THE INDEPENDENT 14 SEPTEMBER 2011

Transkript

1

2 THE INDEPENDENT 14 SEPTEMBER 2011

3

4 Independent, 14 Eylül 2011 Sanat, İstanbul'un üzerine ışık tutuyor Maya Jaggi Bu güvenin bir kısmı cumartesi günü başlayacak olan İstanbul Bienali'nden geliyor. İlk olarak 1987 yılında düzenlenmeye başlanan bienalin statüsü yıllar içerisinde giderek arttı ve bu sene New York MoMA'nın direktörü Glenn Lowry tarafından sanat takviminin hatta Venedik i bile geçerek - en cezbedici etkinliği olduğu söylendi. Bienalin mekânı, ortasından Cenevizlilerin yaptığı Galata Kulesi nin yükseldiği ortaçağ liman bölgesinin büyümesiyle ortaya çıkan Beyoğlu, özel olarak da Boğaz'ın kıyısında sıra sıra dizilli depolardan oluşan Antrepolar.. * Bienal, İstanbul Kültür Sanat Vakfı tarafından düzenleniyor. İKSV, Sadi Konuralp Caddesi No.5'te yer alan, yeni taşındığı art nouveau stilindeki Deniz Palas'ta, Şişhane Metro'sunun hemen yanında bulunuyor. Binadaki Tasarım Mağazası ile altıncı kattaki Haliç manzaralı, siyah plastik ve turuncu koltuklu Türk-Akdeniz mutfağından örnekler sunan loş ve geniş X Restaurant-Bar görülmeye değer. Binada bir cafe ve yazın kullanılan bir teras bar da bulunuyor.** * II. Paragraf ** VI. Paragraf

5 INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE 15 SEPTEMBER 2011

6 International Herald Tribune, 15 Eylül 2011 Sadeleşmiş ve gizemli bienal, özünde siyasi İstanbul sergisi sanatçı estetiğini kullanarak daha görsel ve sezgisel bir etkiye ulaşıyor. Susanne Fowler İstanbul daki eski sanat bienalleri, ziyaretçilerini küratörler tarafından galeri mekânına dönüştürülen eski tütün depoları ya da eski bir Rum okulu gibi mekânlar arasında, şehir boyunca gezintiye çıkarmıştı. Ancak bu Cuma açılan bienal için, küratörler Jens Hoffmann ve Adriano Pedrosa, en azından mekân seçimleri konusunda, daha basit bir yaklaşım uyguluyorlar. İsimsiz (12. İstanbul Bienali) için seçtikleri tüm sanat eserleri, tek bir merkezde, Istanbul Modern Müzesi nin yanındaki Antrepo 3 ve 5 te sergilenecek. Kosta Rika doğumlu Hoffmann yakın zamanda yapılmış bir röportajda, ikimiz de sanat metasına ayrıcalık tanıyan bir sergi yapma ekolünden geliyoruz diyor. İşleri konumlandırma, yerleştirme şeklimiz, işler ve sanatçılar arasında diyalog oluşturma, birbirlerine bağlantı ve gönderme yapmalarına çalışmak üzerine kurulu. Tutarlı ve kapsamlı bir küratöryel argüman oluşturabilmek için sergiyi, özenle inşa edilmiş tek bir mekânda kurmamız gerekiyor, böylece mekân işleri gölgede bırakmayacak ve yanlış yorumlanmalarına sebep olmayacaktır. Bu tüm sergiyi tek bir mekânda görebileceğiniz ve şehrin farklı yerlerinden metro ya da taksiye binmek zorunda kalmayacağınız bir bienal. diye ekliyor. Sergi mekânı sadeleştirilmiş olsa da kavramsal boyut bundan tamamen farklı. Küba kökenli Amerikalı ve uzun zaman New-York ta ikamet etmiş sanatçı Felix-Gonzalez in işlerinden yola çıkarak, bu bienaldeki işler beş tema altında toplanıyor: Soyutlama, Ross, Pasaport, Tarih ve Ateşli Silahla Ölüm. Bütün bu temalar sanatçı 1996 da AİDS ten ölmeden önce işlerinde yüzeye çıkan fikirler. Küratörler, sergileneceklerin birçoğuyla ilgili ser verip sır vermediler, hatta katılacak sanatçıların listesini dahi açıklamadılar. 46 yaşındaki Brezilyalı Pedrosa Rakamlar ve isimlerin marka gibi kullanılmasına olan takıntılarıyla birlikte, bienallerin geleneksel pazarlama stratejilerini reddediyoruz. Bu yüzden de sergiye katılan sanatçıların isimlerinden bir liste derlememeye ve yayımlamamaya karar verdik. diyor. Bilinen, serginin onlarca uluslararası sanatçının yanı sıra, Kutluğ Ataman ve Aydan Mürtezaoğlu gibi Türk sanatçıların işlerini de sunacak olması.

