İş Hijyeni Ölçüm Yöntemleri ve Yasal Mevzuat. Abdullah BÜYÜKFIRAT Kimyager Ç.S.G.B. İSGÜM Kocaeli Bölge Lab.

Transkript

1 İş Hijyeni Ölçüm Yöntemleri ve Yasal Mevzuat Abdullah BÜYÜKFIRAT Kimyager Ç.S.G.B. İSGÜM Kocaeli Bölge Lab. İstanbul, 6 Aralık

2 Sunum İçeriği Hangi formlara maruz kalıyoruz? Ölçme stratejileri nelerdir? Yaygın Ölçüm Örnekleme yöntemleri nelerdir? İş hijyeni ulusal mevzuatı 2

3 Çalışma ortamında bulunan, çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü gürültü, titreşim, aydınlatma, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon gibi fiziksel; toz, gaz, buhar gibi kimyasal ve virüs, bakteri, mantar gibi biyolojik etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin yapılması *İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Laboratuvarları Hakkında Yönetmelik 3

4 İşveren, iş hijyeni ölçüm, test ve analizini ön yeterlik veya yeterlik belgesine haiz laboratuvarlara yaptırmakla yükümlüdür. *İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Laboratuvarları Hakkında Yönetmelik 4

5 5

6 İş Yerindeki Kirleticiler Kirletici Partiküller Toz & Lifler(metal tozu, un tozu, asbest ) Katı Aerosol Duman(kaynak, lehimleme ) Mist(yağ buharı ) Buharlar(organik çözücüler, asitler ) Sıvı Aerosol Gazlar 6

7 Partikül Boyutu Terminolojisi RESPIRABLE THORACIC INHALABLE Respirable: 4 micron(µm) Thoracic: 10 micron(µm) Inhalable: 100 micron(µm)

8 Partikül Boyutu Terminolojisi Inhalable Thoracic Respirable 8

9 Maruz Kalma Çalışanların nefes alma alanı içinde kimyasal maddenin bulunmasıdır. Zararlı bir etkinin ortaya çıkması için bir maddenin sisteme girmesi gerekir. Maruz kalma, etkilenen hedefin(insan, hayvan ve bunların bazı kısımları) hangi miktarda ve ne kadar süre ile etkilendiğine bağlıdır. 9

10 Maruz Kalma Yolları Çalışma ortamında, kimyasal maddelerin vücuda girmesinde en önemli yollar; Solunum Akciğerler yoluyla Sindirim Yutmak, yemek Absorbsiyon(emme) Deri ve gözler yoluyla Enjeksiyon Şırınga yoluyla 10

11 Kişisel maruziyet ölçmeleri Kişisel maruz kalma için en iyi tahmin, bütün çalışma süresi boyunca, nefes alma seviyesinden örnek alma sureti ile elde edilir. Not 1: Çalışma süresi içinde derişimin fazla değişime uğramadığı durumlarda, numune alma süresi bütün bir çalışma süresini kapsamayabilir. Not 2: Ortam ölçüm, test ve analizlerinin sonuçları, kişisel maruziyet seviyesini göstermez ve bunların sonuçları kişisel maruziyet sınır değerleri ile kıyaslanmaz. 11

12 Sabit nokta ölçmeleri Sabit nokta ölçmeleri, elde edilen sonuçların çalışanların iş yerinde maruz kalmalarının değerlendirilmesine olanak sağlaması durumunda kullanılabilir. Numuneler, nefes alma yüksekliğinde ve çalışanların çok yakınından alınmalıdır. Şüpheli durumlarda, ölçme noktası olarak en riskli nokta alınmalıdır. 12

13 Maruz kalma ölçmesi için çalışan seçimi Tercih edilen yaklaşım, maruz kalan grubu maruz kalma bakımından homojen alt gruplara bölmektir. Genel bir kural olarak, numuneler doğru seçilmiş homojen bir gruptan en az bir çalışan olacak şekilde seçilir. 13

14 Kimyasal Etmenler: Ölçüm ve Örnekleme Yöntemleri 14

15 Hava Örnekleme & Analiz Kimyasalların örneklenmesi endüstriyel hijyen için temel bir işlemdir. Maruziyetin belirlemesi, PEL/TLV Solunum bölgesinden örnekleme Personel Örnekleme pompası ve başlık çalışana bağlanır. 30 cm yarıçaplı yarımküre Örnekleme Başlığı Pompa 15

16 Partiküller, Gaz ve Buharlar: Örnekleme Yöntemleri Filtre ile Örnekleme Toz, lif, duman Grab Örnekleme Dedektör Tüpler Gaz torbaları Pasif Dozimetre Film rozetleri Aktif Örnekleme Sorbent tüpler & kişisel örnekleme pompası Doğrudan okumalı cihazlar Gaz, Buhar 16

