ULUSAL SAĞLIK PROĞRAMI ÇERÇEVESİNDE MEVZUAT UYUMU KİŞİLERİN SERBEST DOLAŞIMI

Transkript

1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI AVRUPA BİRLİĞİ KOORDİNASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI ULUSAL SAĞLIK PROĞRAMI ÇERÇEVESİNDE MEVZUAT UYUMU KİŞİLERİN SERBEST DOLAŞIMI BİRİNCİ BASKI ANKARA KASIM 2001

2 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI AVRUPA BİRLİĞİ KOORDİNASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI Yayın Kurulu: Dr.Arslan Ümit GİRAY Dr. Nejla CAN Yaşar ODABAŞ Betül HASDEMİR Sevgi SUÇİN ULUSAL SAĞLIK PROGRAMI ÇERÇEVESİNDE MEVZUAT UYUMU KİŞİLERİN SERBEST DOLAŞIMI Hazırlayan: Gülay TÜRKOĞULLARI AB Uzmanı Ankara, Kasım 2001

3 SUNUŞ Türkiye Cumhuriyeti, Avrupa Birliği üyesi ülkelerle, evrensel ortak değerleri esas alan, barışçı ve aydınlık bir geleceği paylaşmak ve bu hususta katkılarda bulunmak azmindedir. Türk Hükümeti, Türkiye nin Avrupa Birliği üyeliğini, Cumhuriyetimizin kurucu felsefesini ve Atatürk ün geleceğe bakışını doğrulayan kilit bir aşama ve Türkiye Cumhuriyeti için yeni bir basamak olarak değerlendirmektedir Aralık 1999 tarihlerinde yapılan AB Konseyi Helsinki Zirvesi nde ülkemize tanınan Aday Ülke Statüsü, Türkiye AB ilişkilerine yeni bir ivme kazandırmıştır. Bu süreç içerisinde 8 Kasım 2001 tarihinde açıklanan Katılım Ortaklığı Belgesi ne istinaden Türkiye 24 Mart 2001 tarihinde Bakanlar Kurulunda kabul edilen Ulusal Program ı yayımlamıştır. Ulusal Programda, Avrupa Birliği müktesebatına uyum sağlanması için Türk mevzuatında ihtiyaç duyulan değişikler, yenilikler ve oluşturulması gereken yeni kurumlar ile bu düzenlemelerin getireceği finansman ihtiyacı belirlenmiştir. Programda yer alan sağlık konuları, Türk sağlık mevzuatının uyumlaştırılmasında bir yol haritası niteliğindedir. Ulusal Program başlıklarından biri olan Kişilerin Serbest Dolaşımı konusunda hazırlanan bu kitap, mesleki vasıfların tanınması açısından sektörel ve genel sistem yaklaşımlarını değerlendirerek, Avrupa Birliği müktesebatındaki tıp doktoru, diş tabibi, eczacı, ebe ve hemşirelerin asgari eğitim süreleriyle eğitim programlarını incelemiştir. Yukarıda bahsedilen bütün meslek grupları ülkemizdeki almış oldukları eğitimleri, Avrupa Birliği ülkelerindeki eğitimlerle karşılaştırma imkanına sahip olacak, ve bu alanda hazırlanacak bütün yasa yönetmelik ve tüzük çalışmalarına rehber olacaktır. Bu itibarla, Avrupa Birliği ndeki sağlık meslek gruplarının eğitim müfredatlarını ve serbest dolaşımın gerçekleştirilebilmesi için gerekli kriterleri anlatan bu yayının, bundan sonraki çalışmalarımızda da önemli bir boşluğu dolduracağı düşüncesiyle Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı çalışanlarına teşekkür eder, başarılar dilerim. Doç.Dr.Osman DURMUŞ SAĞLIK BAKANI i

