YAPI DENETİM KOMİSYONU RAPORU

Transkript

1 TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası İzmir Şubesi YAPI DENETİM KOMİSYONU RAPORU 65

2 1.GİRİŞ 1999 yılında meydana gelen Marmara ve Düzce depremleri ile geçtiğimiz yıl meydana gelen Van depremleri, ülke olarak yapıların inşası ve denetimi konularında ne kadar yetersiz olduğumuzu bize göstermiştir. Bu depremlerde binlerce kişi hayatını kaybetmiş, yaralanmış, yine binlerce konut yıkılmış veya ağır hasar görmüştür. Bu depremlerden sonra yasal anlamda çeşitli arayışlara gidilmiş; inşaat ve yapı denetimi konularında yeni düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler kapsamında ilk olarak tarih ve 595 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 27 il pilot olarak seçilerek Yapı Denetim sistemi hayata geçirilmiştir. Böylece 4 lü TUS sisteminden Yapı Denetim Sistemine geçişin ilk adımları atılmıştır. 595 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin yetersiz olduğu düşünüldüğünden yargıya götürülerek iptal edilmiş ve yeni bir düzenlemeye gidilmesi gerekmiştir. Bunun üzerine 13/07/2001 tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun ile daha önce 27 pilot ilde başlatılan denetime 19 ilde devam edilme kararı alınmıştır. Kanun günümüze gelinceye kadar çeşitli yönetmelik ve genelgelerle desteklenmeye çalışılmıştır. En son tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanan değişiklik ile yapı denetim uygulaması tüm illere yaygınlaştırılmış ve akabinde tarihinde yayımlanan değişiklik ile de Yapı denetim şirketleri ve laboratuarlarda çalışacak denetçilerin deneyim süreleri 12 yıldan 5 yıla indirilmiştir yılından itibaren de uygulamanın 81 ile yaygınlaştırılmış olması nedeniyle yaklaşık civarında yapı denetçisi, bir o kadar da şantiye şefi üyenin mesleğini icra ettiği bir alan haline gelmiştir. 2. YAPI DENETİM MEVZUATININ GELİŞİMİ Büyük Marmara Depremi 17 Ağustos Sayılı KHK 10 Temmuz sayılı Yapı Denetim Kanun 31 Temmuz in Tüm İlleri Kapsaması 01 Ocak Sayılı KHK 17 Ağustos

3 4708 SAYILI YAPI DENETİMİ HAKKINDA KANUN MADDE 1. Bu Kanunun amacı; can ve mal güvenliğini teminen, imar plânına, fen, sanat ve sağlık kurallarına, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması için proje ve yapı denetimini sağlamak ve yapı denetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Bu Kanun; 3194 sayılı İmar Kanununun 26. maddesinde belirtilen kamuya ait yapı ve tesisler ile 27. maddesinde belirtilen ruhsata tâbi olmayan yapılar hariç, belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak yapıların denetimini kapsar. 648 sayılı KHK ile aşağıdaki değişiklikler getirilmiştir. Bu Kanun; a) 3194 sayılı İmar Kanununun 26 ncı maddesinde belirtilen kamuya ait yapı ve tesisler ile 27 nci maddesinde belirtilen ruhsata tabi olmayan yapılar, b) Bodrum katı dışında en çok iki katlı ve yapı inşaat alanı toplam 200 metrekareyi geçmeyen müstakil yapılar, c) Entegre tesis niteliğinde olmayan tarım ve hayvancılık amaçlı yapı ve tesisler, d) Köy yerleşik alanlarında, belediye ve mücavir alan sınırları içinde olmayan iskân dışı alanlarda ve nüfusu 5000 in altında olan belediyelerin belediye ve mücavir alan sınırları içinde bodrum katı ve çatı arası dışında en çok iki katlı ve yalnızca bir bodrum katın inşaat alanı hesaba katılmaksızın toplam inşaat alanı 500 metrekareyi geçmeyen konut yapıları ile bunların kömürlük, otopark, depo gibi müştemilatı, hariç olmak üzere, belediye ve mücavir alan sınırları içinde ve dışında kalan yerlerde yapılacak yapıların denetimini kapsar. Ruhsata tabi olup, bu Kanun hükümlerine tabi olmayan yapılarda denetime yönelik fenni mesuliyet 3194 sayılı İmar Kanununun 26. ve 28. maddelerine göre mimar ve mühendislerce üstlenilir. Birden fazla müstakil yapının bulunduğu parsellerde, bütün yapıların toplam yapı inşaat alanının 200 metrekareyi geçmesi halinde de bu Kanun uygulanır. Yalnızca bir bodrum katın inşaat alanı hesaba katılmaksızın toplam inşaat alanı 500 metrekareyi geçmeyen yapılarda geçici yapı müteahhidi yetki belgesi almak ve mimar veya mühendis unvanlı şantiye şefi bulundurmak, yapı müteahhitliğine ilişkin bütün sorumlulukları üstlenmek şartıyla parsel maliki kendi yapısını inşa edebilir. Ancak bu yapılarda da mimar veya mühendis unvanlı şantiye şefi bulundurulması zorunludur. Parsel malikinin veya hissedarlardan birinin mimar veya mühendis olması halinde ayrıca şantiye şefi aranmaz. 67

