EDİTÖRDEN. Bismillahirrahmanirrahim. Yüce Allah a sonsuz hamd, Efendimiz e binler salat, âl ve ashabına selam olsun

Transkript

1 Sayı 5 Yıl 2008 TDV - İstanbul Müftülüğü Dergisi Sayı: 5 Yıl: 2008 Bakara 2/183 TDV - İSTANBUL MÜFTÜLÜĞÜ DERGİSİ SAYI: 5 YIL: 2008 YAYIN YÖNETMENİ Prof. Dr. Mustafa ÇAĞRICI YAYIN KOORDİNATÖRÜ Kadriye AVCI ERDEMLİ EDİTÖR Kerime CESUR kerime.cesur@gmail.com YAYIN EKİBİ Abdülkerim YATĞIN Davut ÖZGÜL Emine ARSLAN E. Betül ÇAKIRCA Kâmil BÜYÜKER Kerime CESUR Mehmet YÜKSEL Mustakim ARICI Tuğba YALÇIN Uğur YILMAZ TASHİH Dr. A.Cüneyd KÖKSAL FOTOĞRAF Gezgin Kültür Dergisi Arşivi KAPAK FOTOĞRAFI Tunus ta Bir Osmanlı Kapısı Halit Ömer CAMCI BASIM YERİ ve TARİHİ TDV Yay. Matbaası Ostim Örnek San. Sit. 1. Cd. No:11 Yenimahalle / ANKARA Tel: (0312) ISSN: DAĞITIM TDV Yay. Mat. ve Tic. İşl. İstanbul 1.Şb. Klodfarer Cad. No:14/1 Divanyolu Eminönü/İSTANBUL Tel: (0212) Faks: (0212) Yayınlanan yazıların hukuki-bilimsel sorumluluğu yazarlara aittir. PARA İLE SATILMAZ TDV - İstanbul Müftülüğü Dergisi RAMAZAN Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi, size de farz kılındı.umulur ki korunursunuz. EDİTÖRDEN Bismillahirrahmanirrahim Yüce Allah a sonsuz hamd, Efendimiz e binler salat, âl ve ashabına selam olsun Hoşca bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen Kendimizi dinlemenin vaktidir. İçimizden gelen sese kulak verelim, vicdanımıza, bedenimize, ruhumuza hakkını verelim. Çünkü Her hak sahibine hakkını vermelisin diye buyurur Efendimiz (s.a.v.) Bedenin korunması, gelişmesi ve büyümesi için nasıl iâşe ve ibâte gerekiyorsa ruhun olgunlaşması için de ibadetler gereklidir. Varlıkların en şereflisi olarak yaratılan insan bu payeye iradesini kullanarak sırat-ı müstakîmi tercih etmekle, emredileni yapmakla, nehyedileni terketmekle erişir. Bir sene geldi geçti. Ruhumuzun ve bedenimizin arınması için bir fırsat olan Ramazan kapımızı çalmakta yine. Biz biliriz ki; oruç aç kalmak değildir. Maddî aleme uyumlu yaratılan insanın kendini melekût alemine de uyumlu hale getirebilmesi için verilen bir emirdir. Bir armağandır. Orucun özünü kavrayan ruh da beden de arınır. Huzur a varmak için gerekli olan adımlardan birini atmış olur. Evlerde, çarşı-pazarda görülen Ramazan hazırlığına, okurlarımıza diş kirası olsun diye biz de katıldık. Ramazan dosyamız oldukça bereketli ve renkli. Makale, söyleşi ve hatıralardan oluşan otuz dokuz yazı ile karşınızdayız. Orucun insanî ve ahlâkî boyutunu Prof. Dr. Mustafa Çağrıcı, psiko-sosyal boyutunu ise Doç. Dr. Kemal Sayar ele alıyor. Mekke de, Açe de, Avrupa da Ramazan anlatımları Türkiye dışından tatlar sunuyor bizlere. Ahmet Turan Alkan o güzel üslûbuyla Ramazana dokunacak, gülümseyeceksiniz. Huzur Dersleri, Mustafa Şükrü Efendi, Minyatürde Osmanlı Bayramı, Osmanlı Döneminde Mukabeleye Verilen Ehemmiyet, Ramazan Hatıraları, Değişen Biz miyiz Ramazan-ı Şerîf mi? tarih tünelinde Ramazan yolculuğunda sizlere eşlik edecek. Ramazan ın edebiyattaki yansımalarını Nurettin Albayrak ve Yrd. Doç. Dr. Nuri Özcan kaleme aldı. Kayahan, Murat Çelik, Mesut Uçakan, Necla Nazır, Hüseyin Bürge ve Yımaz Bayat söyleşileri nefeslenmenize yardımcı olacak. Ramazanda Sıkça Sorulan Sorular ın yer aldığı yazımızın faydalı olacağından eminiz. Kamerî Ay Başlangıçlarının Tesbiti, Ru