7 Jens le ben 10 yıldır birlikte çalışıyoruz ve uzun yıllardır aramızda sergiler üzerine bu türden bir tartışma devam ediyor diyor Pedrosa. İstanbul Bienali nin son birkaç yılına, en azından 2003 ten bu yana baktığımızda, Dan Cameron un 2003 teki Şiirsel Adalet sergisinden, dört kadından oluşan Zagrebli küratör kolektifi WHW nin, komünizme dönüş gibi bir sergi argümanı içeren radikal siyasi yaklaşımlarına kadar uzanan sürede, birçok farklı şekilde siyasete ve siyasetten beslenen sanata yönelik, belirgin bir yaklaşım fark ettik. Siyasete ve siyasetten beslenen sanata yönelik bu odaklanmayı korumanın önemli olacağını düşündük diye ekliyor. Ama bir şekilde estetiğe, biçimsel meselelere, görsel olana ve görsel olanın alanı hakkındaki kaygılara yer vermek istedik;, bu konuların bienalin son birkaç yılında belki biraz kenara itilmiş olduğunu düşündük; bu bienaller, sanat ve politikayı daha fazla, ama belgesel veya sosyal ya da siyasi aktivist bir yaklaşımla ele almış gibi görünüyorlardı. Aklımızda bu düşüncelerle, diyor Pedrosa, siyaset ile bedeni ve kişisel sorunları estetik ve görsel kaygılarla ifade eden bir sanatçı örneği kim olabilir diye düşündük. Bizim için, bu sanatçı Felix Gonzalez-Torres tir. İşte bu şekilde araştırmalarımızın ve genelde serginin ilhamı olarak referansımız önemli bir figür- haline geldi. Gonzalez-Torres in şiirsel işleri, 1995 yılında, New York, Solomon R. Guggenheim Müzesi nde ve 1997 yılında, Hannover Almanya daki Sprengel Müzesi nde yapılan restrospektif sergilere konu oldu. İşleri ayrıca New York taki Modern Sanat Müzesi nde de sergilendi. Gonzalez-Torres in hiçbir işi bu bienale dahil edilmemiş olsa da varlığı her yerde, sergilenen sanatta hissediliyor. Kavramsallıktan, minimalizmden, yüksek modernizmden gelen birçok referans kullanıyor, dolayısıyla ızgara, geometrik soyutlama, minimalist biçimler belki Robert Smithson ın sanatını veya belki Donald Judd u anımsatacak köşe işleri karşımıza çıkıyor diyor Pedrosa, veya belki Carl Andre nin işlerine bir referans vardır, ama artık saf bir biçimsellik ve estetikle değil.,her zaman ilk andaki saflık ve yüksek modernist estetiği yıkan kişisel konuları veya siyasi içerikleri kullanıyor. Dolayısıyla başlangıç noktası kendisi. Bienal sanatçılarının Boğaz kenarındaki antrepolarda sergilenen işlerinin içerisinde küratörler tarafından sipariş edilmiş eserler de var, tarihi işler de. 60 lardan, 70 lerden ve 20 lerden de işler var ve hatta Amerikan İç Savaşı ndan işlerimiz var diyor Pedrosa. Ama küratörler bienali gezmek için Gonzalez-Torres in işlerini biliyor olmanın bir önkoşul olmadığına vurgu yapıyorlar.. İşleri bilen insanlar, elbette bienale farklı erişime sahip olacaklar, fakat bir işi anlayabilmek, bu sergiye erişebilmek için işlerini bilmeniz gerekmiyor. Beş karma sergi ve bunların etrafında, birbirinden ayrı 50 odaya yerleştirilmiş kişisel sergilerin yer aldığı mekân bir labirente benziyor. Pedrosa karma sergilerden şöyle bahsediyor: İsimsiz (Pasaport); İsimsiz (Ross) Ross, Felix in AIDS ten ölen partneri, bu sebeple sergi eşcinsel tema ve konular ile ilişkiler ve aşk üzerine- İsimsiz (Soyutlama), özellikle geometrik soyutlama ve soyutlamanın nasıl siyasi, kişisel veya bedensel konuları ele alabileceği üzerine bir sergi; İsimsiz (Tarih), tarih yazımını ve tarih kitaplarını ve hatta yazmanın tarihini de kapsayan bir sergi ki bu Türkiye için kilit bir tema ve şiddete değinen İsimsiz (Ateşli Silahla Ölüm) sergilerimiz var. Ayrıca, küratörlerin İstanbul ile alakalı olduğunu düşündükleri konular, sanatçıların ilgi alanları ve genel olarak, bugünün dünyasında önemi olan konular da Gonzalez-Torres in

