maliyet muhasebesi ders notlarý Gönderen : guliz - 18/12/ :27

Transkript

1 maliyet muhasebesi ders notlarý Gönderen : guliz - 18/12/ :27 MALÝYET MUHASEBESÝ Maliyet ve maliyet muhasebesi kavramlarýna geçmeden önce Ticaret ve Ticaret muhasebesi kavramlarýný belirlememiz konumuza yardýmcý olacaktýr. Çünkü ticaret muhasebesi diðer adýyla genel muhasebe hem diðer muhasebelerin kaynaðýný he o muhasebe sistemlerinin temelini oluþturmaktadýr. Onun için ticaret ve ticaret muhasebesine deðinmemiz gerekir. Ticaret ve Ticaret Muhasebesi : Çevremizde bakkal manav konfeksiyoncu gibi küçük ve orta ölçekli iþletmelere rastlamaktayýz. Pazarlamakta olduklarý mallarý kendileri üretmemiþler üretilmiþ mallarý üreticiden yada toptancýdan temin ederek bu mallara katkýda bulunmadan olduðu gibi be bir karla tüketicilere satarlar. Yapýlan bu faaliyete ticari faaliyet yada kýsaca ticaret diyoruz. Üretici Kuruluþlar Toptancýlar Perakendeciler Tüketiciler Yukarýda ki þekilde görüldüðü üzere mal üretici kuruluþlarca üretilmiþtir. Gerek toptancý gerek perakendeci kuruluþlarýn malýn ü etkileri katkýlarý olmamýþtýr. Bu kuruluþlar üretilmiþ mallarý alýp üzerine karlarýný koyup satmaktadýrlar. Yaptýklarý bu iþ ticare bu iþletmelere de ticari iþletme demek yerinde olmuþtur. Ticari iþletmelerin faaliyet akýþý Alýþ kar ve satýþ olduðundan bu akýþý muhasebeye Ticari muhasebe denmesi yerinde olmuþtur. Ticari iþletmede alýþtan satýþa kadar mal akýþýný fiyatý da dikkate ala bir þekil üzerinde izleyecek olursak: ALIÞ ALIÞ MALÝYET KAR SATIÞ FÝYATI GÝDERLERÝ------FÝYATI FÝYATI Yukarýdaki þekil þu gerçekleri ortaya çýkarmýþtýr. - Bir üretim iþletmesinin üretime baþlamadan önce ilk madde ve malzeme edinmesi gerekir. Edinilen bu maddeler muhasebede Ýlk madde ve malzeme hesabýnda izlenir. Bu stoklara üretim öncesi stok denilmektedir. - Stok kullanýmlarý ya da varlýk tükenmeleri gider olarak üretime yüklenmektedir. Daha sonra bu giderler birikerek üretilen mamullerin maliyetini oluþtururlar. - Bundan sonra üretilen mamullerin maliyeti, satýlan mamullerin maliyeti, kâr ve satýþ fiyatý kolayca saptanabilecektir. Satýlmayan mamullerse MAMULLER hesabýnda görünecektir. Bu stok; üretim sonrasý stoklarý olarak da tanýmlanmaktadýr. Dilerseniz bir de STOKLAR açýsýndan bir þekil çizelim. ÝLK MAD.MLZ ÜRETÝM MAMUL STOKLARI STOKLARI üretim öncesi stok üretim sonrasý stok Buraya kadar yaptýðýmýz açýklama ve çizdiðimiz þekillerde gördük ki; Bir üretim iþletmesinin öncelikle varlýklar edinmesi gerek Edinilen bu varlýklar üretimde kullanýldýkça gidere dönüþecek giderlerse birikerek, üretilen mamullerin maliyetini oluþturacaktý MALÝYET MUHASEBESÝNÝN AMÇALARI 1- Üretilen mal ve hizmetlerin birim maliyetlerini ölçmek, 2- Stoklarýn deðerlerini hesaplamak 3- Geleceðe yönelik planlarýn yapýlmasýna yardýmcý olmak 4- Giderlerin kontrolünü ve kalite