17 17

18 İş hijyeni laboratuvarı, metot seçiminde ve kullanımında Elde edilen sonuçların sınır değerler ile karşılaştırılmasına imkân tanımalı Metotların güncel hallerini kullanmak ve bulundurmalı Seçtiği standart metotları uygulayabildiğini teyit etmek. Laboratuvarda geliştirilmiş veya değiştirilmiş halinin kullanıma uygun olduklarını teyit etmek için bu metotları geçerli kılmak. Ölçüm noktaları veya maruziyeti tespit edilecek kişiler belirlenirken metotta yazılı hususları dikkate almak. *İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Laboratuvarları Hakkında Yönetmelik: Md.7 18

19 Eşanlamlılar Toplam, başka türlü düzenlenmemiş (sınıflandırılmamış) partiküller Toplam aerosol kütlesi Rahatsız edici tozlar Yöntem HSE MDHS 14/4, NIOSH 0500 Örnekleme+Gravimetrik Analiz(filtre ağırlığı) Sınır Değer TMY: 15 mg/m³ OSHA: 15 mg/m³ NIOSH: no REL ACGIH: 10 mg/m³, % 1 den az kuvars içeren toplam toz HSE: 10 mg/m³ 19

20 Eşanlamlılar Respirable, başka türlü düzenlenmemiş(sınıflandırılmamış) partiküller Örnekleyici tarafından toplanan, ortalama çapı 4 μm in altında olan aerosol Rahatsız edici tozlar Asbest içermeyen, % 1 den az kuvars içeren ve solunum sisteminde ciliated bölümlere nüfuz edebilen tozlar Yöntem HSE MDHS 14/4, NIOSH 0600 Örnekleme+Gravimetrik Analiz(filtre ağırlığı) Sınır Değer TMY: 5 mg/m³ OSHA: 5 mg/m³ NIOSH: no REL ACGIH: 3 mg/m³ HSE: 4 mg/m³ 20

21 Silisyum dioksit, SiO 2 Kristal ya da amorf halde bulunabilir Yaygın karşılaşılan türler: Kuvars, Kristobalit, Tiridimit Yöntem HSE MDHS 101/2, NIOSH 7601 Örnekleme+Gravimetrik Analiz(filtre ağırlığı)+ Analiz(çözme/okuma IR, UV-VIS, X-RD ) Sınır Değer Kuvars(Solunabilir): Kuvars(Toplam): 10mg/m³ %SiO mg/m³ %SiO

22 Tozla Mücadele Yönetmeliği: Sadece solunabilir toz tanımı yapılmış. Toz ölçümünün gravimetrik ve lif sayımı esasına göre yapılacağını ifade eder. Ölçüm sonucu maruziyet sınır değerinin üstünde olamaz, sınır değer aşıldığında gerekli önlemlerin alınıp sınır değerin altına düşürülmesi gerekir. Zaman ağırlıklı ortalama(twa) olarak solunabilir ve toplam toz mesleki maruziyet sınır değerlerini verir. Ayrıca asbest mineral liflerin, kristalin silika ve silika içeren kayaç ve minerallerin sınır değerlerini verir. Sınır değerler OSHA standardına paralel olarak hazırlanmış. 22

23 Asbest ve diğer lifsi tozlar Yöntem NIOSH 7400, WHO/1997 Örnekleme+Lif sayımı(pcm) SEM/X-RD tür tayini Uzunluk <5 µm, çap <3 µm ve 3:1 oranı Sınır Değer Asbestle Çalış. SGY: 0,1 lif/cm³ OSHA: 0,1 lif/cm³ NIOSH: 0,1 lif/cm³ ACGIH: 0,2 lif/cm³ 23

24 Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik: Kullanım yasağı(çıkarma, işleme, ithalat ) Söküm, yıkım, bakım, tamir ve uzaklaştırma işleri asbest söküm uzmanı nezaretinde asbest söküm çalışanı tarafından yapılır. Örnekleme/ölçüm kişisel maruziyeti temsil edecek şekilde olmalı. Lif sayımı PCM ile WHO metodu veya eşdeğeri ile yapılmalı. Ölçüm sonucu 0,1 lif/cm 3 ü geçmeyecek. 24

25 Metal/yarı metallerin ve bileşiklerinin toz ve dumanları Yöntem OSHA ID-121, NIOSH 7300 Filtreye örnekleme+çözme+analiz(aas, ICP, ) Çözme ısıtıcı tabla/mikrodalga fırın Sınır Değer(ör. Kurşun) Kimyasal Mad. SGY: 0,15 mg/m³ OSHA: 0,05 mg/m³ NIOSH: 0,05 mg/m³ HSE: 0,15 mg/m³ 25