8 teması üzerine katmanlaşmış. Bu bienalin bir şekilde siyasetle ilgisi olması gerekliydi, dünyanın durumuna bakınca bazı konulara değinmemek sorumsuzluk olacaktı diyor Hoffmann. Claudia Andujar ın işi, Brezilyalı yerlilerin ilk kez kayıt altına alınma süreci üzerine. Hepsi birer numarayla fotoğraflanmışlar diyor Pedrosa. Yani bir şekilde, bürokrasiyi, yönetimi, medeniyeti, dünyanın bunları daha önce hiç görmemiş bir yerine sahiden de onları vatandaş olarak saymak suretiyle getirmek. Hoffmann Sergileme etrafındaki söylem son 20 yıl içerisinde hızla gelişti. Bir noktaya kadar oldukça giriftleşti, diyor.. Bunun Felix-Gonzalez gibi, onun minimal veya postminimal sanata referans verme biçimi gibi olduğunu düşünüyorum; öte yandan herkes bununla özdeşleşebiliyordu çünkü ulaşılabilir temalar kullanıyordu. Aşk hakkında, kayıp hakkında, arzu hakkındaydı hepimizin deneyimlediği ya da bildiği birçok şey. Ama aynı zamanda bu konularda fikir yürütebilirsiniz de. Belki işi aşırı kolaylaştırmak veya nüktedan olmak için hep şöyle diyorum, sergimiz The Simpsons gibi: Freud e veya herhangi birşeye kurnazca referans verebilirim, ama kızım renkli suratlara güler. Çok ciddi olabileceğiniz ama aynı zamanda sadece zevk alıp eğlenebileceğiniz farklı açıları var; bence bu hem Felix in işlerini hem de bu sergiyi anlayabilmeniz için gerçekten kilit bir nokta.

9 EL PAIS 16 SEPTEMBER 2011

10 El Pais, 16 Eylül 2011 González-Torres in gözünden Arap baharı Angeles Garcia Hiçbir eseri orada sergilenmese bile Félix González-Torres in (Guaimaro, 1957-Miami, 1996) siyasal ve sosyal yükümlülüğü, biçimsel güzelliği ve ruhu, bugünlerde İstanbul Bienali nin üzerinde uçuyor. Bu manzaranın en politik ve en tehlikeli buluşması, AIDS in kariyerinin en verimli zamanlarında bizden ayırdığı Kübalı sanatçının antolojisine saygı biçiminde kendisini gösteriyor. Sonuç, hem onun yoğun dünyasına göz atmak, hem de verdiği savaşlardaki kahramanlıklarını kavramsal ifadesi aracılığıyla nasıl yansıttığını canlandırmak oluyor. O, ünlü şeker kümeleri, minimalist yapıtlarındaki narin dünyanın yerlileri gibi, parçalarını tanıdık İsimsiz başlığı altında adlandırmaktan hoşlanırdı. Böylece küratörler Adriano Pedrosa ve Jens Hoffmann bu bienalde, yüz kadar sanatçının eserlerini, González-Torres in ele aldığı konular altında birleştirdi: ayrımcılık, sınırlar, şiddet, soyutlama ve eşcinsel aşk. Küratörler, bienalin gerçekleştirildiği İstanbul un eski bir fabrikasının içinde bulunan yaratıcıların isimlerini iyice düşünüp taşındıktan sonra, bilerek bizlerden sakladılar. Çünkü Gonzales-Torres in, çağdaş sanat piyasası adına taşkın kültürü eleştirme biçimi bu idi. Latin Amerikalı, Batı Avrupalı ve Orta Doğulu yazarlar bolluğu içinde olacağımızı da kesinlikle biliyordu ve bunların arasında bir tek İspanyol, Antoni Muntadas (Barcelona, 1942) da bizlerle birlikte olacaktı. Sergiyi düzenleyenler, eski Konstantinopolis in şimdiki karmaşıklığı ile González-Torres in sanatsal kaygısını yansıtan New York u karşılaştırmak istediler. Kontrolsüzlük, ses, hız, eski ve yeni arasında her daim var olan yaşama sıkıntısı, görünürde çelişkili dünyaların çarpışması, daha bienalin girişinde kendisini hissettiriyor. Japon mimar Ryue Nishizawa nın (2010 Pritzker ödülü sahibi, Sejima & Nishizawa and Partners ortağı) başarılı fikri sayesinde, sanatçıların eserleri iki binaya, manastır havası taşıyan hücrelere yerleştirildi. Belgeler, resimler, birçok fotoğraf ve az sayıda video, aynı González-Torres in hayatı boyunca katlandıklarına benzer sınır dışı edilme, marjinalleştirme ve somut tacizlerin dramatik hikâyelerini aktarıyor. Hareketli Arap baharına da sık sık atıf yapılıyor. Bisan Abu-Eisheh (Kudüs, 1985) Filistinlilerin her gün katlandıkları faciayı, Evcilik Oyunu adlı yerleştirmesinde oldukça iyi ele alıyor. Kendi alanını, Kudüs ün farklı bölgelerindeki terk edilmiş evlerden topladığı birçok obje ve taşlarla dolduruyor. Bunların arasında kıyafet, mutfak gereçleri ve CD parçacıkları da var ve bu parçaların her biri kendi şeceresiyle sergileniyor: Tam olarak nereden geldiği, geldiği evin planı, yıkılma tarihi, hane nüfusu... Sözü edilenler, 40 yıl boyunca inşa edilmiş, yıkılmış ve sayısız defa yeniden inşa edilen binalar. Hiçbir zaman yeteri kadar anlatılamamış olan kadınların katlandıkları marjinalleştirme ve taciz, bienaldeki serginin büyük bir kısmını oluştururken, buna paralel olarak bugünlerde İstanbul un Avrupa ve Asya yakalarını geniş katılımlı eylemlerle hareketlendiriyor. 30 kadar

