DÜNYADA VE TÜRKİYE DE ARICILIK

Transkript

1 A. ANAKARALARIN KOLONİ SAYILARI VE BAL ÜRETİMLERİ DÜNYADA VE TÜRKİYE DE ARICILIK H. Vasfi GENÇER Yasin KAHYA A. Ü. Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Sayısı ve Bal Üretimi (2002) Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) nün 2002 yılı istatistiklerine göre (Çizelge 1); dünyada yaklaşık 73.2 milyon bal arısı kolonisi yetiştiricilikte kullanılmıştır. Bunların 61.8 milyonu (%84.5) Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarından oluşan Eski Dünya'da, 11.4 milyonu (%15.5) da Amerika ve Okyanusya (Yeni Dünya) da yayılmıştır. FAO) nun 2002 yılı istatistiklerine göre (Çizelge 1); dünyada ton bal üretilmiştir. Bunun tonu (%73.3) Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarından oluşan Eski Dünya'da, tonu (%26.7) da Amerika ve Okyanusya (Yeni Dünya) da üretilmiştir. 2 Sayısı ve Bal Üretimi (2012) FAO nun 2012 yılı istatistiklerine göre (Çizelge 2); dünyada yaklaşık 80.5 milyon bal arısı kolonisi bulunmaktadır. Bunların 68.6 milyonu (%85.2) Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarından oluşan Eski Dünya'da, 11.9 milyonu (%14.8) da Amerika ve Okyanusya (Yeni Dünya) da yayılmıştır. FAO nun 2012 yılı istatistiklerine göre (Çizelge 2); dünyada yaklaşık ton bal üretilmiştir. Bunun tonu (%78.5) Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarından oluşan Eski Dünya'da, tonu (%21.5) da Amerika ve Okyanusya (Yeni Dünya) da üretilmiştir. 3 Bal Verimi ( ) 2002 yılı: Amerika Kıtası nın bal verim ortalaması 30.1 kg iken, Asya'nın 17.0 kg, Avrupa'nın ise 18.8 kg'dır. Dünya koloni varlığının %15.5 ini barındıran Yeni Dünya, üretimin %26.7 sini gerçekleştirmesine karşılık, %84.5 koloni varlığı ile Eski Dünya %73.3 üretim payına sahiptir. Dünya bal verimi ortalaması 17.6 kg dır yılı: Amerika Kıtası nın bal verim ortalaması 28.7 kg iken, Asya'nın 20.9 kg, Avrupa'nın ise 20.7 kg'dır. Dünya koloni varlığının %14.8 ini barındıran Yeni Dünya, üretimin %21.5 ini gerçekleştirmesine karşılık, %85.2 koloni varlığı ile Eski Dünya %78.5 üretim payına sahiptir. Dünya bal verimi ortalaması 19.8 kg dır. On yıllık süreçte ( ) dünya koloni varlığı %9.9, bal üretimi ise %23.5 artış göstermiştir. 4 Çizelge 1. Anakaraların koloni varlığı ve bal üretimi (FAO, 2002) Anakara Sayısı Bal Üretimi kg/koloni Üretim Asya Avrupa Afrika Amerika Okyanusya Dünya Çizelge 2. Anakaraların koloni varlığı ve bal üretimi (FAO, 2012) Anakara Sayısı Bal Üretimi kg/koloni Üretim Asya Avrupa Afrika Amerika Okyanusya Dünya * CN-OW: 61.8 milyon (%84.5), CN-NW: 11.4 milyon (%15.5) * HP-OW: ton (%73.3), HP-NW: ton (%26.7) 5 * CN-OW: 68.6 milyon (%85.2), CN-NW: 11.9 milyon (%14.8) * HP-OW: ton (%78.5), HP-NW: ton (%21.5) * CN ( ): %9.9+; HP ( ): %

2 Asya Avrupa Afrika Amerika Okyanusya Şekil ve 2012 yılında anakaraların koloni sayıları (FAO) 7 Şekil ve 2012 yılında anakaraların dünya koloni varlığında payları (FAO) Bal Üretimi (1000 ton) Üretim Asya Avrupa Afrika Amerika Okyanusya Şekil ve 2012 yılında anakaraların bal üretimleri (FAO) 9 Asya Avrupa Afrika Amerika Okyanusya Şekil ve 2012 yılında anakaraların dünya bal üretiminde payları (FAO) 10 B. ÜLKELERİN KOLONİ SAYILARI VE BAL ÜRETİMLERİ Sayısı (2002) FAO nun 2002 yılı kayıtlarına göre ülkelerin koloni varlıkları sıralandığında (Çizelge 3); Hindistan 9.8 milyon koloni varlığı ile ilk sırada Çin 7.7 milyon koloni ile 2. sırada, Etiyopya 4.4 milyon koloni ile 3. sırada yer almaktadır. Türkiye ise 4.16 milyon koloni ile Kenya nın ardında 5. sıradadır. Sıralamadaki ilk 15 ülkenin dünya koloni varlığının %73.7 sine sahip olduğu görülmektedir. Türkiye nin toplamdaki payı %5.7 dir. Şekil ve 2012 yılında anakaraların bal verimleri (FAO)

