T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU Proje Başlığı: Ankara Üniversitesi İçin Elektronik Bilgi Erişim Modeli Proje Yürütücüsünün İsmi: Doç. Dr. Doğan ATILGAN Proje Numarası: Başlama Tarihi: Bitiş Tarihi: Rapor Tarihi: Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara - "

2 Projenin Türkçe ve İngilizce Adı: Ankara Üniversitesi İçin Elektronik Bilgi Erişim Modeli Electronic Information Retreval Model For Ankara University. II. Amaç ve Kapsam : a) Bilgi Erişim Modeli ve Uygulama Planı hazırlayarak bunu gerçekleştirmek; b) Bilimsel faaliyetlere kaynak olacak ve internet yoluyla hizmete sunulacak veritabanları ile elektronik dergileri sağlamak, bunları Ankara Üniversitesi bilgi sistemi içerisinde yerel ağ ortamında yaygın kullanıma sunmak; c) Bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı bilgi kullanımını teşvik etmek ve yaygınlaştırmak amacıyla eğitim ve yönlendirme çalışmaları yapmak ve sonuçlarını değerlendirmek; d) Ulusal ve uluslar arası bilgi erişim platformları ile Ankara Üniversitesi bilgi erişim platformunu etkileşimli hale getirmek. e) İnsanların bilgiye erişim ve bilgi üretme konusunda yardımcı olacak bilgi ve iletişim modeli ortaya koymaktır. f) Bu model bir deneme süresi sonucunda örnek bir çalışma ile sınanacak ve orta uzun erim bilgi erişim modelı için optimal bir yaklaşım belirlemesinde bulunulacaktır III. Materyal ve Yöntem: Çağdaş bilgi erişim modeli kurmak; Çağdaş bilgi erişim uygulaması yapmak; Internet yoluyla küresel iletişim alanında varolan bilimsel bilgi vertabanları ile elektronik bilimsel dergilere optimal seçimlerle her an erişebilir durumda olmak (abone olmak). Bu maksatla, veritabanları ve elektronik dergi hizmetlerini yerel ve küresel ağ (web) ortamında satın almak; Bunların kullanımını teşvik etmek ve yaygınlaştırmak, buna yönelik eğitim ve yönlendirme çalışmaları yapmak. Optimal bilgi erişim modelinin uygulaması yapılacak ve bu uygulama başarısı anket çalışması içeren bir alan faaliyeti ile test edilecektir. Yapılan anket çalışması aynı konuda daha önce yapılan çalışmalarla kıyaslanacak ve gelişim trendi izlenecektir. IV. Analiz ve Bulgular: Ankara Üniversitesi Bilgi erişim modeli oluşturmak ve satın alınan veri tabanlarının kullanımını artırmak amacı ile kullanıcı eğitimine önem verilmiş ve Üniversitemiz genelinde ve Fakültelerimiz bazında kullanıcı eğitimleri düzenlenmiştir. Bu eğitimlerde temel amaç

3 bilgi erişim işlem ve tekniklerinin öğretilmesi ve veri tabanı kullanımının öğretilerek özendirilmesi hedeflenmiştir. Verilen Bilgi erişim eğitiminde temel alınan ilkeler şunlar olmuştur. Bilgi Erişim Süreci Kaydedilmiş bilgiye seçici bir biçimde başvurarak bir bilgi merkezinde ya da başka bir bilgi erişim sisteminde bulunan belgelere ve/veya belgelerin içindeki bilgiye erişimdir. Bilgi Erişim Sistemi Bilgiye seçici biçimde erişmek üzere biraraya gelen, bilgi ile ona gereksinim duyan birey arasındaki bilgi akış sürecinin kesintisiz biçimde oluşumunu mümkün kılan, aralarında etkileşim ve uyumluluk bulunan parçalardan oluşmuş bütündür. Tarama İlkeleri Tarama aracı olarak kullanılan bilgi erişim sistemlerinin sunduğu olanaklar birbirinden farklıdır. Bilgi erişim sistemleri (BES) kendi veritabanlarına sahiptir. BES, kendi veritabanlarının tarama yöntemini ve/veya bilgi erişim modeli ni içerir. BES, tarama sonuçlarını kendi veritabanlarındaki sınıflama yöntemine göre verir. BES, tarama sonuçlarının içerik açısından sunumunu da belirledikleri biçimde gerçekleştirir. Internet kanalıyla hizmet sunan hiçbir BES, Internet teki tüm web sitelerini belirleyemez. Tarama Teknikleri Tarama istekleri mümkün olduğunca spesifik (özelleştirilmiş) halde sunulmalıdır. Örneğin: Bilgi Erişim Sistemleri Bilgi Erişim değil + İşareti ya da and bağlacı İsteği/soruyu rafine etmek (süzmek) için Örnek: + Bilgi Erişim +Geribildirim - İşareti ya da not, and/but not İsteği rafine etmede, içeriğe alınması istenmeyen terimler için kullanılır Örnek: Bilgi Erişim Bilgi Erişim Teknikleri or bağlacı Aranması istenen ya da istenmeyen her anahtar kelimeyi, birbirinden bağımsız olarak tek tek Şeçer Örnek: Bilgi Erişim Sistemleri OR Geribildirim Tamlama/Deyim (Phrase) İstekte/sorunun tanımlanmasında deyim/tamlama halinde tanımlama yapılması isteniyorsa