4 YAPI DENETİM SİSTEMİ VERİLERİ Türkiye de ki Yapı Denetim Sisteminde 2011 yılı sonu itibari ile 3781 Üyemiz Proje ve Uygulama Denetçisi belgesine sahip iken bu üyelerden 2330 u ise sistem içersinde faal olarak 1444 Yapı Denetim Firmasında çalışmaktadır. Sistem içersinde şu ana kadar 11 i İzmir Şube sınırlarında olmak üzere toplam 104 Üyemiz Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yapı denetim Komisyonu tarafından ceza almıştır. İzmir Şubesinde ise 321 Üyemiz Proje ve Uygulama Denetçisi belgesine sahip olup, İzmir ilinde 113, Aydın ilinde 41 ve Manisa ilinde ise 25 üyemiz Yapı Denetim Firmasında faal olarak çalışmaktadır. İzmir, Aydın ve Manisa illerinde toplam Yapı Denetim Firma sayısı ise 115 tir. EMO İZMİR ŞUBESİ DENETÇİ FAAL DENETÇİ CEZA ALAN DENETÇİ KONTROL ELEMANI FİRMA SAYISI İZMİR AYDIN MANİSA TOPLAM

5 69 yapı denetim komisyonu raporu

6 70

7 İL DENETÇİ FAAL DENETÇİ CEZA ALAN DENETÇİ KONTROL ELEMANI FİRMA SAYISI 1 ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AKSARAY AMASYA ANKARA ANTALYA ARDAHAN ARTVİN AYDIN BALIKESİR BARTIN BATMAN BAYBURT BİLECİK BİNGÖL BİTLİS BOLU BURDUR BURSA ÇANAKKALE ÇANKIRI ÇORUM DENİZLİ DİYARBAKIR DÜZCE EDİRNE ELAZIĞ ERZİNCAN ERZURUM ESKİŞEHİR GAZİANTEP GİRESUN GÜMÜŞHANE HAKKARİ HATAY IĞDIR ISPARTA

8 İL DENETÇİ FAAL DENETÇİ CEZA ALAN DENETÇİ KONTROL ELEMANI FİRMA SAYISI 40 İSTANBUL İZMİR K.MARAŞ KARABÜK KARAMAN KARS KASTAMONU KAYSERİ KIRIKKALE KIRKLARELİ KIRŞEHİR KİLİS KOCAELİ KONYA KÜTAHYA MALATYA MANİSA MARDİN MERSİN MUĞLA MUŞ NEVŞEHİR NİĞDE ORDU OSMANİYE RİZE SAKARYA SAMSUN SİİRT SİNOP SİVAS ŞANLIURFA ŞIRNAK TEKİRDAĞ TOKAT TRABZON TUNCELİ UŞAK VAN YALOVA YOZGAT ZONGULDAK TOPLAM

