II. DİN ŞÜRASI. (ll) .:JT-::J (23-27 KASIM 1998) TEBLİG VE MÜZAKERELERİ. Jslllm Muştırmalım Merkezi. DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI. Dem.

Transkript

1 DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI II. DİN ŞÜRASI TEBLİG VE MÜZAKERELERİ (23-27 KASIM 1998) (ll) TUriii ye ı:,ıyamt H' ı Jslllm Muştırmalım Merkezi KUtUphtmesi Dem. No:.:JT-::J ANKARA-2003

2 Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları ilmi Eserler 1 93 Tashih AbditAKTAŞ Mustafa KAYA Yusuf APAYDIN Ali Osman PARLAK Dizgi Mehmet KARADAŞ Hasan EKİNCİ HüseyinDiL Grafik Recep KAYA Baskı Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Mat. Tic. İşl. Tel: (0.312) Y SBN: Tk.No: ISBN: Diyanet İşleri Başkanlığı Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı Derleme ve Yayın Şubesi Müdürlüğü Tel: (0.312)

3 92 II. DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ İSLMI-HIRİSTİY AN DİY ALOGUNUN GELECEGİ Prof. Dr. Şaban KUZGUN -Diyalog kelime olarak, karşılıklı konuşma, iki ya da daha fazla kişinin karşılıklı olarak konuşması anlamına geliyor. Daha geniş anlamda farklı ırk ve kültürden insanların medenf ölçüler içinde birbirleriyle konuşup anlaşması manasma geliyor. Dinf anlamda diyalog farklı diniere yahut bir dinin farklı mezhep veya gruplarına mensup olan insanların inanç ve düşüncelerini birbirlerine zorla kabul ettirme yoluna gitmeksizin birbirlerine hoşgörü ile bakabilmesi, ortak meseleler etrafında konuşması, tartışması ve işbirliği yapabilmesi oluyor. Dinf anlamda diyalog, birkaç seviyede tarif ediliyor. Fert planında diyalog, müşterek hedeflere götüren, karşılıklı ilişki veya daha ileri seviyede fert olarak insanlar arası arkadaşlık, sohbet ve paylaşma anlamına geliyor. Hıristiyan kilisesi açısından diyalog, kilise misyonunu oluşturan, bütün faaliyetlere nüfuz eden veya etmesi gereken saygı ve arkadaşlık ifade eden davranış anlamına gelmekte ve buna diyalog ruhu denmektedir. Dini çoğulculuk anlamında diyalog ise diğer diniere mensup olan insanlarla ve cemaatler Ie, karşılıklı anlayışa yönelik, gerçeğe uygun ve hürriyete saygılı bütün olumlu ve yapıcı dinlerarası ilişkileri ifade ettiği beyan ediliyor. Yapılan bu açıklamalar çerçevesi içinde, insanlık tarihi incelendiği zaman, ilk devir Ierden itibaren, farklı din ve mezheplere mensup insanların diyaloğa girmeden birbirleriyle kavga ettikleri ve savaştıklara görülür. Dinlerin asıl hedefleri, kendi mensuplannı daha mutlu kılmak, onları saygı, sevgi ve barış içinde yaşatmak olmasına karşılık, bir kısım din önderleri çoğu zaman mutluluğu, sevgi ve barışı savaşta aramış ve insanlığı sonu gelmeyen kavgalara sürüklemişler, insanlara kan ve göz yaşından başka bir şey de vermemişlerdir. Belki bu kavgaya etki eden faktörlerden biri, dünyadaki bir kısım dinlerin tebliği aşan derecede yayılma amacı güden karakterde olmalarıdır. Prosevitist karakterde bazı dinler kendi inançlarını başka insanlara kabul ettirebilmek için zaman zaman tebliğ sınırlarını aşmış, bu iş için şiddet kullanma yoluna gitmişlerdir. Tarihi seyir içinde bunun birkaç örneği var, bunu geçiyorum. Vaktimizin sınırlı olması dolayısıyla, tekrar diyaloğa geliyorum. Diyalog demek barış demektir, diyalog demek sevgi ve saygı demektir. Diyaloğun olduğu yerde karşılıklı konuşma, anlaşma olacak, düşmanlık, kavga ve savaş olmayacaktır. Dinf anlamda bu güzellikleri sağlayabilecek olan diyaloğa karşı gelmek mümkün değildir. İsHim, sevgi ve banş dini olduğuna göre, bir müslümanın diyaloğa karşı gelmesi asla mümkün değildir. Dolayısıyla, müslümanlarla hıristiyanlar arasında kurulmak istenen diyaloğa iyi niyetli, aklı selim sahibi olan herkesin olumlu olarak yaklaşması ve katkıda bulunması gerekmektedir. ""'. '

