Dr. Ercan YAVUZ Türk Tabipleri Birliði SSK Kolu Çalýþaný Ýþyeri Hekimi

Transkript

1 Ýlaç Dr. Ercan YAVUZ Türk Tabipleri Birliði SSK Kolu Çalýþaný Ýþyeri Hekimi SSK ilaç üreticisi konumundadýr, SSK Türkiye'de en fazla ilacý alýcý konumunda olan kamu kurumudur, SSK'nýn saðlýk sigortacýlýðý dalýnda ilaç giderleri yýllar içerisinde artmaktadýr, SSK'nýn ilaç giderlerinin azaltýlmasý SSK'nýn ilaç fabrikalarýnýn geliþtirilmesi ile aþýlacaðý görülmüþtür, SSK ilacý ucuza alýp pahalýya satar, SSK'nýn 1996 yýlýnda uygulamaya koyduðu ucuz ilaç alýmý kýsa sürede ekonomik görülse bile süreçte ilaç fabrikasýný kapatan uygulama olacaktýr, SSK ilaç fabrikalarý en çok tükettiði ilaçlarý üretir, SSK bazý ilaçlarýn üretimini durdurmuþtur. Bunlarýn en önemlileri serum ve hemodiyaliz solüsyonlarýdýr. Ýlaç zorunlu tüketim maddeleri arasýnda yer almasý nedeni ile bu sektörde kârlýlýk oraný yüksektir. Zorunlu tüketim maddelerinden olduðu için talep daralmasý olmamakta ekonomik krizden etkilenmemektedir. Firmalar ürettikleri ilaçlarýn fiyatlarýný maliyeti üzerinden deðil ONSUZ OLMAZ niteliðini ve yararýný göz önünde tutarak fiyatý serbestçe belirleyebilmektedir. Ýlaçta Patent Son yýllarda saðlýk alanýnda çok tartýþýlan konu olmakla beraber iþin aslý þudur: Her hangi bir ülkede bir ilacýn üretimi ve satýþý ile ilgili tüm haklar o i- lacý bulan kiþi ya da firmaya aittir. Baþka bir deðiþle SSK'NIN ÝLAÇ POLÝTÝKALARINA KAMUSAL YAKLAÞIM bir firma bir ilacýn patent hakkýný aldýðý zaman o ilacý yalnýz kendisi üretebilir ve baþka firmalarýn üretmesini engelleme imtiyazýna sahiptir. Ýnsanlara acý çektiren hastalýklara karþý etkili bir ilacýn bulunmasý kamunun ve sermaye yönetiminin bakýþlarýný farklýlaþtýrýr. Þirketler/sermaye optimal e- konomik kapasitenin üstüne çýkmayan ilaçlarý üretmez. Bu nedenle toplumda az rastlanan ama ölümcül olan, acý veren hastalýklarýn örneðin; tüberküloz için araþtýrma ve yatýrým yapýlmadýðý gibi ilaç yapan özel teþebbüs de bulunmaz. Çünkü ekonomik bulunmaz. Ýlaç sanayinde ulusal ve uluslararasý tekellerin rakipleri, kamu yararýna ilaç üreten kuruluþlar, olursa o zaman ilaçta piyasa düzenleyicisi görev de yerine getirilmiþ olur. Ýlaçta uluslararasý tekeller kârlý olan bu alaný kamuya býrakmak istemezler. SSK nýn ilaç giderlerine çok az katkýsýna raðmen ilaç üretiminde bir kamu kuruluþunun hizmeti açýsýndan ne denli önemli olduðu yazýnýn konusu olacak. Ülkemiz ve SSK nýn Ýlaç Üretiminden Tarihçe Türkiye de ilaç ve eczacýlýðýn öncüleri hýristiyan toplumundan gelen eczacýlar olmuþtur yýlýnda iki adet olan müstahzar ilaç (hazýr ilaç) 1880 li yýllarda 100 lere ulaþmýþtýr lý yýllarda Cumhuriyetin Saðlýk Bakanlýðý u- lusal ilaç sanayisinin geliþmesini saðlamak amacý ile Türkiye ye ithaline müsaade edilen müstahzarat ve 2