9 YAPI DENETİM SİSTEMİNDEKİ SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Sorumluluk büyük olmasına karşın, hak ve yetki tanınmadığından sistemin tüm olumsuzlukları yapı denetçisi mühendis ve mimarların omuzlarına yüklenmiş bir de iş güvenliğine ilişkin sorumluluk verilmiştir. Mühendislik ve mimarlık hizmetlerinin mesleki yeterlilik, eğitim ve belgelendirme, denetleme gibi konuları yasal boyutta ele alınmamış, bu konularda Odalar asli yetkiye sahip olmasına karşın, Bakanlık, Odaların asli yetkisini sürekli gözardı etmiştir. İlgili Mühendis ve Mimar Meslek Odaları, kamu kuruluşları ile diğer sektör temsilcilerinin (yapı denetim kuruluşu, yapı laboratuarı, yapı üreticisi, yapı malzeme üreticisi v.d.) aktif olarak katıldığı özerk bir Yapı Denetim Kurulu oluşturulmalı ve Yapı Denetim sistemi bu Kurulun aynı yöntemle oluşturacağı il ve ilçe komisyon ve çalışma birimleri tarafından yürütülmeli, izlenmeli ve denetlemelidir. Denetçi Mühendis ve Mimarlar, kendi Meslek Odaları tarafından uzmanlık alanları doğrultusunda noterler gibi ihtiyaç kadar belgelendirilmelidir. Ayrıca Mimar ve Mühendislerin sicilleri bağlı bulunduğu Meslek Odası tarafından tutulmalıdır. Görülen kamu hizmeti olmasına karşın, yapı denetçilerinin iş güvencesi ve ücreti yapı denetim kuruluşuna yani işverenin müteahhitle ilişkisine bırakılmıştır. 648 sayılı KHK ile de yapı denetim kuruluşlarının alacağı ücretin %1,5 a indirilmesi, bu alanda çalışan mühendis ve mimarların ücretinin daha da aşağılara çekilebileceği kuşkusu uyandırmaktadır. Verilen hizmet ile alınan ücret arasındaki bu orantısızlık, imzacılığı daha da yaygınlaştıracağından verilen hizmetle sağlıklı bir denetimin hedeflenmediği görülmektedir. Mesleki açıdan her ne kadar yapı denetim kuruluşlarının ortakları mühendis ve mimar olmakla birlikte istihdam ettikleri mühendis ve mimarlar ile aralarındaki ilişki, sağlıklı bir zemine oturtulmamıştır. Yasa,yapı denetim kuruluşunun alacağı ücreti belirlemiş iken, asıl sorumluluğu üstlenen yapı denetçisi mimar ve mühendislerin ücretleri piyasa koşullarına terk edilmiştir. Ücretli mühendislik ve mimarlık hizmeti veren mühendis ve mimarların, iş güvenliği ve özlük hakları yasa ile tanımlanmalı, kamu güvencesi altına alınmalıdır. Kamu ihalelerinde yıllardır uygulanmakta olan, yapım sözleşme teminatı, sigorta uygulaması tüm yapım işlerini kapsamalıdır. Düşük ücret kıskacında olan denetçi ve kontrol elemanı mimar ve mühendislere yönelik TMMOB tarafından hazırlanan en az ücretler uygulamaya geçirilmelidir. Uzun yıllar farklı konularda uzmanlaşmış ve bina yapısı ile ilgili bir deneyimi olmayan bazı mühendis ve mimarlara mesleki deneyim süresini doldurmaları 73

10 nedeniyle denetçi belgeleri verilmekte ve proje ile yapı uygulamalarından sorumlu tutulmaktadırlar. Denetçi belgeleri; uzmanlık alanlarına göre ve meslek odalarınca verilecek eğitimler sonunda, değerlendirme sınavında başarılı olmuş deneyimli mimar ve mühendislere verilmelidir. Yapı denetim kuruluşlarının sayısının illere göre sabitlenmesi ve iş dağıtımının kamu eliyle değil, müteahhidin istemine göre belirlenmesi de verilen hizmetin kamusal niteliğini ortadan kaldırmaktadır. 648 sayılı KHK ile yapılan son müdahale ile belediye sınırları dışında bulunan yerlerde ve nüfusu 5000 in altında olan belediye hudutları dahilindeki inşaat alanı 500 m2 nin altındaki yapıların yapı denetim dışına alınması da diğer bir sorun olarak ortada durmaktadır. Tüm bu sorunlar karşısında, mesleki bağımsızlıktan yoksun, Odası ile bağları koparılmış yapı denetçisi mühendis ve mimarlardan kamu hizmetini kamu yararına sunması beklenmemelidir. 17 Mart 2011 tarihine kadar sistemde yer alan 172 Yapı Denetim Kuruluşu ceza almış,139 nun belgesi iptal edilmiş 27 si ise tasfiye olmuştur. Sistem içinde çalışan denetçi mühendis ve mimarlardan 372 sinin ceza aldığı resmi kayıtlarla belgelidir. Sistem bir bütün olarak ele alınmadığından kamu alımlarında, TOKİ ve kamu iştiraklerinde ayrı denetim süreçleri işlemektedir. Kamu alımlarında ve iştiraklerinde kamusal denetim, TOKİ deki denetim ise müşavir firmalar üzerinden yürütülmektedir. TOKİ bugün ülkenin en büyük müteahhitlik firması haline gelmişken, yer seçiminden denetime kadar olan süreç ayrık işlemektedir. Müşavir firmalarda çalışan mühendis ve mimarın hak, yetki ve sorumlulukları ise müşavir firma sahibinin inisiyatifine bırakılmıştır. Bu nedenle, başta TOKİ olmak üzere, büyük ölçekli kamu eliyle yapılan yapıların müşavirlik firmaları tarafından denetlenmesi de ayrı ve ciddi bir sorun olarak ortada durmaktadır. Müteahhitlik ise sistemin diğer sorunu olarak varlığını sürdürmektedir. Yapı müteahhitlerinin tanımı, kriterleri ve sorumlulukları üzerindeki belirsizlik varlığını korumaktadır. Yapı müteahhitlerinin teknik kurumsallaşması ve kadrolaşmasını sağlayıcı mevzuat düzenlemeleri ihale mevzuatı ile uyumlaştırılmamıştır. Yapılarda her hakediş sonrası, yapı alanı sorumluluğu aynen kalmak şartıyla denetçi, kontrol elemanı ve yardımcı kontrol elemanlarının üzerinden yapılan hak ediş oranında bir alan otomatik olarak düşürülmekte, denetçi ve kontrol elemanlarının üzerindeki devam eden m² sorumluluğu m2, şantiye sayısı ise 200 lere kadar çıkmaktadır. Şantiye Şefi şantiyede bulunması gerekmeyen, m² ye kadar 5 ayrı 74

