Fıkıh Kitâblarında İslâmî Bir Giyinme Tarzı Yok mudur?

Transkript

1 Fıkıh Kitâblarında İslâmî Bir Giyinme Tarzı Yok mudur? Hadîs ve Fıkıh, hattâ akîde kitâblarında mü minlere âid bir giyinme tarzı elbette vardır. Aksini iddiâ edenler ya şu kitabları okumamışlar, yâhud şu eserleri kendilerine göre fıkıh kitâbı olarak görmüyor, müelliflerini de adam saymıyorlar, ve yâhud da yalan söyleyerek mü minleri kandırıyorlar. Bu üç ihtimâlin hepsi çok kötü ise de, sonuncusu en kötü, birincisi ise diğerlerine göre en az kötü. Geçtiğimiz sayımızda, elbisede aranacak bir çok vasıftan sadece bir tanesini, avret yerlerini belli etmeyecek genişlikte olan ve dar olmayan bir elbise giymenin İslâm ın emri olduğunu anlatmıştık. Aslında o makalemizi bir Profesör beyefendinin iddiaları sebebiyle kaleme almış, lâkin sözü edilen makalede, buna işâret etmeyi ihmâl etmiştik. Bu sayımızda ise, mü minlerin elbiselerinin mü min olmayanların elbiselerinden ayrı olmasının mutlaka lüzûmlu olduğunu ortaya koymaya çalışacağız. Biliyorum, bazı çok bilmişler, temel mühim ve öz mes eleler dururken, işin kabuğuyla uğraşmanın ne âlemi var, diyeceklerdir. Bunu onlardan çok duyduk. Evet, bu mese le, îmânda ve küfürde zirvede olanlarca son derece mühim bir mes ele Nitekim, ne derece mühim olduğunu anlayan iki zıd kutub bunu hareketlerinin çok mühim esâslarından biri edinmişlerdir. Körlerin ve sağırların bile çok iyi anlayıp îcâbını yerine getirdikleri şu husûsu sadece aydın Müslümanlar anlayamadılar. Hâlbuki Abdullah b. Mes ûd radıyallâhu anh ın ifâdesiyle kıyâfetlerin benzeşmesi kalblerin benzeşmesinin mühim bir sebebidir. İçinde bulunulan manzara da bunun en açık bir isbâtıdır. Ve minellâhi t-tevfîk. 1 / 13

2 Sözü edilen Profesör beyefendinin, kitâpçığında muhâtablarıyla yaptığını söylediği karşılıklı konuşmadan kısa bir parçayı buraya alacak ve siz değmez deseniz de zâtı âlilerinizden özür dileyip şu söylenilenler üzerinde konuşacağız. Bay Profesör, kitapçığında şöyle bir konuşmayı naklediyor: [Mürîd: Gayri müslimler gibi elbise giyiniyorsunuz. İddia: Fıkıh kitâblarımızın hiç birisinde kadın ve erkek için bir elbise modeli yoktur. Hiç bir mezheb böyle bir görüş belirtmemiştir. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem zamânında, müslümanlarla gayri müslimlerin ayrı elbiseler giydiğine dâir bir bilgi yoktur. Müslüman olan hiçbir gayri Müslime, elbisesinin modelini değiştirmesi söylenmemiştir. Ebû Cehil hangi modelde elbise giyiniyorsa Müslümanlar da o modelde giyiniyorlardı Bazı elbiseler üniforma olmuştur. Asker ve polis gibi, gayri müslimlerin üniforması gibi elbiseleri olabilir. Yani bir elbise kâfirlik simgesi haline gelmiş olabilir. O zamân onu giymek câiz olmaz. Gayri müslimlerin simgesi haline gelen elbiseleri zamân zamân değişebilir. Fıkıh kitâblarında bu simgelerle ilgili hükümler vardır. Simge bir ihtiyaçtan doğmuştur.](son)[1] 2 / 13