2 edilmeyen mühtahzarat olmak üzere iki liste yayýnladý. Ýthaline müsaade edilmeyenler listesinde etkisi kesin olmayan ve Türkiye de yapýlmasý mümkün görülen ilaç adlarý yer alýyordu te yürürlüðe giren Yabancý Sermaye Teþvik Kanunu ile yabancý firmalarýn ülkemizde hazýr ilaç yapým tesisleri kurulmasýnýn önü açýldý. Yerli sermayenin ilaç üretimine ilgisi Marshall yardýmlarý çerçevesinde olmuþtur. Ýlk olarak Eczacýbaþý ilaç fabrikalarý ile üretim yapýlmýþtýr. SSK nýn ilk giriþimleri SSK da 1970 li yýllar, giderek artan sigortalý iþçi ve bakmakla yükümlü olduklarý eþ ve çocuklarýnýn saðlýk ve dolayýsýyla ilaç sorununa yönelik çözümler konusunda tartýþmalara baþlandýðý yýllardý. Bu yýllarda kamunun ilaç alanýndaki üretim yapan sadece bir birimi vardý ki o da ordu ilaç fabrikasýdýr li yýllarda ülkemizde ilaç üreten ve dýþ alým yapan toplam 103 firma olmasýna raðmen bunun 10 kadarý payýn büyüðünü alýyordu. Ülkenin 1977 de toplam ilaç girdileri tutarý beþ milyar, 1978 yýllýnda toplam ilaç gideri 8,5 milyar TL dir. Bu gün olduðu gibi o yýllarda SSK iyi bir müþteri olarak görülüyordu ve ülkemizdeki yýllýk ilaç tüketiminin 1/6-1/8 i SSK tarafýndan gerçekleþtiriliyordu. SSK nýn yýllýk ilaç gideri; 1977 de 770 milyon, 1978 de bir milyar ve SSK nýn 1978 yýlýnda saðlýk giderleri altý milyar 750 milyon TL dir ve 1970 li yýllar, tüm dünyada olduðu gibi ülkemizde de toplumsal muhalefetin güçlendiði ve politik görüþ olarak da üretim ve planlamanýn merkezi ve kamusal alanlarda olmasýný öngören meslek odalarý (Türk Tabipleri Birliði, Türk Eczacýlar Birliði vb.) ve iþçi sendikalarý gibi yapýlarýn güçlü olduðu yýllardý seçimleri ile dönemin hükümeti SSK Genel Müdürlüðü ne (Türk Tabipleri Birliði baþkanlýðýný da uzun süre yapan) Dr. Erdal Atabek i atar. Erdal Atabek Baþkanlýðýnda SSK Yönetim Kurulu 506 sayýlý SSK Yasasý nda bir kýsým deðiþiklikler yaparak SSK ilaç fabrikalarýnýn kurulabilmesinin ö- nünü açar. SSK Genel Müdürlüðü bir çalýþma grubu ile ilaç fabrikasýnýn kuruluþ çalýþmalarýný sürdürürken ulusal ve ulusüstü ilaç þirketleri de hükümetler düzeyinde karþýt yönde çalýþmalarýný sürdürürler. Sonuçta Dr. Erdal Atabek SSK Genel Müdürlüðü ndan ayrýlmak zorunda kalýr ve ilaç fabrikalarý ile ilgili çalýþma grubu daðýtýlýr. SSK Genel Kurullarýnda 1970 li yýllar boyunca tartýþýlan ana konulardan biri SSK nýn ilaç üretimine bir an önce geçmesi olmuþtur. Genel Kurullarda iþçi temsilcileri, SSK da çalýþan hekimler ve eczacýlar baþta olmak üzere tüm saðlýk üreticileri SSK nýn ilaç fabrikalarýnýn kurulmasý yönünde görüþ bildirmiþlerdir. Kurum 1979 yýlýnýn Mayýs ayýnda ilaç fabrikasýnýn yapým ve yerleþme çalýþmalarýný bitirmiþ, ilaç ve iþletme ruhsatlarý alýnmýþ ve deneme üretimine baþlanmýþtýr. Fabrika 17 ilaç için ruhsat almakla birlikte ilk yýllarda bunlardan dört adetinin üretimine baþlamýþtýr. Bu ilaçlar SSK nýn en çok tükettiði ilaç kalemleridir. Örneðin; aðrý kesiciler, antibiyotikler, serumlar, vitaminler. Bu yýllar ülkenin ekonomik kriz ortamýna çekildiði, aslýnda kapitalist dünyanýn girdiði bunalýmýn derinleþtiði ve çýkmak içinde neoliberal ekonomik modelin ilk nüvelerinin görüldüðü yýllardýr. Bizde de 24 Ocak Ekonomik Kararlarý olarak deklere edilen bundan baþka bir þey deðildi. Tüm bu olumsuzluklara raðmen ilacýn seçiminin