11 genç sanatçı da komşu bina İstanbul Modern Sanat Müzesi nde yer alıyor. Büyük salonların içinde yaratıcıların kendilerini adadıkları ve su yüzüne çıkardıkları eserler ortaya çıkıyor de İtalyan Tina Modotti tarafından betimlenmiş, bayrağını omuzlarında taşıyan Meksika Devrimi nin ünlü fotoğrafı, yolu Marta Rosler ın (New York, 1950) Irak ve Afganistan savaşlarındaki kadın ve çocuk kurbanların başrolde yer aldığı yıkıcı görüntülerine bırakırken, bir taraftan da Catherine Opie (Ohio, 1961) birinci plan özel seçkisini sergiliyor. Ancak izole edilmişliği en iyi anlatan eser Brezilyalı Renata Lucas ın (Ribeirao Preto, 1971) kurgusu olabilir. Hareket eden tahta paneller, düşlerimize ulaşmamıza engel olan bariyerlerin her daim orada bulunduğunu bizlere hatırlatıyor.

12 O ESTADO DE SAO PAULO 16 SEPTEMBER 2011

13 O Estado de Sao Paulo, 16 Eylül 2011 Derhal Sanat Camila Molina İsimsiz temasıyla dün başlayan 12.İstanbul Bienali, bu yıl Kübalı sanatçı Gonzáles- Torres den aldığı ilhamla politikayı konu alıyor. Bu sene 12.si düzenlenen İstanbul Bienali -İsimsiz-, Portekizce karşılığıyla Sem título temasıyla dün davetlilerle buluştu ve yarından itibaren ziyaretçilere açık olacak. Serginin belirli bir başlığı yok, çünkü zaman ve mekanlar değiştikçe anlamlar da sürekli değişiyor diyerek, Brezilyalı küratör Adriano Pedrosa 2009 daki İnsan Neyle Yaşar? konusundan sonra neden -İsimsiz- şeklinde bir başlık seçildiğini, bu seneki bienalin ilham kaynağı olan Küba asıllı Amerikalı sanatçı Félix González-Torres den ( ) alıntı yaparak açıklıyor. Bu sene Pedrosa ve Kosta Rikalı Jens Hoffmann nın küratörlüğünde gerçekleştirilen bienal, düzenli ve temiz bir yapıyla, çoğunlukla Ortadoğu ve Latin Amerikalı sanatçıları bir araya getiriyor. Sergi sanat ve politikayı, içten bir çizgiyle ve gösterişe çok yer vermeden karşı karşıya getirmeyi amaçlıyor. Şiddet, tarih, sınırların aşılması, eşcinsellik gibi daha önce González-Torres in ele aldığı konular, somut tanımlamaları tam anlamıyla temsil etmeyen çeşitli çalışmalarla 13 Kasım a kadar 12. İstanbul Bienalinde sergileniyor. Adriano Pedrosa, González-Torres in kuzey ve güney arasında kalmış, modern zamanın soyutluk ve sadelikle ilgili geleneklerini ani, kişisel ve politik içeriklerle altüst eden, Latin Amerikalı bir sanatçı olması önemliydi sözleriyle neden bu yılki bienalin esin kaynağı olarak seçildiğini açıklıyor. Avrupa daki en deneysel ve özgür örneklerden biri olarak kabul edilen bienal, içten yapısıyla daha ilk görüşte insana kendini anlatıyor. Bu yıl, çoğunluğu Türk özel sektöründen gelen iki milyon avro bütçeyle gerçekleştirilen etkinlik, geçmiş yıllardaki gibi tüm şehre yayılmak yerine, Antrepo 3 ve 5 te toplanmış durumda. Ünlü Japon mimarlık ofis SANAA dan tanıdığımız Ryue Nishizawa nın projesi doğrultusunda, sergi alanları gri ve beyaz tonlarda, ziyaretçilere rahatlatıcı bir ortam yaratmak amacıyla yeniden düzenlendi. Bienaldeki çalışmaların büyük bir çoğunluğu kağıt, fotoğraf ve objelerin, González-Torres in önceki çalışmalarından yola çıkılarak beş başlık altında toplanmış bulunuyor: İsimsiz (Soyutlama), İsimsiz (Pasaport), İsimsiz (Tarih), İsimsiz (Ateşli Silahla Ölüm) ve İsimsiz (Ross) Kübalı sanatçının 1992 de AIDS ten ölen hayat arkadaşının ismi. Bienal ayrıca kimi sanatçıların daha da göz önüne çıkarılan bireysel sergilerinden oluşuyor. Küratörler tarafından önceden duyurulmamış ve farklı jenerasyonlardan Brezilyalı sanatçıların oluşturduğu bir grup da bienalde yer alıyor. Merak uyandıran genç yetenekler olarak Jonathas de Andrade (1982) bienalde iki farklı alt başlık altında, biri fotoğraflardan

