KIRIKKALE ILINDE SıNAI YATıRıMLARA SAGLANAN DEVLET YARDıMLARı

Transkript

1 KIRIKKALE ILINDE SıNAI YATıRıMLARA SAGLANAN DEVLET YARDıMLARı Doç.Dr. Ahmet Burçln YEREL! PEGEM - Hacettepe Ünverstes Pyasa Ekonomsn Grşmclğ Gelştrme Merkez Müdürü ve ÖZET Kırıkkale l, kalkınmada öncelkl br l olarak, Iç Anadolu Bölgesnde toplam kapastes bakımından Ankara ve Konya' dan sonra üçüncü sırada bulunmaktadır. Kırıkkale' de uygulanmakta olan desteklernn genel mahyetnn anlatıldığı çalışmada, daha çok yapmak steyenlern hang teşvk tedbrlernden stfade edebleceklerne yönelk blgler yer almaktadır. Anahtar Kelmeler: Kalkınmada öncelkl yöre, katma değer vergs stsnası, ndrm, bna-nşaat harcı stsnası, verg-resm-harç stsnası, kredler. SıNAI YATıRıMLARA SAGlNAN DEVLET YARDIMLAR! Yatırımların yönlendrlmesnde devletn rolü, özellkle sanay devrm le brlkte ön plana çıkmış ve geçen k yüzyıllık dönemde bu rolün önem gderek artmıştır. Günümüzde, gelşmekte olan ülkeler ve hatta gelşmş ülkeler, ların ekonomdek canlandırıcı etksn dkkate almak suretyle, ekonomk büyürney desteklemek maksadıyla brbrnden farklı pek çok teşvk tedbr uygulamaktadırlar. Sına ve teknolojk lar sadece ekonomk yaşamın değl aynı zamanda sosyal, kültürel ve syas yaşamın da öneml br değşkendr. Artan nüfusun gereksnmlernn karşılanması, yen sthdam alanlarının açılması, üretm faktörler sthdamının artınıması ve tcar faalyetlern yaygınlaştırılarak bölüşüm sürecnn daha adl br hale getrleblmes çn ları sürekl kılacak br ekonomk ssteme htyaç duyulmaktadır. Devletn, ekonomdek en öneml görev bu sstem oluşturacak ve dam kılacak br yapının yasal ve yargısal çerçevesn oluşturmaktır. Brnc ızmr Iktsat Kongresnden bu yana gerde bıraktığımız yaklaşık 80 yıllık sürede teşvk tedbrlernn yapısında pek çok değşklk meydana gelmştr. Ancak bu değşklkler arasında, 24 Ocak 1980 Ekonomk Istkrar Tedbrler, teşvklernn daha cdd ve daha genş anlamda ele alındığı br dönem olarak ön plana çıkmaktadır. Bu dönemde, hracatın artırılmasına yönelk olarak, hracata dönük üretm yapan sektörlern teşvk edlmes amacıyla çok cdd teşvkler uygulamaya konulmuştur. Böylelkle 1980' l yıllarda hracatımızda tarımsal ürünlern payı gerlerken, 1990' lı yıllarda sına ürünlern hracı toplam hracat çnde %80' aşmıştır. Iktsat tarhmze 24 Ocak Kararları dye geçen ve özel kesmn ve hracatın teşvkne ağırlık veren ekonomk stkrar tedbrler, Türkye' y br sanay ülkes halne getren sürecn başlangıcı olmuştur arasında nakt teşvkler öneml br destek unsuru ken, 1990' Iı yılların malye poltkasında, özel kesmn nakt teşvkler yerne br takım verg avantajlarıyla desteklenmes görüşü hakm olmuştur. Gerçekten de, arası dönemde özel kesmdek bell sektörlerde pek çok yen sanay dev ortaya çıkmıştır. Bunların, daha fazla devlete dayalı olarak büyümeler ekonomk dengeler sarsacağından bell teşvk kalemlernde kısıtlamalara gdlmştr. Bu yıllara kadar uygulanmakta olan "Sanay Ürünü Ihraç Istsnası", "Yaş Meyve ve Sebze Ihracatı Istsnası", "Turzm Hasılatı Istsnası", "Fnansman Fonu", "Kaynak Kullanımı Destekleme Prm", "Katma Değer Vergs Desteğ" gb teşvk kalemlernn uygulamasına son verlmştr. Avrupa Brlğ le başlayan brlktelk sürecnn br gösterges olarak lara uygulanan teşvk tedbrler, 1994 yılından tbaren, "Devlet Yardımları" olarak adlandırılmaya başlamıştır. 9 Temmuz 2002 tarhl Resm Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe gren 10/6/2002 tarh ve 2002/4367 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımlan Hakkında Karar le esk kararlar ve teblğler yürürlükten kaldırılmış ve yen br destek rejm uygulamaya konulmuştur. 459

