TARAFSIZ KONTROLLÜK ve KLAS KURULUŞLARI. Gemi Inş. Yük. Müh. Ali Osman ADAK TÜRK LOYDU VAKFI Genel Müdürü

Transkript

1 TARAFSIZ KONTROLLÜK ve KLAS KURULUŞLARI Gemi Inş. Yük. Müh. Ali Osman ADAK TÜRK LOYDU VAKFI Genel Müdürü 10 Şubat 1993

2

3 TARAFSIZ KONTROLLÜK VE KLAS KURULUŞLARI * Hazırlayan: A. Osman ADAK Gemi İnşa ve Mak. Yük. Müh. Türk Loydu Genel Müd. KLÂS KURULUŞLARININ DOĞUŞU Bugünkü dünya piyasasında 5000 DW tonluk bir gemi küçük bir gemi sayılmakla birlikte, teknik özelliklerine ve yaşma göre 3-7 milyon US$ değerindedir. Buna göre DW tonluk bir geminin değerinin ne kadar büyük bir servet olduğu anlaşılacaktır. Ayrıca, günümüzde 5000 yolcu taşıyabilen çok lüks gemiler (takribi 750 milyon $) yapılmaya çalışılmaktadır. Bunun yanında gemiler hemen hemen kredi ile inşa edildiğinden kredi faizleri ile beraber gemi bedelinin iki katı oranında ödeme yapmak gerekmektedir. Bu kadar yüksek maliyetteki bir geminin elbette ömürlü ve güvenli çalışabilecek şekilde olması gerekmektedir. Ayrıca, gemiler zaman zaman kendi değerinin çok üzerinde değerdeki yükleri de taşıma durumundadır. Bütün bunların üstünde, gemilerde hayat değerleri maddi rakamlarla ölçülmesi mümkün olmayan gemi personelinin ve binleri aşan yolcunun taşındığı da unutulamaz. Bu durumda bir geminin içindeki yolcusu ve personeli için, gemi sahibi için, yükün sahibi için ve nihayet bayrağını taşıdığı ülkesi için güven verici olması kaçınılmazdır. Gemiler, çalıştıkları denizlere ve koşullara göre yapılarının ve donatımlarının güvenliği oranında sigorta edileceklerdir. Sigortacılar ise bu güvenliği kanıtlayan belgelere dayanmak zorunluluğundadır. Denizcilikle ilgili devlet otoriteleri de güvenliği kanıtlayan belgelere dayanarak işlem yaparlar. -1-

4 Bu görüşler yaklaşık 350 yıl önce ilk kez İngiltere'de ortaya atılmış ve gemilerin güvenliğini kanıtlayan belgeleri verebilecek kuruluşların oluşturulması düşünülmüştür. Başlangıçta tekne ve yük sigortacılarının teknik danışmanlığını yapmak üzere oluşturulan ilk kuruluş, bir başka deyimle ilk Loyd, zamanla inşa kaidelerini, can ve mal güvenliği için gereken donanımların en yüksek standartlara göre sağlanması kurallarını tesbit eden yayınlar yapmış ve çok sonraki yıllarda geliştikçe araştırmalara da yönelmiştir. Denizcilerin gayet açık şekilde ortak atılım riski (joint venture) olarak açıkladıkları, gemi taşımacılığının güveni olan sınıflandırma kuruluşlarının doğuşu 17 nci yüzyıl koşullarında Londra'da Edward Lloyd'un kahvehanesinde başlamıştır. Gemi sahiplerinin, yük sahiplerinin, sigortacıların, sefere çıkacak veya seferden dönmüş olan gemiler konusunda birbirlerinden bilgi almaya uğraştıklarını gören E. Lloyd, kahvehanesine müşteri çekmek amacıyla bilgi sağlama gereğini bizzat karşılamayı görev edinmiştir. Bilgileri başlangıçta kahvehanesinde okuyarak açıklayan E. Lloyd daha sonra 1696'da İngiltere'nin en eski özel gazetelerinden biri sayılacak "Lloyd's News" ü yayınlayarak müşterilerine dağıtmaya başlamıştır. İlk Lloyd's List 1734'de yayınlanmıştır. Lloyd'un verdiği bilgi ile, gemilerin tonajı, sefer programları, yapı güvenlikleri, personelinin yeterliliği, hasar ve kaza durumları güvenilir şekilde tesbit ve ilan edildiğinden, iş adamları ve sigortacılar için hataya düşmek ve aldanmak olasılığı azalmış ve kahvehane, devam-edilmesi gereken bir kulüp niteliğini kazanmıştır. 1713'de Edward Lloyd'un ölmüş olması artık iyice oluşmuş bulunan köklü kuruluşun gelişmesine negatif bir etki yapmamıştır. Böylece dünyada ilk kez 1688 yılında Edward Lloyd'un önderliğinde konunun önemini değerlendiren sigortacıların ve bir ölçüde gemi inşaatçılarının atılımları ile -2-

