MENKUL SERMAYE GELİRLERİNİN 2005 YILI VERGİ REHBERİ

Transkript

1 MENKUL SERMAYE GELİRLERİNİN 2005 YILI VERGİ REHBERİ

2 SUNUŞ Menkul sermaye gelirlerinin vergilendirilmesi, son yıllarda gittikçe önem kazanan ve geniş kitlelerin parasını değerlendirdiği para ve sermaye piyasalarında küçük veya büyük yatırımı olanlar bakımından hem güncel hem de önemli bir konu. Eğer belirli koşullar gerçekleşmişse, bu piyasalardan 2004 yılında gelir elde edenlerin, 1-15 Mart 2004 tarihleri arasında beyanname verip, vergilerinin ilk taksitini de 31 Mart 2004 tarihine kadar ödemeleri gerekecek. Mevduat, repo, hisse senedi, menkul kıymet yatırım fonu, Hazine bonosu ve Devlet tahvili gibi farklı nitelikteki para ve sermaye piyasası yatırım araçlarının vergilendirilmesi ve beyan esasları farklılık gösterir. Bu gelirlerin vergilendirilmesine yönelik düzenlemeler, çoğu yatırımcı tarafından anlaşılması zor ve karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu çerçevede, hangi gelir için beyanname verilip hangileri için verilmeyeceği, beyanname verilmesi durumunda vergisel yükümlüklerin ne olacağı konusunda yatırımcıları bilgilendirmek amacıyla bu rehberi hazırladık. Konuyla ilgili açıklamalarda özellikle herkesçe anlaşılabilir, sade bir dil kullanmaya çalıştık. Diğer yandan, menkul sermaye gelirlerinin beyan ve vergilendirme esasları 2006 yılından itibaren yürürlüğe giren 5281 sayılı Kanun ile bazı değişikliklere uğradı. Bu nedenle, 2004 yılında elde edilen gelirlerin yanısıra 2005 ve 2006 yıllarında elde edilen menkul sermaye gelirlerinin vergilendirilme ve beyan esaslarına ilişkin olarak da bilgi vermeyi uygun gördük. Çalışmamız ilgililere yararlı olduğu ölçüde, bizler de yatırımcıları bilgilendirme görevini yerine getirmenin mutluluğunu duyacağız. Saygılarımızla, Deloitte Türkiye NOT: Rehberin hazırlanmasında azami mesleki özen ve dikkat gösterilmiş olmakla birlikte, DRT Denetim Revizyon Tasdik Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş. (Member of Deloitte Touche Tohmatsu) bu Rehberde yer verilen açıklamalar nedeniyle kişilerin uğrayabilecekleri zarar için herhangi bir sorumluluk kabul etmez. İlgililerin yanlış yapmamak için profesyonel danışmanlık almaları tavsiye olunur DRT Denetim Revizyon Tasdik Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş.

3 TAM MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERİN 2004 YILINDAKİ MENKUL SERMAYE GELİRLERİNİN BEYAN ESASLARI (ÖZET TABLO)(*) Tutarı Ne Olursa Olsun BEYAN EDİLMEYECEKLER 750 milyon TL yi Geçerse BEYAN EDİLECEKLER BELİRLİ TUTARI GEÇERSE BEYAN EDİLECEKLER(**) Mevduat faizleri (döviz tevdiat hesaplarından ve Takasbank ta değerlendirilen paralardan elde edilenler dahil, yurtdışındaki off-shore hesaplardan elde edilenler hariç) Menkul kıymetler yatırım fonu katılma belgeleri kâr payı (A ve B tipi yatırım fonu alım-satım kazancı) Üç aydan daha fazla süreyle elde tutulduktan sonra elden çıkarılan Borsada işlem gören hisse senetlerinden elde edilen alım-satım kazançları Bir yıldan daha fazla süreyle elde tutulduktan sonra elden çıkartılan, tam mükellef (kanuni ve iş merkezi Türkiye de bulunan) kurumların hisse senetlerinden elde edilen alım-satım kazançları Özel finans kurumlarında (faizsiz bankacılık) açılan hesaplara ödenen kâr payları Repo geliri İvazsız (örn. veraset veya bağış yoluyla) iktisap edilen hisse senetlerinden elde edilen alım-satım kazançları tarihinden itibaren düzenlenen şahıs sigorta ve bireysel emeklilik poliçeleri dolayısıyla elde edilen gelirler 1998 ve önceki yıl karlarının dağıtımından elde edilen kar payları (temettü) Karın, yedeklerin ve özsermaye enflasyon farklarının sermayeye ilavesi nedeniyle elde edilen kar payları (bedelsiz hisse senetleri) Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsalarında yapılan işlemlerden elde edilen kazançlar Yurt dışında elde edilen bütün menkul sermaye gelirleri (faiz, repo, temettü, alım-satım kazancı vd.) Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kâr paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri Her nevi alacak faizleri (TL cinsinden elde edilenlerde % 43,8 indirim oranı uygulandıktan sonraki tutarı dikkate alınır) NOT: 750 milyon liralık beyan sınırı yukarıda sayılan gelirlerin tamamının toplamına uygulanır. Brüt lirayı geçen; yatırım ortaklıkları hisse senetlerinin kâr payları (temettü)(***) Brüt toplamı 28 milyar lirayı geçen; diğer kurum kâr payları (temettü) ve iştirak hisselerinden doğan kazançlar (ltd. şirket ve iş ortaklıkları ortaklarının ve komanditerlerin kâr payları)(***) TEFE endekslemesinden sonraki toplamı 12 milyar lirayı geçen; Borsada işlem görenlerde üç aydan kısa süreli (diğer tam mükellef kurum hisse senetlerinde bir yıldan kısa süreli) hisse senedi ile 26/7/2001 den önce ihraç edilmiş DT ve HB alım-satım kazançları (Eurobond dahil) Toplamı lirayı geçen; 26/7/2001 den önce ihraç edilmiş Devlet tahvili (DT) ve Hazine bonosu (HB) faizi ile özel sektör tahvil bono faizleri (TL cinsinden) Toplamı lirayı geçen; 26/7/2001 den sonra ihraç edilmiş Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizi (TL) ve Eurobond dahil bunların alım-satım kazancı Endeks veya kur farkı hariç toplamı lirayı geçen; 26/7/2001 den sonra yurt içinde ihraç edilmiş döviz cinsinden veya herhangi bir değere endeksli HB ve DT ile Eurobond faizi Endeks ve kur farkı hariç lirayı geçen; 26/7/2001 den önce ihraç edilmiş döviz cinsinden veya herhangi bir değere endeksli HB ve DT faizi (Eurobond dahil) lirayı geçen; Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı ile Özelleştirme İdarelerince ve özel sektörce çıkarılan menkul kıymetlerin TL cinsinden gelirleri Endeks veya kur farkı hariç lirayı geçen; Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı ile Özelleştirme İdarelerince ve özel sektörce çıkarılan menkul kıymetlerin döviz veya endeks cinsinden gelirleri (*) Tablo sadece beyanname verilip verilmeyeceğine ilişkin bilgi vermektedir. Ne kadar gelir beyan edileceğinin tespiti için Rehberdeki açıklamalara bakılmalıdır. (**) Bu sütunda sayılan gelirlerin birden fazlasının elde edildiği durumda, belirtilen tutarlardan daha az gelir elde edildiğinde de beyanname vermek gerekebilir. Beyan sınırını belirten tutarlar genel bir bilgi vermek amacıyla verilmiştir. Yanlış yapmamak için ilgili bölümdeki açıklamalara başvurulmalıdır. (***) Kâr payının 2003 yılı kazancından dağıtıldığı varsayılmıştır.