4 II. DiN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ 93 Ancak, diyalog kağıt üzerinde sözde kalmamalı, diyaloğun prensipleri belirlenmeli ve iki taraf da bu prensipiere tam olarak riayet etmelidir. Hem İslfuniyet, hem de Hıristiyanlık prosevitis karakterli dinlerdir. Bu iki dinin özünde kendi inançlanm başka insanlara benimsetebiirnek için faaliyette bulunmak fikri vardır. Hz. İsa ve havari/erin yaptığı şey ile Hz. Muhammed ve Sahabelerinin yaptığı şey arasında temelde bir fark yoktur. iki taraf da tebliği esas almış ve insanlan kurtuluşa çağırmıştır. Diyaloğun sağlıklı olabilmesi için, herşeyden önce bu noktamn altını çizmek gerekir. Acaba, bu iki din arasında bir diyalog başlatılınca, bundan sonra hıristiyanlar müslümanlan hıristiyan olmaya, müslümanlar da hıristiyanlan müslüman olmaya çağıracaklar mı, çağırmayacaklar mı? Verilen cevaplar, en azından, bir zorlama olmayacak, yayılma amacı güdülmeyecek deniyor, bunlar olumlu gelişmelerdir. Yoksa, bu çağnlar devam ederken mi diyaloğun sürdürülmesi düşünülüyor? Bunlar diyalog konusunun temel problemleridir. İkinci şıkkın tercih edilmesi durumunda, yani müslümaniann hıristiyanlara gelin müslüman olun derken ya da hıristiyan misyonerleri İslam ülkelerinde müslümanlara gelin hıristiyan olun derken mi diyalog sürdürülecek. Eğer ikinci şık kabul ediliyorsa şartlar altında sağlıklı bir diyalog tesis edilebilinir mi? Düşünmek lazım, fikir yürütmek lazım. Eğer birinci şık tercih edilecekse, bu durumda diyaloğa giren ikidininen önemli temel prensilerinden birini yani tebliği insanlara kendi inançlannı aniatmayı terketmeleri mümkün olabilir mi? Diyaloğu yürüten iki tarafın liderleri bu hususta samimi olsalar bile, birinci noktada verdikleri kararlanın kendilerine bağlı olan kendi altlanndaki insanlara, kendilerine tabi olanlara, tabanianna kabul ettirebilirler mi? İslamiyet ilk ortaya çıktığı sıralarda, tebliğ prensibine sıkı sıkı uyan bir din hüviyetindeydi. Zaman zaman bazı müslüman devletlerin sadece tebliğ yaparak yayılma yerine tarihteki vaka, savaş yoluyla kendi dinlerini yayma yoluna gittiklerini görüyoruz.tarih boyunca müslümaniann kendi dinlerini yaymak için tebliğ teşkilatlan kurduklannı da biliyoruz. Bu teşkilatlar İslamiyetin yayılmasında büyük hizmetler ifa etmişlerdir. Ancak zamanla bu teşkilatlar zayıflarnış ve ortadan kalkrnış; sonuç olarak İslam dünyasında dışa yönelik çalışmalar durma noktasına gelmiştir. Bugün İslamiyeti müslüman olmayan insanlar arasında yaymak üzere faaliyet gösteren ciddi bir İslam teşkilatı dünyada mevcut değildir. Tebliğ cemiyeti adı altında kurulmuş olan bazı örgütlerin günümüzde müslüman olmayanlar arasında faaliyet göstermek yerine müslümanlar arasında taraftarlar arayan bir hizip görüntüsü verdiklerini söylemek yanlış olmaz. İslam dünyası bugün dışa yönelik faaliyet gösteren, tebliğ örgütleri bulunmayan, aksine kendi iç problemleriyle uğraşan ve kendini savunma noktasında olan bir konumdadır. Hıristiyanlığın temelinde bulunan dışa yönelik yayılma faaliyetleri geçmişte zaman zaman kesintiye uğrarınş olmakla beraber 15. yüzyıldan itibaren bu faaliyetler tam örgütlü hale gelmiştir. İki din arasında tesis edilecek samimi bir diyalog ile karşı faaliyetleri sona erdirme hususunda, birinci şık tercih edilerek bir ittifak sağlanırsa, bu hıristiyan misyoner örgütlerinin, dini yayma örgütlerinin durumu ne olur, tekrar bir soru işareti koyuyorum buraya. 20. yüzyılın ikinci yansından itibaren diyaloğu ilk olarak telaffuz eden taraf bırıstiyan kiliseleri olmakla beraber, kiliseler o zamandan günümüze kadar sürdürülen misyonerlik faaliyetlerini yine telaffuzdan itibaren bu güne kadar sürdürmeye devam etmişler,