standardýný korumak koþulu ile olanaklar ölçüsünde maliyetlerin düþürülmesini saðlayacak yön geliþtirmek 5- Seçenekler arasýnda karar vermek durumunda olan yöneticilere maliyetle ilgili düzenli etkili ve güvenilir bilgiler vermek. MALÝYET KAVRAMI Maliyet karþýmýza deðiþik görünüm ve hemde her konuda karþýmýza çýkan bir kavramdýr. Genel anlamýyla maliyet amaçlanan bir sonuca ulaþmak için katlanýlmasý gereken esirgemezliklerin parayla ölçülen toplamýdýr GÝDER MALÝYET ÝLÝÞKÝSÝ GÝDER: Ekonomik bir yarar saðlamak üzere varlýklarýn tüketilmesine denir. Ýþletmenin amacýna ulaþmasý için, edindiði varlýklar, bilançonun aktif kesiminde görünür. Ýþletme amacýna ulaþabilmek için b kullanmak zorundadýr. Bu kullaným sonucunda iþletme varlýklarýnda tükenme, azalma olacaktýr. Ýþte iþletme varlýklarýnýn tükenmesiyle ortaya çýkan bu azalma GÝDER dir. Varlýklar çeþitli amaçlarla kullanýlmaktadýr. Tükenmenin amaçlarýnýn çeþitl

2 GÝDERLERÝN ÇEÞÝTLÝLÝÐÝ ni ortaya çýkarýr. Bu anlamda; iþletme varlýklarýnýn tükenmesiyle oluþan giderleri amaçlarýna toplayabiliriz. 1- Ýþletme varlýklarýndaki tükenme, gelir elde etmek için oluþmuþsa; bu giderlere DÖNEM GÝDERLERÝ diyoruz. Bu giderleri mamullerin maliyetini etkilemesi elbette söz konusu deðildir. (Örnek: Fýrýndaki unun olduðu gibi satýlmasý, ekmeðin maliyetini etkilemez). 2- Ýþletme varlýklarýndaki tükenme üretim için oluþmuþsa bu giderlere ÜRETÝM GÝDERLERÝ diyoruz, çünkü bu giderler üre maliyetlerini oluþturacaktýr. (Örnek: Unun ekmek yapýmýnda kullanýlmasý durumunda kullanýlan un maliyeti, ekmeðin maliyetini oluþturacaktýr). 3- Bir de iþletme varlýklarýnýn amaçsýz boþa tükenme durumu var ki bu tükenmenin tamamýnýn ZARAR olarak düþünülmes Giderlerle ilgili söylediklerimizi bir þekil üzerinde göstermek istersek : Þekil 6 ÝÞLETME Gelir elde etmek için tüketilmiþse.dönem GÝDERÝDÝR. VARLIKLARI Üretim için tüketilmiþse...üretým GÝDERÝDÝR. Amaçsýz, boþa tüketilmiþse...zarardir. Þimdi, ÜRETÝM GÝDERLERÝNÝ biraz daha yakýndan izleyelim; GÝDERLERÝN SINIFLANDIRILMASI GÝDERLER; " Çeþitlerine, 1- Ýlk madde ve malzeme giderleri 2- Ýþçi ücret ve giderleri 3- Memur ücret ve giderleri 4- Dýþardan saðlanan fayda ve hizmetler 5- Çeþitli giderler 6- Vergi resim ve harçlar 7- Amortismanlar 8- Finansman giderleri " Fonksiyonlarýna göre, 1- Stok maliyet giderleri " Alýþ giderleri " Üretim giderleri a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri b) Direkt iþçilik giderleri c) Genel üretim giderleri 2) Dönem giderleri " Araþtýrma geliþtirme giderleri " Pazarlama satýþ ve daðýtým giderleri " Genel yönetim giderleri " Finansman giderleri " Giderlerin Ürünlere yüklenmesine göre sýnýflandýrýlmasý 1- Direkt Giderler Belirli bir mal veya hizmetin üretime doðrudan doðruya herhangi bir daðýtým anahtarý kullanmadan yüklenebilen giderlerdir. 