4 İÇİNDEKİLER SAYFA 1. GENEL BİLGİ 1.1. Bu Rehber Kimin İçin Hazırlandı? Menkul Sermaye Geliri Menkul Sermaye İratları Değer Artışı Kazancı (Menkul Kıymet Alım Satım Kazancı) İndirim Oranı (Enflasyon İndirimi) Uygulaması TEFE Endekslemesi Menkul Kıymet Alım-Satım Zararının Kazançtan İndirilmesi (Mahsubu) Menkul Sermaye Geliri Ne Zaman Elde Edilmiş Sayılır? Menkul Sermaye İratlarında (Faiz, Repo, Kar Payı) Beyanname Verme Sınırının Geçilip Geçilmediği Nasıl Belirlenir? Ticari ve Mesleki Kazanç Sahiplerinin Menkul Sermaye İratlarının Durumu Vergi Matrahı 9 2. HİSSE SENEDİ VE ÖDÜNÇ MENKUL KIYMET KOMİSYONLARI Genel Olarak Hisse Senedi Alım-Satım Kazançları Beyan Edilmeyecek Hisse Senedi Alım Satım Kazançları Beyan Edilecek Hisse Senedi Alım Kazançları Hisse Senedi Alım Satım Kazancında Elde Bulundurma Süresinin ve Vergi Matrahının Tespiti Elde Bulundurma Süresinin Belirlenmesinde Hisse Senetlerinin İktisap Tarihinin Tespiti Sermaye Artırımları Dolayısıyla Sahip Olunan Bedelsiz Hisse Senetlerinin Maliyet Bedeli Geçici İlmühaberler Kayden İzlenen Hisse Senetleri Hisse Senedi Kar Paylarının (Temettü) Beyanı ve Vergilenmesi Genel Olarak Bedelsiz Hisse Senetlerinin Durumu Ödünç Menkul Kıymet Komisyonları YATIRIM ORTAKLIĞI HİSSE SENETLERİNİN KAR PAYLARININ BEYANI VE VERGİLENMESİ DEVLET TAHVİLİ (DT) VE HAZİNE BONOSU (HB) Genel Olarak /7/2001 den Sonra İhraç Edilmiş DT ve HB ndan Elde Edilen Gelirler Faiz Geliri İstisna Uygulaması Alım Satım Kazancı İstisna Uygulaması /7/2001 den Önce İhraç Edilmiş DT ve HB nden Elde Edilen Gelirler Faiz Geliri Alım Satım Kazancı EUROBONDLAR Genel Olarak 44

5 /7/2001 den Sonra İhraç Edilen Eurobondlardan Elde Edilen Gelirler Faiz Geliri Alım Satım Kazancı İstisna Uygulaması /7/2001 den Önce İhraç Edilen Eurobondlardan Elde Edilen Gelirleri Faiz Geliri Alım Satım Kazancı Yabancı Kurum ve Kuruluşlarca İhraç Edilen Eurobondlar MEVDUAT VE REPO YATIRIM FONLARI KATILMA BELGESİ KAR PAYLARI ÖZEL SEKTÖR TAHVİLİ Faiz Geliri Alım Satım Kazancı BORSA PARA PİYASASINDA (TAKASBANK TA) ELDE EDİLEN FAİZLER VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSALARINDA YAPILAN İŞLEMLERDEN ELDE EDİLEN KAZANÇLAR MENKUL SERMAYE GELİRLERİNDEN 2006 YILINDA ELDE EDİLEN GELİRLERİN VERGİLENDİRİLME VE BEYAN ESASLARI TÜRKİYE DE YERLEŞİK OLMAYANLARIN (DAR MÜKELLEFLERİN VERGİLENDİRİLMESİ) BEYANNAMENİN VERİLMESİ VE VERGİLERİN ÖDENMESİ Genel Olarak Aile Bireylerinin Gelirlerinin Beyanı VERGİ TARİFESİ BEYAN EDİLEN GELİR ÜZERİNDEN ÖDENEN VERGİLERİN MAHSUBU DİE TOPTAN EŞYA FİYAT ENDEKSİ (1994 =100) ÖRNEKLER 79 Hazine bonosu faizi ve repo geliri 79 Mevduat faizi ve Devlet tahvili faizi 79 Yatırım ortaklığı kâr payı, diğer kurum kâr payı ve MKYF katılma belgesi kâr payı 79 Yabancı kurumdan ve Türkiye de yerleşik bir kurumdan elde edilen kâr payı 80 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ndeki (off-shore) banka mevduatından elde edilen TL Faizi 81 Off-shore hesaptan yabancı para cinsinden elde edilen faiz ve yurt içinde TL cinsinden 81 elde edilen mevduat faizi Hisse senedi alım-satım kazancı 82 Hisse senedi ve Hazine bonosu alım-satım kazancı 83 26/7/2001 den sonra ihraç edilmiş Eurobond alım-satım kazancı ve 26/7/2001 den önce ihraç edilmiş TL cinsinden HB faizi 84 26/7/2001 den sonra ihraç edilmiş Eurobond faizi ve TL cinsinden HB faizi 85 Yabancı menkul kıymet yatırım fonu katılma belgesi alım-satım kazancı 86 İşyeri kirası, Devlet tahvili faizi, hisse senedi kar payı 86

6 1. GENEL BİLGİ 1.1. Bu Rehber Kimin İçin Hazırlandı? Menkul sermaye gelirlerinin vergilendirilmelerine ilişkin açıklamaların yer aldığı bu rehber, 2004 yılında faiz, kâr payı, repo geliri ile hisse senedi, bono ve tahvil gibi menkul kıymetlerden alım-satım kazancı elde eden gerçek kişi bireysel yatırımcılar için hazırlanmıştır yılında elde edilen söz konusu gelirlerin vergilendirilme esaslarına da ayrıca yer verilmiştir sayılı Kanun ile Gelir Vergisi Kanununa eklenen Geçici 67 nci Madde çerçevesinde tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan ve menkul kıymet alım-satım kazançlarında bir nevi kaynakta vergi kesintisi esasına dayalı vergileme rejimi hakkında da ayrı bir bölümde bilgi verilmiştir. Açıklamalar Türkiye de yerleşik tam mükellef gerçek kişilerin durumu esas alınarak yapılmıştır (çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları Türkiye de yerleşik sayılmamakta, bunlar dar mükellef kabul edilmektedirler). Türkiye de yerleşik olmayan dar mükellefler için ayrı bir bölümde açıklama yapılmıştır. Aksine bir belirleme yapılmadığı takdirde Rehberdeki tüm açıklamalar tam mükellefler için yapılmış sayılmalıdır. Aşağıda sayılanlar tam mükellefiyet esasında gerek yurt içinde gerekse yurt dışında elde ettikleri bütün gelirler için Türk vergi mevzuatına göre vergilendirilirler. Medeni Kanuna göre ikametgahı Türkiye de bulunanlar, Bir takvim yılı içinde Türkiye de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar (geçici ayrılmalar Türkiye de oturma süresini kesmez), Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları (Bu gibilerden, bulundukları memleketlerde elde ettikleri kazanç ve iratları dolayısıyla gelir vergisine veya benzeri bir vergiye tabi tutulmuş bulunanlar, bu kazanç ve iratları üzerinden ayrıca Türkiye de vergilendirilmezler.) Aşağıda yazılı yabancılar ülkemizde altı aydan fazla kalsalar dahi, Türkiye de yerleşmiş sayılmadıkları için tam mükellef kabul edilmezler. Dolayısıyla bu kişiler dar mükellef sayılarak, sadece Türkiye de elde ettikleri gelirleri üzerinden vergilendirilirler. Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil veya tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler, 1