5 Londra'da bir birlik oluşturulmuştur. Sonradan bu kuruluş 1760 senesinde "Lloyd Register of Shipping" adını almıştır. Kuruluş 1764 yılında ilk kitabını yayınlamıştır. Görülmektedir ki ilk gerçek sınıflandırma kuruluşunun tarihi 230 yıla yaklaşmaktadır. Denizcilik ve gemi inşaatı konuları ile ilgilenen ülkeler sıra ile kendi sınıflandırma kuruluşlarını kurmuşlardır. 1828'de Fransa'da "Bureau Veritas" 1861'de İtalya'da "Registre Italiano Navale" 1862'de Amerika'da "American Bureau of Shipping" 1864'de Norveç'te "Det Norske Veritas" 1867'de Almanya'da "Germanischer Lloyd"» kurulmuştur. Bu isimlerden bazıları kuruluş tarihlerindeki isimler olmayıp, o kuruluşun bugün bilinen ismidir. Örneğin American Bureau of Shipping'in ilk ismi American Shipmasters Association idi ve bugünkü ismi 1898 yılında aldı. Dünya ülkelerinden denizcilikle ve özellikle gemi inşaatı endüstrisi ile ilgilenmeye başlayanlar gelişmeye başladıklarında kendi milli sınıflandırma kuruluşlarını kurma yoluna girmişlerdir. Şunu hemen belirtmek gerekir ki, bu tip bir güvenlik kuruluşunun gerektiği gibi çalışabilir duruma gelebilmesi için, o ülkenin gemi inşaatı endüstrisi gelişmiş olsa bile, uzun yıllan aşan çalışma dönemi lazımdır. Bu nedenle başlangıçta uluslararası düzeyde tanınmış bir sınıflandırma kuruluşunun işbirliği gerekmiştir. Öyle ki, son 25 & 30 yıldan beri dünyanın bir numaralı gemi inşaatçı ülkesi niteliğini koruyan Japonya'da bile milli sınıflandırma kuruluşu başlangıçta bu yolu izlemiştir. Milli sınıflandırma kuruluşlarının bir kısmı, armatörleri, endüstrileri ve devlet otoriteleri tarafından desteklendikleri oranda gelişmişler ve bunlardan bazıları zamanla uluslararası düzeyde çalışan kuruluş niteliğini kazanmışlardır. Sınıflandırma kuruluşlarının zamanla verdikleri güven oranında kara endüstrisine de hizmet vermeye -3-

6 başladıkları ve kara endüstrisinde kullanılan çok sayıda değişik imalata da belge verdikleri görülmüştür. İngiltere'de, İtalya'da, Amerika'da daha sonradan benzer başka kuruluşlar kurulmuşsa da bunlar sonradan ana kuruluşa katılmışlardır. TARAFSIZ KONTROLLÜK Görüldüğü gibi, gemilerde can ve mal güvenliğinin sağlanması ve bunun belgelenmesine dönük hizmetlerin başlangıcı 350 yıl öncesine dayanmaktadır. Bu durum, geminin projelendirilmesinden başlayarak malzemesi, işçiliği ve ana ve yardımcı makinaları, dümen makinası, ırgatı, zinciri, çapası, şaftı, pervanesi, borular, valflar, ana ve yardımcı elektrik tevzi tabloları, güç ve aydınlatma kabloları, buhar veya sıcak su kazanları, hava ve oksijen tüpleri, vinçler, elektrik motorları, pompalar, kompresörler, dişli kutuları, can filikaları, mataforalar v.b. nin belirli kurallara göre projelendirilerek istenen kalitede imal edilmeleri gereğini ortaya çıkarmıştır. Bunu sağlamak için de, kurallar (standartlar) getirilmiştir. Bu kurallar söz konusu mal için hesaplamaları, projelendirmeyi ve imalatta dikkat edilecek hususları, yapılacak kontrollar ile test ve tecrübeleri kapsar. Bunun sonucu ise, seri üretim olanağı ile kalitenin yükselmesinin sağlanmasıdır. Yukarıda özet olarak sayılan makina, malzeme ve teçhizat, A kuruluşundan klas alacak bir gemide kullanılacak ise, prensip olarak bunların da A kuruluşunun kendi kurallarına veya kabul ettiği standarda göre ve onun kontrolunda imal edilerek sertifikalanmış olmaları gerekir. Dünyadaki genel uygulama da bu şekildedir. Bunun bir diğer anlamı da, söz konusu malın alıcı adına ve onun talebi üzerine imalat kontrolünün yapılarak kurallara veya standartlara göre imalatının sağlanmasıdır. Klas kuruluşları bu hizmeti, ahşap tekne ve yelkenli sevk sistemi zamanından beri yapmaktadırlar. Gemilerde demir çelik ürünlerinin kullanılması ve sevk sisteminin buhar makinasına geçmesi ile hizmetin devamı tersane dışına çıkmıştır. Geminin -4-