2 2002/4367 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı le; bölgelerarası dengeszlkler gdermek, sthdam yaratmak ve uluslararası rekabet gücünü artırmak çn kalkınma planları ve yıllık programlarda öngörülen hedefler le Avrupa Brlğ normları ve uluslararası antlaşmalara uygun olarak tasarrufları, katma değer yüksek, ler ve uygun teknolojler kullanan lara yönlendrmek suretyle, ların desteklenmes amaçlanmıştır. 2002/4367 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı' nın "Yetk ve Uygulama Esaslan" başlıklı 22. maddesnde Hazne Müsteşarlığı' na oldukça genş kapsamlı br yetk devr yapılmıştır. Ayrıca Müsteşarlığa, teblğler le belrlenen esas ve usuller çerçevesnde sözkonusu Karar kapsamındak uygulamaya yönelk bazı şlemlern yürütme yetksn dğer kurum ve kuruluşlara devredeblme yetks de verlmştr. Bununla brlkte Hazne Müsteşarlığı, Devlet Yardımları Hakkındak Bakanlar Kurulu Kararı' nın uygulanmasını temnen; makro ekonomk poltkalar ve gelşen şartlar gözönünde bulundurularak gerekl tedbrler almaya, Karar' ın şleyş, çeştl kurum ve kuruluşlara verlecek görevlere lşkn esas ve usuller teblğler le belrlemeye, lgl kuruluşlardan blg stemeye, Karar' da öngörülen hal/er dışında kalan özel durumları nceleyp sonuçlandırmaya, mücbr ve haklı sebepler n varlığı halnde teşvk belges le lgl gerekl şlemler yapmaya, larda öngörülen şartlara uyulup uyulmadığını denetlemeye ve denetm sonuçlarına veren cıların göre gerekl tedbrler almaya, belgelerde tahrfat yapan, yanlış ve yanıltıcı blg ve belge şlemlern sınırlamaya, teşvk belgelern ptal etmeye veya teşvk belges kapsamında sağlanan destek unsurlarına kısmen veya tamamen müeyyde uygulamaya yetkl kılınmıştır. Hazne Müsteşarlığı da kendsne yapılan bu yetk devrne dayanarak tarh ve sayılı Resm Gazete' de yayımadığı 2002/1 Sayılı "Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın Uygulanmasına Ilşkn Teblğ" le devlet y ırdımlarından yararlanablmenn koşul/arını ve uygulama esaslarını belrlemştr. Bu kararın dışında, çeştl kanunlarda ları teşvk edc mahyette hükümler yer almaktadır. Bu kanunlara, teşvk tedbrler sayılırken ve yer geldkçe değnlecektr. A. Kırıkkale Ilnn Devlet Yardımları Uygulaması Açısından Konumu 2002/4367 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı' nın 3. maddesne göre destek unsurlarının uygulanması açısından yöreler; gelşmş, normal ve kalkınmada öncelkl yöreler olarak üçe ayrılmış bulunmaktadır. Kalkınmada öncelkl yöreler kapsamındak ller, Yüksek Planlama Kurulu Kararı le yenden belrleneblmektedr. Tablo: l' de Bakanlar Kurulu tarafından yöresel ayırıma tab olan llern dağılımı görülmektedr. Bu tabloya göre Kırıkkale l kalkınmada öncelkl yöreler arasında sayılmaktadır. Bu durumda Kırıkkale l çn, lgl Bakanlar Kurulu Kararı' na göre uygulanmakta olan teşvk tedbrlernn kalkınmada öncelkl yörelere mahsus uygulama esasları geçerl olacaktır. B. Yatırım Teşvk Belges Kapsamında Sına Yatırımlara Uygulanan Devlet Yardımları 2002/4367 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı' na göre Hazne Müsteşarlığı' nın Teşvk Uygulama Gelen Müdürlüğü' ne başvurarak teşvk belges almış cılann yararlanacakları destek unsurları şunlardır: 460

3 - Tablo: 1 - Devlet Yardımlarının Uygulanmasında Yöresel Ayınm GElŞMŞ YÖRELER NORMAL YÖRELER KALKıNMADA ÖNCELIKLI YÖRELER ADANA (Büyükşehr ADANA (Büyükşehr ADIYAMAN KARS Beledyes sınırları ç) Beledyes sınırları dışı) ANKARA (Büyükşehr ANKARA (BüyükşehR AGRI KASTAMONU Beledyes sınırları ç) Beledyes sınırları dışı) ANTALYA (Büyükşehr ANTALYA (Büyükşehr AKSARAY KILIS Beledyes sınırları ç) Beledyes sınırları Dışı BURSA (Büyükşehr BOLU AMASYf;. KIRIKKALE Beledyes sınırları ç) ISTANBUL ( Sınırları) BURDUR ARDAHAN KIRŞEHıR ızmir (Büyükşehr BURSA (Büyükşehr ARTVIN MALATYA Beledyes sınırları ç) Beledyes sınırları dışı) KOCAEl (II Sınırları) ÇANAKKALE (Bozcaada BARTIN MARDIN ve Gökçeada lçeler harç) ESKIŞEHIR BATMAN MUŞ GAZIANTEP BAYBURT NF\IŞEHIR ıçel BINGÖL f _.DE ızmir (Büyükşehr BITLIS ORDU Beledyes sınırları dışı) AFYON ÇANAKKALE OSMANIYE (Bozcaada ve Gökçeada) AYDIN ÇANKIRI RIZE BALIKESıR ÇORUM SAMSUN BILECIK DIYARBAKıR SIIRT DENIzLI ELAZIG SINOP DÜZCE ERZINCAN SIVAS EDIRNE ERZURUM ŞANLIURFA HATAY GIRESUN ŞIRNAK ISPARTA GÜMÜŞHANE TOKAT KAYSERI HAKKARI TRABZON KIRKLARElı IGDIR TUNCELI KONYA KAHRAMANMARAŞ VAN KÜTAHYA KARABÜK YOZGAT MANISA KARAMAN ZONGULDAK MUGLA SAKARYA TEKIRDAG UŞAK YALOVA,. Gümrük Vergs ve Toplu Konut Fonu Istsnası, o Katma Değer Vergs Istsnası, Verg, Resm ve Harç Istsnası, Kred Tahss. 461