7 Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye de alıkonulmuş veya kalmış olanlar. Yukarıdaki kriterlere göre Türkiye de yerleşik sayılmayan kişiler dar mükellef olarak nitelendirilir ve bu kişiler dar mükellefiyet esasında sadece Türkiye de elde ettikleri gelirleri üzerinden vergilendirilirler. Çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşamakta olan Türk vatandaşları Türkiye de yerleşik sayılmadıklarından, sadece Türkiye de elde ettikleri gelirleri üzerinden vergilendirilirler. Dar mükelleflerin Türkiye de elde ettikleri gelirlerinin vergilendirilmesi tam mükelleflere göre önemli farklılıklar gösterir. Dar mükelleflerin vergileme esaslarına ileride ayrı bir bölümde yer verilmiştir. Rehberdeki açıklamalar her bir yatırım aracından elde edilen gelir için ayrı ayrı verilmiştir. Farklı yatırım araçlarından gelir elde edildiği durumda her bir yatırım aracından elde edilen gelirin beyan durumu birlikte değerlendirilmeli, beyanı gerekenler aynı beyannamede birleştirilmelidir. Bazı durumlarda, beyanname verilmesi belirli bir miktarı aşan gelirin elde edilmesine bağlıdır. Bu gibi durumlarda beyan sınırının aşılıp aşılmadığı, aynı gruba giren gelirlerin toplamı dikkate alınarak belirlenmelidir. Örneğin hisse senedi alım-satım kazancı ile Hazine bonosu ve Devlet tahvili alım-satım kazancı menkul kıymet alımsatım kazancıdır ve diğer kazanç ve irat (değer artış kazancı) olarak isimlendirilir. Hazine bonosu ve Devlet tahvili faizi, mevduat faizi, hisse senedi kar payı ve repo geliri ise menkul sermaye iradı olarak isimlendirilir. Bu konuda bölüm içerisinde yapılan açıklamalar göz önünde bulundurulmalıdır. Rehberdeki açıklamalar, aksi belirtilmedikçe Türkiye deki yatırım araçlarından elde edilen gelirlere yöneliktir. Yabancı yatırım araçlarından elde edilen gelirlerin beyanı, bu durum belirtilerek açıklanmıştır Menkul Sermaye Geliri Menkul sermaye gelirini, menkul sermaye iradı ve menkul kıymet alım-satım kazancı olarak ikiye ayırmak mümkündür. Menkul sermaye iradı, nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermayenin kâr payı, faiz, kira ve benzeri iratlarıdır. Genel olarak ifade etmek gerekirse, menkul sermaye iradı, nakdi sermayenin doğrudan veya belirli bir menkul kıymete bağlanarak üçüncü kişilerin kullanımına sunulmasından kaynaklanan gelirdir. Menkul kıymet alım-satım kazancı ise nakdi sermayeyi temsil eden menkul kıymetin alım-satımından kaynaklanan kazancı ifade eder. 2

8 Vergi kanunlarımıza göre menkul sermaye iradı aynı isimli gelir unsurunu ifade ederken, menkul kıymet alım-satım kazancı değer artışı kazancı (diğer kazanç ve irat) olarak farklı bir gelir unsurunu ifade eder. Örneğin, hisse senedinin alım-satım kazancı değer artışı kazancı (diğer kazanç ve irat) grubuna girerken aynı hisse senedinin kâr payı (temettü) menkul sermaye iradı sayılır. Yine benzer şekilde, Hazine bonosunun faizi menkul sermaye iradı sayılırken, bononun vadesine kadar beklenmeden satışından elde edilen kazanç değer artışı kazancı (diğer kazanç ve irat) sayılır. Bu ayırım, her bir gelir unsurunun vergi matrahının belirlenmesinde farklı esaslar geçerli olduğu için önemlidir Menkul Sermaye İratları Menkul sermaye iratları Gelir Vergisi Kanununun (GVK) 75 inci maddesinde 15 ayrı bent halinde sayılmıştır. Çok özellikli olanların dışında menkul sermaye iratları şu başlıklar altında toplanabilir. Her nevi hisse senetlerinin kâr payları Yatırım fonları katılma belgesi kâr payları İştirak hisselerinden doğan kazançlar (örn. limited şirket ortaklarının kâr payları) Kurumların yönetim kurulu başkan ve üyelerine bu sıfatları dolayısıyla verilen kâr payları Her nevi tahvil ve bono faizleri Mevduat faizi Özel finans kurumlarında (ÖFK) (faizsiz bankacılık) açılan hesaplara ödenen kâr payları Repo geliri Her nevi alacak faizleri (Adı, imtiyazlı, rehinli, senetli alacaklarla cari hesap alacaklarından doğan faizler ve kamu tüzel kişilerince borçlanılan ve senede bağlanmış olan meblağlar için ödenen faizler dahil.) tarihinden itibaren düzenlenen şahıs sigorta ve bireysel emeklilik poliçeleri dolayısıyla elde edilen gelirler Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen gelirler İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar Her çeşit senetlerin iskonto edilmeleri karşılığında alınan iskonto bedelleri Rehberde, yukarıda yer verilen menkul sermaye iratlarından genel nitelikli olan mevduat faizi, her nevi tahvil ve bono faizi, ÖFK hesaplarında açılan hesaplara ödenen 3

9 kâr payı, repo geliri, hisse senedi kâr payı ve menkul kıymet yatırım fonu katılma belgesi kâr payının vergileme esaslarına yer verilmiştir Değer Artışı Kazancı (Menkul Kıymet Alım-Satım Kazancı) Değer artışı kazançları Gelir Vergisi Kanununun Mükerrer 80 inci maddesinde ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Rehberde yer verilen değer artış kazançları Hazine bonosu, Devlet tahvili ve özel sektör tahvil ve bonosu ile hisse senedi alım-satım kazançlarıdır İndirim Oranı (Enflasyon İndirimi) Uygulaması Faiz, repo gibi gelirlerin bir kısmı enflasyonu yansıtır. Başka bir ifade ile nominal (parasal) gelir, bunları elde edenlerin gerçek gelirini yansıtmaz. Özellikle finansal piyasalarda menkul kıymetlerden elde edilen gelirin bir bölümü enflasyona karşılık gelir. Verginin reel gelir değil de nominal gelir üzerinden alınması sermayenin bir kısmının da vergilenmesi anlamına gelir. İşte bazı menkul sermaye gelirleri için enflasyondan arındırma olarak da nitelendirilebilecek bir yöntemle, vergi matrahına ulaşırken indirim yapılır. İndirim oranı uygulaması adı verilen bu yöntemde, elde edilen gelirin indirim oranına karşılık gelen kısmı irat (gelir) sayılmaz ve bu kısımdan vergi alınmaz. İndirim oranı, Vergi Usul Kanunu (VUK) hükümlerine göre gelirin elde edildiği yıl için tespit edilen yeniden değerleme oranının, aynı dönemde Devlet tahvili ve Hazine bonosu ihalelerinde oluşan bileşik ortalama faiz oranına bölünmesi suretiyle bulunur. Bu oran her yıl Maliye Bakanlığınca yayımlanan tebliğlerle duyurulur yılında elde edilen gelirler için uygulanacak indirim oranı % 43,8 dir. ÖNEMLİ NOT: İndirim oranı (enflasyon indirimi), tarihinden itibaren elde edilen gelirler için uygulanmayacaktır. Bununla birlikte, tarihi itibariyle elde bulundurulan menkul kıymetlerden (TL veya YTL cinsinden ihraç edilmiş Devlet tahvili, Hazine bonosu, özel sektör tahvili vb.) tarihinden itibaren elde edilen gelirler için tarihi itibarıyla geçerli hükümler uygulanacağından, bu gelirlere enflasyon indirimi uygulanmaya devam edilecektir TEFE Endekslemesi Beyana tabi olan hisse senedi, tahvil ve bono gibi menkul kıymet alım-satım kazançlarının vergi matrahı tespit edilirken, hisse senetlerinin iktisap bedeli, bunların 4

