Taha,20/43-44: 43. Firavun a gidin, çünkü o azdı. 44. Ona yumuşak söz söyleyin, belki öğüt dinler ve (benden) korkar.

Transkript

1 KUR AN I KERİM DE EĞİTİMİNİN TEMEL METODLARI Yüce yaratıcımızın bir hayat nizamı olarak bizlere bahşettiği kitabımız Kur an ı kerimden bazı eğitim ile ilgili ayeti kerimeleri ve eğitim metodlarını sizlere aktarmak istiyorum. 1. Yumuşak ve Dostça Davranmak. Âli İmran,3/159: (Ey Resulüm! Genelde ve özellikle Uhud gazvesinde sen) Allah dan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın. Eğer kaba, katı yürekli olsaydın, elbette onlar etrafından dağılıverirlerdi. O halde onları affet, onlar için mağfiret dile ve (umuma ait) iş hakkında onlara danış, artık karar verdiğin zaman da, Allah a güvenip dayan (onu yap). Şüphesiz Allah kendisine güvenip dayananları sever. Tevbe, 9/ 6: Eğer (bu) müşriklerden biri senden eman isterse, onu himaye et. Ta ki bu sayede Allah ın kelâmını işitip dinlesin (ve düşünsün). Sonra (eğer müslüman olmazsa) onu emniyette olacağı yere ulaştır. Çünkü onlar, (hakikati) bilmeyen bir topluluktur. Nisa, 4/89-90: Onlar, kendileri küfre saptıkları gibi, sizin de küfre sapıp (kâfirlikte ve İslâm a karşı olma yolunda kendileri ile) aynı olmanızı ne çok isterler. O halde onlar, Allah yolunda (O na teslim olup sizinle) hicret etmedikçe, onlardan dostlar edinmeyin. Eğer (tevhid ve hicretten) yüz çevirirlerse, o (size düşmanlık yapa)nları bulduğunuz yerde yakalayıp öldürün. Onlardan ne bir dost ne de bir yardımcı edinin. Ancak sizinle aralarında bir antlaşma bulunan bir kavme sığınanlar veya (kendi kavimleriyle beraber olup) sizinle savaşmak ya da (sizinle beraber olup) kendi kavimleriyle savaşmak (istemediklerin)den göğüsleri daralarak size gelenler hariçtir (onlara dokunulmaz). Eğer Allah dileseydi, onları sizin başınıza musallat ederdi de sizinle savaşırlardı. Artık, sizden uzak durup savaşmaz ve size barış teklif ederlerse, o takdirde Allah, onlara saldırmanız için size hiçbir yol vermemiştir. Enfal,8/61 62: 61. Eğer onlar barışa meylederlerse, sen de meylet ve Allah a güvenip dayan. Çünkü O, (her şeyi) hakkıyla işitendir, bilendir. 62. Eğer onlar sana hile yapmak suretiyle aldatmak isterlerse, (bil ki) şüphesiz Allah sana kâfidir. Seni hem yardımıyla hem de mü minlerle destekleyen O dur. Fussilet,41/34-35: 34. İyilik(ler) de eşit değildir, kötülük(ler) de. Sen (kötülüğü) en güzel olan (hareket)le sav. O zaman (görürsün ki) seninle kendisi arasında bir düşmanlık olan kimse, sanki yakın/candan bir dost (oluvermiş)tir. 35. Bu (kötülüğü iyilikle önleme özelliği)ne, ancak sabredenler kavuşturulur. Ayrıca, buna, (sevaptan) büyük pay sahibi olandan başkası da kavuşturulmaz. Taha,20/43-44: 43. Firavun a gidin, çünkü o azdı. 44. Ona yumuşak söz söyleyin, belki öğüt dinler ve (benden) korkar. En am,6/107: Eğer Allah dileseydi (yani iradelerinde serbest bırakmasaydı) müşrik olmazlardı. Seni onların üzerine bir gözcü de yapmadık, sen onların üzerine (koruyucu) bir vekil de değilsin. İsra,17/53: (Mü min) kullarıma söyle: En güzel olan (söz)ü söylesinler. Çünkü şeytan aralarına fesat (ve kavga) sokar. Şeytan şüphesiz, insana apaçık bir düşmandır. Ayet i kerimeler etraflıca incelendiği zaman görülecektir ki insanlarla diyalog kurmadan eğitim yapmak mümkün değildir. Sağlıklı bir diyalog, kişiler arasında bir güven duygusu kazandıracaktır. İnsanlara sevgi ve saygı çerçevesinde yaklaşmak ve onlara hoşgörülü davranmak eğitim-öğretimde amaçlanan hedefe ulaşabilmek için aranan temel şartlardan birisidir. Yüce Allah(cc), İlahi öğretilerini insanlara açıklamak için göndermiş olduğu peygamberlerden insanlara hoşgörülü davranmalarını özellikle istemiştir. Dinimiz İslam ı anlatmakla görevli Hz. Muhammed in hayatına baktığımızda da bunu açıkça görmekteyiz. O kendisine gösterilen her türlü kaba davranışlara ve sert tepkilere rağmen, hoşgörü ve

