Neftçi büdcə və makroiqtisadi tarazlıq

Transkript

1 Vüsal Qasımlı. Idarə Heyətinin sədr müavini Neftçi büdcə və makroiqtisadi tarazlıq 2008-ci ilin dövlət büdcəsinin realizasiyası məcmu tələbin genişlənməsində və iqtisadi artımın sürətlənməsində mühüm faktor olacaq. Xüsusilə büdcənin investisiya xərclərinin sürətlə artması ölkədə investisiya fəallığına əhəmiyyətli təsir edən mühüm amilə çevrilə bilər. Belə ki, dövlət büdcəsi hesabına maliyyələşən daxili investisiyaların bu ilə nisbətən gələn il 40 faizdən də çox artması son illər 31 faizə çatan dövlət investisiya payının daha da yüksəlməsi ilə nəticələnəcək. Başqa tərəfdən, dövlət büdcəsinin sosial xərclərinin realizasiyası əhalinin pul gəlirlərinin artmasında və fərdi istehlakın genişlənməsində mühüm rol oynacaq. Gələn ilin dövlət büdcəsinin gəlirlərinin formalaşmasında qeyri-neft sektorunun və regionların xüsusi çəkisinin artması təqdirəlayiq haldır. Dövlət büdcəsi, tədiyyə balansı, inflyasiya və iqtisadi artım iqtisadiyyatın möcüzəli dördbucağını təşkil edir. Bu parametrlər arasında elə bir nisbət qurulmalıdır ki, sonda ən optimal inkişafa gətirsin. Büdcə-inflyasiya: təsir əks-təsirə bərabərdi 2008-ci ildə dövlət büdcəsi məcmu tələbin genişlənməsində mühüm amil olacaqdır. Büdcə xərcləri 28,2 faiz artacaq, icmal büdcənin qeyri-neft kəsirinin qeyri-neft Ümumi Daxili Məhsula nisbəti isə 2007-ci ildəki 37 faizdən 2008-ci ildə 26 faizədək azalacaq ci ildə də əmtəə və xidmətlərə tələbin artım tempi əmtəə və xidmətlərin təklifinin artım tempini üstələyəcəkdir. Dövlət büdcəsinin 1,126 milyard manatlıq kəsiri (adambaşına 150 dollar) özlüyündə inflyasiya yaradan mənbədir. D.Gelbreyt deyirdi ki, vergi siyasəti dövlət gəlirlərini artıran alətdən tələbi tənzim edən vasitəyə çevrilməlidir. C.M.Keyns də dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin və tələbi stimullaşdırmasının tərəfdarı olmuşdu. Hətta Keyns dövlət büdcəsinin kəsirlə proqnozlaşdırılmasının tərəfdarı sayılırdı. Azərbaycanın gələn ilki büdcə layihəsində 1,2 milyard manatlıq kəsir Neft Fondundan 1,1 milyard manatlıq transfertlə birlikdə büdcənin 27 faizini təşkil edir. Avropa Birliyinin hansısa dövlətində büdcə kəsiri ÜDM-in 5 faizini aşırsa, ona qarşı müvafiq mexanizmlər işə düşür. Bu arada nəzərə almalıyıq ki, müdafiə xərclərinə 2007-ci ilə nisbətən 25,4 faiz çox vəsait ayrılacaq və qeyri-məhsuldar istehlak sayılan müdafiə sahəsi 1 milyard manatdan artığını udacaq. Kəsirin maliyyələşməsi pul kütəsinin artımı ilə nəticələnir ki, bu da sonda inflyasiya yaradır. Keyns kəsir deyəndə, yəqin bunu nəzərdə tutmamışdı... Bir də ki, Keynsin resept ini tətbiq edərkən barıt ı çox qoyanda inflyasiya böhranı yaranır. Sosialyönümlü xərclərin 2008-in büdcəsindəki хüsusi çəkisi 32,7 фаиз (2786,6 milyon manat) олмагла cari illə müqayisədə 584,0 milyon manat və ya 26,5 faiz artacaq. Büdcənin təkan verdiyi əhalinin gəlirlərinin artım tempi 2008-ci ildə ümumilikdə 29,4 faiz olacaq. Əlbəttə, qeyri-neft sektorunun cəmi 8,1 faizlik artımı qarşısında əhalinin gəlirləri bundan 3 dəfə böyük sürətlə şişirsə, inflyasiyanın sürətlənməsi ilə yanaşı, əhalinin tələbatının daha çox idxal hesabına ödənəcəyi və yerli istehlakçıların xarici istehsalçıları maliyyələşdirəcəyini proqnozlaşdırmaq olar. Tələb təklifi yaradır: büdcənin tələbi stimullaşdırmaqla təklifə impuls verməsi və təklifi restruktrizasiya etməsi üçün dövlət mexanizmləri işə salmalıdır.