14 öteki ise günlük sayfalarından oluşan iki çalışmayla yer alıyor. Clara Ianni (1987), Theo Crayeiro (1983) gibi sanatçılar da bienalde kendilerine yer bulurlarken, onların yanında isimleri çoktan belleklere kazınmış olan Leonilson, Lygia Clark, Lygia Pape, Adriana Varejão, Jac Leirner, Rosângela Rennó, Renata Lucas ve Claudia Andujar gibi sanatçılar da sanatseverlerle buluşuyor. Bienalde Öne Çıkanlar Üç Atış İsimsiz (Ateşli Silahla Ölüm) sergisinin zekâ pırıltılarıyla öne çıkan eserlerinden biri, sanatçı Roy Lichtenstein ın 1968 yılında Gun in America konulu Time dergisi kapağı için yarattığı imaj. Saigon da bir Vietnamlının infazını gözler önüne seren üç sıralı fotoğraf ise Shoot ismi ile Chris Burden in 1971 deki performansına ait. İdealistler İsimsiz (Soyutlama) sergisinde Brezilyalılardan pek çok eser ile beraber Renata Lucas ın dörtgen ve üçgen formlu ahşap plakalardan meydana getirdiği Fay Hattı (2003) isimli işi ve Macar Dóra Maurer in çalışması, bienalin genel tarihinde de dikkat çeken çalışmalar. Meyveler Kolombiyalı Gabriel Sierra nın İsimsiz (Tabiat -Gecikmiş Ölüm) isimli eserinde ziyaretçileri elmalar karşılıyor. Yine elma, bu sefer Theo Craveiro nun camdan karınca evinde karşımıza çıkıyor. Kübalı Wilfredo Prieto ise Siyaseten Doğru (2009) çalışmasında bir karpuz kesmiş. Tarih Meksikalı Julieta Aranda nın Hesaplarda Bir Hata Oldu çalışmasında, akrilik bir kutuya bağlı kompresörden gelen hava ile tarihi içinde barındıran kitaplar havalanıyor.

15 THE WALL STREET JOURNAL 17 SEPTEMBER 2011

16 Wall Street Journal, 17 Eylül 2011 İstanbul Yükselişte Kelly Crow İstanbul un sanat sahnesindeki hareketlilik, Garanti Bankası nın Salt, Vehbi Koç Vakfı nın Arter-Sanat için Alan ve Borusan Holding in ArtCenter Istanbul gibi kâr amacı gütmeyen sanat mekânlarının yardımıyla, mantar gibi çoğalıyor. Açılışları, uzun süredir devam eden sanat bienali paketine destek sağlayabilir bu cumartesi günü açılan ve 13 Kasım a kadar devam eden güncel sanat odaklı İstanbul Bienali, Antrepo da izlenebilir. Bienaller, genellikle genç sanatçıların çıkış yapması için iyi birer platform olarak işlev görürken, bienalin küratörleri Adriano Pedrosa ve Jens Hoffmann, özellikle olgun ve göz ardı edilen ancak işleri hâlâ aydınlatıcı olabilecek sanatçıları aradıklarını söylüyorlar. Bu duruma örnek olarak çizimlerden ve tıbbi kayıtlardan bir otoportre yaratan Perulu sanatçı Terese Burga anılabilir. Sergilenen işlerin çoğu beş kolektif sergide toplanıyor; her birinin temaları ise, ampul ve şekerleme gibi gündelik objeleri kullanarak, AIDS gibi kişisel ve sosyal sorunlarla yüzleşen eserler üretmesiyle tanınan Kübalı heykeltıraş Felix Gonzalez-Torres in işlerinden esinleniyor. Karma sergilerden biri, cinsellik temalarını işlerken, fotoğrafçı Catherine Opie nin portrelerine yer veriliyor. Bir diğeri göç, kimlik ve sınır kontrollerine odaklanıyor ve Claudia Andujar ın geleneksel olarak bireysel isimler almayan Brezilya yerlilerinin fotoğraflarını içeriyor. (Andujar portreleri numaralandırarak tanımlıyor.) Diğer yeniden keşfedilenler arasında ise, kilimlerden geometrik kolajlar yapan 85 yaşındaki Rumen sanatçı Geta Bratescu ve 1960 larda, Türkiye de henüz pek az kadın tek başına seyahat ederken, ülkeyi boydan boya gezip kadınların hayatlarını belgelediğinden dolayı başına buyruk addedilen Yıldız Moran Arun bulunuyor. Pedrosa, yerel bir üniversitenin kütüphanesinde bu fotoğraflara rastladığında ne kadar şaşırdığını belirtirken, Yeni bir malzemeymiş gibi geldi diyor.* *Devam eden paragraflar bienal dışı konulardan bahsediyor.