yet-i Hilâl Konusunda Birliği Sağlama Çalışmaları, Ramazan Terimleri, Diğer Dinlerde Oruç, Peygamberimiz in Ramazanı, Eyüp Sultan da Ramazan, Kadınların Kalbine İndiğinde Ramazan, Ramazanla Büyümek, Asr-ı Saadette Bayram Mutluluğu, Özgürlük İrade ve Teslimiyet dosyamızın bazı yazıları. Yayına hazırlık, tasarım ve baskı süreçlerinde katkısı bulunan herkese şükranlarımızı sunuyoruz. Görsel Konsept Tasarım, Uygulama Zencefil'm / Halit Ömer Camcı Sanat Yönetmeni: Ali Bıyıklı Tel: eriştir! Ya Rabbi, Receb ve Şabanı bizler için mübarek kıl ve bizi Ramazana

2

3 D Hangi çevreden olursa olsun, Türkiye'de? yetiş miş her i nsanın muhakkak çocukluğuna ait Ramazan hat ırası vardır. Belki gayr- ı müslim çocuklarının bile. Çünkü Ramazan, insanımızın, toplumumuzun ortak olarak yaşadığı en zengin, en sürekli sosyal hadiselerin başındla gelir. Ramazan ı n esası Müslümanlar için farz bir i bade~t olan oruç tutmaktan ibaret olmakla beraber oruç dışında teravi h, hatim, mu kabele gibi diğer ibadet yaş l arında olanlar bile çocukluk Ramazanlarının daha güzel geçtiğini anlatıyorlar. Gerçekten eski Ramazanlar daha mı güzeldi, yoksa her kaybettiğimiz nesne gibi o da bize mi güzel geliyor? Yaşı seksene yaklaşmış biri olarak ben de çocukluğumda ihtiyarların buna benzer şeyler anlatt ı k l arını dinler ve onların çocukluğundaki Ramazanların nasıl güzel olabileceğini hayal etmeye çalışırd ı m. Hiç şüp- IIIIIIEEIEIIIIIIEIIIBIIIEIII leri, günün çeşit l i saatlerindeki haz ı rlıkları, meşguliyetleri, doğrudan doğruya dini olmayan ve uzun yüzyıllar içinde teşekkü 1 etmiş örf ve gelenekle ri, pazar ekonomisine getirdiği canlılığıyla başlı başına sosyal bir hadisedir. Böyle bütün bir toplumu ilgilendiren, harekete geçiren Ramazanın herkesin çocukluğuna ait hatıralarla yüklü olması da tabiidir. Ne var ki bu hatıra l arı dinlediği - he etmeyeli m bizden sonraki nesiller de bugünkü Ramazanları hasret le anacaklardır. Gerçek şu ki, çocukluğumuzun her şeyi güzeldir. Belki bisikletten düşmüş olmamız, büyükleri mizmiz zaman hemen herkesin çocukluk Ramazanlarını has- den azar işitmemiz yahut dayak yememiz bile. i nsanoğlu ret le andığ ı da görülüyor. Yaln ı z yaşlı lar değil, otuz-kırk nun bu psikolojik özelliğini dikkate alarak şunu söyleye- 00 o N o ;:ı >.. w.e. istanbul Müftülüğü 77

4 Eylül 2008 Hangi çevreden olursa olsun, Türkiye de yetişmiş her insanın muhakkak çocukluğuna ait Ramazan hatırası vardır. Belki gayr-ı müslim çocuklarının bile. Çünkü Ramazan, insanımızın, toplumumuzun ortak olarak yaşadığı en zengin, en sürekli sosyal hadiselerin başında gelir. Ramazanın esası Müslümanlar için farz bir ibadet olan oruç tutmaktan ibaret olmakla beraber oruç dışında teravih, hatim, mukabele gibi diğer ibadetleri, günün çeşitli saatlerindeki hazırlıkları, meşguliyetleri, doğrudan doğruya dinî olmayan ve uzun yüzyıllar içinde teşekkül etmiş örf ve gelenekleri, pazar ekonomisine getirdiği canlılığıy- Evdeki büyüklerin yaptıklarına uyarak ilk oruç tutmak istediğimde beni de önce yarım oruçla kandırmak istediler. Yani sahura kalkmak, sonra da öğünleri tam yemek ama aralarda bir şey yiyip içmemek, yahut yalnız öğleye kadar tutmak gibi. Adına tekne orucu denilen bu oruç doğrusu işin biraz da oyun tarafı gibiydi. Oyun oynamaya da engel