2 Əgər büdcə və iqtisadi artım arasında tarazlı inkişaf balansı qurulmasa, onda inflyasiya və ya onun əksi olan deflyasiya qaçılmaz olur. Yeri gəlmişkən inflyasiya da büdcəyə özünəməxsus təsir göstərir. Milli valyutanın alıcılıq qabiliyyətinə inflyasiyanın mənfi təsiri özlüyündə bir amil olaraq manatın xarici valyutalarla kursunun aşağı düşməsinə xidmət edir. Bu o deməkdir ki, inflyasiya nəticəsində dövlət öz büdcəsindən xarici borcunu ödəmək üçün daha çox manat sərf etməlidir. Axı dövlətin büdcəsinin gəlirləri manatla təmin olunur. Bu ilin ilk yarısında Azərbayacan 73,6 milyon ABŞ dolları ekvivalentində xarici borc qaytarıb. Hipotetik olaraq təsəvvür etsək ki, Azərbaycandakı inflyasiya manata heç bir təsir göstərməyib, onda manatın kursu indikindən daha yüksək olardı və dövlət xarici borcu qaytarmaq üçün daha az manatdan istifadə edərdi. Lakin daxili maliyyə öhdəlikləri baxımından inflyasiya dövlət büdcəsinə sərf edir. Çünki Azərbaycanda proqressiv vergi sistemi mövcuddur. Yəni inflyasiyanın təsiri nəticəsində gəlirlərin səviyyəsi artdıqca dövlətin də vergi və qeyri-vergi formasında gəlirləri çoxalır. Amma digər tərəfdən dövlətin xərcləri büdcədə fiksə olunmuş halda qalır və inflyasiyanın təsiri ilə qiymətsizləşir. Buna görə də bəzi iqtisadçılar hətta dövlətin müəyyən inflyasiya dərəcəsində maraqlı olması qənaətindədirlər. Vaxtilə Braziliya hökuməti də bu təcrübədən istifadə edib ( Alternativ inflyasiya metodologiyası ). Neftçi büdcə 2008-ci ilin dövlət büdcəsinin gəlirləri mln. manat artacaq ki, bunun təxminən 2/3-i əlavə dəyər vergisinin toplanmasının sərtləşdirilməsi və ARDNF-dən köçürmə hesabına təmin ediləcək. Gəlirlərin artımına təsir göstərəcək üçüncü faktor büdcə təşkilatlarında əməkhaqqıların artımı ilə əlaqədar fiziki şəxslərin gəlir vergisinin 30,4 % çox toplanmasıdır. Büdcə gəlirlərinin 30,9%-i hüquqi şəxslərin mənfəət vergisindən daxilolmaların hesabına formalaşacaq. Bununla belə, mənfəət vergisindən daxilolmalardakı artım tempi 2008-ci ildə cəmi 3,9% təşkil edəcək. Bu da Azəri-Çıraq-Günəşli layihəsi üzrə xarici şirkətlərin mənfəət vergisi öhdəliklərində ciddi dəyişikliyin baş verməyəcəyi ehtimalı ilə bağlıdır ci ilin büdcə zərfində ilk dəfə olaraq neft və qeyri-neft sektoru üzrə vergi yığımlarının məbləği ayrıca göstərilməsi təqdirəlayiqdir. Növbəti büdcə ilində neft sektoru üzrə vergi yığımlarının məbləği mln. manat (2007-ci ilə nisbətən 3% çox) proqnozlaşdırılır. Bu məbləğə ARDNF-dən mln. manatlıq köçürməni də əlavə etsək, 2008-ci ilin dövlət büdcəsində birbaşa neft gəlirlərinin payının 51.9% (3 830 mln. manat) olacağı gözlənilir. Qeyri-neft sektoru üzrə vergi yığımlarının mln. manat (2007-ci ilə nisbətən 42.8% çox) olacağı proqnozlaşdırılır. Bu mənbədən daxilolmaların büdcə gəlirlərində payı 30.7% təşkil edəcək. Yeri gəlmişkən, büdcənin neft asılılığının 2006-cı ildə 60 faiz, 2007-ci ildə 57 faiz (proqnoz) və 2008-ci ildə 51,9 faiz (proqnoz) təşkil etməsi müsbət tendensiyadır. Dövlət kvotası Azərbaycanda 2008-ci ildə dövlət kvotası, yəni, büdcə gəlirlərinin ÜDM-da xüsusi çəkisi 28,2 faizə malik olmaqla, nəinki inkişaf etmiş ölkələr, hətta MDB məkanında da aşağı göstərici sayıla bilər. Dövlət kvotası nın azlığına bir səbəb ÜDM-un 55 faizinin ABƏŞ-in payına