3 Gerçekten Fıkıh Kitâblarında İslâmî Bir Giyinme Tarzı Yok mudur? Cevâb: Biz burada, hüsnü zannın bir îcâbı olarak yazımızın başında zikrettiğimiz üç ihtimâlin birincisini, ya nî mevzû un câhili olduklarını esas alarak kendilerine şöyle diyoruz: Kitâbçığınızın bir çok yerinde Allah ın müşrikler için gönderdiği âyetleri delîlsiz ve mesnedsiz bir şekilde kendi düşünce ve anlayışınıza göre te'vîl ve tahrîf ederek müşriklikle suçladığınız Sünnet yolunun yolcuları, size dînî bir eksikliğinizi hatırlatınca, teşekkür edeceğinize, daima kötülüğü emreden nefsinizin emrine uyarak bu güzel îkâzı sataşma olarak görüyor ve kusûrunuzu kılıflamak için Resûlullah a, Ashâb a ve fıkha da iftirâlar atıyorsunuz. Böylece de mes'eleleri ele alırken Allah rızâsını ne kadar gözettiğinizi ortaya koymuş oluyorsunuz. Şu diyalog en iyimser bir bakışla Hadîs ve İslâm Târîhi kitâblarının okunmamış olduğunu gösterdiği gibi Fıkıh kitâblarından haberdâr olunmadığını da haykırıyor. Fıkıh kitâblarımızın hiçbirinde kadın ve erkek için bir elbise modeli yoktur. Hiçbir mezheb böyle bir görüş belirtmemiştir, diyorsunuz!.. Ayıb diye bir şey vardır!.. Ama, doğru, herkese değil Model derken ne demek istediğinizi açık ve net olarak bilmiyoruz. Lakin, Müslümanlarla gayri müslimlerin ayrı elbiseleri yoktu, şeklindeki sözünüzle ne demek istediğiniz büyük ölçüde ortaya çıkıyor. Şu her bakımdan küçük ibârenizdeki hatâ ve iftirâlarınızdan bazılarını buraya kaydedelim. Bir: Fıkıh kitâblarındaki el-kerâhiyye ve'l-istihsân veya el-hazar ve'l-ibâhe bahislerinde kadının erkek, erkeğin de kadın elbisesi giymesinin câiz olmadığı, yazılır. Bu husûs hadîslerle la'netlenmiştir.[2] İki: Resûlüllah sallallâhu aleyhi ve sellem zamânında Müslümanlarla Müslüman olmayanlar 3 / 13

4 arasında elbise farklılığı vardı. Bu husûsta da ya yalan veya yanlış söylüyorsunuz. Bunu yazı boyunca ve netîcede siz de açıkça göreceksiniz. Mes'eleyle Alâkalı İki Âyet Allah teâlâ şöyle buyuruyor: Bir: Dinlerini paramparça edip guruplar hâline gelenlerle hiçbir alâkan yoktur. [3] Leste minhüm fî şey in ifâdesinde, şey in nekre isminin, leste/değilsin nefyinden/olumsuzluk ifâde eden bir kelimeden sonra gelmesi, umûm ifâde eder ki, ma nâ onlarla hiçbir şeyde ortak yanın yoktur, demek olur. Şu hiçbir şey den hiçbir şey çıkmaz. O yüzden, giyim kuşam da bu umûmun içindedir; buna göre, şu âyet, umûmuyla giyim kuşamında da onlarla hiçbir alâkan yoktur, ma nâsını dahî bulundurur. En az şu istidlâl kuvvetinde bir delîl bulup gösterilmedikçe, şu dediğimize ilmî bir i tirâz yapılamaz. İlmî mesnedler değil de bilimsel vesveseler ise mü minlere lâzım değildir; kime lâzımsa, kendi bilir. Giyim kuşamı şu âyetin umûmu dışında bırakacak naklî bir delîl bulunmadığı gibi, selîm olan akla âid bir ip ucu da bilmiyoruz. Aksine bu bâbda, mertebeleri değişik bir çok naklî delîl bulmak mümkindir. 4 / 13

5 İki: (Mü minler) bundan önce kendilerine kitâb verilenler gibi de olmasınlar. [4] Allah teâlânın bu sözü, onlarla benzeşmekden mutlak/her bakımdan bir nehiydir [5] ki, giyim kuşam da bu mutlağa dâhildir. Çünki hangi husûsta onlar gibi olmayacakları gösterilmemiştir. Öyleyse bu bir umûm/genellik ifâde eder. Bu umûmu sınırlayacak delîller bulunmadıkça da umûm umûmu üzere kalır. Mes'eleyle Alâkalı Hadîslerden Bir Kısmı (Bir): Bizimle müşrikler arasındaki fark(lardan birisi de) takkeler üzerindeki sarıklardır. [6] (İki): Kim kendini bir topluluğa benzetirse o onlardandır. [7] Hadîsin isnâdı şöyledir: Muhammed İbnü Yezîd el-vâsıtî İbnü Sevbân dan haber vermiş; (O), Hassan İbn-i Âtıyye den, (O), Ebû Munîb el-cureşî den, o da Abdullah İbn-i Ömer radıyallâhu anhümâ dan rivâyet etmiştir. 5 / 13