4 ÖNSÖZ Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiş temel özgürlükler arasında, Birliğe üye ülke vatandaşlarının serbest dolaşım hakkı da yer almaktadır. Avrupa Birliği vatandaşlığı, kendi konumunu, dolaşım özgürlüğü sayesinde güçlendirmektedir. Yerleşme, iş edinme, Avrupa vatandaşlığı çerçevesinde gerçekleşme yoluna girmiştir. Serbest dolaşım kavramı, mesleki eğitim yapılması, mesleki yeterliliklerin tanınması ve mesleklerin icrası konularında Avrupa nın hareket noktasını oluşturmaktadır. Kişilerin yeterlilik ve becerileri ile birlikte özgür dolaşabilmeleri hakkı Avrupa Birliği Anlaşmasının 8. maddesi ile de güvence altına alınmıştır. Avrupa Birliğinde diplomaların karşılıklı olarak tanınması ve eğitim koşullarının uyumlaştırılması çalışmalarına 1970 li yılların ortalarında başlamış ve 1993 yılına kadar bu konudaki tüm mevzuatını yayımlamış ve uygulamaya koymuştur. 24 Mart 2001 de Ulusal Program yayımlandıktan sonra bu yükümlülüklerimizi yerine getirebilmek için uyum çalışmaları ivme kazanmıştır. Kişilerin serbest dolaşımı kapsamında gerçekleştirilecek mevzuat uyumu ile eğitim süreleri ve eğitim müfredatları değişecektir. Hazırlanan bu kitap tüm bu çalışmalarda rehber olacaktır. Birinci bölümde Maastricht sonrası gelişmeler, mesleki vasıfların tanınması açısından sektörel ve genel sistem yaklaşımları, serbest dolaşım açısından diploma ve belgelerin değerlendirilmesi ve tıp, diş hekimliği, eczacılık ebe ve hemşirelik eğitimleriyle ilgili Avrupa Birliği mevzuatı tanıtılmıştır. Eklerde ise, Avrupa Birliği Müktesebatının Kişilerin Serbest Dolaşımı Kapsamında yer alan tıp, diş hekimliği, eczacılık, ebe ve hemşirelikle ilgili yönergelerin resmi olmayan Türkçe çevirileri ve İngilizce metinleri yer almaktadır. Türkiye nin Avrupa Birliği ne tam üye olma nihai hedefi doğrultusunda, Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Ulusal Program kapsamında, Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı olarak üzerimize düşen görevleri yerine getirmenin yanında, bütün sağlık personelinin asgari eğitim koşullarını belirleyen ve serbest dolaşım için gerekli kriterlere yer veren bu eserin çalışmalarda yararlı olacağını ümit ediyoruz. Bu itibarla, katkılarından dolayı, Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı nın çalışanlarına ve yayını hazırlayan Avrupa Birliği Uzmanı Gülay TÜRKOĞULLARI na teşekkür ediyor, başarılar diliyorum. Dr.Arslan Ümit GİRAY Daire Başkan V. ii

5 İÇİNDEKİLER SUNUŞ...i ÖNSÖZ......ii İÇİNDEKİLER......iii I.GİRİŞ...1 II.AVRUPA BİRLİĞİ NDE KİŞİLERİN SERBEST DOLAŞIMI...2 A. YERLEŞME HAKKI...2 B. MAASTRİCHT ANLAŞMASI SONRASI GELİŞMELER...3 C.SERBEST DOLAŞIM KAVRAMI VE İŞGÜCÜ HAREKETLİLİĞİ...5 D.MESLEKİ VASIFLARIN TANINMASI-SEKTÖREL VE GENEL SİSTEM YAKLAŞIMLARI Sektörel Direktifler Genel Sistem Direktifleri...6 E.SERBEST DOLAŞIM AÇISINDAN DİPLOMA VE BELGELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ TIP DOKTORLARI Genel Tıp Eğitimi Uzmanlık Eğitimi Full-time Uzmanlık Eğitimi Part-time Uzmanlık Eğitimi Türkiye ve Avrupa Birliği Uzmanlık Eğitimi Karşılaştırması AVRUPA BİRLİGİ NDE TIP UZMANLARI BİRLİĞİ (UEMS) Tıp Uzmanının Tanımlanması Tıp Uzmanı Eğitiminde Yetkili Kuruluş Eğitim Kalitesinin Garantisi Uzmanlık Eğitiminin Özel Yanları Ulusal Kuruluş Tıp Uzmanlarının Eğitimine Geçişte Seçim Eğitim Kuruluşunun Hacmi Eğitim Kuruluşun Kalite Temini Eğitim Nitelikleri DİŞ HEKİMLİĞİ Pratisyen Diş Hekimlerinin Eğitim Müfredatı...18 iii

6 4.ECZACILAR Eczacıların Eğitim Müfredatı HEMŞİRELER Genel Bakımdan Sorumlu Hemşirelerin Eğitim Müfredatı EBELER Ebe Eğitim Programı Pratik ve Klinik Eğitim Münih Deklerasyonu...25 F-İÇ PAZAR İÇİN MEVZUAT GİRİŞİMİ...26 G.GELECEĞE BAKIŞ...26 H.AVRUPA BİRLİĞİ NDE ÇALIŞMA KOŞULLARI...26 III.SONUÇ...27 TABLOLAR...11 EKLER Ek-1-a: 93/16/EEC sayılı Doktorların Serbest Dolaşımı ile ilgili direktifin Türkçe Çevirisi Ek-1-b: 93/16/EEC sayılı Doktorların Serbest Dolaşımı ile ilgili direktifin ingilizce metni Ek-2-a: 78/688/EEC sayılı Diş hekimlerinin eğitimi konusunda danışma komitelerinin kurulmasına yönelik direktifin Türkçe çevirisi Ek-2-b: 78/688/EEC sayılı Diş hekimlerinin eğitimi konusunda danışma komitelerinin kurulmasına yönelik direktifin İngilizce metni Ek-3-a: 78/687/EEC sayılı Diş Hekimlerinin etkinliklerine ilişkin yasa, tüzük ya da idari karar ile konulan hükümlerin eşgüdümüne ilişkin direktifin Türkçe çevirisi...90 Ek-3-b: 78/687/EEC sayılı Diş Hekimlerinin etkinliklerine ilişkin yasa, tüzük ya da idari karar ile konulan hükümlerin eşgüdümüne ilişkin direktifin İngilizce metni Ek-4-a: 78/686/ sayılı Diş Hekimlerinin diploma sertifika ve resmi niteliklerini kanıtlayan diğer belgelerin karşılıklı tanınmasına ilişkin direktifini Türkçe çevirisi iv