3 düşməsi və Əsrin müqaviləsi çərçivəsində neft gəlirlərinin 30/70 nisbətində neft şirkətlərinin xeyrinə bölünməsi sayıla bilər. Hətta gələn il neft hasilatının artmasına rəğmən Azərbaycanda işləyən xarici neft şirkətlərindən alınan vergi bu ilə nisbətən əhəmiyyətli artıma məruz qalmayacaq. Kvota nı aşağı salan arqumentlərdən birini də BVF əsaslandırıb. Fondun hesablamalarına əsasən Əlavə Dəyər Vergisi və Sadələşdirilmiş Sistem üzrə Vergidən güzəştlərə görə bu və ya digər formada 494 milyon ABŞ dolları itirilib. Eyni zamanda gömrük rüsumlarından verilən güzəştlərə görə də 61 milyon dollar buxarlanıb. Qeyd edək ki, fond hər iki hesablamanı 2006-cı il üçün həyata keçirib, deməli, gələn il daha iri itki gözlənilir. Buna görə də hökumət mümkün olan yerlədə vergi siyasətini liberallaşdırmalı və güzəştlərə az getməlidir. Vergidən olan güzəşt nəticəsində tədiyyəçidə qalan vəsait ikiyə bölünür: yığım və istehlak. Elə verginin artırılması nəticəsində büdcəyə çatan vəsait də həmin istiqamətlərə yönəlir, təki, dövlət maliyyə resurslarının daha yaxşı menecmentini həyata keçirsin ъи илдя вasitəli vergilərin цмуми дахили мящсулда xьsusi cəkisinin 5,2 faizdən 6,5 faizədək yüksəlməsi gözlənilir. Kvota nın daha bir əmma sı gizli iqtisadiyyatın səviyyəsinin yuxarı olması ilə bağlıdır. Qutman metodu ilə hesablamalar göstərir ki, Azərbaycanda UDM-un orta hesabla 45 faizi həcmində kölgə iqtisadiyyat fəaliyyət göstərir. Bu o deməkdir ki, 2008-ci ilin büdcəsinin 3,2 milyard manatlıq potensial gəlir imkanı var. Yeri gəlmişkən gələn il neft sektoru (ARDNŞ və ABƏŞ) üzrə vergi yığımlarının Məbləğinin 2,73 milyard manat вя йа 2007-ъи иля нисбятян 3,0 фаиз (80,0 млн. манат), гейри-нефт сектору цзря 2,27 milyard manat və ya 2007-ъи иля нисбятян 42,8 фаиз (680 milyon manat) çox olacağı прогнозлашдырылыр. Qeyri-neft sektorunda cəmi 8,1 faiz artım proqnozlaşdırıldığı halda, bu sahədən vergi daxilomlarının 42,8 faiz çoxalması həm güzəştlərin azalması, həm də leqallaşma hesabına ola bilər. Eyni zamanda 2008-ci ildə mal və xidmətlərin idxalı cəmi 17,9 faiz artdığı halda Gömrük Komitəsi üzrə 1,1 milyard manat proqnoz nəzərdə tutulur ki, bu da cari illə müqayisədə 42,9 фаиз вя йа 330,0 milyon manat çoxdur. Deməli, idxal əməliyyatlarının da leqallaşması istiqamətində fəaliyyət göstəriləcək. Neft iqtisadiyyatın diversifikasiya əmsalını aşağı salır Qreqori Mənkyu Ekonomiks ində iqtisadi artımla dövlətin investisiya qoyuluşu arasında