iyi yapýldýðý takdirde, kuruma ekonomik açýdan önemli katkýlar saðlayacaðý, bu biçimi ile SSK ilaç fabrasýnýn kamunun toplumsal rolü olarak tanýmlanan iþlevini yerine getireceði görülüyordu den bu yana Fabrika 12 Eylül askeri darbesini grevde iken karþýsýnda buldu. Fabrikada örgütlü iþçi sendikasý Petrol-Ýþ Sendikasýdýr. Grevin sonuçlarý açýsýndan deðerlendirildiðinde ilaç üretimine ara verilmesi, özellikle serum üretiminin durdurulmasý SSK ya çok pahalýya mal olmuþ dolayýsýyla SSK dan saðlýk hizmeti olan aktif/pasif sigortalýlara da pahalýya mal olmuþtur. Zira SSK ihtiyacý olan tüm serumlarý üretebilen konum da iken grevin uzun sürmesi sonucunda SSK serum ihtiyacýný çok daha maliyetle Eczacýbaþý ilaç fabrikalarýndan karþýlar hale geldi. Gerek iþçi sendikasý olarak Petrol-Ýþ, gerek- 3

3 se iþveren konumunda ama ayný zamanda iþçi kuruluþu olan SSK ilaç fabrikasýnýn o günlerini yaþayan her iki tarafta grevin sonuçlarýný deðerlendirdiðinde ileriyi iyi göremedikleri sürüklendiði sürecin farkýna çok sonra vardýklarýný paylaþtýlar. Belki Ruhi Su dizeleri onlar i- çin yazdý. Aðaç demiþ ki baltaya Sen beni kesemezdin ama Ne yazýk ki sapýn benden Bak aðacýn bilincine sen Ölen ben öldüren benden. Ucuz Ýlaç Alým Politikasý Doðru muydu? SSK nýn saðlýk giderleri içinde ilaç giderleri yýllar içinde artýyordu li yýllarda saðlýk giderleri içinde ilacýn maliyeti %15-17 iken 2001 yýlýnda %44 olmuþtur yýlýnda ucuz ve eþdeðer ilaç alýmý ile ilgili SSK Genel Müdürü Kemal Kýlýçdaroðlu bir genelge yayýnlamýþtý ve SSK çalýþaný olarak bu politikalarý bizler de desteklemiþtik. Ancak ilaç üreticisi firmalar piyasada yer almayan, sadece SSK için ilaç üretmiþler ve bu ilaçlardan hastalarla biz hekimler de beklenen faydayý bulamýyorduk. Bu süreç þöyle özetlenebilir. SSK'ya ucuz, diðerlerine pahalý Tablo-1: Firmalarýn yalnýzca lar Neotab Tb TL Carlotab Tb TL Ciflosin 14 Tb TL Siprosit 10 Tb TL Demeprazol Kapsül TL Erbazol Kap TL Ýlaç firmalarýndan ucuz ilaç alan SSK, ilaç fiyatlarýna zam uyguluyor; böylece SSK dan saðlýk hizmeti alanlar zarara sokuluyor, Emekli Sandýðý, Bað-Kur ve özel kuruluþlar ise ilaç firmalarýnýn SSK'ya uyguladýðý ucuz fiyat listesinden yararlanamýyor. SSK ya verilen fiyatlara bakýldýðýnda, ilaç iþverenleri maliyet fiyatlarýný, olduðunun üstünde gösterdikleri, devlet ve vatandaþý zarara uðrattýklarý ortaya çýktý. Toprak, Medsan, Yeni Ýlaç ve Adilna-Sanovel gibi firmalarýn da aralarýnda bulunduðu bazý firmalar, SSK'ya ucuz ilaç satarken, Bað-Kur, Emekli Sandýðý ve özel poliklinikler ise bu "ucuz ilaç" fiyat listesinden yararlanamýyor. Türkiye ilaç pazarýnýn %20'sine sahip olan SSK, indirimli olarak aldýðý ilaçlarý ise hemen piyasadaki fiyatlara eþdeðer ücretlendirerek vatandaþ zarara uðratýlýyor. Kurum, %25 eczasý kârý olmadan ve imalatçý fiyatýnýn altýnda aldýðý ilacý SSK lýya parakende fiyatý üzerinden %20 katký payý ile satýyor. KDV'de ödemeyen SSK ayrýca zamlarý ilaca yansýtarak, milyarlarca lira kâr elde ediyor. Maliyet fiyatlarýnýn üzerinden %15-20 kâr elde