2- Endirekt giderler Belirli bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doðrudan doðruya yüklenmeyip birtakým daðýtým ölçüleri ile yüklenebilen giderlerd " Giderlerin Faaliyet hacmi ile olan iliþkisine göre 1- Sabit giderler Belirli bir zaman dilimi ve hacmi içinde faaliyet hacmindeki atýþ ve azalýþlardan etkilemeden ayný kalan giderlerdir. 2- Deðiþken giderler Faaliyet hacmine baðlý olarak artan veya azalan giderlerdir. 3- Yarý deðiþken yarý sabit giderler -Yarý deðiþken giderler; Faaliyet hacmi durduðunda tamamen ortadan kalkmayan ancak faaliyet hacmine baðlý olarak artan veya azalan giderlerdir. Bakým onarým giderleri -Yarý sabit giderler; Belirli bir faaliyet aralýðýnda sabit olan bu hacým aþýldýðýnda sýçramalar gösteren giderlerdir. Gider Yerleri; Üretim ve hizmetlerin yapýldýðý ve maliyetlerin oluþtuðu birim içindeki bir yeri ifade eder. Bunlar ; Esas Üretim gider yerleri Yardýmcý üretim gider yerleri

3 Yardýmcý hizmet gider yerleri Üretim yerleri yönetimi gider yerleri Araþtýrma geliþtirme gider yerleri Genel yönetim gider yerleri Finansman gider yerleri Yatýrým gider yerleri 5 ÜRETÝM GÝDERLERÝ (MALÝYET GÝDERLERÝ) Üretim giderleri, mamulün ortaya çýkmasý için yapýlmasý zorunlu olan giderlerdir. Bu giderler olmadan üretim olmaz, mamul elde edilemez. Çünkü üretilen mamulün maliyetini bu giderler oluþturur. Üretim giderlerini üç grupta toplayabiliriz : 1- Ýlk madde ve malzeme giderleri, 2- Ýþçilik giderleri, 3- Genel üretim giderleri). Bu giderler; mamulün maliyetini doðrudan etkiliyorsa direkt, dolaylý yoldan etkiliyorsa endirekt giderler olarak adlandýrýlýrlar. Direkt giderlerle Endirekt giderlerin toplamý mamulün maliyetini oluþturur. Þimdi de MALÝYET sözcüðünü ele alalým: 6 MALÝYET (Toplam Maliyet Birim Maliyet) Üretimde kullanýlan ilk maddenin, iþçiliðin ve diðer üretim giderlerinin maliyeti, bize MAMUL MALÝYET ni verir. Mamul giderlerin maliyeti önce toplam maliyet þeklinde ortaya çýkar. Örnek; On takým elbise üretimi için: TL.lik madde ve malzeme, TL iþçilik ve TL de diðer üretim gideri yapýlmýþsa, toplam maliyet : TL dýr. Birim maliyet ise : mamulün toplam maliyetinin, üretilen mamul sayýsýna bölünmesi suretiyle bulunur, bu mamulün bir birim maliyetini ifade eder. Örneðimizde birim maliyet: ( /10) = TL.dir. Bu açýklamalardan sonra, maliyet muhasebesi sisteminde iþlemlerin akýþýný bir þema üzerinde görmenin zamaný gelmiþtir. Þimdi bunu görelim. 7 GÝDERLERÝN AKIÞI TABLOSUNUN TAÞIDIÐI ANLAM : A GENEL MUHASEBE MALÝYET MUHASEBESÝ : (Tablonun Üst Kýsmý) - Ýþletme varlýklarýnýn (stoklarýnýn edinilmesi; üretilen mamullerin elden çýkarýlmasý (satýþý) gibi iþlemlerin genel muhasebe prensipleriyle izlenebileceðini vurguluyor. - Maliyet Muhasebesi stoklarýn üretime alýnmasýyla baþlayýp, üretimin sonuçlanmasýna dek kullanýlabilecek bir iç muhasebe görünümündedir. B ÝÞLEMLERÝN SIRASI VE AKIÞI : ( Tablonun alt kýsmý ) - Öncelikle ilk madde ve malzemenin satýn alýnmasý, stoklanmasý; stoklarýn kullanýlmasý (üretime gönderilmesi) üretim, üretim stoklama (mamul stok ) ve mamul satýþ iþlemlerinin bir sýra düzeninde izleneceðini vurguluyor. C HESAPLAR ARASINDAKÝ AKIÞ VE ÝLÝÞKÝ : ( Tablonun Hesaplar Kýsmý ) - Tabloda görüldüðü gibi öncelikle; üretimde kullanýlacak ilk madde ve malzemeler ediniliyor, bunlar stoklar hesabýnda izleniyor ( - Stoklar üretimde kullanýldýkça, kullanýlan kýsýmlar gidere dönüþtürülerek, DÝREKT GÝDERLER ya da ENDÝREKT GÝDER üretim giderleri) hesaplarýnda izleniyor (2). - Gider hesaplarýnda biriken maliyet giderleri daha sonra yansýtma hesabý vastasýyla Yarý mamul üretim hesabýna yüklenirle (3). - YARI MAMUL-ÜRETÝM HESABI : Üretim dönemi süresince direkt ve endirekt tüm giderleri, yarý mamul-üretim hesabýnda to Bu hesapta toplanan maliyetler üretim dönemi sonunda Üretimi tamamlananlar Mamuller aktarýlýr (4). - YARI MAMULLER : Üretimi tamamlanan, yani satýþa hazýr mamuller; maliyet deðerleriyle MAMULLER HESABI na; iþlemi tamamlanmayanlar, maliyet deðerleriyle YARI MAMUL ÜRETÝM HESABI da kalýrlar. (6). - SATILAN MAMUL, MALÝYETÝ SATIÞ HESAPLARI : Satýþa hazýr mamullerden satýlanlar; maliyet deðerleriyle mamuller hesabýndan çýkartýlarak, satýlan mamullerin maliyeti hesabýna alýnýrlar (5). Satýlan mamullerin iþletme için bir tüketim olduðu kabulleniyorsak, SATILAN MAMULLERÝN MALÝYETÝde iþletme için bir üretim gideri hesabýdýr. Bu hesap dönem sonunda an sonuç hesap olan; DÖNEM KÂR / ZARAR hesabýna aktarýlarak kapatýr (7). Satýlan mamullerin (maliyet artý kâr) iliþkisi dikkate alýnarak satýþ fiyatý saptanýr. Satýlan mamuller, bu satýþ fiyatý üzerinden YURT ÝÇÝ SATIÞLAR HESABIna alýnýrlar (5). Bu da dönem sonunda DÖNEM KÂR / ZARAR hesabýna devredilir. Böylece maliyet iþlemlerinden dolayý gelir ve giderler bir hesa karþýlaþtýrýlmýþ olurlar (5) ve (7). - DÖNEM GELÝR VE GÝDERLERÝ HESABI KÂR / ZARAR HESABI : Üretimle ilgili olmayan varlýk kullanýmlarý (yada doðruda doðruya gelir elde etmek amacýyla yapýlan varlýk tüketimleri) DÖNEM GÝDERLERÝ hesaplarýndan birisinde izlenir. Üretimle il olmayan gelirler; Diðer Gelirler Ve Kârlar Veya Diger Olaðan Dýþý Gelir Ve Karlar Hesaplarýnda, GÝDERLER ise Olaðan Gide Zararlar Veya Diðer Olaðan Dýþý Gider Ve Zarar hesaplarýnda izlenirler Dönem sonunda sonuç hesaplarýnda toplanan giderler DÖNEM KÂR / ZARAR HESABIna aktarýlýrlar ( ve (9). Böylece; üretimle ilgisi olan ve olmayan tüm gelir ve giderler dönem sonu itibariyle ana sonuç hesabýnda (DÖNEM KÂR / ZARA toplanmýþ olurlar. Bu hesabýn kalaný ise, üretim iþletmesinin dönemsel faaliyetinin genel sonucunu gösterir. KAYIT DÜZENÝ ÖRNEK : 1 Mart 2002 tarihinde faaliyete baþlayan bir üretim iþletmesinin bu üretim dönemine iliþkin iþlemleri aþaðýda verilmiþ ve gerektiði kayýtlar hemen altýnda yapýlmýþtýr.