pozitiv korelyasiya olduğunu göstərir. Sinqapur və Yaponiya kimi ÜDM-in böyük hissəsini investisiyaya yönəldən ölkələr, bunun tərsini edən Ruanda və Banqladeşə nisbətən daha sürətlə inkişaf ediblər. Azəbaycanda da ilbəil dövlətin investisiya xərcləri artır ci il dövlət büdcəsi layihəsində əsaslı xərclər 3,688 milyard manat nəzərdə tutulub ki, bu da 2007-ci illə müqayisədə 1,37 milyard manat və ya 39,2 faiz çoxdur. Üstəlik Dövlət Neft Fondundan da 570 milyon manat investisiya qoyuluşunun həyata keçirilməsi proqnozlaşdırılır. (Təəssüf ki, 2008-ci ilin dövlət büdcə zərfində investisiyaların konkret hansı proqramlar üzrə ayrılması göstərilməyib. Prezidentin antiinflaysiya tədbilərinin gücləndirilməsi haqqında 31 may ci il fərmanında göstərilirdi ki, Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə daxil olan vəsaiti yalnız həmin Fondun hesabına maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulan məqsədli layihələrin icrasına yönəlsin)

4 Dövlət investisiyalarının optimal sosial-iqtisadi inkişafı təmin etməsi üçün aşağıdakı istiqamətlərə daha çox önəm vermək lazımdır. 1.İqtisadiyyatın diversifikasiya əmsalının yüksəldilməsi; 2.Beynəlxalq ticarətdə müqayisəli üstünlüyü qorumaq; 3.Qeyri-neft sektorunda ticari (tradable) və qeyri-ticari (nontradable) sektorların balansının rasionallaşdırılması. İqtisadiyyatın sahələrinin inkişaf mütənasibliyini xarakterizə etmək üçün diversifikasiya əmsalından istifadə edilir. 2 С Д =, 1 Д н С + С + L+ С 1 2 burada, D - iqtisadiyyatın diversifikasiya əmsalı, C - iqtisadiyyatın bütün sahələrdə yaradılan məhsulun həcmini göstərir. н Ci ( C = C1 + C Cn и = 1, н )-uyğun olaraq i - ci sahənin ümumi məhsulunun həcmini göstərir. D- əmsalı 1 ilə n arasında dəyişə bilər (n - sahələrin sayıdır). D-nin vahidə yaxın olması arzu olunmayan, n-ə yaxınlaşması isə arzu olunan haldır. D nin 1 olması o deməkdir ki, iqtisadiyyat yalnız bir sahədən ibarətdir və həmin sahənin məhsulu ÜDM-in 100%-ni təşkil edir. D = n olanda isə iqtisadiyyatın bütün sahələrində bərabər həcmdə məhsul istehsal edilir. Reallıqda diversifikasiya əmsalı 1-dən və n-dən fərqli olur. Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün diversifikasiya əmsalını 2006-cı il üçün hesablamaq dan ötrü ÜDM 9 hissədən (mədən və karxana; emal sənayesi; elektrik enerjisi, qaz və su təchizatı; kənd təsrrüfatı; tikinti; ticarət, ictimai iaşə və mehmanxana; nəqliyyat, anbar təsərrüfatı və rabitə; sosial və qeyri-formal xidmətlər; xalis vergilər) ibarət götürülüb. Hesablama göstərib ki, 2006-cı ildə Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün diversifikasiya əmsalı 3,3-ə bərabərdi. Əmsalın 1 və 9 ədədləri arasındakı daha çox aşağı həddə meylliyi iqtisadiyyatın birtərəfliliyini göstərir. Tendensiya göstərir ki, neft-qaz hasilatının artması və qeyri-neft sektorunun bu artıma adekvat olmaması nəticəsində