5 94 II. DiN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ böyle görünüyor. Zaten 2. Vatikan konsilinde alınan bir takım kararlara bakıldığında Katolik kilisenin diyalog ile kastettiği şeyin İsHl.m ülkelerinde sürdürmüş oldukları yayılma faaliyetlerinin durdurulması olmadığı, aksine diyalog yoluyla bu faaliyetlerin daha sağlıklı biçimde yürütülmesi olduğu da görülecektir. Kilisenin çağdaş misyonu Papa 6. Jean Paul'un dediği gibi, kilisenin dünyaya açılma dünya ile diyaloğa girmesidir. Ancak Kilisenin bütün misyonu diyalogtan ibaret de sı, ğildir. Kilisenin misyonunu oluşturan diğer faaliyetler, üç faaliyet var, onları sayıyorum. Mesilı'in ve İncil'in bütün insanlara açık bir şekilde övgüyle ilan edilmesi anlamına gelen pramation, hıristiyan mesajının ve lıayat tarzının hıristiyan olmayan cemaat/erin kültürlerine uygun bir şekilde sokulması anlamına gelen inculturation, Mesih'i İnci/'i ve hıristiyan mesajı bütün insanlara ulaştınna ve öğretme ve sonuç olarak bu insan/an hıristiyanlığa yöneltme anlamına gelen evangelizasyondur. Dolayısıyla Konsil sonrası papalık genelgelerinde evangelizasyon, proclamation inculturation ve diyaloğun birbirlerini tamamlar vaziyette ve içiçe girmiş durumda kilisenin bütün misyonunu oluşturduğunu görürüz. Bu genelgelere göre diyalog, daha önce saymış olduğumuz faaliyetlerin başanya ulaşahilmesi için temel şarttır. Kilise tabiatı icabı misyoner olduğu için, varoluş sebebi olarak Mesilı'i ve İncil'i bütün insanlara ulaştırmak, açıklamak ve öğretmek zorundadır. Bütün bu hususlar da kiliseler ve insanlar arasında bir diyalog kurmayı gerektiriyor. Vatikan'ın diyalog ile kastettiği şeyin bu hususlar olduğunu tespit etmeden, İslfun'la hıristiyanlığın Vatikanın, veya diğer hıristiyan mezheplerinin diyaloğa girmesinin beklenen faydayı sağlayamayacağı kanatindeyiz. İslam-Hıristiyan diyaloğunda, bana göre altı çizilmesi gereken en önemli hususlardan birisi iki tarafın sorumlularının tam ve net olarak tespit edilmesidir. Problemi hıristiyan boyutuyla ele aldığımızda karşımıza tek bir hıristiyan toplumun çıkmadığını görüyoruz. Biz herhangi bir hıristiyan mezhebiyle diyaloğa girdiğimizde, bu diyalogda kabul edilebilecek prensipleri diğer hıristiyan mezhepleri kabul edecekler mi? Mesela, papalığın diyalog çağrılanna gittiğimiz zaman bununla dünya kiliseler birliğinin diyaloğu arasında bir bağlantı var mı? Zaman zaman bağlantı kurulmaya çalışıldığını biliyoruz, ama çok açık ve net değil. 1950'li yıllardan itibaren başlatılan özellikle Türkiye boyutuyla söylüyorum, diyalog çalışmalarında Türkiye'de katoliklerin ayn, protestanların ayn, hatta ortadoksların maskeli ve değişik biçimlerde ayn diyalog çalışmaları yaptıklarını görüyoruz. Hatta bazı diğer hıristiyan gruplanu, Muncuların, Yehova Şahitlerinin, benzerlerinin de farklı şekillerde hiçbirinin diğeriyle diyaloğu olmadan kendi aralarında diyalogları fazla görülmeden, birbirleriyle yarışır derecede diyalog sürdürdüklerine şahit oluyoruz. Meseleyi biz İslam boyutuyla ele aldığımız da hıristiyan dünyası için varid olan şeyin, sık:ıntılann aynısının İslam dünyasının içinde geçerli olduğunu görürüz. Hıristiyanlarla diyaloğa girmek isteyen İslam dünyası önce kendi içinde, mezhepler ve cemaatler boyutunda bir birlik sağlamalıdır. Ben çok samimi ve net olarak soruyorum. Kendi içinde bütünlüğünü sağlayamayan iki din, üç din veya diğer dinler, biz tebliğimizde sadece İslam ve hıristiyan boyutunu ele aldığımız için söylüyorum. İslam dünyasında şif anlayış sünnf anlayış arasında sünnilerin farklı grupları arasındaki anlayışlarla bir birlik sağlanamamışken, dışardaki diyalogdan ne çıkarabiliriz ki, ne kadar faydı, temin edebiliriz.