7 inşaatında kullanılan demir çelik ürünleri, sevk sistemine ait makina, malzeme ve teçhizatlar, tersane dışındaki fabrikalarda üretildiği için klas kuruluşu bunların imalat kontrollarmı, fabrika dünyanın neresinde olursa olsun yapmak durumundadır. Yüzyılları aşan bu hizmet, Was kuruluşlarına çok büyük bir tecrübe ve bilgi birikimi sağlamıştır. Ayrıca yeterli olanağa kavuşan klas kuruluşlarında ise, büyük araştırma merkezlerinin kurulmasına imkan vermiştir.. A Gemide kullanılan bu kadar çok değişik endüstri ürününün alıcı adına imalat kontrolünü yapan klas kuruluşlarının, gemide kullanılmayan endüstri ürünlerinin de tarafsız kontrollüğünü yapmaları doğaldır. Özellikle son 50 yıldır klas kuruluşları bir standarda ve/veya projeye göre imal edilecek makina ve malzemenin alıcı adına imalat kontrolünün yapılması konusunda büyük hizmetler vermişler ve başkrı göstermişlerdir. Bünyelerinde ihtisas bölümleri oluşturarak tarım sektöründen, uçak ve uzay sanayii ile petrol platformundan boru hattına, kazan, basınçlı kap ve kaldırma makinalannm imalat kontrolü veya yıllık bakım kontrolundan, tıbbi cihazların yıllık bakım kontroluna kadar çok değişik alanlarda hizmet verir duruma gelmişlerdir. Bu gelişme, güvenilir olarak, çalışmalarının yanında ulusal kuruluşlar olarak devletleri ve ülkelerinin diğer kuruluşlarınca da özellikle desteklenmeleri ile gerçekleşmiştir. Örneğin Alman Loydu (Germanischer Lloyd) ile Alman Ulaştırma Bakanlığı arasında 50 yıldan beri işbirliği yapılır. Aynı şekilde Alman Deniz Kuvvetleri ile de işbirliği vardır. Bir diğer uç örnek, 10 yıl önce Norveç Hükümeti, Norveç Loydu (Det Norske Veritas) na tıbbi cihazların yıllık bakım kontrollarmm yapıldığının denetlenmesi ve belgelenmesi görevini vermesidir. Bu durumda tarafsız kontrollük, bir sanayi ürününün öngörülen standarda/standartlara göre alıcı adına imalat kontrolünü yapmaktır denebilir. Bu kontrolü yapan kuruluşa da tarafsız kontrollük kuruluşu denir. Hizmetin talep ve yerine getirilişini şematik olarak göstermek gerekirse: -5-

8 Bu kuruluşların yapısı geleneksel olarak, tüm dünyada bir kişi veya kuruluşla (devlet dahil) organik bağlarının olmaması şeklindedir. Bu nedenle Vakıf statüsündedirîer. Yaptırım güçleri yoktur. İmalat, öngörülen standart/standartlara ve projesine uygun olmaz ise yapabilecekleri, sertifika/belge vermemektir. Bunun için tamamen güven esasına göre çalışan kuruluşlardır. TÜRK LOYDU Bir zamanlar Halic'in tüm kıyıları tersane olan ülkemizde, Osmanlı İmparatorluğu'nun gerileme dönemi ile birlikte tersanecilik ve gemi inşaatı da gerilemiştir. Cumhuriyetin kurulması ile ülkemizde deniz taşımacılığına önem verilmeye başlanmış, ancak gemi inşa olanakları olmadığı için çok sayıda geminin yurt dışında inşa ettirilmesi veya mevcut gemi olarak satın alınması suretiyle ticaret filosu teşkiline gidilmiştir. Cumhuriyet döneminde ülkemizde gemi inşaatına ciddi olarak başlanması yıîlanndadır. Özellikle de 6500 DW tonluk Abidîn Daver adlı yük gemisinin inşaatına başlanması, ülkemizde gemi inşaatının uluslararası kurallara göre ilk ciddi başlangıcı kabul edilir. Bir ülkede şayet bir sektör uluslararası düzeyde gelişecek ve kendini kabul ettirecek ise, o sektörü oluşturan tüm birimlerin birbirine paralel olarak oluşması ve gelişmesi gerekir. Ülkemizde deniz taşımacılığı gelişecek ve dünya pazarlarından pay alacak ise, bu gemileri inşa ve tamir edecek tersaneler de gelişmeli aynı zamanda bu -6-