iqtisadiyyatın diversifikasiya əmsalı ilbəil aşağı düşür. Dövlətin baş maliyyə planı üzrə iqtisadiyyatın elə sahələrinə sərmayə yönəldilməlidir ki, diversifikasiya əmsalı yüksəlsin ci illərin statistikasını götürsək iqtisadiyyatın sahələri arasında ən aşağı sürətlə kənd təsərrüfatı və emal sənayesi, ən yüksək sürətlə ticarət, nəqliyyat və rabitə inkişaf edib. Holland sindromu nəzəriyyəsinə görə ilk qrup ticari, ikinci qrup isə qeyriticari sektor sayılır və pis odur ki, Azərbaycandakı kimi qeyri-ticari sektor resursları cəlb edərək daha sürətlə inkişaf etsin. Əgər 2008-ci ilin dövlət büdcəsindən və Neft Fondundan proqnozlaşdırılan investisiya qoyuluşunun strukturuna baxsaq görərik ki, oraq-çəkic sferasına, hansı ki, Marksın təbirincə desək, yeni dəyər yaradır, daha az investisiya cəlb ediləcək. Belədə dövlətin gələn ilki investisiya qoyuluşu ticari və qeyri-ticari sektorların arasında balansı sonuncunun xeyrinə bir qədər də dəyişir ki, bu da Holland sindromu nun simptomlarının daha aydın görünməsilə nəticələnəcək. Əks fikrin tərəfdarları özəl biznes üçün cəlbedici olmayan infrastruktur sahələrinə dövlətin investisya yatırmasını əmtəə və xidmətlərin maya dəyərini aşağı salan amil kimi qiymətləndirirlər. Dövlət investisiylarının səmərəliliyinə diqqət yetirilməlidir. Gələn ilki büdcədə, məsələn, kənd təsərrüfatına ayrılan 80 milyon manatın xərc istiqamətlərini rasional saymaq olmaz. Xatırladaq ki, cari ildə də dövlət büdcəsindən kənd təsərrüfatına 80 milyon manat

5 ayrılmasına rəğmən bu sferada ilk 6 ayda 4,8 faizlik artım baş verdi. Çünki aqrar sektorda azalan faydalılıq nəzəriyyəsinə uyğun olaraq alavə kapital vahidindən istehsal olunan əlavə məhsul istehsalı azalır. Lazımdır ki, 80 milyon manat və ya büdcədən ayrılan başqa bir məbləğ, yanacaq və sürtkü materillarına deyil, məhsuldarlığı artıran texnika və texnologiyaya, cins mal-qara və məhsuldar toxum növlərinə, daha səmərəli gübrələrə sərf edilsin cı illərdə Səudiyyə Ərəbistanı və Nigeriyanın əvvəlcə irimiqyaslı sonradan isə azalan neft gəlirlərinin menecmenti üzrə təcrübəsi əsasında Beynəlxalq Valyuta Fondunun qurduğu neoklassik inkişaf modelini nəzərdən keçirmək maraqlı olardı. Ötən əsrin 70-ci illərinin ortalarından başlayaraq Səudiyyə Ərəbistanı və Nigeriya neft gəlirlərinin artımına uyğun olaraq xərcləmələri genişləndirdilər. Səudiyyə Ərəbistanı xərclərin effektiv menecmenti və iqtisadiyyatın liberallığı hesabına qeyri-neft sektorunun fenomenal inkişafına müvəffəq oldu. Nigeriya isə investisiya layihələrinin pis menecmenti və əhalinin gəlirlərinin şişirdilməsi hesabına kənd təsərrüfatına Holland sindromu nun neqativ təsirini sürətləndirdi, qeyri-neft sektorunun cəmi 6,5 faizlik artımına nail oldu. Neft qiymətləri 80-ci illərdə aşağı düşəndə, hətta Səudiyyə Ərəbistanında da dövlət xərclərinin ixtisarı hesabına iqtisadi artım