DİKKAT. Musa GENÇ 2007/08

Transkript

1 DİKKAT 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun ilgili maddeleri gereğince bu eserin bütün yayın, tercüme ve iktibas hakları Prof. Dr. Musa GENÇ e aittir. Prof. Dr. Musa GENÇ in yazılı izni olmaksızın çoğaltılamaz, kopya edilemez ve yayımlanamaz. Bu esasa uymayanlar hakkında, 5846 SY nın Beşinci Bölüm ünde yer alan maddelere göre hukuk ve ceza davaları açma hakkı, eser sahibince saklı tutulmaktadır.

2 Doğal Gençleştirme Başarısının Tespiti Aslî orman ağacı türlerimizde doğal gençleştirme başarısı, kızılçam, Doğu kayını ve meşe türlerinde gençleştirme çalışmasını (kızılçamda tıraşlama; Doğu kayını ve meşede tohumlama kesimini) takip eden ilk gelişme dönemi sonunda tespit edilir. Birinci gelişme dönemi sonunda yapılacak bu incelemede, ilâve tohum-meyve veya kozalak ekimine karar verilirse, tohum-meyve veya kozalak ekimi yapılır ve bir gelişme dönemi daha beklenip, aşağıda açıklanan arazi tespiti tekrarlanır. Doğu lâdini, karaçam, sarıçam ve göknar türlerinde ise, mutlaka ikinci bol tohum yılı ve ikinci bol tohum yılında dökülen tohumlardan oluşacak gençliklerin bir yaşını doldurmaları beklenmeli; takiben, söz konusu arazi tespitleri yapılıp, gençleştirme başarısı saptanmalıdır. Tohumlama kesimini takiben birinci gelişme dönemi sonunda yapılacak tespitler de, kuşkusuz, gençleştirme başarısının takibi açısından faydalıdır. Doğal gençleştirme başarısı, arazide ve büroda gerçekleştirilecek şu çalışmalarla tespit edilebilir: Şekil 1. Fidan sayım çerçevesi ve sayım çalışması (Foto: Ş. Teoman Güner). Alanı 2 m 2 olan 140 x 145 cm ebatlarında dikdörtgen bir çerçeve yahut çapı 160 cm olan bir çember (fidan sayım çerçevesi - çemberi) hazırlanır (Şekil 1). 4

3 Gençleştirme alanının (bölme, şerit, geniş şerit, zon vb.) sol alt köşesinde durulur. Bu noktadan, saha içine doğru dikine 10 m ilerlenir. Ardından, bu defa üst yamaca doğru dikine, yine 10 m gidilir ve birinci başlangıç noktası belirlenmiş olur. Bu noktaya bir kazık çakılır. Bu kazık, aynı zamanda, 1 numaralı örnekleme alanının merkezini işaret etmektedir. Dikdörtgen çerçevenin veya çemberin sağ uzun kenarının ortası çakılan kazığa yaslanıp alana yerleştirilir ve içinde kalan 2 m 2 lik örnekleme alanındaki gençlik sayılarak Çizelge 1 e işlenir. Takiben, dikdörtgen çerçeve veya çember, sol uzun kenarının ortasından kazığa tekrar yaslanarak alana yerleştirilir, sayım çerçevesi-çemberi içinde kalan gençlik sayılır ve aynı çizelgeye kaydedilir. Çalışma kolaylığı sağlaması için, iki sayım çerçevesi-çemberi birlikte kullanılabilir (Şekil 1). Böylece, ilk örnekleme noktasının sağında ve solunda yapılan iki tespitle, 4 m 2 lik örnekleme alanına gelmiş gençlik adedi belirlenmiş olur. Başlangıç noktasından, tesviye eğrilerine paralel olarak 40 adım yürünür ve 2 numaralı örnekleme alanın merkezi belirlenir. Sayım çerçevesi-çemberi, yukarıdaki açıklamalara göre merkezin sağına ve soluna yerleştirilip gençlik sayımı tekrarlanır ve yine Çizelge 1 e kaydedilir. Kırk adımda bir gerçekleştirilen bu sayım düzeni tekrarlanarak, gençleştirme alanının sağ kenarına kadar gelinir. Sayım yapılan en son örnekleme alanının merkezinden üst yamaca doğru dikine 25 m çıkılarak ikinci başlangıç noktası saptanır (Şekil 2). İkinci başlangıç noktasının merkezinde yapılan sayım çalışmasının ardından, bu defa, gençleştirme alanının sol kenarına doğru ve tesviye eğrisine paralel olarak 40 adım yürünür ve ikinci sayım çizgisindeki iki numaralı örnekleme alanının merkezi bulunur. Sayım çerçevesiçemberi, merkezi, iki numaralı örnekleme alanının merkezine çakışacak şekilde sahaya yerleştirilir ve içinde kalan gençliklerin adedi belirlenip, Çizelge 1 e kaydedilir. Kırk adımda bir gerçekleştirilen bu sayım düzeni tekrarlanarak, gençleştirme alanının, bu defa sol kenarına ulaşılır. Sayım yapılan en son örnekleme alanının merkezinden üst yamaca doğru dikine 25 m çıkılarak üçüncü başlangıç noktası tespit edilir. 5