4 ~ 10 Gümrük Vergs ve Toplu Konut Fonu stsnası 1 Yatırım teşvk belges kapsamındak makne ve teçhzat thalatı, yürürlüktek Ithalat Rejm Kararı gereğnce ödenmes gereken gümrük vergs ve toplu konut fonundan stsnadır. Ayrıca, makne ve teçhzat bedelnn %5' n geçmemek kaydıyla yedek parçaların ve gümrük vergs ve toplu konut fonundan stsna edlmek kaydıyla yen model üretmne yönelk otomobl ve haff tcar araç larında dönem çersnde kalmak ve br yıldan daha uzun sürel olmamak üzere CKD aksam ve parçalarının thal teşvk belges kapsamında uygun görüleblmektedr. Ancak, bnek araçları, otobüs, çekc (Euro I, Euro II, Euro III veya Euro LVnormlanna uygun yeşl motoru haz olanlar harç), yedek parça, treyler (frgorfk olanlar harç), moblya, yat, motorbot, kamyon (off road-truck tp le karayoluna çıkması mümkün olmayan kaya tp damperl kamyonlar harç) transmkser, kesntsz güç kaynağı, beton santralı, forkltt, beton pompası, nşaat malzemeler, porselenden ve seramkten mamul sofra ve mutfak eşyasının teşvk belges kapsamında thal edlmes halnde yürürlüktek Ithalat Rejm Karar' ında öngörülen oranlarda gümrük vergs ve toplu konut fonu tahsl edlmektedr. Ithalat Rejm Kararı uyarınca yayımlanan yürürlüktek "Esk, Kullanılmış veya Yenleştrlmş Olarak Ithal Edleblecek Maddelere Ilşkn Teblğ" hükümler uyarınca thal mümkün olan kullanılmış makne ve teçhzat (karayolu nakl vasıtaları harç), bölgesel ve sektörel kısıtlamalar da göz önüne alınarak proje bazında yapılacak değerlendrmeler sonucunda teşvk belges kapsamına dahl edleblmektedr. Bunların dışında, teşvk belges kapsamında hammadde, ara malı ve şletme malzemes thal edlmes mümkün bulunmamaktadır. a) Temnatla Ithalat: Yatırım teşvk belges almak üzere Hazne Müsteşarlığı' na başvurulmuş, ancak teşvk belgesne bağlanmamış lara lşkn makne ve teçhzatın thalne, Hazne Müsteşarlığı' nın görüşüne stnaden Gümrük Müsteşarlığı' nca gümrük vergs ve toplu konut fonu le katma değer vergsnn toplam tutarı kadar temnatın alınması suretyle zn verleblmektedr. Temnatla thalatta, br defada verlecek temnat süres azam altı aydır. Temnat süres çnde kesn thalat çn gerekl şlemler tamamlanmamış se, süre uzatımı çn Gümrük Müsteşarlığı' na başvurulur. Temnatın başlangıç tarh, eşyanın serbest dolaşıma grş tarhdr. Yatırımcının, temnatın çözümü çn temnat süres çnde teşvk belges ve ek thal makne ve teçhzat lstes le brlkte Gümrük Müsteşarlığı' na başvurması gerekmektedr. Aks taktrde, temnat rat kaydedlmektedr. b) Mahrece Iade: Tamamlama vzes yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın, teşvk belges kapsamındak makne ve teçhzatın mahrece ades sözkonusu olablr. Mahrece ade şlemler; Evsafa uygun çıkmaması nedenyle, yerne yens getrlmek kaydıyla, eşyanın serbest dolaşıma grşn müteakp garant süres çnde yurt dışı edlecek makne ve teçhzat, o Herhang br şeklde tamr ve bakım veya dğer nedenlerle yurt dışına gönderlecek makne ve teçhzat çn doğrudan gümrük daresne başvurularak lgl gümrük daresnce, gümrük mevzuatı çerçevesnde sonuçlandırılır. Tamamlama vzes yapılmamış teşvk belges kapsamı larla lgl olarak süres çersnde mahrece ade şlemne konu mallarının yurda getrlmes kaydıyla yurt dışı edlmesnden tbaren br yıl çnde yerne yens getrlen veya ger getrlen makne ve teçhzatın yurda grş şlemler, Hazne Müsteşarlığı' nın herhang br znne tab olmaksızın gümrük vergs ve toplu konut fonu le katma değer vergs stsnasından yararlandırılmak suretyle doğrudan gümrük darelernce sonuçlandırılmaktadır. 2. Katma Değer Vergs Istsnası 4369 Sayuı Kanun' un 59. maddes le 3065 Sayılı Kanun' un 13. maddesne eklenen (d) bend hükmüne göre, teşvk belges sahb mükelleflere belge kapsamındak makne ve teçhzat teslmler katma değer vergsnden stsna edlmektedr. -1- Sıra No' lu Muhasebe Sstem Uygulama Genel Teblğ' nde makne ve chazlar, üretmde kullanılan her türlü makne ve chazı ar le bunların eklentler ve bu amaçla kullanılan taşıma gereçler şek- 462