tempi aşağı düşdü. Amma hər iki ölkədə yüksək inflyasiya dövlət xərcləmələrinin ixtisar olunmasına qədər davam etdi. (June 2007, IMF Country Report No. 07/191) BVF-nun neoklassik inkişaf modelinin nəticələrindən çıxış edərək Azərbaycanda dövlət investisiyalarının strukturu və menecmentinin nə dərəcədə əhəmiyyətli olması barədə fikir yürütmək olar. Azərbaycanın ci illər üzrə rəsmi proqnoz göstəricilərinə əsasən qeyri-neft sənayesi orta hesabla ildə 6,6 faiz, kənd təsərrüfatı isə 6,9 faiz artacaq. Bu isə Nigeriyanın 70-ci illərdəki analoji göstəricilərinə uyğundur. Bu zaman dövlət xərcləmələrinin multiplikasiya effektinə və sıxışdırma effektinə nəzər yetirmək lazımdır. Götürək kənd təsərrüfatını. Bu sahəyə dövlət büdcəsindən gələn il 80 milyon manat yanacaq-sürtkü materialları və gübrə alınması üçün subsidiyalara ayrılacaq, kreditlər üçün 5 milyon manat nəzərdə tutulub, xarici kreditlər hesabına 18 milyon manat kənd təsərrüfatının inkişafı üzrə layihələrə yönələcək, 12 милйоn маnат Самур-Абшероn каnалыnыn тикиnтиsиnя, üstəlik regionların inkişaf proqramına uyğun olaraq, suvarılan torpaqların meliorativ vəziyyətinin yaxşılaşmasına və digər istiqamətlərdə aqrar sektor üçün xərclər nəzərdə tutulur. Üst-üstə kənd təsərrüfatına gələn il dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait aqrar sektorda 2008-ci ildə deflyator nəzərə alınmaqla proqnozlaşdırılan 120 milyon manatlıq artımdan çoxdur. Bu o deməkdir ki, kənd təsərrüfatında büdcə xərcləmələri multiplikativ deyil, sıxışdırma effekti yaradır. Bu necə baş verir? Dövlət xərcləmələrini artırdıqda əhalinin (bizim misalda kənd təsərrüfatı istehsalçıları) gəlirləri də artır və onlar daha çox əmtəə və xidmətləri almağı planlaşdırırlar ki, bu da pula olan tələbatın genişlənməsinə gətirib çıxarır. Nəticədə Azərbaycan şəraitində pulun faiz dərəcəsi və qiymətlər yüksəlir ki, bu da öz növbəsində əmtəə və xidmətlərə tələb həcmini azaldır. Xüsusilə, borc götürməyin daha baha olması üzündən yaşayış və işgüzar investisiya əmtəələrinə tələb azalır. Dövlət xərclərindəki artım tələbi artırdıqca, investisiyanı da sıxışdırır. Vergi-büdcə genişlənməsinin faiz dərəcələrini artırması səbəbindən məcmu tələbdəki azalma sıxışdırma effekti adlanır. Sıxışdırma effektinin əksinə multiplikasiya effekti mövcuddur. Əgər dövlət büdcəsindən xərclənən vəsait özündən artıq həcmdə əmtəə və xidmət istehsalına gətirib çıxarırsa, onda multiplikativ effekt yaranır. Тядгигатлар эюстярир ки, бцдъя вя ЦДМ-ун арасында позитив корелйасийа мцнасибяти вар. Истещлака сон щядд мейллийи (цмуми эялирин истещлака эедян щиссяси) nəzərə alınmaqla büdcə multiplikatoru Qreqori Mənkyunun Ekonomiks i əsasında Azərbaycan üçün hesablanmışdır: M=1/(1-i.m.)=1,6