6 ll. DiN TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ 95 Aynı şeyi hıristiyan boyutuyla biraz önce söyledim, tekrar ediyorum. Protestanla katolik arasında Ortodoks arasında veya diğer dinf hıristiyan gruplan arasında net, bir araya gelip de kendi iç problemlerini çözmeden müslümaniann karşısına çıktıklan zaman o diyalog çalışmalanndan ne fayda sağlayacaklardır? Şimdi tabii ben vakti fazla geçirmemeye çalışacağım, son birkaç cümleyle bitiriyorum. Diyalog çalışmalanna başlayan iki tarafın önce altyapı çalışmalan yapmalan gerekir, iç örgütlenmelerini tamamlamalan lazım. Bundan sonra karşılıklı faaliyete geçmelidirler. Hıristiyan boyutuna baktığımız zaman bu noktada hıristiyanlann yıllarca bu noktada önce çalıştıklannı, hazırlıklar yaptıklannı görüyoruz. İşte Masingoru Montgomery Watt gibi ve benzeri birçok araştırmacı önceleri çalışmış hazırlamış belgeleri ortaya koymuş, papalık bu konuda ciddi kurumlannı kurmuş, çağrısını böyle yapmıştır. Hatta dinlerarası diyalog denilince işin içine yahudiler de girdiği için yahudi tarafı da bu çağrılardan hemen sonra İsrail'de Terrelig Rous Coordinating Council İn Israel adıyla bir müessese kurmuş, bu müessese 1996 yılı itibariyle 60'tan fazla İsrail'in içinde ve dışında teşkilatlar kurmuş, enstitüler kurmuş, çeşitli kurumlar kurmuş ve altyapı hazırlıklannı tamamlamıştır. Öyleyse soruyorum. Biz bugün iyi bir konumdayız eskiye göre. Diyanet İşleri Başkanlığı böyle şurada diyaloğu bu şekilde gündeme getirmekle bir hizmeti ifa etmiştir, ona inanıyorum ama bunun, altyapı çalışmalan İsliim dünyasında tam yapılabilmiş midir? Türkiye'de var mıdır? Bunun temelini karşılıklı diyaloğa gireceğiniz zaman verilen sözler var, karşılıklı belki kontroller olacaktır, bir sürü şeyler olacaktır, bunlar tam yapılmış mıdır, bunun cevabının olumlu olmadığını görüyoruz. Bizim anlayışımıza göre, diyaloğun birinci görevi düşmanlıklan ve savaşlan sona erdirmektir. Bu çerçeve içinde farklı inançlarda olan insaniann biraraya gelip konuşmak suretiyle, birbirlerini tanımalan, aralannda dostluk kurmalan, bunun sonucu olarak da aralannda kavgaya sebep olacak kadar bir uçuıumun olmadığını; Hıristiyan-İsHim boyutuyla Hıristiyan-Yahudi boyutuyla, İslam-Yahudi boyutuyla ve diğer dinler boyutuyla bu uçurumun olmadığını fark ederek karşılıklı tolerans ve hoşgörü esasına dayanan ilişkilere girmeleri diyaloğun sonucudur. Bize göre yeryüzünde hiçbir insan inancı ve düşüncesi yüzünden rahatsız edilmemeli, başka bir inancı kabule zorlanmamalı, o inancı kabul için kandırılmamalı ve tahrik edilmemelidir. Diyalog, böyle bir ortarnı insanlığa sunmalıdır. Dünyanın en büyük iki dini İslamiyet ve Hıristiyanlık bunun temini hususunda samimi içten işbirliği yapmalı, savaş olan yerlere bareber gitrneli, akan kanlan beraberce durdurmalı, dünyaya gerçek banşın tesisi hususunda birlikte adımlar atrnalıdır. İslamTHıristiyan diyaloğunun geleceği konusunda, İslil.m dünyası yönünden müslümaniann diyaloğu çok hazırlıksız olarak sürdürmeye çalışması, hıristiyan kiliselerinin de kendi özel misyonlan sonuç olarak çok iyimser olmayı engelliyor belki ama, atılan adım ilk adımdır, kötümser olmak için bir neden yoktur. Ortaya çıkan problemleri, pürüzleri diyaloğu engelleyen, gerçek diyaloğun önünü tıkayan bir takım olay lan, bir takım unsurlan ortadan kaldırmak münıkündür. Herşeye rağmen, şimdilik diyalog kelimesinin dahi telaffuz edilmesi, ilerisi için umutlu olmaya sebep teşkil eder. Bugün tespit edilen eksikliklerin ileride giderilmesi her zaman mümkündür, biz en azından bunu umut ediyoruz. Saygılanmla efendim.