5 -lnde tanımlanmıştır. mal ve hzmet çn, öncelkle kullanılan makne ve teçhzat rekmektedr. alanlarda Buna göre makne ve teçhzat, amortsmana üretmnde Sektörlern kullanılan lar dışındak ntelğnde yapısı tbaryle üretm faalyetnn ve yedek parçalar masa, sandalye, stsnadan tab ktsad kıymet ntelğ taşıyan ve Br sabt kıymetn stsnadan yararlanablmes olması, ayrıca mal ve hzmet üretmnde aynı cns sabt kıymetler Sarf malzemeler grmedğnden sabt kıymetlerdr. yanı sıra dar ve pazarlama se bu kapsama gb üretm dışı doğrudan gb demrbaşlar ve zorunlu olarak kullanılan- makne ve teçhzat kapsamına yararlanamamaktadır. Taşıt araçları da makne ve teçhzat kapsamına grmemektedr. Bu nedenle otomobl, panel, ara- kamyon, treyler ve çekc (Euro I, Euro II, Euro III ve Euro V norm- z taşıtı, otobüs, mnbüs, kamyonet, larına uygun yeşl motoru haz olanlar harç) gb taşıt araçları stsnadan faydalanamamaktadır. yüklü ağırlığı 45 tonu geçen off road truck tp kamyonlar çıkması mümkün olmayan ya tp damperl ş makneler, ge- grmemektedr. le hzmet üretmnde koltuk, dolap, mefruşat kullanılması kamyonlar, madenclkte vnçler, tarım makneler kullanılan le karayoluna damperl ve benzerlernn kamyonlar, frgorfk Ancak; kamyonlar, ka- forklftler, teslm ve thalnde stsna kapsamında şlem ya- pılmaktadır. Hava, denz ve demryolu taşıma araçları da makne ve teçhzat cak, Katma Değer Vergs Kanunu' teslm ve thalnde, nun 13/a maddesndek sözü edlen 13. maddede düzenlenen şartların "araçlara kapsamına grmemektedr. mevcudyet An- halnde bu araçların lşkn stsna" hükümler çerçeve- snde stsna uygulanablmektedr. Katma değer vergs stsnasından yararlanmak ekndek yerl veya thal makne ve teçhzat steyen cılar teşvk belgesn lstesnn aslını satıcıya veya gümrük daresne rek stsna uygulanmasını talep edeceklerdr. thalatın yapıldığı dares lstenn uygun br yerne satılan veya thal edlen mal mktarını gümrük Istsna kapsamında ten "Lstenn... sırasındak... adet makne ve teçhzat... tır/thal yapılmıştır." ge sahpler satış yapan yerl üretc frmalar ya da tarh ve... sayılı fatura/beyanname şerhn koyarak, mza ve kaşe (gümrük darelernde lamak durumundadırlar. tarafından ve braz edebelr- le satılmış- mühür) tatbk suretyle onay- Bu şeklde şerh düşülen lste le teşvk belgesnn mza ve kaşe tatbk edlmek suretyle onaylanarak brer fotokops gümrük darelerne bel- veya sa- tıcılara verlmektedr. Yukarıdak koşullara snde öngörüldüğü mamaktadırlar. gulanarak uygun olarak satş yapanlar, şeklde gerçekleşmemes teslmden sonra ın teşvk belge- nedenyle ortaya çıkan verg ve cezalardan Bu nedenle ortaya çıkacak verg kaybı alıcılardan, yürürlüktek mevzuata sorumlu tutulgöre ceza uy- geckme faz le brlkte tahsl edlecektr. 3. Verg, Resm ve Harç Istsnası 3/12/1988 lanmasını tarhl ve 3505 sayılı Kanun' un geçc 2. maddesne müteakp 2 yıl çnde $ tutarında göre cının, hracat yapacağına dar taahhütte ın tamambulunması kaydıy- la; Şrket kuruluşu, Yatırım teşvk belgesnde öngörülen yabancı kaynak tutarını geçmemek vadel olarak yurt çnden ya da dışından sağlanacak Yatırım teşvk belgel a konulması halnde bunların kredlernn lşkn gayr menkullern kağıtlar 1/7/1964 tarhl ve 488 Sayılı Kanun' a göre damga vergsnden verdğ yetkye dayanılarak Uygulaması Hakkında yayımlanan Teblğ" hükümler mücbr sebep ve fevkalade hal durumları denlerden gerçekleştrlememes dolayı süresnde aynı sermaye olarak ve 2/7/1964 tarhl ve 492 Sa- stsna edlmektedr. Verg, resm ve harç stsnası le lgl uygulama, Istsnası alınması ve ger ödenmes, ve rtfak haklarının şrket adına tapuya tescl, şlemler ve bu şlerle lgl olarak düzenlenecek yılı Kanun' a göre harçlardan 2. maddesnn üzere br yıl ve daha uzun 3/12/1988 tarhl ve 3505 Sayılı Kanun' un geçc "Ihracat ve Yatırımlarda çerçevesnde le Hazne Müsteşarlığı yürütülmektedr. tarafından halnde cılara Damga Vergs ve Harç Ihracat taahhüdünün uygun görülecek dğer ne- ek süre verleblmektedr. 463

6 Ihracat taahhüdünün kapatılması çn, teşvk belges konusu malların hracına lşkn gümrük beyannames ve/veya dövz alım belgelernn; hzmet larında se hzmet hracı bedellern tevsk edc belgelern brazı gerekmektedr. Ancak, Aynı frmaya at tesslerde üretlen ürünlerden herhang brnn hraç bedellerne lşkn gümrük beyannames ve dövz alım belgeler, Gümrük beyannames tarh ve sayısını, hraç edlen malın cnsn, mktarını, dövz alım belgelernn tarh, sayı ve $ cnsnden değer le malatçı frmanın unvanını gösteren aracı bankalarca onaylı lsteler, o Ihraç edlmek kaydıyla yurt çnde nşa edlen gem ve/veya yatlarla lgl gem ve/veya yatın hracat bedel, Turzm larında seyahat acentelerne veya yabancı uyruklu kşlere keslen faturaların kesldğ tarhtek Türkye Cumhuryet Merkez Bankası dövz alış kuru değer dkkate alınarak hesaplanan dövz tutarı, Uluslararası yük taşımacılığı larında hracatçı veya thalatçı frmalara keslen navlun faturalarının, uluslararası