2 sevgisinden hiçbir şey kaybetmeden insanlarla diyalog kurmaya devam etmiştir. Taif te kendisini taşlayanlara karşı tavrı, mescidin kenarına tuvaletini yapan bedeviye karşı da tavrı yine kırmadan yumuşakça ve dostça yaklaşımla olmuştur. Bir öğretmen olarak pedagojik eğitimini Allah(cc) tan alan Hz. Muhammed in(sav) başarısı, insanlara karşı sevgi ve merhamet duygularıyla yaklaşımından kaynaklanmaktadır. İnsanlar arasındaki ilişkide, Kur an ın getirdiği temel prensip, cedel, karşı çıkmak, kaba ve sert konuşmak, düşmanca tavır takınmak asla değildir. Aksine yumuşak ve dostça bir tavır takınmak, tatlı ve güler yüz göstererek insanların sempatisini kazanarak güven tazelemektir. Eğer bu ilişki eğitim ve öğretim ilişkisi ise bu prensiplere uyulması daha çok önem arz etmektedir. Eğitimcinin görevi ise, insanlara iyiyi, güzeli doğruyu anlatmaktır. Bunun içinde onlara iyi davranmak, güvenlerini kazanmak, dostluk ve sevgi ortamı oluşturmaktır. İyi davranış kesinlikle karşılığını verecektir. Çünkü iyilikle kötülüğün eşit olması asla mümkün değildir. İnsan ayırımı asla yapılmamalı, eğitimde öğrenciler birbirlerine karşı tercih edilmemelidir. Yukarıdaki ayeti kerimelerden de anladığımıza göre, insanlara dostça ve güler yüzle yaklaşılması gerekir. Bir diyalog ortamı hazırlayarak kavgalardan uzak, ortak uzlaşma noktalarının bulunması gerekmektedir. 2. Güzel Konuşma Abese,80/1 4: 1-2. (Peygamber) âmâ geldi diye yüzünü ekşitti ve döndü (Resulüm!) Sen ne biliyorsun, belki o, (senden öğrendiğiyle) arınacak (nefsini tezkiye edecek) veya öğüt alacaktı da o öğüt kendisine fayda verecekti! İsra,17/53: (Mü min) kullarıma söyle: En güzel olan (söz)ü söylesinler. Çünkü şeytan aralarına fesat (ve kavga) sokar. Şeytan şüphesiz, insana apaçık bir düşmandır. Kur an da güzellik kavramıyla birlikte anlatılan konular arasında güzel konuşma dan da bahsedil-mektedir. Nitekim Kur an ı Kerimde, insanlara tebliğ yapmak için görevlendirdiği peygamberine Kullarıma söyle en güzel sözü söylesinler Emriyle insanlara tebliğ metodunu göstermektedir. Peygamberimiz Hz. Muhammed(sav), yüksek sesle bağırarak konuşmayı da asla sevmezdi. Muhataplarına karşı her zaman alçak ve yumuşak sesle konuşur, insanlara alaycı bir şekilde yaklaşım sergileyeni, havalı ve ağzının içinden konuşanları da kınayarak; Allah(cc), Teâlâ geviş getiren sığırlar gibi dilini eğe büke güzel konuşmaya çalışan kişiye buğz eder diyerek, bu tür davranışlara giren kimseleri sert bir dille uyarmıştır. Buradan da anlaşılmaktadır ki, bir eğitimci, öğrencilerine karşı her zaman güzel söz söylemeli, onlara karşı düşmanca tavır takınmamalıdır. Kişilere değil, yanlışlara karşı tavrını koyabilmelidir.

3 Ayrıca atasözlerimiz arasında yer alan Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır. Sözü de bunu desteklemektedir. Güzel konuşma ve nazik tavır eğitim öğretimin temel metodları arasında yer almaktadır. 3. Müjdeleme ve Kolaylaştırma Bakara,2/170: Onlara: Allah ın indirdiğine (Kur an a) uyun. denildiği zaman onlar: Hayır! Biz, atalarımızı üzerinde bulduğumuz (ve öğrettikleri yol)a uyarız. dediler. Peki, ataları bir şey(in İslâm a uyup uymadığın)ı düşünemeyen ve doğru yolu bulamayan (sapık yolun yolcusu) kimseler olsalar da mı (onlara uyacaklardı)?! Casiye,45/3-6;8: 3. Şüphesiz göklerde ve yerde iman edenler için (Allah ın varlığına ve kudretine) deliller/işaretler vardır. 4. (Allah ın) sizi yaratmasında ve (yeryüzüne) yaydığı her bir canlıda, (ve her canlıyı uygun ortamlarına göre yaymasında) kesin iman eden bir kavim için âyetler (nice ibretler) vardır. 5. Gece ile gündüzün (peş peşe) değişmesinde, Allah ın gökten bir rızık (sebebi) indirip, onunla, ölümünden sonra yere can vermesinde, rüzgârları (türlü hallere) evirip çevirmesinde, aklı erip anlayan bir kavim için nice işaret (ve ibret)ler vardır. 6. Bunlar, hakkıyla oku(yup anlat)tığımız, Allah ın âyetleri (delilleri)dir. Artık onlar, Allah ın (kelâmı ve delili olan)(1) âyetlerinden sonra, hangi söze inanırlar? 