4 kullanılır; aranması istenen terim işareti içerisinde belirtilir Örnek: Bilgi Erişim Sistemleri Kombinasyonlar İsteğin daha üst düzeyde rafine edilmesi ve en uygun kayıtlara erişilmesi isteniyorsa söz konusu tekniklerin hepsi kullanılarak soru tanımlanabilir Örnek: + Bilgi Erişim Sistemleri + Teknikler + Kullanıcı Gereksinimleri (Geribildirim OR Feedback) Daha etkili taramalar yapılmak isteniyorsa, sistemin dayandığı veritabanının özelliklerine göre yazar, terim, yıl, dil, materyal türü ve formatı, coğrafi sınırlama vd. istekler birbiri ile kombine edilebilir. Elektronik ortamda bilgi erişim sistemlerinin ve her sistemin sunduğu bilgi erişim modelinin varlığından haberdar olmak gereklidir; bu ilke elektronik ortamda en üst düzeyde bilgi erişim sürecinin yaşanması için kaçınılmazdır. Bu nedenle üniversitemizin tüm kütüphanelerinde enformasyon okuryazarlığı eğitiminin başlatılması önerilir. Enformasyon okuryazarlığı, enformasyonun bir gereksinim olduğunun ayırdında olmayı, etkin biçimde onun varlığını ve/veya yerini belirleyebilmeyi, ona erişimi, onu organize etmeyi ve kullanmadan önce alınan enformasyonu değerlendirmeyi gerektirmektedir. Yaşamboyu öğrenme sürecinde enformasyon okuryazarı olan birey, enformasyon kaynaklarının da daha etkin kullanıcısıdır; bireysel ve iş yaşamına daha iyi hazırlanmış yurttaştır; çalışma yaşamında ve günlük yaşamda enformasyonu kendi yararına nasıl kullanacağını bilir. Enformasyon okuryazarı birey, özetle, bir enformasyon toplumunda yaşamboyu öğrenmenin ne olduğunu ya da yaşamboyu nasıl öğreneceğini bilen bireydir. Internet/web te uygun bilgi kayıtlarına erişim, bilgi erişim teknikleri bilinmiyorsa, güçtür. Internet te saatlerce ve özgürce dolaşabilirsiniz ama aradığınızı bulmanın garantisi yoktur. Internet çok önemli bir bilgi erişim kanalıdır ancak unutulmamalı ki bilimsel bilgi, hala önemli ölçüde, geleneksel yöntemlerle üretilen bilimsel dergi, kitap vd. basılı bilgi kaynaklarında bulunmaktadır. Yine unutulmamalıdır ki, bazen bir bilgi sorusunun yanıtını almak, (herhangi bir kavramın içeriği ya da bir başka dildeki karşılığı gibi) basılı kaynaklar aracılığı ile çok daha kısa sürelidir. Internet web üzerinde bulunan bilgi kayıtları, bilgi erişim sistemlerinin indeksleme politikalarındaki değişiklikler, sunucularından (server) kaynaklanan sorunlar nedeniyle günlük olarak bile değişebilmekte ve erişilememektedir. Bu doğrultuda, tarama motorlarında bilgi kaybı değerlendirmelerinin yapıldığı pekçok araştırma bulunmaktadır. Bu durum gözardı edilmemelidir. Elektronik ortamda bilgi erişim sürecinin daha etkili ve zevkli biçimde yaşamak istiyorsak, sözü edilen bilgi erişim tekniklerini kullanmanın yanısıra aşağıda listelenen yine web te sunulan çeşitli hizmetlerden yararlanmamız olanaklıdır. Yapılan eğitim ve bilgilendirme toplantıları sonunda veri tabanlarının kullanım istatistiklerinin incelemesinden de görüleceği gibi kullanım oranları kimi veri tabanlarında oldukça iyidir. Ancak bu verile bize kullanım eğitimi üzerinde daha fazla durulması gereğini de göstermiştir. Kullanım istatistiklerinden bazı örnekler: ScienceDirect Ankara University