yolcu taşımacılığı larında se "A" grubu seyahat acentelerne keslen faturaların kesldğ tarhtek Türkye Cumhuryet Merkez Bankası dövz alış kuru değer dkkate alınarak hesaplanan dövz tutarı, Yabancı uyruklu kşlere verlen hzmet karşılığı keslen faturaların, kesldğ tarhtek Türkye Cumhuryet Merkez Bankası dövz alış kuru değer dkkate alınarak hesaplanan dövz tutarı, Tesste üretlen mallarla lgl olarak 'Türkye' de İkarnet Etmeyenıere Dövz Karşılığı Yapılan ve Ihracat Istsnası Uygulanan Satışlara At Özel Fatura"larda kayıtlı dövz tutan, Yatırımı gerçekleştren şrkete ortak olan dğer gerçek ve tüzel kşlern ürettkler mal ve hzmetlere lşkn hracat bedeller, Organze sanay bölgelernn alt yapılarına yönelk olarak düzenlenen teşvk belgeler kapsamında öngörülen larda, lgl Organze Sanay Bölgesnde faalyette bulunan frmaların ürettkler mallara lşkn hracat bedeller, Fnansal kralama şrketler adına düzenlenmş teşvk belgelernde, kracı tarafından gerçekleştrlmş hracat bedeller le de taahhüt hesabı kapatılablr tarhnden tbaren anonm, eshamlı komandt ve lmted şrketlern brleşme, devr ve bölünmeler nedenyle yapılacak şlemler le yurt ç ve yurt dışı kred kuruluşlarınca kullandırılan ve ortalama vades br yıl ve daha uzun sürel nakd kredler nedenyle verlen temnatlarla lgl şlemler 492 Sayılı Harçlar Kanunu uyarınca harca tab tutulmayacaktır. Yne aynı tarhten tbaren, yurt ç ve yurt dışı kred kuruluşlarından temn edlen ve ortalama vades br yıl ve daha uzun sürel olan nakd kredler nedenyle düzenlenen kağıtlar (kredlern kullanımı harç) 488 Sayılı Damga Vergs Kanunu uyarınca damga vergsnden stsna edlmştr. Dolayısıyla tarhnden tbaren teşvk belges düzenlenmes şartı aranmaksızın, yurt ç ve yurt dışı kred kuruluşlarından temn edlerek kullandırılan ve ortalama vades br yıl ve daha uzun sürel nakd kredler nedenyle verlen temnatlarla lgl şlemler harçtan ve düzenlenen kağıtlar damga vergsnden stsna edlecektr. 4. Kred Tahss Yatırım teşvk belges almış olsun olması, aşağıda belrtlen konularına, Hazne Müsteşarlığı tarafından uygun görüş bldrlmes halnde, bütçe kaynaklarından kred tahss edleblmektedr. Ar-Ge Yatırımları: Yen br ürün gelştrlmes, ürün kalte ve standardının yükseltlmes, malyet düşürücü ve standart yükseltc yen br teknolojnn ülke koşullarına uyumunun sağlanması amacıyla yapılan araştırma ve gelştrme çalışmalarıyla, bu tür faalyet sonuçlarının faydalı araç, gereç, malzeme, ürün, yöntem, sstem ve üretm teknklerne dönüştürülmes, mevcutların teknolojk açıdan yleştrlmes ve teknoloj uyarlanması çn blmsel esaslara uygun olarak yapılan ve her aşaması belrlenmş araştırma ve gelştrme çalışmaları çn gerçekleştrlecek ları fade etmektedr. Bu larda araştıma ve gelştrme faalyetlernde kullanılan makne ve teçhzat bedel le yazılım gderlernn %50' s oranında kred kullandırılablmektedr. 464

7 Çevre Korumaya Yönelk Yatırımlar: Çevre Bakanlığı' nca sıcak nokta olarak belrlenmş acl önlem gerektren çevre krllklernn gderlmes dahl üretm çn hammadde thalatı gerektrmeyen katı, sıgaz, tehlkel atık ve benzer yurtçndek her türlü atığın toplanması, ger kazanılması, arıtılması ve bertaraf edlmesne lşkn teknolojlere laveten çevre krllğ yaratablecek durumları önlemeye ve doğal kaynakların rasyonel kullanırruna yönelk "temz üretm teknolojler", "temz ürünler üreten teknolojler', "temz byoteknoloj", "temz enerj teknolojler", "sürdürüleblr tarım teknolojler" gb çevre le uyumlu teknolojler konusundak ları çermektedr. Çevre korumaya yönelk larda; münhav, sıran çevre ı çn gerekl bna-nşaat ve makne-teçhzat gderlernn %50' s bütçe kaynaklarından sağlanablmektedr. Öncelkl Teknoloj Alanlarındak Yatırımlar: Blm ve Teknoloj Yüksek Kurulu veya Türkye Blmsel ve Teknk Araştırma Kurumu (TÜBITAK) tarafından belrlenen ları fade etmektedr. Öncelkl teknoloj alanlarında yapılacak larda, makne ve teçhzat le yazılım gderlernn %50' s kred olarak ödeneblmektedr. Teknopark Alanlarında Yapılacak Yatırımlar: Teknoloj gelştrme bölgelernde yapılacak Teknoloj Gelştrme Bölgeler Uygulama Yönetmelğ' nde tanımlanan yönetc şrket tarafından zn verlen ları fade etmektedr. Teknoloj gelştrme bölgelernde yapılacak larda da gerekl makne ve teçhzat le yazılım gderlernn %50' s oranında kred