6 Bu hadîsin sâbit olmadığını iddia eden zamane allâmeleri ve ve müctehidleri(!) varsa da Müsned-i Ahmed i tahkîk ve tahrîc eden Ahmed Muhammed Şakir, hadîsin Müsned de geçen üç isnâdının da sahîh olduğunu söylemiştir. [8] Biz onun bu hükmünde bir anlık isâbet etmediğini farz ve takdir edelim ve hadîsin isnâdı hakkında hadîs alimlerinden naklettiklerini buraya alıp ilim ve insafla bir tartalım. Ahmed Muhammed Şakir şöyle diyor: İbn-i Sevbân, Abdurrahman İbnü Sâbit İbni Sevbân dır ki; sika/sağlam bir râvî olup ömrünün sonunda hafızası değişmiş, karışmıştır. Ahmed, hadîsleri münkerdir, hadîsde kavî değildir, Şam lıların âbidiydi, dedi. Ya kûb ibnü Şeybe, hakkında arkadaşlarımız ihtilâf etmişlerdir. İbn-i Maîn O nu zayıf bulurdu. Ali İbnü Medînî de O nun hakkında güzel bir rey sâhibiydi ve Sevbân doğru bir adamdır, zararsızdır, hadîs alimleri ondan hadîs almışlardır, demiştir. Fellâs, Dühaym ve Ebû Hâtem, O nu sika bulmuşlardır. İbn-i Hibbân O nu es-sikât ta zikretmiştir. İbnü Maîn den, O nun hakkında söylediklerine dâir gelen rivâyetler değişiktir: O ndan, sâlihtir, dediği rivâyet edilmiştir. Açık olan odur ki, kader mes'elesinden ve âhir ömründe aklının değişmesinden dolayı hakkında konuşulmuş, ne Buhârî, ne de Nesâî, O nu zayıf râvîler arasında zikretmemiştir. Tirmizî O nun bir hadîsini sahîh bulmuştur. Tirmizî üzerinde yazdığımız şerhimize (1/62-63) bakınız. [9] Ahmed Muhammed Şakir şöyle devam ediyor: Hassan İbnu Âtıyye el-muhâribî ed-dimeşkî, sağlam bir râvîdir. Ahmed İbn-i Hanbel, Yahya İbnu Maîn ve diğerleri O nu sağlam bulmuşlardır. Buhârî el-kebîr inde (2/1/31) onun tercümesini vermiştir. 6 / 13

7 Ebû Munîb el-cureşî, ed-dımeşkî, el-ahdeb, sika/sağlam bir tabî'idir. İclî, O nu sağlam bulmuştur. İbn-i Hibbân O nu es-sikât ta zikretmiştir. Buhârî O nu el-künâ(658) da zikretmiştir. Yani tercüme-i hâlini vermiştir Hâfız (İbnu Hacer el-askalânî) el-feth de Müsned den bunu bu şekilde rivâyet etmiş ve sonra, Ebû Dâvûd O ndan hadîs rivâyet etmiştir; kim kendini bir kavme benzetirse o onlardandır hadîsi, bu isnâdla hasendir, Ebû Munîb in ismi bilinmemektedir. İsnâdda Abdurrahman İbnu Sâbit İbni Sevbân vardır ki sika/sağlam ve güvenilir bulunmasında ihtilâf edilmiştir, demiştir. (Ahmed Muhammed Şakir in sözü son buldu.)[10] İmâm Zahidü l-kevserî rahimehullah, Makâlât ında bu hadîsi ilmî bir şekilde tahkîk etmiştir. O nun şu makalesini ufak tefek bir takım kısaltmalarla buraya almak istiyoruz. İmâm Kevserî, asrının fukahâsının şeyhi, dediği Muhammet Bahît rahimehullah ın yanlış anlaşılmaya müsâid bir fetvâsı münâsebetiyle kaleme aldığı şu makalesinde hulâsa olarak şöyle demektedir: İmâm Sehâvî, el-mâkâsıdü l-hasene nin 192. sayfasında şöyle demektedir: Kim kendini bir kavme benzetirse, o, onlardandır hadîsini Ahmed, Ebû Dâvûd ve Taberânî el-kebîr de Ebû Munîb el-cureşî vâsıtasıyle İbn-i Ömer radıyallahü anhümâ dan merfu' olarak rivâyet etmişlerdir. Senedinde de zayıf bir râvî vardır; lâkin şâhidi Bezzâr da Huzeyfe ve Ebû Hureyre hadîsinden, Ebû Nuaym ın Târîh-i Esbahân da Enes den, Huzâî nin de Tâvûs dan mürsel olarak yaptığı rivâyetlerdir. 7 / 13