3 Çizelge 3. Dünyada en fazla koloniye sahip ülkeler (FAO, 2002) Sıra Ülke Sayısı kg/koloni koloni/ 100 km 2 1 Hindistan Çin Etiyopya Kenya Türkiye Iran Rusya Federasyonu Arjantin Tanzanya ABD İspanya Meksika Güney Kore Mısır Orta Afrika Cumh Dünya Bal Üretimi (2002) FAO'nun 2002 yılı üretim istatistikleri incelendiğinde (Çizelge 4); dünya bal üretiminin ton olduğu, arı varlığı bakımından ikinci sıradaki Çin'in ton üretimle ilk sırayı aldığı görülmektedir. Çin'i ton ile Arjantin ve ton ile ABD izlemiştir. Türkiye koloniden ton bal üretimi yaparak ABD'den sonra 4. sırada yer almıştır. Sıralamadaki ilk 15 ülkenin bal üretimleri toplamı dünya toplam üretiminin %66.6 sını oluşturmaktadır. Türkiye'nin dünya bal üretimindeki payı ise %5.8 dir. *1-15: %73.7; TR: % Çizelge yılının başlıca bal üretici ülkeleri (FAO) Sıra Ülke Bal Üretimi 1 Çin Arjantin ABD Türkiye Meksika Hindistan Ukrayna Rusya Federasyonu Etiyopya Kanada İspanya İran Tanzanya Kenya Angola Dünya Sayısı (2012) FAO nun 2012 yılı kayıtlarına göre ülkelerin koloni varlıkları sıralandığında (Çizelge 5); Hindistan milyon, Çin ise 8.98 milyon koloni varlığı ile ilk ve ikinci sırada yer almakta, Türkiye 6.35 milyon koloni ile Çin i izlemektedir. Sıralamadaki ilk 15 ülkenin dünya koloni varlığının %71.9 una sahip olduğu görülmektedir. Türkiye nin toplamdaki payı %7.9 dur. On yıllık süreçte ( ) dünyanın koloni varlığı %9.9, Türkiye nin koloni varlığı ise %52.6 artış göstermiştir. *1-15: %66.6; TR: % Çizelge 5. Dünyada en fazla koloniye sahip ülkeler (FAO, 2012) Sıra Ülke Sayısı kg/koloni koloni/ 100 km 2 1 Hindistan Çin Türkiye Etiyopya Rusya Federasyonu Iran Arjantin Tanzanya ABD İspanya Meksika Güney Kore Kenya Orta Afrika Cumh Polonya Dünya Bal Üretimi (2012) FAO'nun 2012 yılı üretim istatistikleri incelendiğinde (Çizelge 6) dünya bal üretiminin ton olduğu, arı varlığı (8.98 milyon koloni) bakımından ilk sıradaki Çin'in ton üretimle yine ilk sırayı aldığı görülmektedir. Türkiye 6.35 milyon koloniden ton bal üretimi yaparak Çin'den sonra 2. sırada yer almıştır. Türkiye yi ton üretim ile Arjantin izlemiştir. Sıralamadaki ilk 15 ülkenin bal üretimleri toplamı dünya toplam üretiminin %67.1 ini oluşturmaktadır. Türkiye'nin dünya bal üretimindeki payı ise %5.5 tur. On yıllık süreçte ( ) dünyanın bal üretimi %23.5, Türkiye nin bal üretimi ise %18.3 artış göstermiştir. * 1-15: %71.9; TR: % 7.9 * CN-W ( ): %9.9+; CN-TR ( ): %

4 Çizelge yılının başlıca bal üretici ülkeleri (FAO) Sıra Ülke Bal Üretimi 1 Çin Türkiye Arjantin Ukrayna ABD Rusya Federasyonu Hindistan Meksika İran Etiyopya Brezilya İspanya Kanada Tanzanya Güney Kore Dünya * 1-15: %67.1; PRC: %27.4; TR: %5.5 Sayısı (milyon) Şekil 6. Dünyada en fazla koloniye sahip ülkeler (FAO, 2012) * HP-W ( ): %23.5+; HP-TR ( ): % Bal Üretimi (1000 ton) kg/koloni Şekil 7. Başlıca bal üretici ülkeler (FAO, 2012) 21 Şekil 8. Dünyada en fazla koloniye sahip ülkelerin bal verimi ortalamaları (FAO, 2012) 22 C. KOLONİ YOĞUNLUĞU VE BAL VERİMİ Genellikle verimliliğin yüksek olduğu ülkelerde, birim alana düşen koloni sayılarının az olduğu Ülkeler, koloni sayıları ile toplam bal görülmektedir (Çizelge 7). üretimleri bakımlarından sıralamada aynı Örneğin FAO nun 2012 yılı kayıtlarına göre; birim konumda bulunmamaktadırlar. alana Çin de 0.95, ABD'de 0.29, Arjantin'de 1.1 ve sayısının az ya da çok oluşu bir Meksika'da 0.98 koloni düşmektedir. anlamda önem taşımamaktadır. Yoğun üretimde birim başına verim temel Oysa bu değer, gerek koloni varlığı, gerek bal ölçüt olduğuna göre, arıcılıkta da bir üretimi bakımından ilk 15 arasında yer almakla koloninin bal verimi değerlendirmede en birlikte koloni başına verimi düşük ülkelerden önemli kıstastır. Etiyopya da 5.2, Türkiye'de 8.3 ve İspanya da 4.9 dur