17 O GLOBO 17 SEPTEMBER 2011

18 O Globo, 17 Eylül 2011 Deneysel kimliğiyle ünlü İstanbul Bienali; İsimsiz olarak, önceden açıklanmış sanatçı listeleri olmaksızın ve katalogsuz başlıyor. Suzana Velasco Başlık yok, önceden duyurulmuş bir sanatçı listesi yok, katalog hazırlanmadı, ne gösteriler ne de seminerler düzenlenecek; 12.İstanbul Bienali bu cumartesi gözlerden uzak bir şekilde kapılarını açacak. Ziyaretçiler camiler arasındaki kentin büyülü atmosferini arkalarında bırakıp, şehrin liman bölgesinde bulunan iki antrepoya girdiklerinde çelik plakalarla tanımlanmış, sakinleştirici ve basit bir mimariyle karşılaşacaklar. Yaklaşık yirmi aydır hazırlıkları devam eden ve uluslararası sanat camiası tarafından deneysel yapısı sebebiyle merakla beklenen bienalin hazırlıklarının sonuna gelinmek üzere. Brezilyalı Adriano Pedrosa ve Kosta Rikalı Jens Hoffmann, 1987 deki ilk İstanbul Bienali nden beri ilk kez ve ünlü Venedik Bienali ne de karşıt bir tavırla, mekan düzenlemesine değil, sadece sergileyecekleri eserler üzerine odaklanıyorlar. 13 Kasıma kadar sürecek sergi boyunca bienallerde alışık olunmadık bir şekilde, çeşitli müzelerdeki sergiler haricinde hiçbir eş zamanlı etkinlik olmayacak. Bienallerin sayısında bir artış var, ancak pek çoğu sanatçıların duyurulması, pazarlama stratejileri veya içi doldurulamayan politik veya edebi başlıklar gibi engellere takılıyorlar. Bizim yapmaya çalıştığımız bu soruna bir cevap niteliğinde. Ama bunu Bienal işte böyle yapılır diyerek gerçekleştirmek istemiyoruz. diyerek çalışmalarını özetliyor Pedrosa, bundan yaklaşık bir sene kadar önce Hoffmann la birlikte oluşturdukları sayfalar dolusu günümüz bienalleri listesine atıfta bulunarak. Félix González-Torres Etkisi Aslında bienalin bir konu başlığı var: İsimsiz (12.İstanbul Bienali), Ama bu öyle bir ironi ki, bu isim Félix González-Torres in ( ) çalışmalarını adlandırdığı İsimsiz kelimesini takip eden parantez içindeki bir sözcük veya tümce yönteminden geliyor. Küba da doğan, daha sonra Porto Riko da yaşayıp, 1979 da ABD ye yerleşen sanatçı, küratörlere büyük bir ilham kaynağı olmuş, öyle ki bienaldeki beş farklı temanın her birinin temelini oluşturan beş farklı eser de González-Torres e ait. Sergiler farklı büyüklükteki salonlarda, Pritzker ödüllü Japon mimar Ryue Nishizawa nın yarattığı görsellik içinde, yaklaşık elli farklı sergiye ev sahipliği yapıyor. Bienalin ortaya çıkışı her ne kadar González-Torres in fikirleri üzerinden olsa da, hiçbir çalışması bienalde sergilenmiyor; sadece küratörlerin ilham aldığı çalışma notlarının bir kısmı ziyaretçilerle buluşuyor. Bu notlar sanatseverlere ne görmeleri gerektiğini göstermese de, çalışmaların ortaya çıkışındaki fikirler hakkında ipuçları veriyor. González-Torres önemli bir örnek, çünkü politik ve kişisel sorgulamalarını görsel ve estetik bir kaygı içinde gerçekleştiriyor diyor Pedrosa. Modernizmi, kavramsal sanatı ve sadeliği,