7 Ek-4-b: 78/686/ sayılı Diş Hekimlerinin diploma sertifika ve resmi niteliklerini kanıtlayan diğer belgelerin karşılıklı tanınmasına ilişkin direktifini İngilizce metni Ek-5-a: 85/433/EEC sayılı Eczacılıkta diplomaların sertifikaların ve resmi nitelik belirten diğer belgelerin karşılıklı tanınması ile ilgili direktifin Türkçe çevirisi Ek-5-b: 85/433/EEC sayılı Eczacılıkta diplomaların sertifikaların ve resmi nitelik belirten diğer belgelerin karşılıklı tanınması ile ilgili direktifin İngilizce metni Ek-6-a: 85/432/EEC sayılı Eczacılık alanında belirli diğer faaliyetler ile ilgili kanun, tüzük ya da idari düzenlemelerin yer aldığı direktifin Türkçe çevirisi Ek-6-b: 85/432/EEC sayılı Eczacılık alanında belirli diğer faaliyetler ile ilgili kanun, tüzük ya da idari düzenlemelerin yer aldığı direktifin İngilizce metni Ek-7-a: 85/434/EEC sayılı Farmasötik Eğitimi ile ilgili bir danışma komitesi kurulmasına yönelik direktifin Türkçe çevirisi Ek-7-b: 85/434/EEC sayılı Farmasötik Eğitimi ile ilgili bir danışma komitesi kurulmasına yönelik direktifin İngilizce metni Ek-8-a: 75/320/EEC sayılı Farmasötik Komitesi kurulması hakkındaki direktifin Türkçe çevirisi Ek-8-b: 75/320/EEC sayılı Farmasötik Komitesi kurulması hakkındaki direktifin İngilizce metni Ek-9-a: 77/454/EEC sayılı Hemşire eğitimi üzerine bir danışma komitesi kararı ile ilgili direktifin Türkçe çevirisi Ek-9-b: 77/454/EEC sayılı Hemşire eğitimi üzerine bir danışma komitesi kararı ile ilgili direktifin İngilizce metni Ek-10-a: 77/452/EEC sayılı Genel Bakımdan sorumlu hemşirelerin yerleşme ve hizmet serbestisini kolaylaştıracak tedbirleri içeren ve bu amaçla diplomaların karşılıklı tanınmasına dair direktifin Türkçe çevirisi Ek-10-b: 77/452/EEC sayılı Genel Bakımdan sorumlu hemşirelerin yerleşme ve hizmet serbestisini kolaylaştıracak tedbirleri içeren ve bu amaçla diplomaların karşılıklı tanınmasına dair direktifin İngilizce metni Ek-11-a: 77/453/EEC sayılı Genel Bakımdan sorumlu hemşirelerin faaliyetleriyle İlgili kanun tüzük ve yönetmeliklerin koordinasyonuyla ilgili direktifin Türkçe çevirisi v

8 Ek-11-b: 77/453/EEC sayılı Genel Bakımdan sorumlu hemşirelerin faaliyetleriyle İlgili kanun tüzük ve yönetmeliklerin koordinasyonuyla ilgili direktifin İngilizce metni Ek-12-a: 80/154/EEC sayılı ebelikte diplomaların, sertifikaların ve nitelikleri belirten diğer resmi belgelerin karşılıklı tanınmasıyla ilgili direktifin Türkçe çevirisi Ek-12-b: 80/154/EEC sayılı ebelikte diplomaların, sertifikaların ve nitelikleri belirten diğer resmi belgelerin karşılıklı tanınmasıyla ilgili direktifin İngilizce metni Ek-13-a: 80/155/EEC sayılı ebelik faaliyetlerine başlamak ve icra etmek ile ilgili kanun Tüzük veya idari faaliyetler tarafından belirlenen koordinasyon hükümlerine İlişkin direktifin Türkçe çevirisi Ek-13-b: 80/155/EEC sayılı ebelik faaliyetlerine başlamak ve icra etmek ile ilgili kanun Tüzük veya idari faaliyetler tarafından belirlenen koordinasyon hükümlerine İlişkin direktifin İngilizce metni Ek-14-a: 80/156/EEC sayılı ebelerin eğitimi ile ilgili bir danışma komitesi kurulması Hakkındaki direktifin Türkçe çevirisi Ek-14-b: 80/156/EEC sayılı ebelerin eğitimi ile ilgili bir danışma komitesi kurulması Hakkındaki direktifin İngilizce metni Ek-15-a: 75/365/EEC sayılı kamu sağlığı kıdemli memurlar komitesi kurulması hakkındaki direktifin Türkçe çevirisi Ek-15-b: 75/365/EEC sayılı kamu sağlığı kıdemli memurlar komitesi kurulması hakkındaki direktifin İngilizce metni Ek-16-a: 89/595/EEC sayılı genel bakımdan sorumlu hemşirelerle ilgili 77/452/EEC 77/453/EEC sayılı direktifi düzelten direktifin Türkçe çevirisi Ek-16-b: 89/595/EEC sayılı genel bakımdan sorumlu hemşirelerle ilgili 77/452/EEC 77/453/EEC sayılı direktifi düzelten direktifin İngilizce metni Ek-17-a: 81/1057/EEC sayılı kazanılmış haklarla ilgili olarak doktorların, genel Bakımdan sorumlu hemşirelerin, diş hekimlerinin ve veterinerlerin 75/362/EEC, 78/1636/EEC, 78/1026/EEC sayılı direktifleri tanımlayan direktifinin Türkçe çevirisi, Ek-17-b: 81/1057/EEC sayılı kazanılmış haklarla ilgili olarak doktorların, genel Bakımdan sorumlu hemşirelerin, diş hekimlerinin ve veterinerlerin 75/362/EEC, 78/1636/EEC, 78/1026/EEC sayılı direktifleri tanımlayan direktifinin İngilizce metni vi