8. (Bu kimseler) Allah ın âyetleri kendilerine okunurken işitirler de, sonra büyüklük taslayarak, sanki onları hiç işitmemiş gibi (inkârlarında) ısrar ederler. Onlara acıklı bir azabı haber ver. Rum,30/24: Size bir korku ve (yağmur) ümidi vermek için şimşeği göstermesi, gökten yağmur indirip onunla ölümünden sonra yeri diriltmesi de, O nun (kudretinin) delillerindendir. Şüphesiz bunda akıl erdirecek bir toplum için elbette ibretler vardır. Fatır,35/45: Eğer Allah, insanları kazandıkları (günahlar) yüzünden (hemen) cezalandırsaydı, yeryüzünde hiçbir canlı bırakmazdı. Fakat (Allah), onları belirlenmiş bir vakte kadar geciktirir. Vakitleri gelince de Allah muhakkak ki kullarını görücü (gereğini yapıcı)dır. Zümer,39/53: De ki (Allah şöyle buyuruyor): Ey nefislerine karşı (günah işleyip) aşırı giden kullarım! Allah ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Çünkü Allah (şirk koşan ve inkâr edenler dışında, dilediği kimseler için) bütün günahları bağışlar. Şüphesiz O, çok bağışlayıcıdır, çok merhametlidir. Araf,7/156: Bize hem bu dünyada hem de ahirette iyilik nasip et. Şüphesiz biz (tevbe edip) sana yöneldik. (dedi). (Allah) buyurdu ki: Ben, (amellerine göre) dilediğim kimseyi azabıma uğratırım. Rahmetim ise, her şeyi kuşatır, onu muttaki olan (Allah ın emrine uygun yaşayan/karşı gelmekten sakınan)lara, zekâtı verenlere ve âyetlerimize inananlara nasip edeceğim. Eğitilmemiş bir insan, nefsinin etkisiyle bir suç işlerse bu onu muhakkak rahatsız eder ve bundan dolayı vicdan azabı çeker. Onun için yaptığı bir hatadan dolayı ya da işlediği bir suçtan dolayı onu kınamak ya da korkutmak, ona aksi tesir eden yanlış bir harekettir. Böyle bir hareket ancak o insanı daha da içine kapatacak ve suçluluk duygusuna kendisini iyice kaptırarak psikolojik bir bunalıma itecektir. Bu ise Kur an ın asla tasvip etmeyeceği bir durumdur. Özellikle günümüzde artan korku, ümitsizlik, endişe ve çaresizlikler, insanı içinden çıkılmaz bir batağa sürüklemektedir. Burada, insanlara verilecek müjdenin önemi ortaya çıkmaktadır. Şüphesiz ki korkutmak da ilahi bir metottur. Ancak, bunalan ve yaptıkları hatalardan dolayı vicdan azabı çeken insanlar için en etkili ilaç müjdeleyerek onları rahatlatmak, onlara umut vermek ve içinde bulunduğu bunalımdan kurtarmaktır. Kur an ın eğitim metodu budur. Hz. Peygamberin pratik hayattaki uygulamaları korkutmadan, kolaylaştırıcı ve müjdeleyici bir tavırla muhatabına yaklaşmaktır.

4 4. Mükâfat ve Ceza Tin,5/6: Yalnız iman edip de salih (sevaplı) amel (ve hareket) lerde bulunanlar hariçtir. Çünkü onlar için ardı arkası kesilmez bir mükâfat vardır. Bakara,2/7: 6-7. (Allah ın birliğini, hâkimiyetini ve Kur an ı dışlayıp) küfre sapanlara gelince, şüphesiz ki onları (başlarına gelecek ile korkutup) uyarsan da uyarmasan da onlar için birdir; (üzülme, bilesin ki onlar) inanmazlar. Allah, onların (inkârcı niyet ve eylemlerinden dolayı) kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir. Gözlerine de (İlâhi hakikatlere karşı) perde inmiştir. Ve onlar için büyük bir azap vardır. Bakara,2/39: O küfre sapanlar ve âyetlerimizi yalanlayanlar var ya, işte onlar cehennemlik olanlardır. Onlar orada sürekli kalacaklardır. Bakara,2/258: Allah kendisine hükümranlık verdi diye (şımarıp azarak), Rabbi hakkında İbrahim ile tartışan (Nemrut) u görmedin mi? Hani İbrahim: Benim Rabbim (kudretiyle) hem dirilten, hem öldürendir. deyince, o: Ben de yaşatır ve öldürürüm. demişti. (Bunu bir idamlığı serbest bırakmak, bir suçsuzu da öldürmekle yapmıştı.) İbrahim: Şüphesiz ki Allah, güneşi doğudan getiriyor; haydi sen de batıdan getir! deyince o kâfir (Nemrut) şaşırıp kalmıştı. Allah (hakkı kabul etmeyen, gücü ve yetkiyi yalnız kendinde gören) zalimler toplumunu doğru yola eriştirmez. En am,6/2: O, sizi (önce) çamurdan yaratan, sonra (da) bir ecel tayin edendir. O nun katında bir de ecel-i müsemma (kıyametle ilgili ecel) vardır. (Bu hakikatten) sonra, siz hâlâ (dirilmekten) şüphe ediyorsunuz ha! Nisa,4/168: Şüphesiz, inkâr eden/küfre sapan ve zulmedenleri, Allah ne bağışlayacak, ne de başka bir yola iletecektir.) Ali İmran,3/32: (Yine) de ki: Allah a ve Peygamber e itaat edin. Eğer yüz çevirirlerse (kâfir olurlar), şüphesiz ki Allah kâfirleri sevmez.) Eğitim terimi olarak ise, genellikle, iyi bir çalışma veya üstün bir beceri gösteren öğrenci, öğretmen veya yöneticilere verilen armağan ifadesiyle tanımlanmaktadır. Bu açıdan baktığımızda her mükâfatın çocuk ya da öğrenci üzerinde çok önemli bir fonksiyonu vardır. Mükâfat, istenilen davranışların yapılmasını sağlayan bir özendirici ve davranışların yerleşmesini sağlayan bir pekiştiricidir. Eğitim faaliyetinin verimi ve başarısı için, insanlara bilgi, tutum ve davranış kazandırma geliştirme ve değiştirme amacıyla verilen maddi ve manevi nitelikteki