19 güncel konularda kendi stiliyle yorumlayıp eserler ortaya çıkarıyor. Aynı zamanda iki dünya arasında kalmış bir sanatçı: kuzey ve güney çevre ve merkez, Küba-Porto Riko ve ABD arasında. AIDS ile yaşayan eşcinsel kişiliği, çalışmalarına yansıyor. Ama etkisi yeterli oluyor, çalışmalarını anlamak için onu derinlemesine tanımanıza gerek kalmıyor. Bienaldeki sanatçıların İstanbul un tarihi dokusuyla bütünleşmeleri için pek fırsat olmasa da, şehir çoğunluğu Türk ve Ortadoğulu sanatçıların işlerinde etkisini gösteriyor diyor Pedrosa. Katılan bazı sanatçılar daha önce çeşitli etkinliklerde küratörlerle çalışma tecrübesine sahip, örneğin Adriano Pedrosa yla çalışan Brezilyalı sanatçılar Renata Lucas, Adriana Varejão ve Jonathas de Andrade. Perulu Teresa Burga gibi diğerleri ise sergilerin hazırlık sürecinde keşfedilmiş. Bienallerde benzerine az rastlanır şekilde yaklaşık on beş kişilik bir grup, başvuran bin beş yüz portfolyo arasından seçilmiş. Katılan sanatçıları yönlendirecek beş farklı başlangıç noktası seçmenin, bu tür ucu açık ve amacından uzaklaşabilen sergilerde hedefi daha belirgin hale getirmek gibi olumlu bir katkısı oluyor. İsimsiz başlığı kulağa uçsuz bucaksız gelse de, bu tema beş adet parantez içi terim ile tarih, şiddet, sınırlar, kimlik ve soyutluk başlıklarıyla sınırlandırılmış durumda. González- Torres in etkisindeki soyutluk, Macar Dóra Maurer in geometrik desenler ve fotoğraflarla yarattığı Fotoğraf Makinesiyle Çizmek adlı işinde veya Adriana Varejão nun perdesindeki duvarın parçalandığı sahnedeki gibi ya da Brezilyalı Rivane Neuenschwander in Belirli Bir Mesafeden çalışmasında betondan fırlayan çelik kabloların arasındaki ahşap objeler gibi saf olma gerekliliğine sahip değil. Rivane nin ardından İsimsiz (Pasaport) alt başlıklı sergide, coğrafi sınırları, kimliği, göçleri ve kültürel etkileşimi, tekrardan çizilen ve baştan yaratılan haritaların tanıklığını, Arjantinli Jorge Macchi ve Uruguaylı Joaquín Torres García gibi sanatçıların çalışmalarında görüyoruz. Bu çalışmaların bir çoğu, - tıpkı Filistinli Taysir Batniji nin Babalar isimli Gazze deki kafe, dükkan ve fabrika sahiplerinin fotoğraflarından oluşan eseri gibi - hikaye, hayal ve arşiv olarak, bienalin diğer sergileriyle bağlantılı. Amerikalı Martha Rosler, fotomontaj çalışmasında askerler ve ölüleri, rahat bir evin oturma odasında bir pencereye veya asılı çerçeveye taşıyor. İsrailli Dani Gal ise hayali tarihsel görseller yaratarak, Martin Luther King Jr. ın konuşması ve Nazilerin Avusturya yı işgalini plakların üstüne taşıyarak İsimsiz (Tarih) sergisinde yerini alıyor. González-Torres ten bir alıntı yapan Pedrosa diyor ki: Eserler kendini tek bir konuyla kısıtlamamalıdır, anlamlar zaman ve mekânla değişir. Bienaldeki en özel tema ise González-Torres in 1991 de, kendinden beş sene önce AIDS yüzünden hayata veda eden hayat arkadaşına adadığı, İsimsiz (Ross) adlı çalışma. Eser Ross un vücudunu simgeleyen ve toplamda 79,4 kg gelen, odanın bir köşesine yığılmış rengârenk şekerlemelerden oluşuyor. Bienalde Ross a en benzer çalışmalardan birisi de Brezilyalı Leonilson un çalışmalarını sergilediği salon. Bunun sebebi ise otobiyografisinde bahsettiği eşcinsel aşk, AIDS ve özlem konularının yanında, sanatçının işlemelerindeki zerafet. Pedrosa ve Hoffmann ın görüşüne göre, sergiler ziyarete hazır hale geldiklerinde, çalışmalar arasında yeni bağlar kurulmaya başlanacak. Bu sayede eserlerin yerleştirilmesine bağlı olarak ortaya çıkacak farklılıklarla, katalog ancak bu noktadan sonra serginin fotoğrafları ve yazılı belgeleri ile hazırlanabilecek. Küratörler bir kere daha, hala çalışmaların sonuna giden bir yolun ortasında olduklarını hatırlatıyor ve bu yolun nasıl bir sonuç ortaya çıkaracağını beklememizi öneriyorlar.