9 Ek-18-a 75/364/EEC sayılı Tıbbi Eğitim Danışma Komitesi Kurulmasına Dair konsey kararının Türkçe çevirisi, Ek-18-b 75/364/EEC sayılı Tıbbi Eğitim Danışma Komitesi Kurulmasına Dair konsey kararının İngilizce metni, Ek-19-a 89/594/EEC sayılı 75/363/EEC, 78/1027/EEC ve 80/155/EEC, 75/362/EEC 77/452/EEC, 78/686/EEC 80/154/EEC sayılı direktifi düzelme yapan direktifin Türkçe çevirisi Ek-19-b: 89/594/EEC sayılı 75/363/EEC, 78/1027/EEC ve 80/155/EEC, 75/362/EEC 77/452/EEC, 78/686/EEC 80/154/EEC sayılı direktifi düzelme yapan direktifin İngilizce metni Ek-20-a: 99/42/EEC sayılı mesleki niteliklerle ilgili bir mekanizma kurulmasına hakkında direktifin Türkçe çevirisi Ek-20-b: 99/42/EEC sayılı mesleki niteliklerle ilgili bir mekanizma kurulmasına hakkında direktifin İngilizce metni Ek-21-a: 89/48/EEC sayılı mesleki bir öğrenimin ve en az 3 yıllık bir eğitim süresinin tamamlanmasından sonra kazanılan yüksek öğrenim diplomalarının tanınması genel sistemi hakkındaki direktifin Türkçe çevirisi Ek-21-b: 89/48/EEC sayılı mesleki bir öğrenimin ve en az 3 yıllık bir eğitim süresinin tamamlanmasından sonra kazanılan yüksek öğrenim diplomalarının tanınması genel sistemi hakkındaki direktifin İngilizce metni vii

10 GİRİŞ Avrupa Birliğinin Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki de gerçekleştirilen Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesinde, Türkiye nin Avrupa Birliği ile diğer adaylarla eşit şartlarda aday ülke olarak kabul edildiği belirtilmiştir. Buna göre, Türkiye tarafından AB Müktesebatının üstlenilmesine ilişkin bir Ulusal Program hazırlanması öngörülmüştür.bu nedenle de çıkarılacak tüm yasaların AB müktesebatına uyumu istenmiştir. Ulusal Programda yer alan konulardan biri de, Kişilerin Serbest Dolaşımıdır. Kişilerin Serbest Dolaşımı kapsamında, Yerleşme Hakkına ilişkin hükümler ilk olarak Avrupa Birliği nin kurucu antlaşması olan Roma Antlaşmasının 52. ila 58. maddeleri arasında yer almıştır. Yerleşme hakkı ile ilgili bölümde yer alan en önemli husus, bağımsız çalışan kişilerin yerleşme hakkını garanti altına almak için, hem diplomaların karşılıklı tanınması hem de meslekler için gerekli ulusal eğitim koşullarının uyumlaştırılmasıdır. Avrupa Birliği, diplomaların karşılıklı tanınması ve eğitim koşullarının uyumlaştırılması çalışmalarına 1970 li yıllarda başlayıp 1993 yılına kadar devam etmiş ve bu kapsamda Doktorlar, Diş Hekimleri, Eczacılar, Hemşireler, Ebeler için sektörel direktifleri oluşturmuşlardır. Sektörel direktifleri bulunmayan meslekler için de, Genel Sistem Direktiflerini çıkarmışlardır. Dolaşım, ilgili mesleğin düzenlenmiş olması şartıyla, eğitim ve öğretim ile vasıflarının tanınması sistemine dayanır. Genel Sistem Direktifleri, uyumlaştırmadan çok bir tanıma işlemini baz alır. Sonuç olarak, bu yaklaşım, bir üye devlet içerisinde meslek sahibi olarak tanınan bireyin, ilgili mesleğin düzenlenmiş olması şartıyla, diğer bir üye devlet içerisinde de tanınması gerektiği anlamına gelir. Bu kitap, meslek sahiplerinin üye devletler içerisinde serbest dolaşımını destekleyen standartlar, yapılar ve işlemler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Yukarıda sayılan mesleklerle ilgili olarak mesleki standartları ve bu standartların uygulandığı, izlendiği ve korunduğu mekanizmaları ortaya koymaktadır. Aynı zamanda, olası gelecek trendlerini ve öncelikleri tartışmaktadır. 1