4 Çizelge 1. Gençlik sayım sonuçlarının kaydedildiği çizelge (Çizelge orijinal olup, Güner 1999 dan alınmıştır). 6

5 K Örnekleme alanları Şekil 2. Gençlik sayımı yapılacak örnekleme alanlarının sistematik tespiti. Üçüncü başlangıç noktasının merkezinde yapılan sayım çalışmasının ardından, bu defa, gençleştirme alanının sağ kenarına doğru, tesviye eğrisine paralel olarak 40 adım yürünür ve üçüncü sayım çizgisindeki iki numaralı örnekleme alanının merkezi bulunur. Sayım çerçevesiçemberi merkezi, iki numaralı örnekleme alanının merkezine çakışacak şekilde sahaya yerleştirilir ve içinde kalan gençlikler sayılıp, Çizelge 1 e kaydedilir. Bu düzene sadık kalınarak, gençleştirme alanı bitinceye kadar sayımlara devam edilir. Böylece, hektar başına yaklaşık 100 m 2 örnekleme alanındaki bütün gençlik sayılmış olur. Sistematik bir düzenle gerçekleştirilen sayım sırasında gelinen nokta, yeni işlenmiş ve ekilmiş, dolayısıyla henüz çimlenme olmamış kısımlara rastlayabilir. Bu takdirde, gençliğin geldiği en yakın noktada, sayım gerçekleştirilmelidir. Sayım sırasında, gençliğin gelmesinin mümkün olmadığı, taşlık, kayalık, ıslak vb. yerler de, sayım yapılacak nokta olarak karşımıza çıkabilmektedir. Bu durumda, sayım çizelgesindeki bu noktaya ait alana - işareti koyulur (Çizelge 1) ve gençleştirme başarısı 7

6 hesaplanırken bu tip noktalar, aritmetik işleme dahil edilmez. Gençliğin gelmesinin imkânsız olduğu bu tip noktalara düşüldüğünde, gençlik gelmiş alanlara geçip sayım yapılmamalı; sahanın gerçek durumu mutlaka ortaya çıkarılmalıdır. Sayım yapılan örnekleme alanlarında gençlik yoksa, çizelgede ilgili haneye 0 yazılır. Fakat, oransal gençleştirme başarısı hesaplanırken, bu alanlar da hesaplamaya dahil edilir. Her biri 2 m 2 olan örnekleme alanlarında adet gençlik mevcutsa, çizelgedeki ilgili haneye bu sayı aynen yazılır. Gençlik adedi 4 den fazla olduğunda ise, bu durum 4 şeklinde (4 ün altı çizilerek) belirtilir. Çizelgede, rakamlarının bulunduğu haneler yeşile, 0 rakamının bulunduğu haneler kırmızıya boyanırken, gençliğin gelmesi-yerleşmesi-gelişmesi mümkün olmayan kısımları gösteren işaretli haneler ise boyanmadan bırakılır. Karışık meşcerelerdeki tespitlerde de aynı yöntem kullanılır. Fakat, her tür için ayrı sayım çizelgeleri doldurulur. Çimlenen tohumların, kozalaklı dal serme, kozalak ekimi, tohum takviyesi ve doğal olarak dökülmüş tohumlar mı yoksa ocak, teras veya çizgi ekimi yöntemleriyle alana yapay olarak getirilmiş tohumlar mı olduğu da, çimlenmenin ilk elde edildiği yılla birlikte mutlaka belirtilir. Fidan sayımları tamamlandıktan sonra, Fidan Bulunan Nokta Adedi Başarı Yüzdesi (%) = Toplam Fidan Sayım Noktası formülü ile hesaplanır. Hesaplanan başarı yüzdesi o 80 ise İYİ o ise ORTA o ise ZAYIF kabul edilir. 8