8 İlim sadece peyderpey öğrenmekledir hadîsinde, Bir adam bazen bir kavme benzerse sadece onlardan olur ifâdesi geçmiştir. [Sehâvî nin sözü son buldu] Sehâvî, hadîsi, işâret etmiş olduğu hadîslerle hasen bulmuştur. Bu hadîsin şâhidlerinden birisi de Ebû Ya'lâ nın yapmış olduğu, Kim bir topluluğun karaltısını çoğaltırsa o onlardandır şeklindeki bir hadîs rivâyetidir. Yine bunun şâhidlerinden birisi de Tirmizî nin rivâyet ettiği, Kim kendisini bizden başkasına benzetirse, o bizden değildir hadîsidir. Bu hadîsin senedinde her ne kadar İbn-i Lehî a varsa da, O nun (kimileri tarafından) zayıf bulunması, talebelerinden olan dört Abdullah ın dışındaki râvîlerin O ndan yapmış olduğu rivâyetlerdedir. Bu rivâyet ise şu dört Abdullah dan birisi olan Abdullah İbn-i Mübârek in yaptığı rivâyetlerdendir. Amr İbn-i Şuayb ın babasından yaptığı rivâyet, O nun da (Amr ın) dedesinden yapmış olduğu rivâyet, imâmların bazı yerlerde de olsa almaya mecbûr kaldığı bir rivâyettir. Bu husûsta söylenecek söz uzundur. Hatta Keşfu l-hafâ(2/240) dan da anlaşılacağı gibi, bunu, İbn-i Hibbân ve Irâkî de sahîh bulmuşlardır. İbni Hibbân ın, sahîh hükmü vermekteki gevşekliği sadece, sırf hakkında cerh bulmayan ve tevsîk edilmeyen bir kimseyi sika kabûl etmesi ânındadır. Şu hadîsi sahîh bulmasına gelince Bu, O nun, seneddeki Abdurrahman İbn-i Sâbit in sağlam bulunmasını tercîh etmesinden gelmektedir. Nitekim bu, birçoklarından rivâyet edilmiştir. Üstelik Sahîh, O na göre, Hasen i de şümûlünde bulundurmaktadır. Nitekim bu, şeyhi İbn-i Huzeyme nin ve diğerlerinin de mezhebidir. İşte size, İbn-i Teymiyye nin İktizâu s-sırâtı l-müstekîm(39)deki sözü: 8 / 13

9 Hadîsi Ebû Dâvûd, Sünen inde rivâyet etmiştir: (O), bize, Osman İbnü Ebî Şeybe rivâyet etti, dedi. (O), bize Ebû n-nadr Hâşim İbn-i Kâsım rivâyet etti, dedi. (O), bize, Abdurrahman İbn-i Sâbit rivâyet etti, dedi. (O), bize Hassan İbn-i Âtıyye Ebû Munîb el-cureşî den, O da İbn-i Ömer(radıyallâhu anhümâ) dan rivâyet etti, dedi. İbn-i Ömer şöyle dedi: Resûlüllâh sallallâhu aleyhi ve sellem şöyle buyurdular: Kim kendisini bir topluluğa benzetirse, o, onlardandır. Bu, güzel bir isnâddır. Çünki, İbnü Ebî Şeybe, Ebû n-nadr ve Hassan İbnü Âtıyye, Buhârî ile Müslim in büyük râvîlerinden olan meşhûr ve sağlam râvîlerdir. Bunlar, Sahîhayn in ricâlindendirler, denilmeye muhtâc olmaktan daha da büyüktürler. Abdurrahman İbn-i Sâbit İbn-i Sevbân a gelince Yahya İbnü Maîn, Ebû Zür a ve Ahmed İbnü Abdillah el- İclî O nda bir beis olmadığını söylemişlerdir. Abdurrahman İbn-i İbrâhîm Duheym, sağlam olduğunu söylemiştir. Ebû Hatim, hadîsi müstakîm olan birisidir demiştir. 9 / 13