10 elden çıkarıldıkları ay hariç olmak üzere Devlet İstatistik Enstitüsü nün (DİE) belirlediği aylık toptan eşya fiyat endeksindeki (TEFE) artış oranında artırılır (DİE Endeksi için Rehberin sonuna bakınız). Artırılan iktisap bedeli ile satış bedeli arasındaki farkın 12 milyar lirayı geçmesi halinde, aşan kısım vergi matrahını oluşturur. TEFE artışı, menkul kıymetin elden çıkartıldığı/satıldığı aydan bir önceki ayın TEFE değeri ile hisse senedinin iktisap edildiği/satın alındığı aydan bir önceki ayın TEFE değeri esas alınarak yapılır. Artış oranı iki TEFE arasındaki oransal fark hesaplanarak belirlenebileceği gibi sonraki endeks değeri önceki endeks değerine bölünmek suretiyle artış katsayısı hesaplanarak da belirlenebilir. Örneğin 16 Ekim 2004 tarihinde 200 milyar liraya satın alınıp 21 Aralık 2004 tarihinde 238 milyar liraya elden çıkartılan (A) hisse senedinin vergi matrahı şöyle hesaplanır: Öncelikle hisse senedinin elden çıkartıldığı aydan bir önceki ay olan Kasım 2004 ve iktisap edildiği aydan bir önceki ay olan Eylül 2004 TEFE değerleri belirlenerek, satın alma bedelinin endekslemesi (artışı) yapılır. - A nın TEFE artış oranı: (Eylül 2004 TEFE Kasım 2004 TEFE) / Eylül 2004 TEFE = (8.392, ,7) / 8.069,7 = % 4 veya; - A nın artış katsayısı: ( Kasım 2004 TEFE / Eylül 2004 TEFE = ( 8.392,7 / 8.069,7 = ) 1,04 Daha sonra TEFE artış oranında artırılmış (endekslenmiş) iktisap/satın alma bedeli bulunur. - A nın TEFE artış oranında artırılmış iktisap bedeli ( *1,04=) Buna göre, iktisap bedelinin TEFE endekslemesi sonrası kazanç ( =) lira olarak bulunur. Bu tutardan 12 milyar liralık istisna düşüldükten sonra kalan 18 milyar lira vergi matrahı olarak dikkate alınır. (Söz konusu alım-satım için ödenen aracı kurum komisyonları ayrıca indirilir.) TEFE de azalış meydana gelmişse iktisap bedeli olduğu gibi alınır. Örneğin, 10 Mayıs 2004 tarihinde TL ye satın alınan hisse senetlerinin 6 Ağustos 2004 tarihinde liraya satılması halinde vergi matrahı şöyle hesaplanır: Hisse senedinin elden çıkartıldığı aydan bir önceki ay olan Temmuz 2004 sonu endeks değeri olan 7.861,6, bu hisse senedinin iktisap edildiği aydan bir önceki ay olan Nisan 2004 sonu endeks değeri olan 8.070,5 den daha düşüktür. Bu durumda TEFE endeksinde artış değil bir azalış meydana gelmiştir. Dolayısıyla hisse senedinin iktisap bedelinin 5

11 TEFE artış oranında artırılması söz konusu olmaz. Bu nedenle, vergi matrahının hesabında iktisap bedeli endekslenmemiş değeriyle dikkate alınacaktır. Buna göre endeksleme sonrası kazanç ( =) TL olarak hesaplanır. Beyana tabi olan başkaca menkul kıymet alım-satım kazancı (örn: Hazine bonosu, Devlet tahvili, Eurobond vd.) yoksa bu tutardan 12 milyar liralık istisna düşüldükten sonra kalan TL beyan edilecek vergi matrahı olarak bulunur yılı Uygulaması 2005 yılında elde edilen hisse senedi alım-satım kazancından kaynaklanan vergi matrahının belirlenmesinde, iktisap bedelinin TEFE artış oranında artırılması (endekslenmesi) mümkündür. Bu çerçevede hesaplanan kazancın YTL yi aşması durumunda, aşan kısmın tamamı beyan suretiyle vergilenecektir. İleride yer verilen 1 yıl ve 3 aydan fazla elde bulundurma sürelerine ilişkin esaslar 2005 yılında da geçerlidir. ÖNEMLİ NOT: tarihinden itibaren iktisap edilen menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarının alım satımından yine bu tarihten sonra elde edilen gelirler için TEFE (2005 yılından itibaren ÜFE) endekslemesi, ancak endekslemenin yapılacağı süredeki artış oranının % 10 veya daha fazla olması halinde yapılabilecektir. Aksi halde endeksleme yapılamayacaktır. Buna göre, yukarıdaki örnekte endeks artışı % 4 olarak gerçekleştiğinden, eğer bu örnek 2006 yılında iktisap edilen bir hisse senedinin alım-satımına ilişkin olsaydı endeksleme yapılamayacaktı tarihi itibariyle elde bulunan (iktisap edilmiş olan) menkul kıymetler bakımından bu tarih itibariyle geçerli olan hükümler uygulanacağından, bu menkul kıymetlerin 2006 ve sonrasında elden çıkartılmasından kaynaklanan kazançlar için endeks artışı % 10 un altında kaldığı durumda da TEFE(ÜFE) endekslemesi yapılabilecektir Menkul Kıymet Alım-Satım Zararının Kazançtan İndirilmesi (Mahsubu) Belirli bir yılda alım-satımı yapılan menkul kıymetlerin bir kısmından zarar edildiği takdirde bu zarar diğerlerinin kazancından indirilerek (mahsup edilerek) değer artış kazancının vergi matrahı belirlenir. Bu zarar mahsubunun yapılabilmesi için, zararın vergiye tabi olan alım-satımlardan kaynaklanması gerekir. Kazancı vergiden istisna olan veya elde bulundurma süresi nedeniyle vergileme dışında bırakılan menkul kıymetlerin alım-satımından kaynaklanan zarar diğerlerinin kazancından indirilemez. Örneğin, 3 aydan daha fazla bir süre elde bulundurulduktan sonra satılan, Borsada işlem gören bir hisse senedinden kaynaklanan zarar, 3 aydan daha kısa sürede elden çıkartılan hisse senetlerinden elde edilen kazançtan indirilemez. Çünkü Borsada işlem gören hisse senetlerinin 3 aydan daha fazla elde bulundurulduktan sonra elden çıkarılmasından kaynaklanan kazanç vergileme dışıdır. Dolayısıyla kazancı vergi dışında bırakılan bir işlemden kaynaklanan zararın mahsubu kabul edilmez. 6