6 Burada i.m.-istehlaka son hədd meylliyi Тярфимиздян апарылан щесаблама эюстяриб ки, 2006-cı ildə Азярбайъанда бцдъя мултипликатору 1,6- я бярабярди. Бу ону эюстярир ки, бцdcə xərclərinin hər vahid artымы ЦДМ-у 1,6 manat чохалтмалыдыр. Лакин хцсусян дя нефт амилинин тясири алтында бу ямсал реаллыгда бир гядяр арта биляр. Чцнки Азярбайъанда игтисади артымын ясас локомотиви бцдъя дейил, щяндяси силсиля иля йцксялян нефтгаз щасилатыдыр. Dövlət investisiya xərclərinin qiymətləndirilməsi zamanı Azərbaycanın beynəlxalq investisiyalar balansını nəzərə almaq lazımdır. Yeri gəlmişkən, bu balans cari ilin əvvəlinə 7,067 milyard ABŞ dolları kəsirə malik olub. Lakin bu ilin ilk yarısında xalis investisiya mövqeyinin mənfi saldosu 4,178 milyard ABŞ dollarına enib. İnvestisiya saldosunun mənfi yükü milli iqtisadiyyat üçün daha önəmlidir. Buna görə də 2008-ci ilin icmal büdcəsində investisiya layihələrini maliyyələşdirmək üçün xarici kreditlərdən istifadənin nəzərdə tutulması müsbət hal sayıla bilər. Pis proqnoz, yaxşı neft strategiyası Beynəlxalq Valyuta Fondu Azərbaycanda dövlət xərcləmələri və neft gəlirlərinin artım dinamikası arasında müqayisəni 2024-cü ilə qədər proqnozlaşdırıb. Proqnoza görə, dövlət xərcləmələri 2014-cü ilə qədər artacaq və kuliminasiya nöqtəsində qeyri-neft sektorunun 100 faizinə bərabər olacaq. Baxmayaraq ki, neft gəlirləri 2010-cu ildən başlayaraq kəskin azalmağa başlayacaq. Görünür dövlət xərcləmələrinin neft gəlirlərinin miqyasının kəskin enməsindən (2010-cu il) bir neçə il sonra azalmağa başlaması əvvəllər akkumlyasiya edilmiş neft gəlirlərindən istifadə hesabına olacaq. Digər tərəfdən isə fondun proqnozlarına görə cu ildən, yəni neft gəlirləri azalmağa başlayandan sonra dövlətin xalis xarici borcları da artmağa başlayacaq. Beləliklə, 2010-cu ildən başlayaraq neft gəlirlərinin azalmasını kompensasiya etmək üçün dövlət akkumlyasiya olunmuş qızıl-valyuta ehtiyatları və xarici borclardan istifadə edəcək. Yeri gəlmişkən xarici borclanmanın artma tendensiyası indidən hiss olunur. (Haşiyə: xarici borclanma zamanı iqtisadi islahatları aparmaq üçün kreditlərin həcmi azaldığı halda, investisiya layihələri üçün götürülmüş kreditlər artmaqdadır. Kreditlərin böyük hissəsi isə ölkədə investisiya layihələrini həyata keçirmək üçün alınıb. Belə kreditlərin məbləği 1,9 milyard ABŞ dolları təşkil edir və bu yaxşı haldır) Məsələn, keçən ilin əvvəlinə nisbətən bu il oktyabrın 1-dək xarici borcların məbləği 40 faizə qədər, başqa sözlə, 622 milyon ABŞ dolları artıb... Fondun 2014-cü ildən sonrakı proqnozları dövlət xərcləmələrinin qeyri-neft sektoruna nisbətinin aşağı düşəcəyini göstərir, hətta 2016-cı ildə dövlət xərcləmələrinin qeyri-neft sektoruna nisbətdə aldığı göstərici bu ilki müvafiq həddə enəcək. Prezident İlham Əliyevin təsdiq etdiyi neft gəlirlərindən istifadə üzrə uzunmüddətli strategiyaya uyğun olaraq hökumət makroiqtisadi sabitliyin qorunması şərtilə iqtisadi artıma xidmət edən fiskal siyasət yürütməlidir.