11 II-AVRUPA BİRLİĞİ NDE KİŞİLERİN SERBEST DOLAŞIMI A. YERLEŞME HAKKI Avrupa Birliği nin kurucu Antlaşması olan Roma Antlaşmasında yerleşme hakkına ilişkin hükümler 52 ile 58.maddeler arasında yer almıştır. Yerleşme hakkı kısaca kişilere ve şirketlere, hizmet verdikleri ülkenin mevzuatına tabi olmak koşuluyla, Topluluğun herhangi bir yerinde iş kurma hakkının verilmesi anlamına gelmektedir. Bu hak ikincil kurum (secondary establishment) adı verilen şube, bayii açma, gibi işlemler için de geçerlidir. Antlaşmanın ilgili hükümleri üye ülkelerin geçiş süresi (1 Ocak 1958 ve 31 Aralık 1969 tarihleri arasındaki dönem) içinde, kişilerin yerleşme hakkı önündeki kısıtlamaları aşamalı olarak kaldıracaklarını, bu uygulamanın kişiler tarafından açılacak şube ve temsilcilikleri de kapsayacağını, yerleşme hakkı serbestisinin kişilere tek başına çalışma hakkı,iş kurma ve işletme hakkı tanıdığını öngörmektedir. Antlaşmanın 56. maddesi yerleşme hakkı nın ancak kamu düzeni, kamu güvenliği ve halk sağlığı gibi nedenlerle kısıtlanabileceğini öngörmüş, ancak, bu kısıtlamaların keyfi kullanımını ikincil mevzuat ile (25 Şubat 1964 tarih ve 64/221 sayılı direktif) kontrol altına almıştır. Yerleşme hakkı ilgili bölümde yer alan en önemli husus, bağımsız çalışan kişilerin yerleşme hakkını garanti altına almak için hem diplomaların karşılıklı tanınması hem de meslekler için gerekli ulusal eğitim koşullarının uyumlaştırılmasıdır. Antlaşmanın 57. maddesi diplomaların, benzeri belge ve sertifikaların karşılıklı olarak tanınması, tasarrufların korunması, kredi verme kuralları, bankacılık, tıp ve eczacılık mesleklerinin icrasının liberalizasyonu için Konsey kararları çıkarılması, tıp ve eczacılık konusunda aşamalı olarak serbestleştirmenin, üye ülke koşullarının karşılıklı koordinasyonu ile gerçekleştirileceğini hüküm altına almış ve Bakanlar Konseyine bu alanda özellikle de mesleki eğitim alanında mevzuat çıkartma yetkisi vermiştir. Ayrıca tıp ve eczacılık gibi mesleklerde, yalnızca eğitim koşullarının değil, bu mesleklerin icra edilme koşulları nın da uyumlaştırılması gerekmektedir. Roma Antlaşması, öncelikle, yerleşme hakkına ilişkin mevcut kısıtlamaların, 1 Ocak 1958 ve 31 Aralık 1969 tarihleri arasındaki geçiş döneminde aşamalı olarak kaldırılmasını, Avrupa Komisyonunun bu amaca yönelik bir genel program hazırlamasını, daha sonra ise bu programa dayalı olarak ikincil mevzuatın da bu program doğrultusunda çıkarılmasını öngörmektedir. 18 Aralık 1961 tarihinde Bakanlar Konseyi yerleşme hakkı ve hizmet sunumu serbestisi için Komisyon tarafından hazırlanan iki genel programı onaylamıştır. Bu programlara dayalı olarak çıkarılması gereken ikincil mevzuat alanında çok yavaş ilerleme olurken, 21 Haziran 1974 tarihinde Avrupa Topluluğu Adalet Divanı, Roma Antlaşmasının yerleşme hakkında ilişkin maddesinin (52) doğrudan uygulanabilir olduğuna karar vermiş ve herhangi bir AB üye ülke vatandaşının başka bir AB üye ülkesinden bu alanda kendi vatandaşlarına uyguladığı mevzuatı kendine de uygulamasını isteme hakkı olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla Antlaşma hükümleri doğrudan uygulanabilir olduğundan yeni mevzuat çıkarmaya gerek kalmamıştır. 2