12 Herhangi bir tür menkul kıymetin alım-satımından kaynaklanan zarar diğer tür menkul kıymetten elde edilen kazançtan indirilebilir. Örneğin üç aydan daha kısa bir süre elde tutulduktan hisse senedinden kaynaklanan zarar, Hazine bonosunun alım-satımından kaynaklanan kazançtan indirilebilir. Zarar mahsubuyla ilgili olarak belirtilmesi gereken diğer bir husus, mahsubun aynı tür kazançlar için söz konusu olabileceğidir. Menkul kıymet alım-satım kazançları değer artışı kazancıdır. Dolayısıyla, menkul kıymet alım-satımından kaynaklanan zarar diğer bir kazanç türü olan menkul sermaye iradından (örn. bono ve tahvil faizi) mahsup edilemez. ÖNEMLİ NOT: tarihinden itibaren iktisap edilen menkul kıymetlerden bu tarihten sonra bankalar ve aracı kurumlar vasıtasıyla elde edilen alım satım kazançları üzerinden takvim yılının üçer aylık dönemleri itibarıyla % 15 stopaj yapılacaktır. Stopaj matrahının hesabında zarar mahsubu sadece aynı türden menkul kıymetler için söz konusu olabilecektir. Bununla birlikte, tarihi itibariyle elde bulundurulan menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarından 2006 ve sonrasında elde edilen kazançlar bakımından tarihi itibariyle geçerli mevzuat uygulanacağından söz konusu stopaj uygulanmayacak ve farklı türden menkul kıymetler arasında zarar mahsubu mümkün olabilecektir yılından başlayarak yürürlüğe girecek olan menkul sermaye gelirlerinin yeni vergileme rejiminde zarar mahsubunun ayrıntısı için 11 numaralı başlık altında yapılan açıklamalara bakınız Menkul Sermaye Geliri Ne Zaman elde Edilmiş Sayılır? Menkul sermaye gelirlerinde elde etme zamanı, gelirin tabi olacağı vergileme rejiminin belirlenebilmesi bakımından önem taşır. Genel olarak, menkul sermaye iratlarında elde etme, hukuki ve ekonomik tasarrufa bağlıdır. Gelir türlerine göre elde etme aşağıda belirtildiği şekilde gerçekleşir. - Hisse senetlerinin kar payları, bunların kurum tarafından ödenmeye başlandığı tarihte elde edilmiş sayılır. Başka bir ifadeyle, kurumun temettüleri ödemeyi kararlaştırdığı ve kar paylarının emre hazır tutulduğu tarih elde etme tarihidir. Kar payı ödemesi hisse senetlerinin bir banka şubesine ibrazı karşılığında bankaya transfer edilen paradan yapılacaksa, transferin yapıldığı tarihte emre hazır tutulduğu anlamına gelir. Hissedar kar payını bankadan tahsil etmese dahi menkul sermaye iradını elde etmiş sayılır. - Tahvil ve bono faizlerinde elde etme tarihi faiz kuponunun üzerinde yazılı vade tarihidir. - Mevduat faizlerinde, faiz peşin alınmışsa alındığı tarih, vade sonunda alınacaksa vade tarihi elde etme tarihidir. 7

13 - Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışında, satışın yapıldığı tarih elde etme tarihidir. - Senetlerde iskonto bedeli iskontonun yapıldığı gün elde edilmiş sayılır. - Özel finans kurumlarında açılan hesaplara ödenen kar paylarında, kar payının dağıtıldığı tarih elde etme tarihidir. - Repo gelirlerinde elde etme, menkul kıymetlerin geri alım veya satım taahhüdüyle iktisap edildiği veya elden çıkartıldığı tarihtir. - Menkul kıymet alım-satım kazançlarında satışın (elden çıkarmanın) gerçekleştiği tarih elde etme tarihidir. Tam mükellef gerçek kişilerin yabancı ülkelerde elde ettikleri menkul sermaye iratları, elde edenin bunları Türkiye de hesaplarına intikal ettirdiği yılda elde edilmiş sayılır. Maliye Bakanlığı, yabancı ülkelerde elde edilen menkul sermaye gelirleri bakımından da yukarıda yer verilen çerçevede belirlenen elde etme tarihlerine itibar etmektedir. Dolayısıyla, bu gelirler Türkiye ye transfer edilmese dahi elde etme gerçekleşmiş sayılır. Bununla birlikte, Türkiye ye transferin mükellefin iradesi dışındaki sebeplerden ileri geldiği takdirde, bu gelirler mükellefin bunlara tasarruf edebildiği yılda elde edilmiş sayılır Menkul Sermaye İratlarında (Faiz, Repo, Kar Payı) Beyanname Verme Sınırının Geçilip Geçilmediği Nasıl Belirlenir? Türkiyeʹde tevkifata tabi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratlarının toplamının gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir dilimini (2004 yılı için 14 milyar lira) aşması halinde bu gelirlerin tamamı beyan edilir. Beyanname verme sınırı olan 14 milyar liranın hesaplanmasında aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir. Vergi kesintisine tabi olan bütün menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları (örn. işyeri olarak kiralanan gayrimenkulden elde edilen kira) birlikte dikkate alınarak beyan sınırının geçilip geçilmediği belirlenir. Beyan dışı bırakılan (örn. repo, mevduat faizi, ÖFK kâr payı, menkul kıymet yatırım fonu kâr payı) gelirler ile istisna tutarları toplama dahil edilmez. Vergi kesintisine tabi olan menkul sermaye iradı yukarıda açıklanan indirim oranı uygulamasından (enflasyon indirimi) yararlanıyorsa, beyan sınırının geçilip geçilmediğinin hesabında indirimden sonra kalan tutar dikkate alınır. Birden sonraki işverenden alınan ücretin brüt yıllık tutarının 14 milyar lirayı geçtiği durumda beyan eşiği geçilmiş olacağından bütün menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarının beyan edilmesi gerekir. 8

14 2005 Yılı Uygulaması 2005 yılında elde edilen menkul sermaye iratları için beyanname verme sınırı olan YTL dir. Beyan eşiğinin geçilip geçilmediği hesaplanırken yukarıda yer verilen 14 milyar liralar YTL olarak dikkate alınır Ticari ve Mesleki Kazanç Sahiplerinin Menkul Sermaye İratlarının Durumu Ticari faaliyeti bulunan bir kişinin, bu faaliyetiyle bağlantılı olarak elde ettiği menkul sermaye iratlarının beyan ve vergilendirilme esasları farklıdır. Ticari faaliyete bağlı olarak elde edilen MSİ ticari kazancın bir unsuru sayılır ve ticari kazancın tespiti ve beyanı ile ilgili esaslara tabi olur. Örneğin, ticari faaliyet çerçevesinde sağlanan hasılatın bankada mevduat olarak değerlendirilmesinden elde edilen faiz artık MSİ değil ticari kazançtır. Bununla birlikte, ticari işletme bünyesinde oluşan karın (vergisel yükümlülükleri yerine getirildikten sonra) işletme sahibince kendi kişisel varlığına mal edildikten (işletmeden çekildikten) sonra değerlendirilmesinden elde edilen faiz, kâr payı, repo ve benzeri gelirler MSİ nin beyanı ve vergilendirilmesiyle ilgili esaslara tabidir. Doktor, avukat gibi serbest meslek kazancı elde edenlerin durumu ticari kazanç sahiplerine göre farklılık gösterir. Serbest meslek faaliyeti karşılığında alınan para tahsil edildiği anda şahsileşir. Bu nedenle, serbest meslek kazancının değerlendirilmesinden kaynaklanan söz konusu gelirler MSİ nin beyanı ve vergilendirilmesiyle ilgili esaslara tabidir. Sonraki bölümlerde yapılacak olan açıklamalar ticari ve mesleki kazanç sahiplerinin, yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde MSİ olarak nitelendirilen gelirlerinin beyanı ve vergilendirilme esasları için de geçerlidir Vergi Matrahı Üzerinden verginin hesaplandığı gelir tutarına matrah denir. Çoğu kez elde edilen gelir tutarı ile vergi matrahı birbirinden farklıdır. Bunun nedeni; gelirden matraha ulaşırken bazı indirim ve istisnaların uygulanmasına yasanın izin vermesidir. Diğer yandan, her bir gelir unsurunun vergi matrahının hesaplanma esasları da farklılık gösterir. 9