4 1 1 Mart 2002 tarihinde TL. Ýlk madde, TL Ýþletme malzemesi, ayrýca %12 KDV ödenerek satýn alýnmý KDV dahil tutarýn 1/3 nakit ödenmiþ, kalaný için senet verilmiþtir ÝLK MADDE VE MALZ. HS ÝNDÝRÝLECEK KDV. HS KASA HS BORÇ SENETLERÝ HS Ýlk madde ve malzeme alýmý 2 10 Mart 2002 tarihinde TL direkt ilk madde ve malzeme, TL lýk endirekt ilk madde ve malzeme kullanýldýðý saptanmýþtýr DÝREKT ÝLK MAD.MLZ.GÝDERLERÝ HS GENEL ÜRETÝM GÝDERLERÝ HS ÝLK MAD.MLZ.STOK HS Ýlk madde ve malzeme kullanýmý 3 - Mart ayý içinde gerçekleþen üretici iþçilik : TL yardýmcý iþçilik; TL dir. Bu ay içinde SSK iþveren payý; TL iþçi payý; TL. Gelir Vergisi kesintisi; TL ve damga vergisi kesintisi; TL ise; bu iþlemin kaydý; 720 DÝREKT ÝÞÇÝLÝK GÝDERLERÝ HS GENEL ÜRETÝM GÝDERLERÝ HS ÖDENECEK VERGÝ VE FONLAR HS Gelir Vergisi Damga Vergisi ÖDENECEK SOS. GÜV.KES. HS SSK Ýþv.Payý SSK Ýþv.Payý PERSONELE BORÇLAR HS Mart ayý iþçilik ücretlerinin kaydý 4 Üretimde kullanýlan varlýklarýn mart ayýna düþen amortisman gideri 900,000tl elektrik saatinden yapýlan tespite göre bu mali döneminde kullanýlan elektrik gideri toplamý 700,000tl dir. 730 GENEL ÜRETÝM GÝDERLERÝ HS MALÝYET GÝDER KARÞILIÐI 00 AMORTÝSMAN GÝDERL.RÝ DIÞ. SAÐ.FAY.VE HÝZMTL Þimdiyse, mamulün maliyetini oluþturacak giderlerin YARI MAMUL ÜRETÝM HESABINA devredilerek, üretimin maliyeti saptanmalýdýr. 151 YARI MAMUL - ÜRETÝM HS DÝREKT ÝLK MAD.MLZ.GÝD.HS DÝREKT ÝÞÇÝLÝK GÝDERLERÝ HS GENEL ÜRETÝM GÝDERLERÝ HS Üretim giderlerinin devir kaydý. 6 Mart ayý içerisinde üretimi tamamlanan mamullerin maliyetleri: TL olsun. Bu durumda dönem sonunda üretimi tamamlanmayan (yarý mamullerin) maliyeti ise: ( ) : TL olur. Kayýt ise; 152 MAMUL HS YARI MAMUL ÜRETÝM HS Üretim maliyetinin devir kaydý 7 - Mart ayýnda üretilen mamullerden maliyeti : TL. olan bir bölümü %12 KDV ile TL ye nakit olarak satýlmýþ ise; 100 KASA HS YURT ÝÇÝ SATIÞLAR HS HESAPLANAN KDV

5 Mamul satýþlarýnýn kaydý Ýþletme sürekli envanter yöntemini uyguluyorsa; Bu maddeye ek olarak, satýlan mamullerin maliyet tutarýyla mamuller hesabýndan satýlan mamullerin maliyeti hesabýna aktarýlmasý gerekecektir. Þimdi onu yapalým : 620 SATILAN MAMULLERÝN MALÝYETÝ HS MAMULLER HS Satýlan mamullerin stoktan devir kaydý 8 SATILAN MAMULLERÝN MALÝYETÝ hesabý GÝDER MAMUL SATIÞLARI hesabý GELÝR nitelikli olduðundan, bu hesa sonuç hesabý olan DÖNEM KÂR / ZARAR hesabýna devredilmeleri gerekecektir. 690 DÖNEM KÂR / ZARAR HS SAT. MAMULLER MALÝYETÝ HS Satýlan mamul maliyetlerinin devri YURT ÝÇÝ SATIÞLAR HS DÖNEM KÂR / ZARAR HS Satýþlarýnýn sonuç hesabýna devri Uygulama 1: 1,1, tarihinde faaliyete geçen Mavi Sanayi AÞ nin ocak ayý sonu stoklarý ile ocak ayý iþlemleri aþaðýda verilmiþtir. 