olmuyordu. la başlı başına sosyal bir hadisedir. Böyle bütün bir toplumu ilgilendiren, harekete geçiren Ramazanın herkesin çocukluğuna ait hatıralarla yüklü olması da tabiidir. Ne var ki bu hatıraları dinlediğimiz zaman hemen herkesin çocukluk Ramazanlarını hasretle andığı da görülüyor. Yalnız yaşlılar değil, otuz-kırk yaşlarında olanlar bile çocukluk Ramazanlarının daha güzel geçtiğini anlatıyorlar. Gerçekten eski Ramazanlar daha mı güzeldi, yoksa her kaybettiğimiz nesne gibi o da bize mi güzel geliyor? Yaşı seksene yaklaşmış biri olarak ben de çocukluğumda ihtiyarların buna benzer şeyler anlattıklarını dinler ve onların çocukluğundaki Ramazanların nasıl güzel olabileceğini hayal etmeye çalışırdım. Hiç şüphe etmeyelim bizden sonraki nesiller de bugünkü Ramazanları hasretle anacaklardır. Gerçek şu ki, çocukluğumuzun her şeyi güzeldir. Belki bisikletten düşmüş olmamız, büyüklerimizden azar işitmemiz yahut dayak yememiz bile. İnsanoğlunun bu psikolojik özelliğini dikkate alarak şunu söyleyeyim ki bundan altmış-yetmiş yıl önceki Ramazanlar bugünkülerden güzel değildi. Yahut bugünküler kadar canlı değildi. Bir toplum hayatından çok ferdî karakteri daha belirliydi. Televizyonun olmadığı o yıllarda tek devlet radyosunun ve basının Ramazana bir ilgi gösterdiğini hatırlamıyorum. Uzun savaşlardan zaten fakir düşmüş ve girmediği İkinci Dünya Savaşı nın bütün sıkıntılarını yaşamakta olan ülkemizde eski konak ve yalı iftarları kalmadığı gibi vakıfların, derneklerin, belediyelerin bugünkü gibi toplu iftarları da yoktu. Herkes kendi evinde veya olsa olsa çok yakın akrabasının, komşusunun iftarında olabilirdi. Bununla beraber her şeye rağmen Ramazanın toplum hayatına yansıyan tarafları vardı. Doğduğum ve çocukluğumun geçtiği semt Haliç kıyılarında Balat, Fener gibi gayri Müslimlerin yoğun yaşadıkları bir mahaldi. Çoğunu Rumların işlettikleri meyhaneler kandil ve Ramazanlarda kapanır, kepenklerine de bunu belirten bir kâğıt yapıştırılırdı. Doğrusu o yıllarda mahallenin böyle konularda bir sosyal baskısı bahis konusu olmadığından gayr-ı müslim vatandaşların bu hareketini karşılıklı saygı ilişkilerine b a ğ l a - mak gerekir. O zaman da Ramazana yakın günlerde alışveriş artar, büyük camilerin minareleri arasına mahya kurulurdu. Fatih, Beyazıt, Sultanahmet gibi camilerin cemaati günün her vaktinde mutada göre büyük bir artma gösterirdi. Özellikle ikindi akşam arası saatlerde büyük camilerin çeşitli yerlerine pufla gibi minderler serilmiş, mukabele okuyan hafızların, vaaz veren hocaların sesleri, henüz camilere hoparlör girmemiş de olsa, az-çok birbirine karışmıştır. Her birinin etrafına otuzar-kırkar kişilik kadın-erkek cemaat toplanmış, herkes kimin sesini veya sözünü beğenirse onun minderi önüne diz çökmüştür. 78 İstanbul Müftülüğü

5 Benden önceki Ramazanlarla ilgili kitabî bilgilere ve hatıralara göre Osmanlı örfünde Ramazanı özel bir ay haline getiren husus, teravih ile sahur arasındaki zamanın değerlendirilmesidir. Ramazanda esasen esnaf gibi resmî daireler de sadece kuşluk vakti ile akşam arasında çalıştıklarından teravihten sonra uyumak düşünülmezdi. Bu durumda teravih namazından döndükten sonra aileler arasında sohbetler, aile oyunları, bazı özel meclislerde dinî-ilmî musahebeler (sarayda huzur dersleri gibi), bazı