekmek nakliye masrafı (hayvan araba amortismanı, yem bedeli) : : : İbreli terazi bedeli: / C. vitamini çuval başına 75 kuruş J4 İşçi giderleri Genel Masraflar Un bedeli X Imolci safi kan % Bayi ücreti 4844x3/4 = 3633x ,119, ,28/28 = 432,83 Bir çuval için yapılan masraf. Gıda maddeleri tüzüğü hükümlerine göre imal edilen ekmeklerden rutubet miktarı % 37 olacağına göre, bu esaslarla yapılan tetkiklerde 71,5 kilo gelen bir çuval undan yanık ve fire hariç 96 kilo ekmek çıktığı anlaşılmaktadır. 432=83/96 = 450, gram ekmeğin fiyatı. Kuruş Gram.. '. 450, X = 250x1.000/ = X takriben 555 gram.

41 Çıplak 71,5 kilo unun % 14 rutubeti haiz kuru maddesi Û kg. Bir çuval una katılan tuzun gıda maddeleri tüzüğünegöre hesaplanan kuru maddesi kg. Bir çuval una katılan fenni mayanın gıda maddeleri tüzüğüne göre hesaplanan kuru maddesi kg kg. % 37 rutubeti 55 gram ekmeğin kuru maddesi 349,65 gram /349,65 = 178,31 adet ekmek (bir çuval undan elde edilen nazari ekmek adedi) = 173 adet ekmek (nazarî ekmek adedinden fire payı düşürüldüğünde bir çuval undan elde edilen fiili ekmek adedi) 555 gram vezninde ve fenni maya kullanılarak imal edilen % 37 rutubeti muhtevi bir adet ekmeğin narh fiyatı 250 kuruş olur. Not ; İşbu maliyet unsurlarına ve hükümlerine riayet etmeyenler hakkında 1608 Sayıh Kanun ile 151 Sayılı Kanun hükümleri tatbik olunur. (Y.K.K /115) ELEKTRİK MALZEMELERİ Elektrik Kablosu 11/2 mm^ ile 10 mm^ arasındaki kesitlerde plâstik izoleli bakır elektrik kablosu imalinde bakır ve plastiğin verebileceği fire % 2 ilâ % 3 (yüzde iki - yüzde üç) arasında olabilir. (Y.K.K. 14 Temmuz 1970) Aşağıda isimleri yazılı elektrik malzemelerinin perakende ve toptan satışlarında verilebilecek bozuk ve tartı fireleri hizalarında gösterilmiştir: Kapalı fiş % 1 Balast % 1 Spiral Kromllkel % 1 Tablo Sigortası % 3 ÜÜtü % 1 Spiral Telefon kordonu % 1 Elektrik Buşonu % 3 Mikanik % 1 Starter % 3

42 EMAYE LİNYİT SOBASI Emaye Linyit Sobasmın yapılışma ait proses ve plânlar (imalat hazırlığı, imale sevkedilen saç miktarı, işlemlerin adedi ve mahiyeti) ve nihaî mamulün plânları incelenmeden imalat safhasındaki firenin tesbitine imkan yoktur. İmalat sonrası «emayeleme» safhasında azami fire % 1 olabilir. Emayelenmiş mamul sobanın sevkiyat öncesi ambarda, ambalajlanma sırasında veya muhafaza edildiği esnadaki fire oranı % 0,5 olabilir. Mamulün sevkiyatı esnasındaki (kamyon veya trenle) fire ise % 2,5-3 civarında bulunabilir. (Y.K.K /122) ET 1 Müşteriye verilen etlerin hayvandan kesilmesi parçalanması ve tartılması sırasında kopup fırlamaları ve müşteri lehine atılan kemikler dolayısıyle ortalama terazi fire nisbeti % 2-2,5 (Yüzde iki-iki buçuk) arasındadır. 2 Mezbahada kesilip tartıldıktan sonra kasap dükkanına teslim edilen etlerin kurumasından, sidik torbası ve göt bağırsaklarının atılmasından, hayvanın karnının yarılmasından ve mezbaha kilosuna dahil olan su ve pisliklerin akmasından etlerin kokma ve bozulma gibi haller karşısında imha edilmesinden ortalama olarak koyun-kuzu-sığır-dana-süt dana ve keçideki sair fire nisbeti;; İstanbul Canlı hayvan Borsası alım satım teamüllerine göre canlı baskül kilolarında: a) Koyun ve keçide % 5 (yüzde beş) b) Kuzularda % 3 (yüzde üç) c) Sığır ve danalarda % 8 (yüzde sekiz) tokluk firesi düşülmektedir. Ayrıca kesim yapıldıktan kasap dükkâna gidinceye kadar, ikinci pa nag rafta zikredilen maddelerin atılmasından dolayı % 5-6 (yüzde beş - altı) nisbetinde fire verebilir. 3 Kesimi yapılmış yaş danası ve sığırdaki azamî ve asgarî kemik nisbeti % (yüzde yirmibeş-otuz beş) 4 Kesimi yapılmış yaş danası ve sığırdaki adet başına azamî ve asgarî iç yağ miktarı; Kış mevsimi mallarında % 4-8 (yüzde dört-sekiz) yaz mevsimi mallarında % 1-4 (yüzde bir-dört) nisbetinde iç yağı hesaplanmaktadır. (Y=K=K. 17.1=1970)