7 Fidan sayımı, tohumlama veya tıraşlama kesimini takip eden birinci, ikinci ve üçüncü gelişme dönemi içinde haziran ve ekim aylarında tekrarlanır. Asgari % 70 gençleştirme başarısı, doğal gençleştirme alanlarında başarı için çoğu kez yeterli kabul edilir. Başarı % 70 in altına düştüğünde, bu tip sahalar, yapay gençleştirme çalışmalarına dahil edilir. Tamamlama ve yapay gençleştirme çalışmaları sırasında, sahanın yaklaşık % i ağaççık, çalı ve otsu taksonların hâkimiyetine bırakılmalıdır. Hatta sözü edilen bitkisel taksonları, bizzat ormancı eliyle, plânlı ve maksatlı olarak sahaya getirmek silvikültürel bir zorunluluktur. Yapay Gençleştirme ve Ağaçlandırma Başarısının Tespiti Yapay gençleştirme ve ağaçlandırma hem ekim hem de dikim yapılarak gerçekleştirilebilir. Esasen, dikim, mümkün olan hemen her yerde ekime tercih edilmektedir. Ama dikimin mümkün olmadığı yerlerde, mecburen ekim uygulanır. Ekimle Yapay Gençleştirme ve Ağaçlandırma Başarısının Tespiti Tam alan serpme ekimi uygulanmış alanlarda yapay gençleştirme-ağaçlandırma başarısı, doğal gençleştirme alanlarında kullanılmakta olan yöntemle saptanır. Arazi hazırlığı ve toprak işleme yapılmış şeritlerde serpme ekimi yapılmışsa, doğal gençleştirme alanlarında kullanılmakta olan yöntem, mevcut özel şartlara uyarlanır. Şöyle ki; Önce gençleştirme-ağaçlandırma alanı karşımıza alınır, sol alt köşeye gidilir ve sahadaki ilk şeride girilir. Bulunduğumuz yerden sağa doğru, şerit boyunca 10 m ilerlenir. Gelinen noktadan üst yamaca veya tesviye eğrilerine dik bir şekilde ilerleyerek beşinci şeride ulaşılır. Beşinci şeritteki bu nokta, birinci başlangıç noktası kabul edilir ve fidan sayım çerçevesi bu noktanın sağına ve soluna koyularak içinde kalan gençlik adedi tespit edilip Çizelge 1 e kaydedilir. Beşinci şeritte, şerit boyunca sağa doğru 40 adım ilerlenir ve ikinci fidan sayım noktası belirlenir. Bu noktanın da sağına ve soluna fidan sayım çerçevesi koyularak fidan sayımı yapılır ve çizelgeye işlenir. Fidan sayımı, her 40 adımda bir 9