mekânlarda da şiir ve edebiyat sohbetleri olurdu. Böylece sahura yaklaşan vakte kadar geçecek zamanı biraz daha faydalı veya zararsız geçirme gibi bir gelenek teşekkül etmiş ve bugüne kadar da gelmiştir. Ancak iyi niyetle başlayan bu âdetin bir süre sonra Ramazanın ulviyetine yakışmayacak derecede seviyesiz gösterilere döndüğü de olmuştur. Muhtemelen XIX. yüzyıl sonlarına doğru Tanzimat ın getirdiği alafrangalaşmanın etkisiyle başlamış olan İstanbul da Şehzadebaşı ndaki Direklerarası eğlenceleri gibi. Ancak bunun da zannedildiği kadar genell e ş m e d i ği, hepsi üç-dört yüz metre uzunluğund a k i bu caddenin bile çoğu Rum ve Ermeni sahne truplarına ait kanto ve benzeri gösterilerinin yer aldığı mekânların dışında daha seviyeli tiyatrolar, musiki fasılları, şiir sohbetleri yapılan m e k â n l a r ı n daha yaygın olduğunu belirtmek gerekir. Unutulmamalıdır ki II. Meşrutiyet yıllarına kadar pek çok edebiyatçının hatırlarında yer alan dillere destan Hacı Reşid in çayhanesi de, bir konservatuar gibi çalışan Darü t-talim-i Musiki de, Meşrutiyet ten sonra ilmî konferans, ders ve sohbetlerin yapıldığı İttihad ve Terakki nin İlmiye Mahfili de hep bu Direklerarası semtinde bulunuyordu. Benim çocukluğumda artık bu gibi Ramazan atmosferi pek kalmamıştı. Yalnız sonbahar ve kışa rastlayan Ramazanlarda, Balat ta bir kahvehanede bütün Ramazan boyunca otantik karagöz oynatıldığını, yaza gelen Ramazanda ise evimize yakın boş bir arsada ip cambazlarının gösteri yaptıklarını hatırlıyorum. Ben bir kış Ramazanında doğmuşum. Kendimi hatırladığım zamanlar artık Ramazan sonbahara, çocukluk ve gençlik yıllarımda ise yaza doğru geliyordu. Evdeki büyüklerin yaptıklarına uyarak ilk oruç tutmak istediğimde beni de önce yarım oruçla kandırmak istediler. Yani sahura kalkmak, sonra da öğünleri tam yemek ama aralarda bir şey yiyip içmemek, yahut yalnız öğleye kadar tutmak gibi. Adına tekne orucu denilen bu oruç doğrusu işin biraz da oyun tarafı gibiydi. Oyun oynamaya da engel olmuyordu. Yine o yaşlarda kendi isteğimle tuttuğum ilk tam oruçta ise öğleden sonradan itibaren anneme sık sık iftara ne kadar vakit kaldığını, iftardan sonraları da babama, bayrama kaç gün kaldığını sorduğumu iyi hatırlıyorum. Şairlerimizin, romancılarımızın hatıralarında, gerek oruç dolayısıyla, gerekse bu saydığım örfler dolayısıyla olsun, epey zengin anekdotlar vardır. Yukarıda bahsettiğim Hacı Reşid in çayhanesi üzerine de zengin hatıralar, notlar bulunmaktadır. Bu çayhane II. Meşrutiyet e kadar otuz-otuz beş yıl saltanatını sürdürmüş. Demek ki bütün bir II. Abdülhamid devrini yaşamış. Ramazanlarda buraya devam edenler arasında devrin kalburüstü birçok edebiyatçısının adı geçer: Muallim Naci, Şeyh Vasfi, Muallim Feyzi, Ahmed Rasim, Neyzen Tevfik, Adanalı Ziya, Hoca Hayret, Ali Ruhi gibi çoğu divan şiiri zevkini devam ettirenler. Bunların yanında Cenab Şahabeddin gibi yeniliğe eğilimli olanlar da varmış. Bu hatıralarda Hacı Reşid in kim olduğu hakkında pek bir bilgi yok. Yalnız Ahmed Rasim, renginin koyuluğundan dolayı Bağdatlı olmaya yakıştırmış. Fesinin yahut yalınkat sarığının kıvrımı arasında daima bir çiçek bulundurmaya meraklı, çayı ile olduğu kadar müşterilerinin şöhretli birer şair olmalarıyla da öğünmeyi seven gü- Eylül 2008 İstanbul Müftülüğü 79