26 Hidrokarbonlar(Benzen, toluen vs.) Yöntem TS ISO , NIOSH 1501 Sorbent tüpe örnekleme+desorpsiyon+analiz(kromatografi) Düşük akışlarda örnekleme Sınır Değer(ör. Toluen) Kimyasal Mad. SGY: 192 mg/m³ NIOSH: 375 mg/m³ HSE: 191 mg/m³ 26

27 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik: Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik: Ek-1: Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri(TWA, STEL, ppm, mg/m 3 ) Bu sınır değerler EU direktifleri eklerinden alınmış. Mevzuatın uygulanmasında uluslararası kuruluşlarca yayınlanmış sınır değerlerde dikkate alınabilir. Kurşun için biyolojik sınır değer mevcut Kullanımı yasak maddeler(ör. Benzidin ve tuzları, >%0,1) Sınır değer(kanserojen, mutajen): Benzen, vinilklorür monomeri ve sert ağaç tozu 27

28 28

29 Gürültü Titreşim(Vibrasyon) Sıcak ve Soğuk Stres Aydınlatma Elektromanyetik Radyasyon İyonize Olmayan Radyasyon(UV, infrared ışınlar mikrodalgalar ) İyonize Radyasyon(Alpha-Beta-Gamma ışınları ) 29

30 Gürültü, istenmeyen veya zarar veren ses olarak tanımlanır. Gürültü desibel olarak ölçülür(db). Unutmayın, her 3 db gürültüyü iki katına çıkardığından, sayılardaki küçük farklar gibi görünen şey oldukça anlamlı olabilir. Genel olarak,> 85 db (A) ses seviyelerine uzun süre maruz kalma potansiyel olarak tehlikelidir İşitme koruyucularla amaç gürültünün kulaktaki seviyesini db (A) aralığına indirmek. 30

31 Yöntem TS EN ISO 9612, TS EN 2607 ISO 1999 Cihaz-Donanım Ses seviye ölçer, mikrofon, kalibratör Mikrofon dış kulak kanalı girişinden 0.1 m mesafeye yerleştirilir(en çok maruz kalan taraftan) Ölçme stratejileri(ts EN ISO 9612) Homojen gürültü maruziyet grupları oluşturulmalı ve ölçüm stratejilerine karar verilmeli(görev-tabanlı, iş-tabanlı ya da tüm gün ölçümü) Sınır Değerler En düşük MED: (LEX, 8saat) = 80 db(a) En yüksek MED: (LEX, 8saat) = 85 db(a) Maruziyet SD: (LEX, 8saat) = 87 db(a) 31

32 Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik: Anlık darbeli gürültü için de değer verir. Maruziyet Eylem ve Sınır Değerleri verilmiştir. Maruziyet sınır değerleri uygulanırken, çalışanın kullandığı KKD nin koruyucu etkisi de dikkate alınır. Maruziyet eylem değerlerinde alınmaz. Günlük maruziyet düzeyi günlük farklılık gösteriyorsa haftalık maruziyet kullanılabilir. Ölçüm kişisel maruziyeti göstermeli. İşveren, maruziyet eylem değerine göre KKD bulundurma ve kullandırmalı. 32

33 Titreşim, bir referans konum etrafındaki mekanik salınımdır. İSG alanında çalışanlar el kol titreşimi ve tüm vücut titreşimine maruz kalabilmektedir. Bütün vücut titreşimi: Forklift, iş makinaları, presler,.. El-kol titreşimi: Matkaplar, parlatma ve cilalama yapan el aletleri, motorlu testereler, spiral taşları,.. 33

34 Yöntem Tüm Vücut Titreşimi: TS EN ISO ve TS EN 1032+A1:2011 El-Kol Titreşimi: TS EN ISO /2 Cihaz-Donanım Titreşim ölçer( 3 eksen) Transduserlar Raporlama El-kol titreşiminde her iki elde 3 eksende ölçülmekte yüksek değer tespit edilen elin sonucu alınır. Üç eksen arasında en büyük ivme değeri titreşim maruziyeti olarak alınır. 34

35 Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik: Bütün Vücut Titreşimi ve El-Kol Titreşimi Maruziyet Eylem ve Sınır Değerleri verilmiştir. Deniz ve hava taşımacılığı için özel koşullar içerir. Ölçüm standartlarını belirtir. Titreşim El-Kol Tüm vücut Maruziyet Sınır Değer(ELV) Çalışanların bu değer üzerinde bir titreşime kesinlikle maruz kalmaması gereken değerdir. 5m/s² 1,15m/s² Maruziyet Eylem Değer Riskin azaltılması için gerekli önlemlerin alınması gerekmeye başlayacağı maruziyet değeridir. 2,5m/s² 0,5m/s² 35