1) 1,1,... KDV hariç tl Ýlk Madde ve Malzeme, yardýmcý madde, tl iþletme malzemesi alýnmýþ karþýlýðýnda tl çek, KDV+Kalaný için bono düzenlenip verilmiþtir. Bu mallarýn nakliyesi için KDV hariç 10.0 ödenmiþtir. 2) Ocak ayý ilk madde ve malzeme tüketimi aþaðýdaki þekilde olduðu saptanmýþtýr. Üretimde kullanýlan Ýlk madde ve malzeme tl Üretimde kullanýlan endirekt madde ve malzeme tl Üretimde kullanýlan iþletme malzemesi tl 3) 31,1... tarihinde, Fabrikada çalýþan iþçilerin Ocak ayý ücretleri toplamý tl dýr.bu ücretlerden gerekli kesintiler ( 70,000,000tl SSK primi, 10,000,000tl iþsizlik pirimi 2,000,000tl damga vergisi 154,800,000tl gelir vergisi) i yapýldýktan sonra iþçi ve usta baþlarýna ücretleri ödenmiþtir. Brüt ücretlerin analiz edilmesinde 350,000,000tl direkt iþçilik, 150,000,000tl endirekt iþ olduðu saptanmýþtýr. Ýþverene iliþkin SSK primi 97,500,000tl, Ýþsizlik pirimi 15,000,000tl dýr. 4) 31,1... tarihinde Fabrikadaki ana elektrik sayacý ilgili personel tarafýndan okunmuþ ve 31,12, tarihinden sonra tüketilmiþ enerji bedelinin tl olduðu hesaplanmýþtýr. 5) Ocak ayý Fabrika binasýnýn amortisman gideri 20,000,000tl iþ makinelerinin amortisman gideri 15,000,000tl olarak hesaplanmýþtýr. 6) Ocak ayýnda üretimi tamamlanan mamullerin üretim maliyeti 633,500,000tl olarak saptanmýþtýr. 7) 31,1... tarihinde yurt içinde bir toptancýya KDV hariç üretim maliyeti tl lýk mamuller 840,000,000tl satýþý yapýlmý bunun tl kýsmý daha önce kendisinden alýnan avans mahsup edildikten sonra tl çek kalan ve KDV için senet alýnmýþtýr. Maliyet dönemi sonu nedeniyle tüm hesaplar kapatýlmýþtýr. ÝSTENEN: a) 7/A ve 7/B seçeneklerine göre eþ zamanlý kayýt yöntemine göre kayýtlayýnýz. b) Maliyet akým þemasýnda gösteriniz. c) Satýlan Mamul Maliyeti tablosunu düzenleyiniz. Satýþlarýn Maliyeti tablosu Örnek: A sanayi iþletmesinin satýþlarýn maliyeti tablosu ile ilgili verileri aþaðýdaki gibidir. A) Stoklar ,1,2003 Ý.M.Malz 48,500,000 64,800,000 Y.Mamul 39,400,000 52,750,000 Mamul 75,500, ,800,000 B) Dönem içinde 258,000,000tl hammedde alýnmýþtýr 158,000,000tl direkt iþçilik gideri ödenmiþtir.

6 126,400,000tl genel üretim gideri yapýlmýþtýr. yapýlan satýþlar toplamý 529,600,000tl dýr. Ýstenen: Satýþlarýn maliyet tablosunu düzenleyin.dönem içinde 10,000 adet mamul üretildiðine göre toplam ve birim maliyetleri brüt satýþ karýný hesaplayýn. ============================================================================