11 müteahhidin inşaatında görev alabilen, kağıt üstünde imzasının bulunması dışında olmasa da olur mantığı ile asgari ücretli bir eleman haline getirilmiştir. Yapı Denetim firmasının faaliyetini durdurma neticesinde devam eden işler ortada kalmakta yarım kalan bu işleri başka firmalar almak istememektedir. Yapı sahibi açısından ceza alan firma ile ilgili muhatap bulmak da zorlaşmaktadır. Hem yapı sahibi mağdur olmakta hem de yapı denetim firmasının tüm çalışanları işsiz kalmaktadır. Her denetçi kendi disiplini ile ilgili sorumlu tutulmalıdır. Durdurma cezası verilmesi esnasında da meslek farkı gözetmeksizin imzası olan herkese ceza verilmektedir. Bir elektrik denetçisi mimarideki bir eksiklik veya uygunsuzluktan sorumlu tutulabilmektedir Kullanımdaki yapıların ekonomik ömrü bile dolmadan göçmesinin önlenmesi için, yapı kullanma izninin verilmesinden itibaren beş yılda bir periyodik denetim zorunlu olmalıdır. Mühendis ve Mimarların, üyesi bulunduğu Meslek Odalarından, diğer yardımcı elemanların ise Mesleki Yeterlilik Kurumundan periyodik meslek içi eğitim alması sağlanmalıdır. SONUÇ Sağlıklı, can ve mal güvenliği sağlanan elektrik tesislerinin kurulması doğru proje, yetkili tesisatçı, standartlara uygun malzeme, yönetmeliklere uygun denetim ve kabul işlemleri ile sağlanabilir. Her denetçi mühendis için meslek sigortasının yapılması yönünde mevzuat oluşturulmalıdır. Denetimin; müteahhit ile yapı denetim kuruluşu arasında işveren-müşteri ilişkisi güdülerek yapıla gelen ve bu ilişki sonucu sağlıksız hale geldiği bir süreç olduğu göz önünde tutularak kamu adına özel kuruluş tarafından yapılan denetim işleminde denetim firmaları, kar endişesini taşımayan, bilim ve tekniğin gereklerini esas alan, kamusal ve meslek kuruluşlarının etkin olarak katıldığı bir denetim sistemi içinde yeniden düzenlenmelidir. KAYNAKLAR 1. TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Proje ve Yapı Denetçisi Eğitim Notları Eylül 2011 Genişletilmiş Baskı tarihli Elektrik Mühendisleri Odası Resmi Web Sayfası tr/genel/sss.php?grubu=yapi%20denet%ddm 3. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü nün yapı denetimin hizmetlerinin değerlendirilmesi toplantısı TMMOB Görüşü 4. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yapı Denetim Komisyonu Başkanlığı Yapı Denetim Sistemi Verileri 75