43 Perakendeci kasap dükkânlörıhda satılan hör cins etlerin bekiöme ve müşteriye satış yapıldığı esnadaki fire ve zayiat nisbeti % 3'dür. Kasap dükkânlarında satılan dana, tosun, öküz, inek malak ve manda etlerinin mevsim ve kalitelerine göre, kemiksiz satılması halinde % arasında kemik payı çıkar ki, safi olarak % nisbetinde kalır. (Y.K.K ) Tavuk çiftliklerinde kesilen piliç ve tavuk etlerinin çok dondurulmuş olarak perakende satış yerlerine gelişleri ve bunların satışa verilmesinden önce çözülen buzdan dolayı piliç ve tavukların % 1 ilâ % 3 oranında fire vermesi normaldir. (Y.K.K ) FAYANS Fayans toptan satışlarındaki fire nisbeti % 0,2 perakende satışlarında ise % 3 olabilir. (Y.K.K )

44 _ G - GIDA MADDELERİ (KURU) Kuru barbunya Bulgur Kuru mercimek Makarna Nohut Pirinç Kuru soğan Patates (Y.K.K ) Yoz aylarında fire nisbetleri % Ve kadar % 1'e kadar % 1'e kadar % Ve kadar % re kadar % 1 'e kadar % 5'e kadar % 5'e kadar Kış aylarında fire nisbetleri % 0,5'a kadar % 0,5'a kadar % 0,5'a kadar % 0.5'a kadar % 0,5'a kadar % 0,5'a kadar % 2'ye kadar % 2'ye kadar Pirinç ve bakliyat gibi emtia, taşıma, bekleme, tahmil ve tahliye esnasında normal şartlar altında % Ve kadar fire ve zayiat vermesi normaldir. (Y.K.K ) Nohut ve fasulyenin nakliye firesi % 1,5'dur. Muhafaza firesi de 6 ay için % 1 civarındadır. Şayet muhafaza 6 aydan az olduğu takdirde % 1 firenin orantıya göre ayarlanması gerekir.

45 Fasulye; 1) Bekletilmeden toptan satışlarda fasulyenin fire durumu, yetiştirildiği bölgeye göre değişik durum arzeder. Karadeniz havalisi (Düzce ve Adapazarı dahil) mahsulü yumuşak fasulyede % 1-2 nispetinde fire olur. Anadolu havalisi mahsulü olan sert fasulyede fire olmaz. 2) 4 ay bekletildikten sonra yapılan toptan fasulye satışlarında; a) Karadeniz havalisi mahsulünde % 2-3, b) Anadolu havalisi mahsulünde % 1 nisbetinde fire olur.. Yeşil Mercimek 1) Bekletilmeden toptan satışta fire söz konusu değildir. 2) 4 ay bekletilmesi halinde % 05-1 fire olur. Nohut: 1) Bekletilmemesi halinde fire söz konusu değildir. 2) 4 ay bekletilmesi halinde % 05 fire olur. Kalburlanma esnasındaki fire durumu: 1) Fasulyede % 3-4 nispetinde, 2) Pirinç arızi halde kalburlanır, içindeki yabancı maddeye göre fire durumu değişir, % 5-10 nisbetinde olur. 3) Yeşil mercimek, Ankara havalisi mahsulünde % 6-8 Yozgat ve Kayseri ve Kayseri havalisi mahsulünde % 3-5 nisbetinde fire olur. 4) Nohutta % 3-4 nisbetindedir. (Y.K.K ) GÖZLÜK CAMİ Gözlük camı İthalinde % 2-3 Gözlük camı toptan satışında % 2 Gözlük çerçevesi ithalinde % 2 Gözlük çerçevesi toptan satışında % 2 nisbetlerinde fire vermesi normaldir. (Y.K.K. 12 Haziran 1973)