ödüller, ilgi ve merakı artırmak, dikkat ve motivasyonu sağlamak üzere bir teşvik ve pekiştirme vazifesi görmektedir. İnsanlara doğru bilgi, doğru düşünce ve doğru davranış kazandırma amacıyla mükâfat metodunu kullanan Allah(cc), bu metodu, Rab sıfatı ile insanları karanlıklardan aydınlığa çıkarmak için bir teşvik unsuru ve davranış kazandırma amacıyla kullanmakta ve eğitimcilere bir yol olarak göstermektedir. Başka bir deyişle mükâfat, insandaki olumlu ve güzel davranışları tebrik ve takdir etmek suretiyle, o davranışın her zaman yapılmasını ve güzel davranışların sürekli tekrarını amaçlamaktır. Kur an, genel olarak mükâfatın yanında ceza metodunu da kullanmaktadır. Cezanın amacı yanlış davranışlardan uzak tutmak, bu davranışların tekrarına engel olmaktır. Yanlış bir davranışın işlenmesine karşılık verilecek bir ceza neticesinde, hem bu davranışın yanlış olduğu öğretilecek, hem tekrarından sakındırılacak, hem de başkalarının böyle yanlış

5 hareketlere yönelmesi engellenecektir. Bu yönden cezanın caydırıcı olduğunu söylememizde mümkündür. Ceza verilirken gelişigüzel değil, son derece bilinçli bir şekilde verilmelidir. Etkisini önceden kestirmemiz mümkün olmadığı için, cezanın uygulanmasında değişik sakıncalar olabilmektedir. Onun için ceza vermekte amaç, öğrenciye yaptığını bir daha yapma mesajını vermek olmalıdır. Burada önemli olan nokta, mükâfat ve cezanın doğru yerde, doğru zamanlamayla yapılması ve nefsi arzulardan uzak eğitim amacını taşımasıdır. 5. Düşündürme ve Akıl Yürütme Fatır,35/19-22: Ne kör ile gören, ne karanlıklar ile aydınlık, ne de gölge ile sıcak bir olur. (Bunlar, mü min ile kâfir, hak ile batıl, cennetle cehennem gibi birbirine zıt şeylerdir.) 22. Dirilerle ölüler de bir değildir. Şüphesiz ki Allah dilediğine işittirir. (Yoksa) sen, kabirlerde (imiş gibi) olanlara işittirecek değilsin! Yunus,10/100: Allah ın izni olmadıkça hiçbir kimsenin iman etmesi mümkün değildir. (Allah), murdarlığı (azabı/rezilliği, Allah için) aklını kullanmayanlara verir. Araf,7/179: Andolsun ki, biz, cin ve insanlardan birçoğunu cehennemlik kıldık; çünkü onların kalpleri vardır, onlarla (İlâhî hakikatleri) anlamazlar; gözleri vardır, onlarla (İslâm a ait gerçekleri) görmezler; kulakları vardır, onlarla (İslâm a dair emirleri) işitmezler. İşte bunlar hayvanlar gibidirler, hatta daha aşağı/daha şaşkındırlar. İşte onlar, (düşünce, inanç ve yaratılış gayesinden ve Allah a kulluktan) gafil olanların ta kendileridir. Furkan,25/43-44: 43. (Allah'ı ve hükümlerini unutup) hevalarını/arzu ve heveslerini kendisine ilâh edinen kimseyi gördün mü? Artık ona sen mi vekil olacak (da onu koruyacak)sın? 44. Yoksa sen, hakikaten onların çoğunun, (hakkı) dinlediklerini veya düşünüp anladıklarını mı zannediyorsun? Hayır! Öyle değil. Onlar hayvanlar gibidir, hatta yolca daha şaşkındırlar. Kur an ı kerimin önemle üzerinde durduğu konulardan biri de, insanların düşünmesi, aklını kullanması ve bu iki vasıta aracıyla gerçeğe ulaşmasıdır. İnsanın akıl sahibi bir canlı olduğu ve öteki canlı türlerinden akıl gücüyle ayrıldığı fikri, Aristoteles ten beri çeşitli düşünürler ve filozoflar tarafından vurgulanmıştır. İnsan düşünme ve bilme yeteneğinin yanı sıra, bilme ve ayırt etme özelliğine, seçme özelliğine de sahiptir. Kur an bir yandan insanları düşünmeye zorlayıp şartlanmayı, taklidi ve bir şeye körü körüne bağlanmayı yasaklarken, diğer yandan da vermiş olduğu örneklerle insanların akıl yürütme kabiliyetlerini geliştirmeyi ve olayları akıl süzgecinden geçirmeyi hedeflemiştir. Düşüncesizce ve akledilmeden yapılan her olay taklitle sonuçlanacaktır. Yüce yaratıcımız, insanları, tabiatın değişmez kanunlarını araştırmaya, bu kanunların nasıl seyrettiğini düşünmeye ve böylece düşünerek hayata geniş bir ufuktan bakmaya davet etmektedir. Biz öğretmenler olarak kullanacağımız eğitim yöntemlerinden bir tanesi de, aklın fonksiyonlarını kullanmayı sağlayacak, eğitimsel muhteva ile insanları aydınlatmalıdır. Öğrencilere doğru düşünmeyi öğretmeli, doğru düşüncenin neticesi olarak doğru davranışlar yapmayı hedeflemelidir. Kuru kuruya ezberlenmiş bilgiler yerine elde edilen bilgilerin pratik hayatta nerede, nasıl ve ne şekilde kullanılacağı anahtarları verilmelidir.