8 ulaşılan yeni fidan sayım noktasında tekrarlanarak, gençleştirme alanının sağ kenarına yakın son fidan sayım noktasına gelinir. Bu noktadan üst yamaca veya tesviye eğrilerine dik bir şekilde yürüyerek 15. şeride varılır. Gelinen nokta, ikinci başlangıç noktasıdır. Bu noktada sayım yapıldıktan sonra, on beşinci şeritte, şerit boyunca sola doğru 40 adım ilerlenir ve bu güzergâhdaki ikinci fidan sayım noktası belirlenir. Bu noktanın sağına ve soluna fidan sayım çerçevesi koyularak sayım yapılır ve çizelgeye işlenir. Fidan sayımı, her 40 adımda bir ulaşılan yeni fidan sayım noktasında tekrarlanır. Böylece, gençleştirme alanının sol kenarına yakın son fidan sayım noktasına gelinir. Bu noktadan üst yamaca veya tesviye eğrilerine dik bir şekilde yürüyerek 25. şeride varılır. Gelinen nokta, üçüncü başlangıç noktasıdır. Bu noktada sayım yapıldıktan sonra, yirmi beşinci şeritte, şerit boyunca sağa doğru 40 adım ilerlenir ve yeni güzergâhdaki ikinci fidan sayım noktasına ulaşılır. Bu noktanın sağına ve soluna fidan sayım çerçevesi koyularak sayım yapılır ve çizelgeye işlenir. Her 40 adımda bir ulaşılan yeni noktada fidan sayımı tekrarlanır. Böylece, gençleştirme alanının sol kenarına yakın son fidan sayım noktasına gelinir. Bu düzene sadık kalınarak, gençleştirme alanı bitinceye kadar sayımlara devam edilir. Fidan sayım noktalarında yapılan çalışmalar ve nihayetinde gençleştirme başarısını hesaplama, tamamen, doğal gençleştirme alanlarında kullanılan yönteme göre gerçekleştirilir. Ocakta serpme veya çizgi ekimi uygulanmışsa, yine doğal gençleştirme alanlarında kullanılan yöntem, yeni ekim metoduna uyarlanmalıdır. Şöyle ki; Gençleştirme-ağaçlandırma alanının karşısına geçilir, sol alt köşeye gidilir ve sahadaki ilk ocağa varılır. Bu ocaktan sağa doğru, tesviye şeridine paralel olarak 10 m ilerlenir. En yakın ocaktan üst yamaca veya tesviye eğrilerine dik bir şekilde ilerleyerek beşinci ocağa ulaşılır. Beşinci ocak, birinci başlangıç noktası kabul edilir ve ocaktaki gençlik adedi tespit edilip Çizelge 1.18 e kaydedilir. Tesviye eğrisine paralel olarak sağa doğru 40 adım ilerlenir ve en yakın ikinci ocağa gelinir. Bu ocakta da fidan sayımı yapılır ve çizelgeye işlenir. Fidan sayımı, her 40 adımda bir ulaşılan yeni ocakta tekrarlanarak, gençleştirme alanının sağ kenarına yakın son ocağa ulaşılır. 10 Bu ocaktan, üst yamaca veya tesviye eğrilerine dik bir şekilde yürüyerek 15. sıradaki ocağa varılır. Gelinen ocak, ikinci başlangıç noktasıdır. Bu noktada sayım yapıldıktan sonra, on beşinci ocak