10 Ebû Munîb el-cureşî ye gelince O nun hakkında, Ahmed İbnü Abdillah el- İclî şöyle demiştir: O sağlam birisidir. O nu kötülükle anan hiçbir kimseyi bilmiyorum. O ndan Hassan İbn-i Âtıyye işitmiştir. Ahmed İbnü Hanbel ve başkaları bu hadîsle ihticac etmişlerdir. (İbn-i Teymiyye nin sözü bitti.) Sonra İbn-i Teymiyye, imâmlarımız Şafiî, Ahmed ve diğerlerinin mezheblerinde bu hadîs üzerine binâ edilen fıkhi mes eleleri sayıp dökmekte uzunca sözler söyledi. İmâmların bir hadîsi hüccet olarak ileri sürmeleri, onların O nu sahîh bulmaları demektir. Hatta, değişik tâifelerden olan ilim sâhiblerinin çoğu, Ümmet, haber-i vâhidi kabûl ile alırsa, bunun, şu haberi tasdîk etmeleri demek olduğu, veya, onunla amel ettiklerinde, bu amel edişin kesin ilim îcâb ettireceği kanâatindedirler. Nitekim bunun tafsîlatını Tevcîhü n-nazar(134) da bulacaksın. Abdurrahman İbnü Sâbit hakkında konuşanların sözü, bazı kader mes elelerine nisbet edilmesi veyâhud da ömrünün sonlarında hafızasının değiştiği cihetiyledir. 10 / 13

11 Birincisi, yani kader mes elesine nisbet edilmesine gelince bu muhakkıklara göre râvîyi zayıf kılacak bir sebeb değildir. İkincisi yani âhir ömründe hıfzının değiştiği, onda unutkanlığın ârız olması sebebine gelince Hâşim İbnü Kâsım ın O ndan rivâyeti unutkanlığa mübtelâ olmasından evveldir. Çünki O, Abdurrahman İbn-i Sâbit in ölümü anında, 23 yaşlarındaydı. Unutkan hale gelmesi ise ölümünden çok kısa bir süre önceydi. Zehebî el-mîzân da, Ebû Hâtim den ve Duheym den, O nu sağlam bulduklarını nakletmiştir. Nitekim, Hatîb İbnü l-medînî den ve Fellâs tan, O nu sika/sağlam kabûl ettiklerini rivâyet etmiştir. İbn-i Maîn den, O nun hakkında rivâyetler her ne kadar değişik ise de, hiç kimse bu hadîsi asla O nun münker rivâyetlerinden zikretmemiştir. Bu hadîs, Cevâmiu l-kelim dendir.[11] On birinci asrın Şâfiî imâmlarının büyüklerinden olan Necmü l-ğazzî kalın bir ciltte Hüsnü t-tenebbüh li Ahkâmi t-teşebbüh isimli bir eseri vardır. O eserinde bu hadîsten çıkarılan hükümler hakkında çok geniş sözleri vardır. Şu eser, Zâhiriyyetü d-dımeşk tedir. Sahasında faydalı olup basılmaya lâyık bir kitâbdır. (Kevserî nin sözü bitti)[12] Azîm Âbâdî, İbn-i Teymiyye den yaptığı naklin bir yerinde şöyle diyor: Sizden kim onları dost edinirse, şübhesiz ki o onlardandır, âyet-i celîlesinde de bu haram kılmak vardır. Bu, Abdullah İbnü Amr in Kim müşriklerin topraklarında binâ eder, nevrozlarını ve mehricanlarını yapar ve onlara kendini benzetir de ölürse kıyâmet gününde onlarla haşrolacaktır sözünün benzeridir. Bu teşebbüh mutlak/her bakımdan teşebbühe yorulur. Zîrâ, mutlak 11 / 13