ederek belirlenen ilaç fiyatlarýný daha yükseðe çekmek için maliyet fiyatlarýný yükselten ilaç firmalarýnýn, SKK'nin ucuz ilaç politikasý iþlemeye baþlamasý sonucunda, ilaçlarý gerçek maliyetinin üzerinde çok fazla kârla satýldýðý görüldü. Saðlýk ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikasý Ankara Þube üyesi Yalçýn Balkýs, ilaç firmalarýnýn 1998 Mayýs ayý içerisinde SSK'ya ilettikleri ilaç özel fiyat listelerinden bir derleme yaptý. Buna göre, ilaç fiyatlarýnýn nasýl þiþirildiðini gösterir tablolar kamuoyuna sunuldu. Adilna- Sanovel Ýlaç Sanayi Ticaret A.Þ. adlý ilaç firmasý SSK'ya verdiði fiyat listesinde 5mg'lik 20 tablet Amýokard adlý ilacýn 1 milyon 88 bin 791 liraya mal olduðunu, piyasada 1 milyon 706 bin liraya satýþa sunulduðunu bildirerek, SSK'ya 746 bin 346 liradan verilebileceðini belirtiyor. Ý.E. Ulagay Ýlaç Sanayi T.A.Þ. firmasýnýn da ayný þekilde, SSK'ya maliyetinin çok altýnda ilaç verdiði belirlendi. Onlarýn listesinde de 2 ml Andolar adlý ilacýn 510 bin 315 liraya mal olduðu belirtilerek, %15'lik KDV'li piyasa satýþ fiyatýnýn 799 lira olduðu kaydedildi. Ancak ilaç SSK'ya özel fiyattan 300 bin liraya verildi. 4

4 Tablo-2: SSK ilaçlarýnýn 2001 yýlý üretimi ve eþdeðerinin piyasa ortalamasý ile deðerlendirildiðinde SSK ya katkýsý Ölçü 2001 Yýlý Adet Birim Tutarý Piyasa Piyasa Ortalamasý Üretim Fiyatý Ortala- ile Fiyat Tutarý Ýlacýn Adý Hedefi masý Seskaljin Tb 10 lýk Poþet Seskamol Tb 10 luk Poþet Seskasid Tb 12 lik Poþet Sulfaprim Tb 15 lik Poþet Sulfaprim Fort Tb 15 lik Poþet Ýþaspin 80 mg. Tb 10 luk Poþet Ýþaspin 500 mg. Tb 10 luk Poþet Seroksen 250 mg.tb 10luk Poþet Seroksen 500 mg. Tb 12 lik Poþet Seskatidin 20 mg. Tb 10 luk Poþet Seskatidin 40 mg. Tb 10 luk Poþet Vitabeks Kaps 15 lik Poþet Seskasilin 500 mg.kaps 12 lik Poþet Seskasilin süsp. 250 mg Þiþe Trimosin 500 mg.kaps 12 lik Poþet Trimosin süs. 250mg.100 CC Þiþe Fizyolojik Gutt 20 cc. Þiþe Seskadeks Þurup Þiþe Benzalkonyum Cl 100 cc. Þiþe Benzalkonyum Cl 1000 cc Þiþe Hemodializ Sol litre Bidon TOPLAM TUTAR FARKI Burada dikkat çeken SSK'nýn ürettiði ilaç gruplarýndan indirim neredeyse %60-70'lere varýyor olmasýdýr. SSK Ýlaç Fabrikasýnýn Geliþmesi Neden Ýstenmemektedir? Bu sorunun cevabý 20 yýllýk SSK ilaç fabrikalarý sürecinde bulabiliriz. Sonucu biliyorsak eðer nedenini de bulabiliriz. Çünkü neden sonucun içinde gizli. Þöyle ki, burada amaç; kamunun piyasaya devir ile özel sektörün rekabet dezavantajlarýný ortadan kaldýrmaya yöneliktir yýlýnda SSK nýn piyasada 1 milyon liraya satýlan famodin 40 mg etkin maddeli olan mide ilacýný 60 bin liraya aldýysa bunun tek nedeni vardýr. Kendi fabrikalarýnda bunu ürettiði içindir. Kamu sektörü kamu çýkarlarýný önde tutan konumda kararlý olursa özel sektörün haksýz kazançlarýnýn sýnýrlanabileceði görülmüþtür. Uluslararasý sermaye yatýrýmlarýný, MAI ve Tahkim gibi antlaþmalarla girdikleri ülkelerin kamusal olanaklarýný kendi alanlarýna çevirmektedir. Bütün bunlar olup biterken hepsi globalleþme denilen uluslararasý sermayenin etkilerini