kullandmlablrnektedr. o) Bölgesel Gelşmeye Yönelk Yatırımlar: Yukarıda sayılan lar le bölgesel ve sektörel kı- sıtlamalar uygulanan konulan ve konfeksyon dışındak her türlü tekstl, terbye, entegre olmayan hayvancılık, ulaştırma ları harç olmak üzere, Batman, Bngöl, Btls, Dyarbakır, Hakkar, Hatay, Kars, Mardn, Muş, Srt, Şırnak, Tuncel ve Van llernde yapılacak sabt tutan 3 trlyon Türk Lrasının üzerndek en az 75 kşlk sthdam sağlamaya yönelk komple yen lar bu başlık altında ele alınmaktadır. Bu larda aranacak 3 trlyon Türk Lrası tutarındak asgar sabt.utan, teşvk belpesnn lk düzenlenş sırasında belgede yer alan değer olup, daha sonra bu değere ulaşılmış olması ın bölgesel gelşmeye yönelk sayılmasını gerektrmemektedr. Bölgesel gelşmeye yönelk larda fazsz sabt tutarının %30' u bütçe kaynaklarından karşılanablmektedr. Başka Alanlara Taşınacak Yatırımlar: Bölgesel gelşmeye yönelk lar kapsamındak llere ve gelşmş yörelerden kalkınmada öncelkl yörelere ve özel amaçl bölgelere taşınacak lar bu kapsamda ele alınmaktadır. Bölgesel gelşmeye yönelk lar kapsamındak llere ve gelşmş yörelerden kalkınmada öncelkl yörelere ve özel amaçlı bölgelere taşınacak larda söküm, naklye ve montaj gderlernn %50' s kadar kred kullandmlablmektedr. Kalkınmada Öncelkl Yörelerdek Yatırımlar: Bu yörelerde yapılacak malat sanay, tarımsal sanay ve madenclk ları çn kred verleblmektedr. Yapılacak larda fazsz sabt tutarının %50' s oranında ve/veya ın gerçekleşmesn müteakp asgar 50 kşlk sthdamın sağlandığının aracı banka tarafından belrlenmes halnde şletme kreds; mevcut olan ve asgar 50 kşlk sthdamı ve şletme sermayes yeterszlğ bulunan tessler çn bölgesel ve sektörel kısıtlamalar dkkate alınmaksızın aracı banka tarafından tespt edlmes halnde şletme kreds sağlanablmektedr. Ar-ge ları, çevre korumaya yönelk lar, öncelkl teknoloj alanında yapılacak lar, teknoloj gelştrme bölgelernde yapılacak lar, bölgesel gelşmeye yönelk lar kapsamındak llere ve gelşmş yörelerden kalkınmada öncelkl yörelere ve özel amaçlı bölgelere taşınacak lar çn tahss edlecek kred mktarı 400 mlyar Türk Lrasını, kalkınmada öncelkl yörelerde malat sanay, tarımsal sanay ve madenclk konularında yapılacak lar çn tahss edlecek kreds mktarı fazsz sabt ın %50' s kadar olup, bu mktar 500 mlyar Türk Lrasını, aracı barıkaca şletme sermayes yeterszlğ de dkkate alınarak tespt edlecek şletme kreds mktarı 200 mlyar Türk Lrasını, ve şletme kredsnn brlkte kullanılması halnde se toplam kred mktarı 700 mlyar Türk Lrasını geçememektedr. Bölgesel gelşmeye yönelk larda kullanılablecek azam kred mktarı se 4,5 trlyon Türk Lrası le sınırlandırılmıştır. 465

8 Ar-ge ları, tırımlar, öncelkl samındak teknoloj alanlarında le kalkınmada da yapılacak lar btmnden Bölgesel bölgelernde yapılacak llere ve gelşmş yörelerden cak lar dönemn teknoloj gelştrme çn tahss edlecek başlamak gelşmeye bölgesel çevre korumaya gelşmeye yönelk ya- yönelk lar öncelkl yörelere ve özel amaçlı bölgelere malat sanay, tarımsal sanay ve madenclk kredler, 1 yıl ödemesz kap- taşına- konuların- toplam 5 yıl vadel olup ödemesz üzere altışar aylık eşt takstler halnde ger alınmaktadır. yönelk lar 6 yıl vadel olup, ödemesz lar, kalkınmada öncelkl yörelerde yapılacak lar, dönemn kapsamında btmnden toplam halnde ger tahss edlecek kredler, 3 yıl ödemesz başlamak üzere alt ışar aylık eşt takstler ödenmektedr. şletme ödemesz kredler se 2 yıl vadel olup altışar aylık eşt takstler le ger alınmaktadır. Bu kredlerde dönem uygulanmamaktadır. Kullandırılan kredlern Bütçe kaynaklarından değerlendrme faz oranı; kredlernde hak edş esasına olunamayacağı tahss edlecek göre ödenmektedr. lerek kapatılrnahdır. %20, şletme kredlernde tahss edlecek kredy kullandırmakla çerçevesnde görevlendrlmş se %30' dur. bankalarca krednn %25' avans olarak verleblmektedr. Verlen avans en geç altı ay çnde hak edşlerden Bu süre çnde avansların gb, aracı bankalar kapatılamaması müeyydeler yapılacak Bakye se mahsup halnde kred kullandırılmasına le brlkte süresnde kapatılamayan ed- devam avansın ödenme- sn talep ederler. Bütçe kaynaklı kredler; Türkye Kalkınma Bankas A.Ş., Türkye Vakıflar Bankası A.O., Türkye.Z- raat Bankası A.Ş., Türkye Halk Bankası A.