5 Çizelge 7. Dünyada en fazla koloniye sahip ülkelerde birim alana düşen koloni varlığı ve verimlilik (FAO, 2012) koloni/100 kilometrekare Ülkeler varlığı Bal verimi Karasal alan (km 2 ) / 100 km 2 Bal verimi (kg/koloni) Bal verimi (kg/km 2 ) Hindistan Çin Türkiye Etiyopya Rusya Federas Iran Arjantin Tanzanya ABD İspanya Meksika Güney Kore Kenya Orta Afrika Cumh Polonya Şekil 9. Dünyada en fazla koloniye sahip ülkelerde koloni yoğunlukları (FAO, 2012) 26 Şekil 11. verimliliği (kg/koloni) ile birim alandaki koloni sayısı Şekil 10. Avrupa ülkelerinin koloni yoğunlukları (De la Rua et al., 2009) (km 2 /koloni) arasındaki ilişki D. DÜNYADA BAL TİCARETİ FAO nun verilerine göre; 2011 yılında dünyada ton bal (toplam üretimin %31 i), ortalama 3.4 $/kg fiyatla $ karşılığı dış ticarete konu olmuştur. Başlıca bal dışsatımcısı ülkeler Çizelge 8 de sunulmuştur. İlk 3 sıradaki Çin, Arjantin ve Hindistan ın dışsatım miktarında %40.9, değerde ise %32.6 paya sahip oldukları Çizelge 8 de görülmektedir. 29 Çizelge yılının başlıca bal dışsatımcı ülkeleri (FAO) 2011 Ülke Fiyat Dışsatım 1 Çin Arjantin Hindistan Vietnam Meksika Brezilya Almanya İspanya Belçika Uruguay Macaristan Romanya Ukrayna Kanada Tayland Toplam Dünya

6 Çizelge yılının başlıca bal dışalımcı ülkeleri (FAO) Çizelge 10. Türkiye nin yılları arası dış ticareti (FAO) Ülke Fiyat Dışalım 1 ABD Almanya Japonya Birleşik Kral Fransa Belçika İspanya İtalya Suudi Arabist Polonya Hollanda İsviçre Avusturya Rusya Fed Danimarka Toplam Dünya Yıl E. TÜRKİYE DE BAL DIŞ TİCARETİ Üretim Tüketim Dışsatım- Dışsatım- Birim Fiyatı Dışalım- Dışalım- Birim Fiyatı F. TÜRKİYE ARICILIĞININ SON YARIM YÜZYILDA GELİŞİMİ Türkiye arıcılığının yılları arası gelişimi incelendiğinde; koloni sayısı, toplam bal üretimi ve birim alandaki koloni sayısının sürekli arttığı görülmektedir (Çizelge 11). Ne var ki Türkiye, yaklaşık 16.0 kg/koloni bal verimi ile gerilere düşmektedir. Durum irdelendiğinde, diğer nedenler bir yana, km 2 ye düşen koloni sayısının sürekli artmasının da verimliliği etkilediği görülmektedir. Verimlilikte önemli sıçrayış yılları arasında, hem ilkel kovan sayısının yaklaşık %30 azalması hem de çerçeveli (modern) kovan sayısının yaklaşık 2 katına çıkması sonucu gerçekleşmiştir yılından bugüne verimlilikte önemli bir değişim gözlenmezken arı yoğunluğu sürekli bir artış içerisindedir. Bunda özellikle yerel yönetimler ve diğer kaynaklarla arıcı türetilme çabaları çok etkilidir. Yerleşim alanları artarken orman ve çayır-mera alanlarının azalması, pestisit kullanımının ve çevre kirliliğinin artması gibi olumsuz etkiler de Türkiye arıcılığında potansiyel düzeyin yakalanmasını önlemektedir. Türkiye arıcılığının yılları arası gelişimi (DİE/TÜİK) Çizelge 11 de sunulmuştur Çizelge 11. Türkiye de yılları arasında koloni sayısı ve bal üretimi değerleri (DİE/TÜİK) Yıllar İlkel kovan sayısı (1000) Modern kovan sayısı (1000) Toplam koloni sayısı (1000) İlkel kovan (%) Bal kg/ km üretimi / km 2 kg/ koloni Kaynaklar DE LA RUA, P; JAFFE, R; DALL OLIO, R; MUNOZ, I; SERRANO, J (2009). Biodiversity, conservation and current threats to European honeybees. Apidologie, 40: FAO (2013) Statistical Databases/Agriculture ( DİE ( ) Tarım İstatistikleri Özeti. TÜİK (2014) Tarım istatistikleri 36 6