15 2. HİSSE SENEDİ VE ÖDÜNÇ MENKUL KIYMET KOMİSYONLARI Bu bölümde yer verilen açıklamalar Türkiye de yerleşik tam mükellef kurumların hisse senetlerinden elde edilen gelir ve kazançlara ilişkindir. Yabancı kurum hisse senetlerinden elde edilen kazanç ve gelirlere ilişkin açıklamalar bu durum belirtilerek yapılmıştır Genel Olarak Hisse senedinden elde edilen gelirler alım-satım kazancı, temettü (kar payı) ve ödünç kıymet komisyonları olarak üç ana başlık altında toplanabilir. Bu gelirlerin her biri farklı bir şekilde vergilendirilir. Hisse senedi alım-satım kazancı diğer kazanç ve irat (değer artış kazancı) sayılırken temettü ve ödünç kıymet komisyonları menkul sermaye iradı sayılır. Dolayısıyla bu gelirlerden birkaçının bir arada elde edildiği durumda her birinin vergisel durumunun kendi kurallarına göre ayrı ayrı belirlenip buna göre işlem yapılması gerekir Hisse Senedi Alım-Satım Kazançları Bir menkul kıymet olan hisse senetlerinin alım-satım kazancı diğer kazanç ve irat (değer artış kazancı) olarak isimlendirilir. Bazı durumlarda bu kazanç vergilendirilmez, dolayısıyla da beyanname verilmez. Hisse senetlerinin beyan ve vergilendirme esasları Borsada (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası) işlem görüp görmediklerine göre farklılık gösterir. Genel olarak ifade etmek gerekirse, Borsada işlem gören hisse senetlerinin 3 aydan fazla süreyle elde tutulduktan sonra elden çıkartılmasından sağlanan kazancın tamamı tutarına bakılmaksızın beyan ve vergi dışıdır. Borsada işlem görmemekle birlikte kanuni ve iş merkezi Türkiye de bulunan tam mükellef kurumların hisse senetleri bakımından bu süre 1 yıl olarak uygulanır. Bu hisse senetlerinin 1 yıldan fazla süreyle elde bulundurulduktan sonra elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar da tutarına bakılmaksızın beyan ve vergi dışıdır. Kanuni veya iş merkezi yurt dışında bulunan dar mükellef yabancı kurumların hisse senetlerinin veya yabancı borsalarda işlem gören (aynı zamanda İMKB de de işlem görenler hariç) hisse senetlerinin hangi sürede olursa olsun elden çıkartılmasından sağlanan kazançların aşağıda açıklanacak olan TEFE endekslemesinden sonraki tutarı 12 milyar lirayı aşanlar beyan ve vergilemeye tabidir. ÖNEMLİ NOT: tarihinden itibaren iktisap edilen hisse senetleri bakımından söz konusu 1 yıl ve 3 aylık süreler, Borsada işlem gören ve görmeyen ayırımına gidilmeksizin kanuni ve iş merkezi Türkiye de bulunan tam mükellef kurumların hisse senetleri için 2 yıl olarak 10

16 uygulanacaktır. Buna göre, bu hisse senetlerinin 2 yıldan daha fazla bir süreyle elde tutulduktan sonra elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar vergileme ve beyan dışı kalacaktır. Bununla birlikte, tarihi itibariyle elde bulundurulan hisse senetlerinin 2006 ve sonrasında elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar bakımından tarihi itibariyle geçerli mevzuat uygulanacağından, 1 yıl ve 3 aylık elde bulundurma sürelerine göre işlem yapılacaktır. Diğer yandan, yukarıda yer verilen ve 2004 yılı için 12 milyar lira, 2005 yılı içinse YTL olarak uygulanacak istisna tarihinden itibaren iktisap edilen hisse senetleri bakımından uygulanmayacaktır yılından başlayarak yürürlüğe girecek olan menkul sermaye gelirlerinin yeni vergileme rejimi için 11 numaralı başlık altında yapılan açıklamalara bakınız Beyan Edilmeyecek Hisse Senedi Alım-Satım Kazançları Aşağıdaki durumlarda 2004 yılında elde edilen hisse senedi alım-satım kazancı vergilendirilmez, dolayısıyla beyanname verilmez. Hisse senetleri ivazsız olarak (örn: veraset veya bağış yoluyla) iktisap edilmişse, Borsada işlem gören hisse senetleri iktisap tarihinden itibaren 3 aydan daha fazla bir süre ile elde tutulmuşsa, Borsada işlem görmemekle beraber kanuni ve iş merkezi Türkiye de bulunan (tam mükellef) şirketlerin hisse senetleri iktisap tarihinden itibaren 1 yıldan daha fazla bir süre elde tutulmuşsa, Yukarıda belirtilenler hariç olmak üzere, her türlü hisse senedinin alım-satımından sağlanan kazancın, iktisap bedelinin aylık TEFE oranında artırılması (hisse senedinin elden çıkartıldığı ay için artış yapılmaz) suretiyle hesaplanan tutarı 12 milyar liradan az ise. Söz konusu 12 milyar liralık sınır, Borsada (İMKB) işlem görenler bakımından 3 aydan, Borsada işlem görmeyen tam mükellef kurumların hisse senetleri bakımından ise 1 yıldan daha az (bu süreler dahil) bir süre elde tutulduktan sonra satılanlar için geçerlidir. İvazsız olarak iktisap edilen veya söz konusu üç ay veya bir yıldan daha fazla bir süreyle elde tutulduktan sonra satılan hisse senetlerinden sağlanan kazanç tutarı ne olursa olsun, bunlar için beyanname verilmez. Örnek: 2004 yılında işlem yapılan hisse senetlerine ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir. Beyan edilmesi gereken başka bir menkul kıymet (örn. bono ve tahvil gibi) alım-satım kazancı yoktur. 11

17 Hisse Senedi Alış Tarihi Satış Tarihi Alış Bedeli (TL) Satış Bedeli (TL) Kâr/Zarar (TL) A B C D E * A, B ve C hisse senetleri Borsada (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası) işlem görmekte olup, A ve C için toplam lira aracı kurum komisyonu ödenmiştir. D hisse senedi, Borsada işlem görmeyen, kanuni ve iş merkezi Türkiye de bulunan (tam mükellef) bir kurumundur. E hisse senedi ise veraset yoluyla ivazsız olarak iktisap edilmiştir. Bu durumda; - E hisse senedi ivazsız olarak iktisap edildiği için, bu hisse senedinin hangi sürede olursa olsun elden çıkartılmasından sağlanan kazanç, tutarına bakılmaksızın beyan ve vergileme dışında kalacaktır. - Borsada işlem gören B hisse senedi üç aydan daha fazla bir süre sonra, Borsada işlem görmeyen tam mükellef bir kurumun D hisse senedi ise 1 yıldan daha fazla bir süre sonra satıldığı için beyan ve vergileme dışında kalacaktır. - Borsada işlem gören A ve C hisse senetleri ise üç ay geçmeden satıldığı için bunlardan elde edilen kâr veya zarar dikkate alınacaktır (bu hisse senetleri Borsada işlem görmeselerdi bunlardan elde edilen kâr veya zarar yine dikkate alınacaktı). Buna göre, A ve C nin toplam kazancı TL dir. Bu tutardan, TL aracı kurum komisyonu çıkartıldığında safi kazanç TL olacaktır. Bununla birlikte bu kazanç için beyanname verilip verilmeyeceği söz konusu hisse senetlerinin iktisap bedelleri bunların elden çıkartıldığı ay hariç olmak üzere iktisap tarihinden itibaren aylık TEFE (Toptan Eşya Fiyat Endeksi) artış oranında artırılarak belirlenecektir. TEFE artışı, hisse senedinin elden çıkartıldığı/satıldığı aydan bir önceki ayın TEFE değeri ile hisse senedinin iktisap edildiği/satın alındığı aydan bir önceki ayın TEFE değeri esas alınarak yapılır. Artış oranı iki TEFE arasındaki oransal fark hesaplanarak belirlenebileceği gibi sonraki endeks değeri önceki endeks değerine bölünmek suretiyle artış katsayısı hesaplanarak da belirlenebilir. A nın TEFE artış oranı: (Eylül 2004 TEFE Kasım 2004 TEFE) / Eylül 2004 TEFE = (8.392, ,7) / 8.069,7 = % 4 veya; 12