5 Sessions Requests Jan Feb March Apr May Jun July Aug Sep Oct Nov Dec Total Search 6,580 6,997 9,059 7,246 6,592 6,29 5 5,97 5 3,97 4 5,03 4 7,19 0 6,97 1 8,919 80,8 32 Session 4,891 5,075 6,851 5,157 4,513 4,21 8 4,13 7 2,88 7 4,00 4 4,95 6 5,35 9 5,946 57,9 94 Site Count Average Length Searches Total Full Text PDF Full Text HTML Full Text Imag e/vid eo Smart Link Custo m Lİnk Abst ANKARA 27, ,691 33,127 21,158 11, ,276 24,59 UNIV EBSCO January -December Proquest (Full Collection)Jan -Dec Searches Cit/Abstracts Any FT Format Total Ankara Univ 52,574 1,007 5,765 6,772 IEEExplore (Ankara University) Month/Year PDFs served Abstracts served Concurrency Denials January, February, March, April, May, June, July, August,

6 September, October, November, December, TOTAL V. Sonuç ve Öneriler: Ankara Üniversitesi elektronik kütüphanesi veri tabanları Türkiye deki diğer özel ve devlet üniversiteleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Veri tabanlarımız Tam metin ve bibliyografik bilgi sunmalarına göre iki grupta toplanılabilir. Tam metin veri tabanları arasında 13 hizmet sunucusu tarafında sağlanan 28 veri tabanı mevcuttur. Ayrıca Bu veri tabanlarında yaklaşık elektronik dergi kitap yer almaktadır. Ayrıca 5 adette bibliyografik veri yabanı elektronik kütüphanemiz üzerinden hizmete sunulmaktadır. Yapılan değerlendirme ve kullanım istatistiklerinin incelenmesi sonucunda üniversitemiz elektronik kütüphanesi geliştirme politikasının yerinde olduğu ve bundan sonraki aşamada seçici ve tüm bilim dallarını ilgilendiren veri tabanlarına ağırlık verilmesinin yeride olacağı kanısı hakim olmuştur. VI. Kaynaklar Ankos Bilimsel yayınlara elektronik erişim için bir işbirliği modeli. Cumhuriyet Bilim Teknik. No VIII Beş yıllık kalkınma planı Bilişim teknolojileri ve politikaları Özel ihtisas komisyonu raporu.ankara. DPT Köseoglu, Nergis. internet ortamındaki yayınlarda telif hakları [çevirimiçi] elektronik adres. Özcivelek, Rukiye. Avrupa Birliği bilgi toplumu teknolojileri programı ve Türkiye de durum. Türkiyenin adaylık sürecinde Avrupa Birliği Araştırma ve Teknoloji Geliştirme faaliyetlerine bir bakış. İçinde (41-46). Ankara: TÜBİTAK2000. Pak, Namık Kemal. Türkiye Avrupa Birliği bilim teknoloji ve araştırma politikaları. Teni Türkiye. 6 (36) Tonta,Yaşar elektronik kütüphaneler. [çevirimiçi] elektronik adres http//www. ULAKBIM gov.tr/özel-ulak/arşiv/nisan98