46 Gözlük camı ve çerçevesi için kabul edilen fire her envanterde (yıl sonu yapılan sayım) nazarı itîbare alınır. (Y.K. Kararı /80 Sayı) ÜL YAĞI Müstahsillerden alınan gülyağının ihracı için yapılan filtraj ve bunların muhtelif ölçülerdeki ambalajlanması sırasında gülyağı % 2'ye kadar fire verebilir. (Y.K.K ) GÜMÜŞ Ham gümüş olarak tepsi, tabak, şekerlik, vazo, şamdan, kaşık v.s. fason yaptırıldığında polisaj esnasında % 4 ile % 6 civarında fire ve zayiat meydana gelebilir. (Y.K.K )

47 H HALAT Katranlı halat (kordö) depoda bekletilme süresinde (ilk 6 aylık devrede) % 7 İlâ % 10 civarında fire verebilir. Bu süre sonunda kordonm tamamen kurumuş olması nedeniyle herhangi bir fire ve zayiat vermesi mümkün değildir. (Y.K.K ) HALI Makina halılarının döşenmesinden mütevellit % 5-6 (yüzde beş-altı) nisbetinde zayiat vermesi normaldir. (Y.K.K ) Halıların müşteriye teşhiri esnasında açılıp, kapatılması, sıcak yerde kalması, yerde serili durmasında herhangi bir şekilde fire vermesi bahis konusu değildir. Ancak metre ile alınıp satılan halıların yıkanmaları sonucu % 1 ilâ % 2 nisbetinde fire vermesi mümkündür. (Y.K.K ) HALI FLEX Holifleks yer döşemesinde döşenen yerin şekline göre % 2-3 civarında fire ve zayiat verilebilir. (Y.K.K )

48 HAYVAN YEMLERİ Aşağıda isimleri yazılı hayvan yemlerinin satın alınmasından, işletmeye gelinceye kadar ve satılması sırasında meydana gelebilecek fire oranlan hizalarında gösterilmiştir Razmol % 0.3 Kepek (Kırmızı) % 0.3 Kepek (Kuru) % 0.1 Kepek (Çıplak) % 0.7 Kepek % 0.3 Yağlı küspe % 0.5 Arpa % 0.2 Yulaf % 0.2 Kırıntı % 0.2 Kırma % 0.2 Toz % 1 Keten Küspesi % 2 Tavuk yemi pelet % 0.3 Piliç yemi pelet % 0.3 Civciv yemi pelet % 0.3 Süt İneği yemi pelet % 0.3 CİVCİV yemi toz % 0.2 Piliç yemi toz % 0.2 Tavuk yemi toz %0.2 Ex. Ex un (Çuval) % 0.2 Lux un (Çuval) % 0.2 Tekkulak (kırmızı) % 0.3 Süt ineği yem toz % 0.2 Ancak bunlar normal firelerdir. Nakliyenin yapıldığı vasıta, ambalajlama ve nakil esnasında gösterilen ihtimama göre normal fire nisbetlerlnde değişmeler olabilir. (Y.K.K ) HEL A Helva imalinde kullanılan glikozun verebileceği fire nisbeti % (yüzde onbeş-onsekiz) arasındadır. Her nevi helvanın her mevsimde perakende satışında husule gelen zayiat nisbeti İse % 2-3 (yüzde iki-üç) arasında bulunmaktadır. {Y.K,K/ )