18 A nın artış katsayısı: ( Kasım 2004 TEFE / Eylül 2004 TEFE = ( 8.392,7 / 8.069,7 = ) 1,04 C nin TEFE artış oranı: (Ekim 2003 TEFE Aralık 2004 TEFE) / Ekim 2003 TEFE = (8.403, ,1) / 8.330,1 = % 0,88 veya; C nin artış katsayısı: ( Aralık 2004 TEFE / Ekim 2004 TEFE = ( 8.403,8 / 8.330,1 = ) 1,0088 A nın TEFE oranında artırılmış iktisap bedeli ( *1,0400=) C nin TEFE oranında artırılmış iktisap bedeli ( *1,0088=) Toplam Satış bedelleri toplamı ( ) = A ve C nin vergiye esas alım satım kazancı a. A ve C nin satış bedelleri toplamı b. A ve C nin TEFE oranında artırılmış iktisap bedelleri toplamı ( ) c. A ve C için ödenen komisyon ( ) d. Net kazanç (a b c) e. Vergiden istisna tutar ( ) f. Vergi matrahı (beyan edilecek tutar) (d e) Yılı Uygulaması Aşağıda belirtilen menkul kıymetlerden 2005 yılında elde edilen değer artış kazançları vergileme dışında kalacaktır. İvazsız (veraset veya bağış yoluyla) olarak iktisap edilen hisse senetlerinin ve diğer menkul kıymetlerin hangi sürede olursa olsun elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar, Türkiye de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem gören hisse senetlerinin üç aydan daha fazla süreyle elde tutulmasından sonra elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar, Türkiye de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem görmeyen tam mükellef kurum hisse senetlerinin bir yıldan daha fazla süreyle elde tutulmasından sonra elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar, Türkiye de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem görmeyen tam mükellef kurum hisse senetlerinin bir yıldan, işlem görenlerin üç aydan daha kısa sürede (bu süreler dahil) elden çıkartılmasından sağlanan ve iktisap bedelinin elden çıkartılan ay hariç 13

19 olmak üzere TEFE endeksindeki aylık artış oranında artırılması suretiyle hesaplanan tutarı YTL yi geçmeyen kazançlar ( YTL nin hesabında Hazine bonosu ve Devlet tahvili ile diğer menkul kıymetlerin elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar ve GVK nun mükerrer 80 inci maddesinin 2 ila 6 numaralı bentlerinde sayılan değer artış kazançlarının toplamı dikkate alınır). Kanuni veya iş merkezi yurt dışında bulunan dar mükellef yabancı kurumların veya yurt dışındaki borsalarda işlem gören (aynı zamanda İMKB de de işlem görenler hariç) hisse senetlerinin hangi sürede olursa olsun elden çıkartılmasından sağlanan ve TEFE endekslemesinden sonraki tutarı YTL yi geçmeyen kazançlar ( YTL nin hesabında Hazine bonosu ve Devlet tahvili ile diğer menkul kıymetlerin elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar ve 1 nolu dipnotta yer verilen, GVK nun mükerrer 80 inci maddesinin 2 ila 6 numaralı bentlerinde sayılan değer artış kazançlarının toplamı dikkate alınır). ÖNEMLİ NOT: tarihinden itibaren iktisap edilen hisse senetleri bakımından söz konusu 1 yıl ve 3 aylık süreler, Borsada işlem gören ve görmeyen ayırımına gidilmeksizin kanuni ve iş merkezi Türkiye de bulunan tam mükellef kurumların hisse senetleri için 2 yıl olarak uygulanacaktır. Buna göre, bu hisse senetlerinin 2 yıldan daha fazla bir süreyle elde tutulduktan sonra elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar vergileme ve beyan dışı kalacaktır. Bununla birlikte, tarihi itibariyle elde bulundurulan hisse senetlerinin 2006 ve sonrasında elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar bakımından tarihi itibariyle geçerli mevzuat uygulanacağından, 1 yıl ve 3 aylık elde bulundurma sürelerine göre işlem yapılacaktır. Diğer yandan, yukarıda yer verilen ve 2004 yılı için 12 milyar lira, 2005 yılı içinse YTL olarak uygulanan istisna tarihinden itibaren iktisap edilen hisse senetleri bakımından uygulanmayacaktır. Ayrıca, tarihinden itibaren iktisap edilen hisse senetlerinin alım satımından yine bu tarihten sonra elde edilen gelirler için TEFE (2005 yılından itibaren ÜFE) endekslemesi, ancak endekslemenin yapılacağı süredeki artış oranının % 10 veya daha fazla olması halinde yapılabilecektir. Aksi halde endeksleme yapılamayacaktır. Bununla birlikte, tarihi itibariyle elde bulunan (iktisap edilmiş olan) menkul kıymetler bakımından bu tarih itibariyle geçerli olan hükümler uygulanacağından, bu menkul kıymetlerin 2006 ve sonrasında elden çıkartılmasından kaynaklanan kazançlar için endeks artışı % 10 un altında kaldığı durumda da TEFE(ÜFE) endekslemesi yapılabilecektir yılından başlayarak yürürlüğe girecek olan menkul sermaye gelirlerinin yeni vergileme rejimi için 11 numaralı başlık altında yapılan açıklamalara bakınız. 14

20 Beyan Edilecek Hisse Senedi Alım-Satım Kazançları Aşağıdaki durumlarda hisse senetleri ve diğer menkul kıymetlerden 2004 yılında elde edilen alım-satım kazançları beyanname ile beyan edilerek değer artış kazancı olarak vergiye tabi tutulur. Türkiye de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem gören hisse senetlerinin üç ay ve daha az süreyle elde tutulmasından sonra elden çıkartılmasından sağlanan ve iktisap bedelinin bunların elden çıkartıldığı ay hariç TEFE endekslemesinden sonraki tutarı 12 milyar lirayı aşan kazançlar, Kanuni ve iş merkezi Türkiye de bulunan (tam mükellef) kurumların Türkiye de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem görmeyen hisse senetlerinin bir yıl ve daha az sürede elden çıkartılmasından sağlanan ve TEFE endekslemesinden sonraki tutarı 12 milyar lirayı aşan kazançlar, Hisse senetleri dışındaki menkul kıymetlerin (her nevi tahvil ve bono dahil) hangi sürede olursa olsun elden çıkartılmasından sağlanan ve TEFE endekslemesinden sonraki tutarı 12 milyar lirayı aşan kazançlar. Yukarıda yer verilen 12 milyar liralık sınır vergiden istisna edilen tutarı gösterir. İstisna tutarın hesabında hisse senetlerinin (üç ay ve daha az sürede elden çıkartılan İMKB hisse senetleri ile bir yıl ve daha az sürede elden çıkartılan tam mükellef kurumların hisse senetleri dahil) yanısıra Hazine bonosu ve Devlet tahvili ile diğer menkul kıymetlerin elden çıkartılmasından sağlanan kazançlar ve GVK nun mükerrer 80 inci maddesinin 2 ila 6 numaralı bentlerinde sayılan değer artışı kazançlarının 1 toplamı dikkate alınır. Bu durumda, sadece 12 milyar lirayı aşan kısım beyan edilerek vergilenir yılında elde edilenler bakımından yukarıdaki bölümünde yer alan 12 milyar liralık istisna YTL olarak dikkate alınır. NOT: 2006 yılı uygulaması için başlığı altında yapılan açıklamaların sonundaki nota bakınız. 1 Mükerrer 80 inci maddenin 2 ila 6 numaralı bentlerinde sayılan değer artışı kazançları şunlardır. -70 inci maddenin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira beratları hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançlar. -Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanunî mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar. - Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar. - Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar. - İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) 70 inci maddenin birinci fıkrasının (1), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı mal (gerçek usulde vergiye tâbi çiftçilerin ziraî istihsalde kullandıkları gayrimenkuller dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak dört yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar (Kooperatiflerin ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis tarihinde ortak tarafından satın alınmış sayılır.). 15