6 6. Kişisel Farklılıklara Dikkat Etmek Bakara,2/89: (Yahudiler,) daha önce kâfirlere (müşrik Araplar a) karşı zafer kazanmak üzere yardım isteyip dururlarken, onlara Allah katından, yanlarında olan (Tevrat ın aslın)ı doğrulayan bir kitap ve (geleceğini Tevrat tan) bildikleri (gelmesi için dua ettikleri peygamber) gelince (bu İsmailoğulları ndan diye) onu inkâr ettiler (kâfir oldular). Artık, Allah ın laneti (bütün) inkârcılar/kâfirler üzerinedir. Bakara,2/114: Allah ın mescidlerinde O nun isminin anılmasını (ve hükümlerinin yaşanır hâle gelmesini isteyeni) engelleyen ve o mescidlerin harap olmasına koşan (uğraşan)dan daha zalim kim vardır? Onların oralara (istedikleri gibi değil) ancak korka korka girmeleri gerekir. Onlara dünyada rezillik, ahirette de büyük azap vardır. (Mescidlerin tahribi Fahreddin-i Râzî ye göre iki türlüdür. Birincisi, binasını yıkma yönündendir. İkincisi de ahiret hayatını yok sayan zalim ve münafıklarca gerek kapatmak, gerekse çeşitli planlarla insanları camilerden uzaklaştırmakla olur. Bu durumda da, içi süslü olsa bile onlar harap demektir.) Bakara,2/270: (Allah rızası için, muhtaçlara) harcadığınız her nafakayı veya adadığınız her adağı Allah mutlaka bilir (ve mükâfatını ihsan eder. Verdiğini başa kakarak veya adaklarını yerine getirmeyerek nefislerine) zulmedenlerin yardımcıları yoktur. Şems, 91/ 7.8.9: Güneşe ve onun ışığına, (ışık bakımından) onu takip ettiğinde aya, (güneş) açıp parlattığında gündüze, onu(n ışığını) örttüğü zaman geceye, göğe ve onu bina edene, yere ve onu (hayata elverişli olarak) yayıp döşeyene, her bir nefse ve onu (insan şeklinde) düzenleyene, sonra da ona, hem kötülüğü, hem de (kendisinden) sakınmayı ilham edene andolsun ki! O (nefsi)ni (günahlardan) tertemiz yapan, muhakkak kurtulup umduğuna ermiştir. Onu (günahlarla) örtüp gömen de elbette ziyana uğramıştır. Toplum, birbirinden farklı kişilik özelliklerine sahip bireylerden meydana gelmiştir. Her bireyin de kendine özgü farklı psikolojik ve biyolojik yapısı mevcuttur. Kur an da, hâkimiyet, savaşma, cimrilik, nankörlük, korku, sevgi, gibi olumlu ve olumsuz özellikler insanın fıtratında her kişide farklı yoğunluklarda mevcut olduğu ifade edilmektedir. Eğitimde amaç, insanları bizzat ferdi farklılıkları göz önünde bulundurularak eğitmek ve hayata hazırlamaktır. Aynı kültür ve çevrede yaşayan insanlar, aynı çevresel faktörlerin etkisi altında bulundukları halde farklı olaylardan etkilenebilmektedir. Bu durum onların kişisel özelliklerinden meydana gelmektedir. Bu açıdan baktığımızda, bir kimsenin temel kişilik özellikleri, bize onun aldığı eğitime karşı tutum ve davranışları hakkında da bilgi verebilir. Hiçbir zaman normal zekâdaki bir çocukla, dâhi çocuk eşit tutularak, ikisine de eşit, aynı derecede ve metotlar kullanılarak eğitim hizmeti verilemez. Böyle bir işlem yapıldığı takdirde her iki taraf içinde bir haksızlık söz konusu olur. İnsanlara gerçekleri kabul ettirebilmek için, iyi tanınmalı ve iyi tahlil edilmelidir. Kişisel farklılıklar her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Hz. Muhammed in(sav) eğitim anlayışında bu sisteme gereken şekilde dikkat edilmiştir. Kendisine yöneltilen sorulara anlaşılır şekilde cevap vermesi, insanların seviyelerine uygun anladığı dilden konuşması ve bazen de iyi anlaşılması için konuyu üçer sefer tekrar etmesi bu metoda verdiği önemi ortaya koymaktadır.