12 Ancak yerleşme hakkı üzerinde ayrımcı uygulamaların ve dolayısıyla kısıtlamaların tamamen kaldırılabilmesi için eğitim koşullarındaki farklılığın giderilmesi gerekmektedir. Özellikle bağımsız çalışan meslek sahipleri için farklı ülkelerde, eğitime ilişkin farklı önkoşullar ile karşılaşmak, serbest dolaşımı engelleyen fiili bir durum ortaya çıkardığı için AB de bugün eğitim koşullarının uyumlaştırılması ve diplomaların karşılıklı tanınması ve mesleki akreditasyon konusunda çalışmalar sürmektedir. 1 B. MAASTRİCHT ANLAŞMASI SONRASI GELİŞMELER 2000 li yıllarda Avrupa Birliği sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik açıdan bütünleşmiş ve sürekli bir değişim programı içinde, barışcıl ve yerleşmiş bir demokratik yaşama (hayata) alınmış, ulus devletler birliğinin yeniden yapılanma sürecine dönüşmüştür. 7 Şubat 1992 tarihinde imzalanan ve Kasım 1993 te yürürlüğe giren ve üye ülkelerin ulusal (toplumsal, kültürel ve tarihsel) özelliklerini yadsımayacak bir biçimde danışmayı öngören Maastricht Antlaşması (Avrupa Birliği Antlaşması) ile Avrupa Topluluğu ndan Avrupa Birliği ne dönüşüm gerçekleştirilmiştir. Avrupa Birliğine üye ülkeler, dünyanın önde gelen refah devletleri olmalarına karşın sosyo-ekonomik gelişme düzeyleri açısından türdeş bir yapıya sahip değildir. Türkiye nin Avrupa Birliği ile bütünleşme sürecinin, 1999 yılının sonunda, tam üyeliğe aday konumuna yükseltilmiş olması, Türkiye nin sosyal, siyasal, hukuksal, eğitsel, kültürel, ekonomik ve benzeri politikalarını önemli ölçüde etkileyecektir. Bu çerçevede, birliğe tam üye olma sürecinde eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, insangücü, istihdam ve benzeri sosyal politikalar, hem nitel hem de nicel anlamda, en az ekonomik politikalar kadar belirleyici bir rol oynayacaktır. Avrupa Birliği nde yalnızca ekonomik büyümeyi sağlayacak politikalar değil, aynı zamanda bu büyümenin daha fazla istihdam yaratmasını sağlayacak politikaların endüstriyel değişim, üretim süreçlerinin dönüşümü ve iş dünyasının örgütlenmesindeki değişim ve yeni hizmet alanlarının gelişmesine önem verilmektedir. Maastricht Antlaşması nın belki en belirgin özelliği, tüm toplumsal alanlarda, üye ülkelere, belirli bir modeli uygulama zorunluluğu getirmesidir. Her üye ülke, kendi ulusal politikalarına ve sosyo-ekonomik yapısına uygun bir sistemi uygulamakta özgürdür. Ancak ulusal sistemler içinde yer alması ve izlenmesi gereken kimi ölçütler de vardır. Toplumsal alanlarda AB nin temel yaklaşımı, üye ülkelerin sosyo-ekonomik sistemlerinin belirlenen genel ilkeler ve ölçütlerle çelişmeyecek biçimde düzenlenmesidir. Bu bağlamda, yöntem, içerik ve yapı açısından tek tip bir model yerine, üye ülkelerin kendi ulusal özelliklerine göre biçimlenen politikalarının, AB politikası ile bağdaştırılması ve karşılıklı görüşlerin paylaşılması yolu ile birbirlerine uyumlu duruma getirilmesi amaçlanmaktadır. Bir çok yönleri ile çağdaş ve uygar olarak nitelenen Avrupa Birliği üyesi ülkelerle eşdeğer koşullarda yaşama ve benzer ölçütlere erişme, ancak toplumsal alandaki sosyo-ekonomik sistemlerdeki temel öğelerin AB düzeyine erişmesine bağlıdır. 2 Maastricht Antlaşmasıyla bir birlik vatandaşlığı tesis edilmiştir. Bir Üye Devletin Uyruğunda olan herkes Birlik vatandaşıdır. 1 DPT Özel İhtisas Komisyon Raporu, Ankara 2000 s.33 2 ATAUM BÜLTEN, Ankara 2001, Sayı 2,s.2 3