Ş. ve Türkye Sına Kalkınma Bankası A.Ş. aracılığı le kul- landınlmaktadır. C. Çeştl Kanunlarda Sına Yatırımlara Sağlanan Kolaylıklar Yatırımlara uygulanan brler de aşağıdak Yatırım devlet yardımları dışında, çeştl kanunlarda yer alan dğer bazı teşvk ted- gbdr: Indrm, Bna, Inşaat Harcı Istsnası. 1. Yatırım Indrm 9/4/2003 tarhnde kabul edlen 4842 Sayılı Kanun le ndrm stsnasından mek çn teşvk belges alma zorunluluğu kaldırılmıştır. rı blanço esasına göre tespt edlen mükellefler (kurumlar vergs mükellefler rürlük tarh olan 24/04/2003 ettkler amortsmana tarhnden blanço esasına malyet bedellernn na göre; dar mükellefyete ya mal ettkler amortsmana tab ktsad kıymetlern lgl kazançlarından del esas alınmaktadır. camalarının yapıldığı nen yenden Ayrıca, kullanmak malyet bedellernn tesptn- ndrm stsnası yıla lşkn verg matrahının oranında artırılarak amortsmana uygulamasına, tesptnde, tab ktsad kıymet n malyet be- stsnaya konu ktsad harcamalar "'... kıymete lşkn kadar devam olunur. Yatırım har- kazancın yetersz olması nedenyle dkka- göre bu yıllar çn belrle- dkkate alınmaktadır. Petrol Kanunu ve Maden Kanunu' 466 üzere satın aldıkları ve- ndrm stsnası olarak ndrm konusu yapablmektedrler. Yatırım değerleme kollektf ve ad ko- % 40' ını verg matrahıarının stsna tutarı, zleyen yıllarda Verg Usul Kanunu hükümlerne pılan ve aktfleştrlen yü- üzere satın adıkları veya mal (ad ortaklıklar, yapıldığı yılda başlanır ve ndrlecek tutara ulaşılıncaya te alınamayan dahl), düzenlemenn tab olanlar dahl, tcar veya zra ka- dahl) faalyetlernde Yatırım ndrm stsnası tutarının hesaplanmasında harcamaların tcarı veya zra kazançla- %40' ını verg matrahıarının göre tespt edlen vergye tab mükellefler mandt şrketler le kurumlar vergs mükellefler tesptnde kullanmak yararlanabl- ndrm stsnası olarak ndrm konusu yapablmektedrler. 193 Sayılı Gelr Vergs Kanunu' zançları Bu kapsamda tbaren, faalyetlernde tab ktsad kıymetlern de lgl kazançlarından na göre yürütülen arama ve sondaj faalyetler da ndrm stsnası uygulamasından çn ya- yararlanablmektedr.

9 Yatırım ndrm uygulaması dışında tutulan ktsad kıymetler aşağıdak gbdr: Bedel beş mlyar lradan az olan ktsad kıymetler (ktsad ve teknk bakımdan tktsad kıymetler e haddn aşılıp aşılmadığının Yurt çnde veya dışında yaşından br bütün olarak dkkate alınır.), daha önce kullanılmış olan ıktsadl kıymetler (yüzer havuzlar le onk küçük gemler harç),. Gayr madd haklar gerekl olan blgsayar ( programları ndrmnden Bedelsz yararlanan ktsad kıymetlern kullanılablmes çn harç), Mal ve hzmet üretm le doğrudan LO tesptnde bütünlük arz eden lgl olmayan; alet,edevat, mefruşat ve büro demrbaşları, olarak ktsap edlen ktsad kıymetler, Satın alma suretyle ktsap edlen veya nşa edlen bnalar (mal ve hzmet üretm yer olarak kullanılmak e üzere nşa edlenler Araz veya arsalar. Bnek otomobl uçak ve helkopter fo harç), ve benzer Yurt dışındak larda kullanılmak Yatırım ndrm stsnasına den çıkaran mükellefler, kaybederler. maz. kara taşıtları, Bu durumda Mükellefler lanma hakkı olan mükellefler, bulundukları çevesnde 24/04/2003 bldrmeler yararlanableceklerdr. mektedr. kapsamındak çn (öngörülen yararlanmış olanlar tarhnden öngörülecek Kurumlar mükellefler değştrlmeden öncek dağıtılsın sonrak çerçevesnde tutarlarının yararlanacak ndrmnden çn 15/05/2003) stsnasından yıllar tbaren daha önce ndrm ndrm yararlanılabi- ndrm olarak çn, 4842 Sayılı Kanun le Gelr Vergs Kanunu stsnasından veya dağrtılmasm olan kazançlara ndrm %18 gelr vergs kesnts lave br yük bulunmakta uygulanacak tevkfat tutarı üzernden har- stsnasından hükümler çerçevesnde çer- teş- yapılacak stsnasından bağlı halnde, bu terchn Bu durumda, tarhnden yarar- lşkn beyan- terchlern yen düzenleme bulunması gerekmektedr. harcamalarının le fon payları kaldırılmış ve gelr vergs kesnts doğrudan de tespt edldğnden, haklarını br şlem yapıl- lk geçc verg dönemne ndrm kapsamında kadar da fon payı olmak üzere %19,8 oranında stsnasından stsnası çerçevesnde lgl olsa dah 24/04/2003 harç) yen düzenleme üzernden ndrm takvm yılı olanlar kaydıyla harcamaları yer verlmemştr. kazançlar öncek hükümler tamamı çn yapılması larla Yen düzenlemede, vergs Brden fazla teşvk belgesnn mes