49 HUBUBAT B u ğ d' a f ; 1) Buğdayın temizlenme esnasında bünyesindeki yabancı maddelerin miktarı kadar fire ve zayiat verir. Bunun dışında öğütülme esnasında her hangi bir fire ve zayiat bahis konusu olmayıp buğdayın nem kazanması suretiyle ağırlığı artabilir. 2) Un ve irmik imalinde yabancı maddeler taş, toprak, fiğ, karamıl v.s. den oluşur. 3) Buğdayın fabrikalarda un haline gelirken yıkanma ameliyesi esnasında almış olduğu nem ve ayrıca sert buğdaylara verilen sudan mütevellit ağırlık artışı buğdayın cinsine ve bünyesindeki rutubet miktarına göre değişebilmekle beraber ortalama olarak % 1-2 civarında bir artış meydana gelebilir. 1 Aşağıdaki yüzdeler, buğday bünyesindeki yabancı madde nisbetine ve buğdayın normal veya fazla kırıklı olmasına göre değişir. 2 Temizlenmiş buğdaydan % 80 un (80 randımanlı), % 21 kepek, razmol alınır. 80 randımanlı unlarda ekseriyetle bonkalite çekilmez. Arzu edilirse % 1 civarında alınabilir. (Bu piyasada çift sıfır tek sıfır tabir edilir o takdirde buğdayın cinsi ve verimine göre % 79-95,5 un ve % 1-1,5 bonkalite alınabilir. Bonkalite alındığı takdirde, takriben % 79,5 un ve 21,5'e kadar razmol ve kepek alınır (yani 100 kg.), temizlenmiş buğdaydan rutubet farkı ile beraber 101 kg. civarında un ve tali hasılat alınabilir. 3 Buğdayın cinsi ve kalitesine göre: temizlenmiş buğdaydan % takriben 74/76 randımanlı un, % 5 bonkalite, % 21 razmol kepek elde edilir. 4 Gıda nizamnamesine göre; çavdar nisbeti, buğdayın bünyesindeki çavdarla birlikte % 10 nu aşamaz. Buğdayla beraber kırılır. Ayrıca bir yan ürün veya fire mevzuu bahis değildir. 5 Un 74/76 randımanla çekildiğinde takriben 80 randımana kadar (yani % 5-6) ikinci kalite un verir, buna bonkalit denir. Un fabrikalarında imalâta verilmek üzere dökme olarak kamyonla sevkedilen buğday ve çavdarın, doldurma-boşaltma ve nakli sırasında normal şartlar verebileceği fire nisbeti % V\ geçmez. (Y.K.K ) Buğday, kepek ve razmolun yıllık fire ve zayiat nisbeti takriben % 0,5 ilâ % 1 civarmdadır. Ancak bu oran, bahsi edilen emtianın muhafaza edildiği yerin durumuna, muhafaza süresi içindeki hava şartlarına göre değişebilir. Buğday, kepek ve razmolun normal şartlarla doldurma, boşaltma ve nakil sırasında verebilecekleri fire ve zayiat nisbetleri ise nakil vasıtasının cinsine (kamyon, traktör, demir ve deniz yolu) hava şartlarına, nakliyenin dökme veya

50 çuvallı oluşuna göre değişmekle birlikte, bu orönm da % 1*e kadar olması normaldir. (Y.K.K. 202=1975) Buğday: Normal ve bazen çift aktarma suretiyle nakliye esnasında ve açıkta depolama sebebiyle buğdayın verebileceği fire ve zayiat oranı % 1,5 ilâ % 2'ye kadar normal kabul edilebilir. (Y.K.K ) KendirTohumu: Kendir tohumu azami % 3'e kadar, İstanbul'da deniz kenarındaki bir depoda çuvallı olarak muhafaza edilen kendir tohumu ise, Ağustos-Eylül ayları içinde daha fazla fire vereceğinden, böyle yerlerdeki fire nisbeti % 5'e kadar yükselebilir. (Y.K.K ) Küspe: İstihsal edildiği ilk ayda % 3, müteakip aylarda % 1-1,5 orasında, mal aynı yerde kalıp üzerinden bir yaz geçerse % 5'e kadar fire verir. Ancak bütün yekûn nisbeti % 10'u geçemez. (Y.K.K ) Çeltik: Herhangi bir suretle ıslatılmış çeltikler kurutulduktan sonra % oranında fire verir ve eski durumuna göre evsafından kaybedeceği için, alacağı şekle göre değeri de % oranında düşer. (Y.K.K ) HURDALAR. Hurda emtianın oksidasyon (pas) kurum, toprak ve kireçlenme, yükleme, boşaltma, nakliye v.s. aşağıda bildiren durumlar neticesi verebileceği fire nisbetleri: 1) Hurda bakır (mutfak eşyası, tencere, kazan v.s.) % 1,5-2 2) Hurda alüminyum (mutfak eşyası, tencere, kap-kacak, otomobil karoserlerinden ve muhtelif motor ve makinalordan çıkma) % 1,5-2 3) Hurda sarı (pirinç) ve tornadan çıkma sarı talaş % 1-1,5