13 Birlik vatandaşları bu anlaşma ile öngörülen haklardan yararlanırlar ve yükümlülüklere tabidirler( madde 8) 3 Yine aynı anlaşmada bütün birlik vatandaşları, bu andlaşmada ve uygulaması ile ilgili olarak vücuda getirilen düzenlemelerde öngörülen sınırlamalar ve koşullar saklı kalmak kaydı ile üye devletlerin toprakları üstünde serbestçe dolaşmak ve ikamet etmek hakkına sahiptir denilmektedir(madde 8a) lı yıllarda istihdam politikalarına yönelik olarak mesleksel eğitim konusu güncelliğini korurken, Maastricht Antlaşmasıyla Avrupa Gerçekleri Üzerinde Eğitim ve Avrupa Yurttaşlık Eğitimi önem ve ağırlık kazanmıştır. Avrupa Birliği ne tam üye olması amaçlanan Türkiye nin Birliğin saygın bir üyesi olabilmesi için ekonomik göstergelerinin yanı sıra, insan gücü ve eğitim yapısını da AB ülkelerinin gelişmişlik düzeyine eriştirmesi bir zorunluluk durumuna dönüşmüştür. Dolayısıyla, Türkiye nin hedeflerinin Birliğin bu alandaki geleceğe yönelik hedefleri ile uyumlu bir yapıda olması gereklidir. 5 Maastricht Antlaşmasıyla mesleki eğitim konusuna madde 126 da değinilmiş olup, mesleki eğitim konusunda topluluk yetkisini işbirliği esasına göre kullanacaktır. Topluluk, öğretimin içeriği ve öğretim sisteminin örgütlenmesinin yanı sıra ve dil çeşitliliği de dahil olmak üzere, üye devletlerin sorumluluklarına tamamen riayet ederek ve gerektiğinde faaliyetlerini tamamlayıp destekleyecek şekilde, üye devletlerarası işbirliğini teşvik edip, nitelikli bir öğretimin gelişmesine katkıda bulunacaktır. Topluluk faaliyetinin amaçları şu şekildedir. Özellikle üye devletlerin dillerinin öğretilmesi ve yaygınlaştırılması yolu ile, öğretimde Avrupa boyutunu geliştirmek; Diplomaların ve öğretim sürelerinin akademik olarak tanınmasını teşvik etmek, öğrencilerin ve öğretim üyelerinin hareketliliğine olanak tanımak, Öğretim birimleri arasında işbirliğini iyileştirmek, Üye Devletlerin öğrenim sistemlerinin ortak sorunları üstüne bilgi ve deneyim değişimini geliştirmek, Gençlerin değişimi ile sosyo-eğitim animatörlerinin değişimini desteklemek, Uzaktan öğretimin gelişmesini teşvik etmek, Topluluk ve Üye Devletler üçüncü ülkeler ile ve öğretim konusunda uluslararası uzmanlık örgütleri ile ve özellikle Avrupa Konseyi ile işbirliğini destekler 6 (Madde.126) Bunun yanında, Maastricht Antlaşması nın yürürlüğe girmesinden sonra Topluluk eğitim ve mesleki eğitim konusuyla ilgili olarak iki program yürürlüğe konulmuştur. Bunlar Leonarda davinci ve Scrotes programlarıdır. 3 İKV Yayınları, BAYDORAL CAN İstanbul.s.11 4 İKV Yayınları, İstanbul, s.11 5 ATAUM BÜLTEN Sayı 2, s.2 6 Maastricht Antlaşması Madde 126 4

14 C. SERBEST DOLAŞIM KAVRAMI VE İŞGÜCÜ HAREKETLİLİĞİ Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiş olan temel özgürlükler arasında, Birliğe üye ülke vatandaşlarının serbest dolaşım hakkı da yer almaktadır. Avrupa Birliği (AB) vatandaşlığı, kendi konumunu, dolaşım özgürlüğü sayesinde güçlendirmektedir. Yerleşme, iş edinme, Avrupa vatandaşlığı çerçevesinde gerçekleşme yoluna girmiştir. Serbest dolaşım kavramı, mesleki eğitimin yapılması, mesleki yeterliliklerin tanınması ve mesleklerin icrası konularında Avrupa nın hareket noktasını oluşturmaktadır. Kişilerin yeterlilik ve becerileri ile birlikte, özgür dolaşabilmeleri hakkı, AB anlaşmasının 8. maddesi ile de güvence altına alınmıştır. Avrupa Birliği nde iç Pazar içinde malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımının sağlandığı, iç sınırları olmayan bir alan olarak (md/8) tanımlanmaktadır. Mesleksel yeterliliklerini kendi ülkesinde kazanmış birliğe üye bir ülkenin vatandaşı için bu durum, diğer bir ülkede kendine veya başka bir işverene ait bir işyerinde, bir meslekte çalışabilme olarak anlaşılmaktadır. Benzer biçimde, Birliğe üye ülkelerin kendi aralarında bir meslek alanında çalışabilmek için gerekli mesleksel yeterliliklerin kabul edilebilir en düşük düzeyini belirlemedikleri durumlarda, bir üye ülke ilgili meslek alanında verilen hizmetlerin niteliğinin düşmemesi için kendi ülkesinde bu düzeyi belirleyebilmektedir. Ancak bu durumda başka bir ülke vatandaşının kendi ülkesinde kazandığı mesleksel yeterliliklerin belirlenen bu düzeye uygunluğunu göz önüne alması gerekmektedir. 7 D. MESLEKİ VASIFLARIN TANINMASI-SEKTÖREL VE GENEL SİSTEM YAKLAŞIMLARI Roma Antlaşması kişilerin serbest dolaşımını sağlamak için tasarlanmış olsa da, üye devletler, diğer üye devletlerde kazanılan mesleki vasıfları tanımak zorunda değillerdi ve genelde de tanımadılar. Bu durum, genelde meslek sahiplerinin serbest dolaşımı konusunda büyük bir engel oluşturdu. Sonuç olarak, eğitim ve öğretimin, vasıfların ve sonrasında dolaşımın kabulünü kolaylaştırmak için işlemlerin yapılması gerekmiştir. Bu durum zamanla, Birlik içindeki mesleki vasıfların kabul edildiği 2 farklı yaklaşımın AB Direktifleri vasıtasıyla- bulunması ile sonuçlanmıştır. Sektörel direktifler yolu ve genel sistemler direktifleri yolu olarak bilinen bu iki yol aşağıda daha detaylı bir şekilde açıklanmıştır. İstisna olarak, hemşirelik gibi bazı meslekler için, ilgili hekimin başlangıç eğitim ve öğretimine dayanarak, her iki yaklaşım da kullanılır. 1. SEKTÖREL DİREKTİFLER 1970 ve 80 lerin çoğunda, Komisyon işlerinin çoğu, sektörel direktifler olarak bilinen, meslekler için ayrı direktiflerin hazırlanması üzerine odaklanmıştır. Her bir direktif, Brüksel deki Danışma Komitesi tarafından uygun meslekle ilgili kısımda yapılan çalışmanın sonucu olan ve uyumlaştırma olarak bilinen bir işlemle yerine getirilmiştir. Danışma Komitesi, ilgili mesleğin yapısı, asgari içeriği ve tüm üye devletler tarafından karşılıklı olarak tanınan vasıflara önderlik eden eğitim ve öğretim programlarının uzunluğu ile ilgili asgari standartları kabul etmiştir. Bu işlem, uyumlaştırma çalışmasıdır. Bir anlaşmaya varıldığı zaman, bir direktif yapılır. Bu faaliyetin ana amacı, AB içerisinde, bu mesleğin üyesi olan AB vatandaşlarının vasıfları, eğitim ve öğretim durumlarına göre serbest dolaşımlarına izin vermektir. Vasıfların, eğitim ve öğretim durumunun diğer bir AB ülkesinde tanınması için gereken müracaat, ilgili ülkedeki yetkili kuruluşa (sektörel direktifleri idare etmek için hukuken tanınan kuruluş) yapılmalıdır. 7 ATAUM BÜLTEN,2001, sayı 2, s.3 5