12 teşebbüh küfrü gerektirir. Bunun bir kısmı da haramlığını iktizâ eder. Bazen bu hüküm, kadr-i müşterek te onlara benzeyeceğine hamledilebilir. Artık küfür, yâhud ma sıyet, yâhud da bir şiârsa, hükmü de ona göredir Şübhesiz ki Ömer radıyallâhu anhu dan, O da Nebî sallallâhu aleyhi ve sellem den, acemlere teşebbuhü nehyettiğine dâir rivâyet gelmiştir. Ve kim kendini bir kavme benzetirse o onlardandır, demiştir. Bunu, kadı Ebû Ya'lâ zikretmiştir. Âlimlerden birçoğu bu hadîsleri Müslüman olmayanların kıyâfetlerinden bir takım şeylerin mekrûhluğuna dâir delîl olarak ileri sürmüşlerdir.[13] (Azîm Âbâdî den nakil son buldu.) İmâm Kevserî, başka uzun bir makalesinde de şu sözleri söylemektedir. Sizden kim onları dost edinirse o onlardandır[14] âyet-i celîlesinin ve kim kendisini bir kavme benzetirse o onlardandır hadîs-i şerîfinin açık ma'nâsı ve de İslâm Ümmetinin söz birliği ile amel ettiği nesilden nesile intikal eden tatbîkat bu hadîsi almaktadır. Camiu l-fusuleyn de Ebû Hanîfe den şöyle bir söz nakledilmektedir: Kişiyi ancak, îmâna sokan şeyi inkâr etmek imandan çıkarır. Bu söz haktır, üzerinde hiçbir toz yoktur. Lâkin, bunun üzerine bir bâtılı binâ etmek de doğru değildir. Bu böyledir. Çünki, cühûd, kalbî tasdîk i ortadan kaldıran kalbin yalanlamasıdır. Lâkin, vahiy kesildikten sonra, kalbde bulunanları kesin bilmeye yol yoktur. Şerîat, hükümleri, görünürdeki alâmetler üzerine binâ etmiştir. Nitekim Ömer radıyallâhu anh ın Ebû Mûsâ radıyallâhu anh a yazmış olduğu kadılık hükümleri hakkındaki mektubda ve fukahâ-i emsârın icmâ ile üzerinde yürüdüğü yoldan bu açıkça görülmektedir. İşte bu yüzden fakihlere göre, bu gibi mevzûlarda kesin bir bilgi yâhud kat'î bir delâlet yoktur. Bu sebeble, kat'î delîllerin bulunmasının mutlak gerekliliği iddiası bu tevârüs ede gelen hükümlerin ibtâli demektir Ahkâm, yukarıda da geçtiği gibi, icmâ ile, zâhir emâreler üzerine binâ edilir. 12 / 13

13 İbn-i Teymiyye, İktizâu's-Sırâtı'l-Mustekîm(39) de, kim kendini bir kavme benzetirse o onlardandır hadîs-i şerîfinin râvîlerine çok büyük senâda bulunduktan ve onların tamamını sağlam bulduktan sonra, şöyle diyor: İmâm Ahmed ve diğerleri bu hadîsi hüccet kabûl etmişlerdir. Bu hadîsin en az hâli, her ne kadar zâhiri onlara benzeyenin kâfir olduğunu gerektiriyorsa da onlara benzemenin haram olduğunu gerektirmektedir.. Nitekim Allahü teâlâ nın sizden kim onları dost edinirse o onlardandır [15] âyet-i celîlesinde de böyledir Her hal-ü kârda, benzetme olduğu sebebiyle, (bu âyet) kendini onlara benzetmenin haramlığını gerektirmektedir. Teşebbüh, bir şeyi onlar yaptığı için yapmayı ve şu hususta bir maksadla başkasına tabi olmayı da içine almaktadır. Eğer şu iş başkasından alınmışsa. Nebî sallallâhu aleyhi ve sellem in beyaz kılı (karadan başkarenkle boyayarak) değiştiriniz, kendinizi Yehudîlere benzetmeyiniz[16] hadîs-i şerîfi, onlara benzemenin, bizden kasıd ve fiilin olmamasıyla da hâsıl olabileceğinin bir delîlidir. (son.) Devam edecektir. 13 / 13