uygulamasına tbaryle ve yararlanılan grmeden alınmış olan teşvk belgelernn camalar uygulama ndrm stsnası çn herhang tarhe kadar (hesap dönem verg daresne vk belgeler tarhten tbaren k yıl çnde el- şeklde tutarlar Sayılı Kanun yürürlüğe verleceğ aktfe alındıkları lgl olarak ndrm stsnası daha önce yararlanılan hesaplanan le üzere alınan lktsad kıymetler. konu ktsad kıymetler kayıtlarını, motorlu denz araçları esas faalyet konusu le lgl olanlar harç) bu ktsad kıymetlerle tbaryle takbn yapacak namenn yat, kotra, tekne ve benzer gb hava taşıtları (şletmenn stsna edl- 24/04/2003 ve bu tutarın tarh yararlanan %10' unu d. Yen yapılan düzenleme % 19,8 olarak öngörülmüştür. Yatırım ndrm bu kesnt oranı fon payını da çerecek şekl- ayrıca fon payı hesaplanmayacaktır. 2. Bna Inşaat Harcı Istsnası 2464 Sayılı Beledye Gelrler Kanunu' na göre; beledye sınırları ve mücavr alanlar çnde yapılan her türlü bna nşaatı (lave ve tadller dahl), nşaat ve tadlat ruhsatının nşaat harcı ödenmektedr. hastane, prevantoryum, men, sına ntelktek kanunun sanatoryum, malathaneler nşaatı, bna nşaat harcından nşaat harcından Ancak, stsnalara dspanser le organze sanay bölgelernde bna nşaat harcından bağlanmıştır. yararlanmak her türlü fabrka, bna göre: değr- yapılan her türlü bna Buna karşın otel, motel ve benzer turstk tesslern bna stsna edlmes Turzm Bakanlığı alınmış olma koşuluna beledyelere Ek Madde 2 hükmüne ve benzer sağlık kuruluşları; ve tersaneler stsna edlmştr. alınmasında lşkn kısmında, Dolayısıyla le Hazne Müsteşarlığı' bu tür lar ndan teşvk belges çn teşvk belges olmadan mümkün değldr. 467

10 Sonuç Iç Anadolu Bölges' nn ekonomk gelşmşlk açısından son derece dağınık br görünüm çnde olduğu br gerçektr. Bölge çnde bazı ller gelşmş yöre, bazı ller normal yöre baz ller se kalkınmada öncelkl yöre statüsündedr. Kalkınmada öncelkl yöreler çnde yer alan Kırıkkale l kapastes tbaryle, büyükşehr beledye hudutları dahl gelşmş yöre olarak kabul edlen Ankara ve normal yöreler arasında yer alan Konya' dan sonra üçüncü sırada gelmektedr. Geçmş dönemlerde yapılan ve kamu ktsad teşebbüsü ntelğndek kamu larına dayanan sanay potansyelnn, günümüzün gereklerne uygun br şeklde özel kesmn öncülüğünde gerçekleştrlecek yen br sanay yapısına dönüştürülmes cdd br zorunluluk haln almıştır. Bu husus, bölgenn az gelşmşlğnn gderlmes açısından da üzernde durulması gereken öneml konulardan br tanes olarak karşımıza çıkmaktadır. Bölgenn zengn topraklarında, tarım ve hayvancılık alanında yapılacak lara öneellkle destek verlmes gerekmektedr. Devletn bu konuda yapmak steyen cılara bedelsz araz tahss mekanzmasını şletmes öneml br destek olacaktır. Tarım ve hayvancılığa dayalı faalyetler le brlkte bu faalyetler destekleyen yem ve gübre başta olmak üzere dğer sanay kollarında da br kıpırdanma olablecektr. Ayrıca, öneml br hraç ürünü olan kaparnn de yne bu bölgede yetştrlmesne yönelk faalyetlern desteklenmes yernde olacaktır. Meslek brlkler ve odalar vasıtasıyla bu ürünün tanıtımı yapılmalı ve yetştrmek steyenlere gerekl kolaylıklar sağlanmalıdır. Fazla br malyet gerektrmeyen kapar çn sadece bell br araz parçası ve şe başlama gder olarak dkm yapılacak arazye uygun ölçüde tohum gerekmektedr. Yatırımlara yapılacak en öneml devlet desteğ, bürokrasnn azaltılması olacaktır. Hükümetn şrket kurmaya yönelk olarak bürokratk şleyş kısaltma çabaları devam etmektedr. Vallk ve meslek brlkler bünyesnde, cılara blg vereblecek ve onları yönlendreblecek müşavrlk brmler oluşturulmalıdır. Bu brmlerde konunun uzmanı olan öğretm üyes ve serbest meslek uzmanlarına görev verlmeldr. Yatırımların yönlendrlmes açısından kamu kesmne düşen en öneml 'Jörev, selektf kred poltkaları ya da vergsel avantajlarla toplumun bell kesmler arasında ayırımcılığa yol açablecek uygulamalar yerne, toplumda çalışarak kazanmayı esas alan br sstem oluşturacak düzenlemeler esas alacak poltkalar zlemektr. Bu poltkalar sayesnde ktsad büyüme ve kalkınma kendlğnden gelşen br süreç olarak br br ardına gerçekleşecektr. KAYNAKÇA /4367 sayılı "Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı" sayılı Yasa sayılı Yasa sayılı Yasa sayılı Yasa sayılı Yasa sayılı Yasa sayılı Yasa sayılı Yasa 468