15 Uyumlaştırma için sektörel direktiflerin yapılması ve sürdürülmesi işleminin, zaman içerisinde yavaş, hantal, insani ve mali kaynak açısından külfet getirici olduğu görülmüştür. Uygulamada, sektörel direktiflerin, özellikle de sağlık bakımının ve mesleki pratiğin değişen yüzünü yansıtmada gerekli değişikliklerin yerine getirilmesinde hantal olduğu görülmüştür. Sonuç olarak, 1980 lerin sonunda ve 90 ların başında Tek Pazar ın vuku bulması ile, genel sistem direktifleri olarak kabul edilen yeni bir yaklaşım kabul edilmiştir. 2. GENEL SİSTEM DİREKTİFLERİ Genel Sistem direktifleri, uyumlaştırmadan çok bir tanıma işlemini baz alır. Sonuç olarak, bu yaklaşım, bir üye devlet içerisinde meslek sahibi olarak tanınan bireyin, ilgili mesleğin düzenlenmiş olması şartıyla, diğer bir üye devlet içerisinde de tanınması gerektiği anlamına gelir. 89/48/EEC sayılı direktif, A düzeyinde lise mezuniyetine eşdeğer bir öğrenimi takiben en az 3 yıllık bir yüksek öğrenim kursunun tamamlanması ile verilen diplomaları içerir. 92/51/EEC sayılı direktif, mesleki öğrenim ve 3 yıldan az bir yüksek öğrenime eşdeğer bir eğitim ve öğretimin tamamlanması sonucunda kazanılan diplomaları içerir. Bu yaklaşım, mesleki standartları korumaya gayret ederken, uygulaması daha kolay ve esnek olarak planlanmıştır. Ancak, düzenlenmiş meslek tanımı, gerektiği kadar açık değildir ve pratikte, göçmek isteyen kişiler için bir zorluk olabilmektedir. Direktiflerde eğitim ve öğretime dair hiçbir koşul, şarta bağlanmamıştır. Fakat, müracaat edenlerin vasıfları, ev sahibi ülkedeki atanmış kuruluş (Genel Sistem Direktiflerini idare etmek için hukuken tanınan kuruluş) tarafından belirlenir. Belli bir adaptasyon süresi istenebilir ya da birey bir sınavdan geçmeyi seçebilir. Sağlık alanında sektörel direktifleri bulunmayan tüm meslekler için kullanılan yol budur. Örneğin; Fransa da öğrenim görmüş ve İngiltere de çalışmak isteyen bir psikoterapist, vasıflarını belirlemek için atanmış kuruluş olarak (Tıbbi Tamamlayıcı Meslekler Konseyi ne (yakında Birleşik Sağlık Meslekleri Konseyi olarak yeniden isimlendirilecektir) başvurmalıdır. Eğitim ve öğretimde ya da tecrübelerdeki herhangi bir noksanlık, kişilerin vasıflarını kayıt etmeye ve İngiltere de çalışmaya uygun olarak belirlenmesinden önce tamamlanmalıdır. Bu aynı zamanda başlangıç uzman eğitim ve öğrenimi alan, yani genel bakım hemşirelik direktiflerini (77/452/EEC ve 77/453/EEC) karşılamayan hemşireler için de kullanılacak yoldur. Bu durumdaki bireylerin, vasıflarının tanınması için belirleme yapılması amacıyla ilgili atanmış kuruluşa başvurmaları istenir. İlgili ülkenin tanıması/kaydından önce, bir sınav ya da denetim altındaki bir uygulama süresi gerekli olabilir. 8 ( The European Unıon Standards For Nursing and Midwifery: European Health 21 target s.2,3,4) 8 The European Unıon Standards For Nursing and Midwifery European 21 target, 2001, s,2,3,4 6