7 İnsanlara anlayabilecekleri dilde, seviyelerine uygun konuşmak eğitimcilerin dikkat etmesi gereken bir husustur. Hz. Muhammed(sav), bıkkınlık vermemesi için, insanların psikolojik durumlarını da dikkate almaktadır. Kimseyi üzmeden, kırmadan ve anlayacağı dilde, dinin öğretilerini insanlara anlatarak hedefine ulaşmıştır. 7. İyiliklere Teşvik ve Kötülüklerden Sakındırma Nahl,16/125: (Resulüm! İnsanları) Rabbinin yoluna/dinine hikmetle ve güzel öğütle davet et. Onlarla en güzel (şekl)iyle (kırmadan, kızdırmadan) mücadele et. Şüphesiz Rabbin, kendi yolundan sapanları en iyi bilendir ve O, doğru yolda olanları da en iyi bilendir. Bakara,2/81-82: 81. Hayır (iş böyle değil!) Kim (büyük) bir kötülük işler de (şirk olan bu) günahı kendi (benliği)ni çepeçevre kuşatırsa, işte onlar ateş ehli (cehennemlik)tirler, orada devamlı kalacaklardır, 82. İman edip salih amel işleyen kimseler ise cennet ehlidirler; işte onlar orada ebedî kalacaklardır. Ali İmran,3/ : 196. Küfre sapan/inkâr edenlerin (görünüşte refah içinde) diyar diyar dönüp dolaşmaları sakın seni aldatmasın!, 197. Bu (inanmayanların refahı), pek kısa bir faydalanma ve eğlence! Sonra varacakları yer cehennemdir. O ne kötü duraktır!, 198. Fakat Rablerinin emirlerine uygun yaşayanlar için alt tarafından ırmaklar akan cennetler vardır. Allah ın bir ikramı olarak orada ebedî kalacaklardır. Allah katında olan (nimet)ler, iyi (insan)lar için daha hayırlıdır. Maide,5/9-10: 9. Allah, iman edip salih amel işleyenlere, kendileri için mağfiret ve çok büyük bir mükâfat olduğunu vaadetti. 10. Küfre sapanlara ve âyetlerimizi yalanlayanlara gelince, işte onlar da alevli ateşin halkıdırlar. İnsan doğası gereği, kendisine fayda sağlayacak etki ve fiilleri yapmaya, kendisine zarar verecek etkilerden de kaçınmaya yatkındır. Kur an, Allah(cc) ın birliğini öğretmek için yaptığı çağrıda, cennet nimetlerinden inananların faydalanmasını sağlayacak olan sevap hususunda iyiliklere teşvik etmek, cehennem ateşinden kâfirlerin başına gelecek ceza ve azaptan kötülüklerden sakındırma suretiyle insanların motivasyonlarını canlı tutmaya özen göstermektedir. Eğitimciler olarak öğrencilerimize aldıkları eğitimin onlara sağlayacağı faydaları, eğitimsizliğin ise toplumda açtığı yaraları öğrencilerimize anlatmalıyız. Eğitimin şu kısacık dünya hayatında sağlayacağı faydaları, ölümsüz ahiret hayatında da onlara kazandıracağı mevki ve makamları iyi anlatmalıyız. 8. Tartışma Metodu Enfal,8/46: 46. (Ey iman edenler!) Allah a ve Resulü ne itaat edin, birbirinizle çekişmeyin, yoksa korkaklaşırsınız da rüzgârınız (hızınız, cesaretiniz) kesilir (kuvvet ve devletiniz elden gider). Bunun için sabırlı (ve müsamahalı) olun. Çünkü Allah sabredenlerle beraberdir. Zuhruf,43/58: 58. Bizim ilâhlarımız mı hayırlı yoksa o (İsa) mı? dediler. Bunu sana sırf bir tartışma olsun diye misal verdiler. Doğrusu onlar kavgacı (ve düşman) bir kavimdir. Nahl,16/25: (Böyle söylemeleri ve günahlara rehberlik etmeleri) kıyamet gününde, hem kendi günahlarını tam olarak hem de bilgisizce saptırdıkları kimselerin günahlarından (bir kısmını) da yüklenip taşımaları içindir. Bir bakın hele, yüklendikleri şey ne kötüdür! Hud,11/32: Dediler ki: Ey Nuh! Gerçekten bizimle (dinine davette) mücadele ettin; üstelik bizimle mücadelende çok ileri gittin. Şayet doğru söyleyenlerden isen, haydi bizi tehdit ettiğin (o acıklı azab)ı bize getir! Sebe,34/24: Onlara de ki: Göklerden ve yerden size rızık veren kimdir? (Bildikleri halde, sen) De ki: Allah tır. Bu böyle iken ya biz ya da siz (ikimizden biri) ya doğru yol üzerinde yahut açık bir sapıklıktayız. (Düşünün.)