36 Işık veya görünür ışık, insan gözünün görebileceği elektromanyetik radyasyondur. Aydınlatmayı ölçen cihaz lüksmetre, ölçme birimi, "lux Mümkün olduğunca gün ışığından yararlanılmalı: Daha fazla aydınlık, daha iyi renk yansıtma, daha az kamaşma Kaynaklar: Doğal: Güneş ışığı Yapay: Akkor ışık, flüoresan, cıva lamba, tungsten lamba 36

37 Standartlar & Metotlar TS EN : Kapalı çalışma alanları TS EN : Bina dışı iş yerleri COHSR IPG-039 Metot Referans Değerler Değerler Kanada Mesleki Sağlık ve Güvenlik Kuralları(COHSR)- Yorumlar, Politikalar ve Kılavuzlar(IPG) 4 ölçümün aritmetik ortalamasını gerektirir, VDT (Gösterim Ekranı Cihazı) için özel hükümler yer alır, Havaalanı apron aydınlatması ile ilgili hükümler içerir, Tüm aydınlatma düzeyleri için Lux birimini kullanır. 37

38 İş Yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik: İşveren iş yerinde yeterli aydınlatma sağlar. Esas olan iş yerinin yeterli derecede gün ışığıyla aydınlatılması. İş yerlerinin aydınlatmasında TS EN : 2013 standardı esas alınır. Aydınlatma sisteminin devre dışı kalmasının risk oluşturabileceği yerlerde ayrı bir enerji kaynağına bağlı acil aydınlatma sistemi bulunur. İ 38

39 Termal konfor, zihnin içinde bulunduğu termal ortamı memnuniyet verici olarak algılaması durumudur. Standartlar & Metotlar TS EN WBGT İndeksi Sıcak Ortamlar TS EN ISO 7730 PMV/PPD İndisleri Orta Dereceli Termal Ortamlar TS IS Soğuk Stres Soğuk Çalışma Şartları 39

40 WBGT indeksinin belirlenmesi için PMV indeksinin +2 den büyük ölçülmüş olması gerekir. WBGT ölçümünde güneş yüküne göre hesaplama yapılır. PMV Anlam +3 Sıcak +2 Ilık +1 Hafif ılık 0 Nötr -1 Hafif serin -2 Serin -3 Soğuk 40

41 İş Yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik: İşveren iş yerinde (yeterli) termal konfor şartlarını sağlar. İş yerlerinde termal konfor şartlarının çalışanları rahatsız etmeyecek, çalışanların fiziksel ve psikolojik durumlarını olumsuz etkilemeyecek şekilde olması esastır. İş yeri termal konfor ölçüm ve değerlendirmesinde TS EN standardı esas alınır. İş yerinin pencerelerin ve çatı aydınlatmalarının, güneş ışığının olumsuz etkilerini önleyecek şekilde olması sağlanır. 41

42 Yöntem TS EN 50413: İnsanların Elektrik, Manyetik Ve Elektromanyetik Alanlara (0 Hz Ghz) Maruz Kalması İle İlgili Ölçmeler Ve Hesaplama İşlemlerine Ait Temel Standart İyonlaştırıcı olmayan radyasyon ölçümü Cihaz-Donanım Elektromanyetik radyasyon ölçümü cihazı Sınır Değerler Directive 2013/35/EU of The European Parliament and of The Council of 26 June 2013 ICNIRP, BTK limit değerleri 42

43 İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyonun Olumsuz Etkilerinden Çevre ve Halkın Sağılığının Korunmasına Yönelik Alınması Gereken Tedbirlere İlişkin Yönetmelik: İşçiler, hastalar ve askeri personel hariç Elektrik ve Manyetik Alan Şiddeti limit değeleri Elektronik haberleşme cihazları için Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu(BTK) nun yönetmeliği mevcut, yönetmelik şartlarına göre ölçüm yetkisi verir. 43

44 44

45 Bakteriler(örneğin lejyonella, salmonella ) Virüsler (örneğin hepatit C, sarı humma) Parazitler Mantarlar Bitkiler Böcekler-Haşarat Hayvanlar 45

46 Biyoaerosoller Mantar, bakteri, virüs, polen Yöntem NIOSH , ASTM D Agar plaka, filtre veya sıvıya toplama Analiz mikroorganizma bağlıdır Sektörler Gıda işleme Arıtma tesisleri Hastane ortamı 46

47 Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik: Enfeksiyon risk düzeyine göre 4 risk grubu belirlenmiş. Yalnızca insanı enfekte ettiği bilinen etkenler dâhil edilmiştir. 47

48 Teşekkür Ederim 48