artýrma sürecidir. Bundan dolayýdýr ki: SSK nýn ilaç fabrikalarý gibi SSK nýn saðlýk üniteleri de piyasa koþullarýna terk e- dilme süreciyle karþý karþýyadýr. Deðerlendirme SSK nýn ilaç fabrikasý sonraki yýllardaki tüm engelleme çabalarýna karþýn bugün iþlevini yerine getirebiliyor. SSK ilaç fabrikalarý yatýrým yapýlmasý halinde birçok ilaç kaleminde üretim yapabilecek kapasiteye ulaþabilir. SSK ilaç fabrikasý bugün için üretimde bulunduðu ilaç gruplarýnda (üretime girdiðinde) ihtiyacýn %90 ný karþýlayabilir durumdadýr. Þu anki üretim kapasitesi ile kurumda üretilen ilaç SSK nýn ilaç harcamalarý içinde %2,5 bir paya sahiptir. 5

5 Tablo-3: SSK ürünlerinin piyasadaki eþdeðerleri ile maaliyet ve fiyat karþýlaþtýrýlmasý Ýlacýn Adý Firma Adý Ambalaj Ýmalatçý Perakende Fiyat Adet Adet Þekli Satýþ Satýþ Onay Birim Birim Fiyatý Fiyatý Tarihi Fiyatý Fiyatý SSK ya % si Etkili Madde: 40 mg. Famotidin SESKATÝDÝN 40 Mg.Tab. SSK 1 X NEVOFAM 40 Mg.Tab. MUSTAFA NEVZAT 1 X GASTROFAM 40 Mg.Tab. ATABAY 1 X FAMOGAST 40 Mg.Tab. SABA. 1 X FAMOTEP 40 Mg.Tab. YENÝ 1 X FAMOSER 40 Mg.Tab. BÝOFARMA 1 X FAMEK 40 Mg.Tab. ABDÝ ÝBRAHÝM 1 X GASTROSÝDÝN 40 Mg.Tab. ECZACIBAÞI 1 X NEOTAB 40 Mg.Tab. DEVA 1 X PEPDÝF 40 Mg.Tab. SANOFÝ-DOÐU 1 X DUOVEL 40 Mg.Tab. SANOVEL 1 X DUOVEL 40 Mg.Tab. SANOVEL 1 X ORTALAMA 326 Etkili Madde: 500 mg. Metamizol SESKALJÝN Tab. SSK 1 X ANDOLAR Tab. Ý.ETHEM ULUGAY 1 X DEVALJÝN Tab. DEVA HOLDÝNG 1 X NOVALJÝN Tab. TÜRK HOECHST (AVE) 1 X ORTALAMA 178 Not: Bu deðerlendirme T.C. Saðlýk Bakanlýðý Ýlaç ve Eczacýlýk Genel Müdürlüðünün Kasým 2001 tarihinde onayladýðý fiyatlar üzerinden yapýlmýþtýr. Hemodializ Solüsyonunun piyasada muadili olmadýðý için karþýlaþtýrma yapýlmamýþtýr. Fabrika yönetimleri sunduklarý raporlarda fabrika açýlmadan önceki yýllardaki tüketime iliþkin verilere göre (hedef kitleye göre) üretim yaptýklarýný ancak ellerindeki stoklarýn giderek büyüdüðünü ve talebin giderek azaldýðýný, buna karþýn ayný grup ilaçlarýn özel sektörden alýnmaya devam edildiðini açýklamýþlardýr. Fabrika kurulduðu günden buyana en çok tüketilen ilaç grubu olarak belirlenen Alman firmasýna ait Novalgindir. Aðrý kesici, ateþ düþürücü olarak kullanýlan ilaç Seskaljin tablet olarak üretilmiþ, maliyet %100 düþmüþ ancak son yýllarda ucuz ilaç liste politikalarý ile satýn alýnacak 200 adet ilaç dizilerine girmiþtir. SSK nýn üretimde bulunduðu ilaç gruplarýnda piyasadan ilacýn alýmý engellenmelidir. Kaynaklar 1. SSK Faaliyet Raporlarý ve Ýstatistik Yýllýklarý. 2. SSK Saðlýk Ýþleri Genel Müdürlüðü belgeleri. 3."Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle Ýlaç" Dr Semih Þemin TTB Yayýnlarý. 4. "Rakamlarla Türkiye'de Saðlýk, Ýlaç, Eczacýlýk" Türk Eczacýlarý Birliði Yayýnlarý. 5. Petrol-Ýþ Sendikasý Yýllýðý. 6. "SSK Tarihi " A.Gürhan Fiþek, Þerife T. Özsuca, Mehmet Ali Þuðle. 7.Ýnternet Siteleri: Eczacýlar Odasýnýn: i. Saðlýk Bakanlýðýnýn: ii. Selçuk Ecza Deposu'nun: iii. SSK'nýn: 8. Saðlýk ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikasý (Ankara Þubesi Bülteni). 6