21 Hisse Senedi Alım-Satım Kazancında Elde Bulundurma Süresinin ve Vergi Matrahının Tespiti Yukarıda sözü edilen üç aylık ve bir yıllık süre geçtikten sonra elden çıkartılan hisse senetlerinden sağlanan kazanç tutarı ne olursa olsun vergi dışıdır. Bu sürelerin geçip geçmediği gün esasında yapılacak hesaplama ile belirlenir. Bu uygulamada hisse senedinin iktisap edildiği (örn. aracı kuruma verilen alım emrinin yerine getirildiği gün) güne üç ay veya bir yıl sonra karşılık gelen gün sürenin dolduğu gün olarak esas alınır. Örneğin, 10 Ocak 2004 tarihinde iktisap edilen Borsada işlem gören bir hisse senedinin 10 Nisan 2004 tarihinde satışından elde edilen kazanç belirli tutarı geçiyorsa beyan edilerek vergilenir. Çünkü elde bulundurma süresi üç aydır. Eğer aynı hisse senedi 11 Nisan 2004 tarihinde satılırsa, üç aydan daha fazla bir sürede elden çıkartılmış sayılır ve elde edilen kazanç tamamıyla vergi dışında kalır ve beyan edilmez. Şubat ayı üç aylık veya bir yıllık sürenin tespiti bakımından özellik taşır. Şubat ayı 30 veya 31 günden daha kısa olduğundan, örneğin 2004 Kasım ayının son günü olan 30 Kasım 2004 tarihinde satın alınan hisse senedi 28 Şubat 2004 tarihinde satılırsa üç ayda elden çıkartılmış sayılır. Bu durumda, üç ayı geçmeyen bir elde bulundurma süresi söz konusu olacağından, elde edilen kazanç belirli tutarı geçiyorsa beyan edilerek vergilenir. Aynı hisse senedi 1 Mart 2004 tarihinde satılırsa, üç aydan daha fazla bir sürede elden çıkartılmış sayılır ve elde edilen kazanç tamamıyla vergi dışında kalır ve beyanname verilmez. Ay sonlarında satın alınan hisse senetlerinin durumu özellik taşır. Bu gibi durumlarda üç aylık süre satın almayı izleyen üçüncü ayın son günü esas alınarak belirlenir. Örneğin, 30 Nisan 2004 tarihinde satın alınan hisse senedi için 3 aylık süre 31 Temmuz 2004 tarihinde dolmuş sayılır. Diğer durumlarda, hisse senedinin satın alındığı güne üç ay veya bir yıl sonra karşılık gelen günde üç aylık veya bir yıllık süre dolmuş sayılır. Örneğin 15 Mart 2004 de satın alınan hisse senedi için üç aylık süre 15 Haziran 2004 tarihinde, bir yıllık süre ise 15 Mart 2005 te dolmuş sayılır. Dolayısıyla hisse senedi Borsada işlem görüyorsa 16 Haziran 2004 tarihinde satılan hisse senedinden elde edilen kazanç için beyanname verilmez. Aynı yıl içinde birden fazla menkul kıymet alınıp satılması halinde, bunların kazancı birlikte hesaplanır. Borsada işlem gören hisse senetleri bakımından üç aylık sürede, Borsada işlem görmeyen tam mükellef kurum hisse senetleri bakımından ise bir yıllık sürede yapılan alım-satımın birinden doğan zarar diğerinin karından mahsup edilir. Ancak üç aydan veya bir yıldan daha fazla süreyle elde bulundurulan hisse senetlerinin 16

22 alım-satım kazancı vergiden istisna olduğu için bunların zararı, beyana tabi olan diğerlerinin alım-satım karından mahsup edilemez. Vergi matrahının hesaplanmasında, hisse senetlerin alımı ve satımı için aracı kurumlara ödenen komisyonlar ile elden çıkarma dolayısıyla satıcının yaptığı giderler kazançtan indirilir. Vergiye konu olmayan işlemler nedeniyle ödenen komisyonların, vergiye konu işlemlerin kazancından indirilmesi mümkün değildir. Hisse senetlerinin yabancı kaynaklardan (kredi, borç vb.) finanse edilmesi durumunda, yabancı kaynaklara ilişkin finansman giderlerinin elde edilen kazançtan indirilip indirilemeyeceği tartışmalıdır. Maliye Bakanlığının görüşü bu indirimin yapılamayacağı yönündedir. Hisse senetlerinin alım-satım kazancından vergi matrahına ulaşırken iktisap bedeli aylık TEFE deki artış oranında artırılarak dikkate alınabilir. [Hisse senetleri ve diğer menkul kıymetlerin alım-satım kazancından vergi matrahına ulaşırken 2002 ve önceki yıllarda kullanılan enflasyon indirimi (indirim oranı) uygulaması 2003 ve sonraki yıllarda elde edilen kazançlar bakımından geçerli değildir.] Elde Bulundurma Süresinin Belirlenmesinde Hisse Senetlerinin İktisap Tarihinin Tespiti Hisse senetleri alım-satım kazancının vergiden istisna edilmesinin şartlarından olan üç ay veya bir yıldan fazla elde bulundurma süresinin gerçekleşip gerçekleşmediğinin hesaplanmasında bunların iktisap tarihleri önem taşır. Doğrudan alım-satımlarda bu sürelerin hesabı sorun yaratmaz. Ancak bazı özellikli durumlarda hisse senetlerinin iktisap tarihleri aşağıdaki esaslara göre belirlenir. Sermaye Artırımları Dolayısıyla Sahip Olunan Bedelsiz Hisse Senetleri Sermaye ve kâr yedeklerinin sermayeye eklenmesi dolayısıyla sahip olunan hisse senetlerinin iktisap tarihi olarak, daha önceden sahip olunan hisse senetlerinin iktisap tarihi esas alınır. Örneğin, Bay (A) 3 Şubat 2004 tarihinde (X) A.Ş. nin hisse senetlerinden adet (1 lot) satın almıştır. (X) A.Ş. 9 Mart 2004 tarihinde tamamı sermaye yedeklerinden karşılanmak üzere sermayesini % 50 oranında artırmıştır. Bu işlem sonucunda Bay (A) 500 adet hisse senedi almıştır. Söz konusu 500 adet hisse senedinin iktisap tarihi olarak 3 Şubat 2004 tarihi esas alınacaktır. Şirketler tarafından sermaye artırımına gidildiği durumlarda, ortaklar rüçhan haklarını kullanmak suretiyle artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetlerini almaktadırlar. Hisse senedi sahipleri tarafından rüçhan hakkı kullanmak suretiyle itibari değerleri 17