8 Ankebut,29/46: İçlerinden zulmedenler hariç, Ehl-i Kitap ile ancak en güzel olan (usul)le mücadele edin ve deyin ki: Bize indirilene de, size indirilene de inandık. Bizim İlâhımız da sizin İlâhınız da birdir (ve aynıdır) ve biz ancak O na teslim olanlarız. En am,6/68: Âyetlerimiz hakkında (biçimsiz ve alaylı sözlerle) münasebetsizliğe dalanları gördüğün zaman, onlar başka bir konuya geçinceye kadar onlardan yüz çevir (tavır göster, karşı savunmanı yap veya müslüman olmanın gereği olarak orada durma). Eğer şeytan, sana (bunu) unutturursa, hatırladıktan sonra (hemen kalk) artık o zalimler topluluğu ile oturma! Tartışma metodu, bir konu ya da problem üzerinde birlikte konuşarak ya da fikir alışverişi yaparak sorunun giderilmesi için gerekli olan çözüm yolunu aramaktır. Tartışmadaki temel amaç, bir konu üzerinde münazara ederek, değişik açılardan konuya bakabilme gücünün kazandırılmasıdır. Kur an a baktığımızda, tartışmanın, cedelleşmenin yasak olduğuna dair ayetleri de görmekteyiz. İnsanların birbirleriyle çekişmelerinin kendilerine zarar verdiğini, güç ve kuvvetlerinde eksilme olduğunu belirten ayetler ve insanların Hz. Muhammed e(sav), gerçeği anlamak için değil de sırf mücadele edip ona zorluk çıkarmak için cedelleşme yaptığını belirten ayetler mevcuttur. Bunun dışındaki gerçekçi ve metoduna uygun yapılan tartışmalar Kur an da zikredilmektedir. Ayrıca Kur an, geçmiş peygamberlerin kavimleriyle yaptığı tartışmaları örnek göstererek, tartışmada bir metot belirlemiştir. Peygamber nezdinde bütün Müslümanlara, İslam ı savunmak için tartışmanın yapılabileceğini öğretmiştir. Kur an ın tartışma metodu belli şartlara göre yapılanmıştır. Her şeyden önce tartışma da kesin delil ve gerçek bilgi olmalıdır. Hakkında kesin delil olmayan bir iddia gerçeklik bakımından bir değer taşımamaktadır. Onun için hakkında kesin delil olmadığı bir bilgi hakkında tartışmak anlamsız ve yersizdir. Özetle söylemek gerekirse Kur an, gerekli olan yerlerde tartışmaya davet etmektedir. Kur-an ın öğretmiş olduğu bu eğitim metodunu Hz. Muhammed(sav) bir beşer üslubuyla kullanmaktadır. Hz. Muhammed(sav) in tartışmasında kaba söz, ayıplama, eğlenme, alay etme, karşısındakini küçük düşürme gibi davranışlar asla yoktur. Çünkü genel itibariyle Kur an ın tartışma metodu bir edep dairesinde cereyan etmektedir. Tartışma metodunun en önemli faydası, delilsiz, körü körüne bir fikrin kabul edilmemesi esasının öğretilmesidir. Aklın çalıştırılması, olaylar arasındaki bağlantıyı kurmak, düşünme ve münakaşa metodunun ortaya çıkarılması, karşıdaki insanı iyi dinleyerek istişare etmek, belirli bir konu üzerinde derinlemesine düşünmek ve zekâ derecesinin belirlenmesine yardımcı olmaktır. Öğrencilerimizin en büyük eksikliği karşısındakini sabırla ve metanetle dinlemeyi bilmemeleridir. Önce dinlemeyi sonra konuşmayı öğrenmeleri gerekmektedir. 9. Model Alma Yoluyla Öğrenme Ahzab,33/21: Andolsun ki, Allah ı(n rızasını) ve ahiret gününü(n saadetini) umanlar ve Allah ı çokça ananlar için Allah ın Resulü nde, sizin için, pek güzel bir örnek vardır. Başkalarını örnek alarak eğitilmek ve öğrenmek, önemli eğitim yollarından birisidir. Ana- Baba, öğretmen, dini şahsiyetler toplum içinde örnek alınacak kişiler olarak ilk sırada yer alırlar. Kültürümüzde yer alan Kız anadan görmeyince sofra sermez, üzüm üzüme baka baka kararır, körle yatan şaşı kalkar gibi atasözlerimiz de insanın hayatında birilerini örnek almanın etkinliğine dikkat çekmektedir. Genel anlamda eğitimin önemli bir bölümü

9 örnek alarak öğrenmeye dayanır. İnsan, toplumun düşünce tarzını, örf, adet, gelenek ve göreneklerini, dil, din gibi değerleri ve daha pek çok kültürel unsurları bu yolla öğrenir. Hz. Muhammed(sav), Kur an tarafından insanlığa bir hayat tarzı, örnek bir insan, model bir şahsiyet olarak sunulmuştur. Hz. Muhammed(sav), en büyük model şahsiyet, örnek alınacak kimse olarak Kur an tarafından övülmekte ve her zaman geçerliliği olan bir durum olarak söz edilmektedir. Çünkü O Allah(cc) ın kendisine öğretmiş olduğu ilahi öğretileri, yalnızca insanlara aktarmakla kalmamış, bizzat yaşayarak örnek olmuştur. Aynı zamanda, tutum ve davranışların oluşumda, düşünce ve fikirlerin gelişiminde çevre faktörünün çok büyük etkisinin olduğu bilinen bir gerçektir. Bu anlamda çevre, resmi olmayan eğitim kurumu olarak adlandırılabilir. Çevrede her zaman etkin rol oynayan, anababa, okul, arkadaşlar, radyo, gazete, televizyon gibi çevresel faktörler her zaman için kişinin yetişme tarzına örnek teşkil etmektedir. Bu çevresel faktörlerin vermiş olduğu etkilerle kişiler iyi ya da kötü şekilde sunulan modeller olarak insanlara yansımada ve kişinin tutum ve davranışlarında büyük etkileri olmaktadır. Özetle söylemek gerekirse, insanlar daima, çevresinde ahlâkı ve yaşantısıyla ün yapmış kişilere değer verir, onları örnek olarak gösterirler. İnsanlara örnek değerleri öğretirken, görsel bir duyunun olması ve insanlara bunun sunulması önemlidir. Eğitim ve öğretimin her alanında güçlü bir modele her zaman ihtiyaç vardır. 