9 gemilerin uluslararası kurallara göre inşa edilmelerini denetleyen ve belgeleyen ulusal bir kuruluş da olmalıdır. Benzer şekilde, uluslararası pazarlara endüstri ürünü satacak sanayimizin gelişmesi, alıcıların istediği standart ve kalitede malm üretiminin sağlanması ile mümkündür. Alıcı ise istediği standart ve kalitede üretim yapıldığının, kabul edebileceği bir kuruluş tarafından belgelenmiş olmasını ister. Ülkemizde eîbetteki yabancılar bu hizmeti yapmaktadır. Ancak ulusal sanayi için ulusal, tarafsız kontrollük kuruluşu da olmalıdır. Bu kuruluşun ülkemizde standart ve kalite anlayışının yerleşmesine de büyük katkısı olacağı açıktır. İşte bu görüşlerin ışığında 1954'lerde T.M.M.O.B. Gemi Mühendisleri Odası Yönetimi bugünkü Türk Loydu'nu oluşturma çalışmasına başlamıştır. O tarihte yürürlükte olan T.M.M.O.B. kanunundaki yetki ve Gemi Mühendisleri Odası tüzüğünde yapılan değişikliklerin verdiği olanakla, 7 yıllık özverili bir çalışma sonrası Şubat 1962 tarihinde Türk Loydu'nun ilk Genel Kurulu toplanarak yönetim organlarını belirlemiş ve tesis senedi oluşturularak yürürlüğe girmiştir yılında medeni kanunda yapılan bir değişiklik ile tüm tesislerin Vakıf olması hükmü getirildiğinden, Türk Loydu bu tarihten sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün denetimine bağlı bir Vakıf olarak çalışmaktadır. Esasen pek çok klas kuruluşu da Vakıf statüsündedir. Sosyalist ülkelerde ise devlet kuruluşudur. Türk Loydu ilk gemi klaslamaya, kurulduğu yıl bir römorkör ve küçük bir tanker ile başlamıştır. Kara Endüstrisinde ise ilk imalat kontroluna, 1964 yılında 2 adet skoç tipi kazan ile başlamıştır. Türk Loydu günümüzde 3 ana teknik bölümle hizmet vermektedir. Bunlar Deniz Endüstrisi, Kara Endüstrisi, Plan Kontrol ve Araştırma Bölümleridir. Kuruluşumuz Endüstri Bölümü yoğun olarak aşağıdaki konularda tarafsız kontrollük hizmeti vermektedir. -7-

10 - Demir-çelik ürünleri imalat kontrolü - Kazan ve basınçlı kap imalat kontrolü - Değişik çelik konstrüksiyonların imalat kontrolü (bu konuda çoğunlukla kaldırma makinalan için talep gelmektedir) - Değişik tipte döküm imalatlar - Dizel motor, alternatörler ve kompresör - Elektrik tevzi tabloları ve kablo imalat kontrolü - Isıtma, havalandırma ve iklimlendirme proje ve hesap kontrolü - Kaynakçı sertifikalandırılması - Kaynak elektrodu imalat ve yıllık kontrolü - NDT kontrollar (tahribatsız muayene) - Kaynak usul onayı - fabrika imalat usulü yeterliliğinin onaylanması - Kazan, basınçlı kap, kompresör ve kaldırma makinalarmın yıllık bakım kontrollarının yapılmasının kontrolü ve belgelenmesi - Çok değişik gözetim işleri, örneğin kamyon lastiği, coca cola şişesi, cevher, pencere camı, ahşap telefon direği, mobilya v.b. Türk Loydu'na bu hizmet talepleri çoğunlukla, aşağıda yazılı standartlara göre kontrolların yapılması isteği ile gelmektedir. Türk Loydu kuralları, TSE standartları, AD Mark Blatter, ASME, TRD, TRG, AWS, API, FEM, ISO, DİN v.b Yılında kuruluşumuz Endüstri Bölümü 130 kazan ve 110 basınçlı kap imalat kontrolü, 254 kaynakçı sertifikalanması, 56 çeîik levhanın sertifikalanması, 28 kaynak usul onayı, 10 boru sertifikalanması, 199 basınç deneyi, 61 kaynak elektrodu yıllık kontrolü, 13 radyografik film değerlendirme raporu, 78 kazan ve basınçlı kap yıllık bakım kontrol raporu ve 53 diğer işler olmak üzere 992 adet belge düzenlemiştir yılından 1992 sonuna kadar ise 3500 civarında kazan ve 1200 civannda basınçlı kap kontrolü yapmıştır. -8-