9 sırasında, şerit boyunca sola doğru 40 adım ilerlenir ve bu güzergâhdaki ikinci ocak belirlenir. Bu ocakta sayım yapılır ve çizelgeye işlenir. Fidan sayımı, her 40 adımda bir ulaşılan yeni ocakta tekrarlanır. Böylece, gençleştirme alanının sol kenarına yakın son ocağa gelinir. Bu ocaktan da, üst yamaca veya tesviye eğrilerine dik bir şekilde yürüyerek 25. sıradaki ocağa varılır. Gelinen ocak, üçüncü başlangıç noktasıdır. Bu noktada sayım yapıldıktan sonra, yirmi beşinci ocak sırasında, şerit boyunca sağa doğru 40 adım ilerlenir ve yeni güzergâhdaki ikinci ocağa ulaşılır. Bu ocakta da, fidan sayım yapılır ve çizelgeye işlenir. Her 40 adımda bir ulaşılan yeni ocakta sayım tekrarlanır. Böylece, gençleştirme alanının sol kenarına yakın son ocağa gelinir. Bu düzene sadık kalınarak, gençleştirme alanı bitinceye kadar sayımlara devam edilir. Ocaklarda fidan sayımı ve nihayetinde gençleştirme başarısını hesaplama, tamamen, doğal gençleştirme alanlarında kullanılan yönteme göre gerçekleştirilir. Dikimle Yapay Gençleştirme ve Ağaçlandırma Başarısının Tespiti Dikimle yapay gençleştirme-ağaçlandırma, genellikle ağaç türü, kullanılan fidan nitelikleri, fidan gelişimini etkileyen yetişme ortamı özellikleri ve gençleştirme-ağaçlandırma amacı bağlamında kararlaştırılan aralık-mesafe düzeni içinde tamamlanan sistematik bir çalışmadır. Dolayısıyla, dikimle yapay gençleştirme-ağaçlandırma başarısı da sistematik bir örneklemeyle ortaya koyulabilir. Çalışma şu aşamalarla tamamlanır: Yapay gençleştirme-ağaçlandırma alanının sol alt köşesinde durulur ve 10. terasa yahut dikim sırasına çıkılır. Bu nokta, birinci başlangıç noktasıdır. Birinci başlangıç noktasından sağa doğru tesviye eğrisine paralel bir şekilde ilerlenerek 50 fidan tek tek incelenir. Sağlıklı ve gelişimleri iyi, kabul edilebilir niteliklere haiz olanlar sayılır ve Çizelge 2 nin a 1 sütunundaki baştan ilk haneye kaydedilir. Aynı sıra veya teras boyunca, başlangıç noktasından sağa doğru 150 m daha gidilir. Gelinen noktadan ileriye doğru tekrar 50 fidan incelenir. Kabul edilebilir olanlar sayılır ve Çizelge 2 deki a 2 sütununun baştan ikinci hanesine işlenir. Bu çalışma 10. teras veya dikim sırasında her 150 m de bir tekrarlanır ve gençleştirme alanının sağ kenarına ulaşılır. 11

10 Gelinen noktadan tesviye eğrisine dik olarak ilerlenir ve 20. terasdikim sırasına varılır. Bu noktadan sola doğru tesviye eğrisine paralel bir şekilde ilerlenerek 50 fidan tek tek incelenir. Kabul edilebilir niteliktekiler sayılır ve Çizelge 2 nin a 1 sütunundaki baştan ikinci haneye (20. teras-dikim sırasına ait satıra) yazılır. Aynı sıra veya teras boyunca, başlangıç noktasından sola doğru 150 m daha gidilir. Gelinen noktadan ileriye doğru tekrar 50 fidan incelenir. Kabul edilebilir olanlar sayılır ve Çizelge 2 deki a 2 sütununun baştan ikinci hanesine kaydedilir. Bu sayım düzenine göre, gençleştirme alanının tamamında tespitler tamamlanır ve Çizelge 2 doldurulur. Fidan sayımları tamamlandıktan sonra, gençleştirme-ağaçlandırma başarısı, a 1 + a 2 + a a n Başarı Yüzdesi = b x c formülüyle hesaplanır. Formülde a = Teras-dikim sıralarındaki sayım noktalarında belirlenen kabul edilebilir fidan adedini, b = Fidan sayım noktası adedini ve c = Örnekleme yapılan teras-dikim sırası toplam adedini ifade etmektedir. Buna göre Çizelge 2 deki tespitlere bağlı olarak yapay gençleştirmeağaçlandırma başarısı, Başarı Yüzdesi = = 0,78 17 x 50 olmaktadır. Çizelge 2. Dikimle yapay gençleştirme başarısının tespitinde kullanılan çizelge. Teras- Dikim Sırası No a 1 a 2 a 3 a 4 a 5 a Başlangıç 150 m 300 m 450 m 600 m 750 m Toplam