10. Soru-Cevapla Eğitim Enbiya,21/7: Biz senden önce de, kendilerine vahyettiğimiz erkeklerden başkasını (peygamber olarak) göndermedik. Eğer bilmiyorsanız zikir ehline (müttaki alimler) sorun. Nahl, 16/43: (Ey Resulüm!) Senden önce de, ancak kendilerine vahyettiğimiz erkekleri (peygamber olarak) gönderdik. Bilmiyorsanız zikir ehline (Allah dan korkan, bilgisi ve yaşantısı ile güvenilir kimselere) sorun. Bakara,2/219: Sana (sarhoş edici) şarap ve kumarın hükmünü sorarlar. De ki: O ikisinde büyük bir günah, hem de insanlara (bazı ufak) faydalar vardır. Ama günahları (ve zararları) faydalarından daha büyüktür. Yine sana Allah yolunda neyi harcayacaklarını sorarlar. De ki: İhtiyacınızdan artanını (verin). Allah size âyetlerini böylece açıklıyor ki, dünya ve ahiret hakkında (lehinize ve aleyhinize olan şeyi iyi) düşünesiniz (ve ona göre hareket edesiniz). Enbiya,21/24: Yoksa O ndan başka ilâhlar mı edindiler? De ki: (Yaptığınızın doğruluğunu ispatlayacak) kesin delillerinizi getirin. İşte benimle beraber olan (müslüman) ların Kitab ı; üstelik benden öncekilerin Kitab ı da (ortada). Fakat onların çoğu hakkı bilmezler, bu sebepten dolayı da yüz çevirirler. Neml,27/63: Yahut o kara ve denizin karanlıkları (ve tehlikeleri) içinde size (ilerisi için) yol gösteren ve rahmetinin (yağmurun) öncesinde rüzgârları müjdeci olarak gönderen kimdir? Allah ile beraber bir tanrı mı var?! Allah, onların ortak koştukları (ilâhmış gibi bağlılık gösterdikleri) şeylerden çok yücedir. Necm,53/32: (Güzel davranışta bulunanlar,) küçük kusurlar hariç, günahların büyüğünden ve hayâsızlık (sayılan bütün çirkin iş) lardan kaçınanlardır. Şüphesiz ki Rabbin, (şirk hariç) bağışlaması geniş olandır. O sizi, topraktan yarattığı zaman da, siz annelerinizin karınlarında cenin halinde iken de, (ne olduğunuzu) çok iyi bilendir. O halde kendinizi (beğenip) temize çıkarmayın. O (Allah), takvalı olan (emirlerine uygun yaşayan ve karşı gelmekten sakınan)ı çok iyi bilendir. Karia,101/1 5: 1. Başa gelecek olan o büyük felaket. 2. Nedir başa gelecek olan o büyük felaket?, 3. Başa gelecek olan büyük felâketin ne olduğunu sen nereden bileceksin ki? (Bilemezsin.), 4. O gün insanlar (gece ateşin çevresinde) yayılıp serilen pervaneler gibi olacak. 5. Dağlar, didilip atılmış renkli yünler gibi olacak.

10 İnsan bilgisinin büyük çoğunluğu sorarak öğrendiği şeylerden oluşmaktadır. Soru sorma, insan zihnini çalışmaya zorlaması, onu anlaşılmış bilgilere götüren bir yol dolayısıyla sürekli kullanılmıştır. İnsanın en büyük özelliklerinden biri de meraklı olması, etrafında olup biten olayları devamlı öğrenme isteğinin olmasıdır. İnsan çocuk yaşlardan itibaren konuşmaya başladıktan sonra her şeyi sorarak öğrenme isteğini belirtir. Soru-cevap metodunun bir diğer özelliği ise yaratıcı düşünme, ferdi teşebbüs kabiliyetini geliştirme, serbest konuşma ve kendine güveni insana kazandırmasıdır. Bu metot, Kur an ın en çok kullandığı metodlardan biridir. Ayrıca Kur an, bilinmeyen bir konunun aydınlatılması hususunda her zaman soru sormaya teşvik etmiştir. Bu anlamda baktığımızda soru-cevap metodu, kişilerin kendisini geliştirmesinde, yeni bilgilere ulaşmada, insanların özgürce düşüncelerini ifade edebilmelerinde ve kendilerine güven kazanmaları hususunda en önemli metodlardan biridir. 11. Kıssalarla Anlatım İnsan yaratılış itibariyle kıssa dinlemeyi ve anlatmayı sever. O kıssayı kafasında canlandıran, hayalini kuran kimse adım adım, o kıssayı takip ederek kendini kıssanın içinde bulur. Ayrıca kıssalarda geçen olayları, tehlikelerden emin olarak izleyerek, aynı zamanda olayları bizzat kendi yaşar. Onun için Kıssada ruhları büyüleyen bir sihir vardır. Kıssa, öğretim motivini uyardığı, dikkati çektiği için Kur an ın başvurduğu önemli metotlardan biridir. Kur an, kıssalar arasında insanlara vermek istediği ilahi mesajları, peygamberlerin ve geçmiş elçilerin haberlerini, geçmiş ümmetlerdeki Allah(cc) a karşı gelen, isyanda bulunan kavimlerin başlarına gelenleri ya da öğretmek istediği ilahi mesajları, dini akideleri ve öğreteceği hikmetleri içinde barındırır. Birçok kişi, oyun izlerken ya da dinlerken, oyun kahramanıyla kendini bir tutmaktadır. Özellikle beğenilen ve sevilen bir kişiyi herkes kendine örnek olarak alarak, kendini onun yerine koyar. Kıssada da durum böyledir. İnsan içinde bulunduğu ortamdan uzaklaşarak kıssanın anlatıldığı mekâna ve zamana doğru bir yolculuğa çıkar. Kıssada geçen olay kahramanları ile birlikte hayal dünyasında o anları canlı olarak yaşar. Böylece kıssa insan psikolojisinin doğru yönde ve olumlu biçimde kullanılmasına zemin hazırlar. Bu psikolojik ve eğitici yönünden dolayı kıssa, güçlü bir eğitim vasıtasıdır. Ali BUĞDAY KONYA 2011