20 Bütün dikkatimizi bienal hazırlıklarına vermiş durumdayız ve istiyoruz ki, en sonunda bizim bir şey söylememize gerek kalmadan bienal kendini bütünüyle anlatabilsin.

21 FOLHA DE SAO PAULO 17 SEPTEMBER 2011

22 Folha de Sao Paulo, 17 Eylül 2011 İstanbul, González-Torres i şerefle ağırlıyor. Silas Marti 15 yıl önce hayata veda eden Küba asıllı Amerikalı sanatçının eserleri, Türkiye de bugün başlayan bienale ilham kaynağı oluyor. Ayın 27 sinde başlayacak ve bu sene 60. yaşını kutlayacak olan São Paulo Bienali, sanatçının 3 eserine ev sahipliği yapacak. Gonzáles-Torres, hayata veda edişinin bir yıl ardından, 1997 yılındaki bienalin odak noktasındaki sanatçılardan biriydi. Şimdi ise onun fikirleri bu yılki serginin çıkış noktasını oluşturuyor. Hiçbir eseri sergide yer almasa da, sınırlar, hastalıklar, aşk ve ölüm gibi temalar, küratörler tarafından González-Torres in beş farklı çalışmasından esinlenerek seçildi. Küba asıllı Amerikalı sanatçının tanınmasına aracılık eden eserleri, insan vücudunun sınırlarını tanımladığı ve 60 lı yıllarda ABD yi kasıp kavuran minimalizmin matematiğine olan açlığı temel alan otobiyografik çalışmaları oldu. Bu yılki İstanbul Bienali nde, yeni somutlaştırıcılığın öncülerinden Brezilyalı Lygia Clark ın, bedenin endüstriyel konstrüktivizm karşısında çektiği acılar bağlamında ürettiği metal soyut heykel çalışmaları da izlenebiliyor. Serginin aynı bölümünde, Clark ve Hélio Oiticica nın yapıtlarını inceleyen genç sanatçı Theo Craveiro nun, hayatın güçlükleriyle minimalizmin en sert gerçekliğinin çarpışmasını konu alan çalışmaları görülebilir. Bir yandan İstanbul Bienali nin son hazırlıklarına devam eden Adriano Pedrosa, eserleri sergilenen sanatçılar için Hepsi politik ve sosyal sorunları irdeleyen sanatçılar, ama bunu görsel, ciddi ve estetik kaygıları göz ardı etmeden yapıyorlar diyor. SAO PAULO Bir yandan González-Torres in fikirleri, Türkiye deki çalışmaların arasında yankılanmaya devam ederken, diğer tarafta, sanatçının üç eseri ayın 27 sinde 60. yılını dolduran São Paulo Bienali nde sanatseverlerle buluşmak için gün sayıyor. Işıktan bir şelale, kağıt yapraklarından bir tepecik ve mavi ambalajdaki şekerlemelerden oluşan bir kilim, bienal salonunda González-Torres in bedensel ve kırılgan estetiğini sergiliyor. Salonun zemininde ziyaretçiler tarafından yenilmesi sanatçı tarafından özellikle istenilen, toplamda kendisi ve 90 larda AIDS yüzünden hayata veda eden hayat arkadaşının kilosuna denk gelen 130 kilo şekerleme sizleri bekliyor olacak. Hastalığın yiyip bitirdiği bir vücuda benzetilen bu eser, gerçekliği ince bir örtünün ardından, tatlı ve ışıltılı bir şekilde aktarıyor.

23 PLASTİK SANATLAR ÜZERİNE BİR ELEŞTİRİ İçten ve Minimalist karakteriyle Türk Bienali ritmini kaybetmiyor. Fabio Cypiano Küratörlüğünü Brezilyalı Adriano Pedrosa ve Kosta Rikalı Jens Hoffmann ın yaptığı 12. İstanbul Bienali, benzer diğer etkinliklerin aksine gösterişli karakterini arka planda tutarak başladı. Görkemli çalışmalar ve sansasyonel montajların yerine tüm eserler, 54 ü bireysel 5 i kolektif sergiye mekan sağlayan toplamda elli dokuz salonda, içten ve gösterişsiz bir şekilde sergileniyor. 13 Kasım a kadar devam eden İsimsiz (12.İstanbul Bienali), tıpkı kendi eşcinselliği ve sosyo-politik durumu gibi, kişisel duruşunu da ciddi bir ifadeyle sorgulamasıyla tanınan Küba asıllı Amerikalı González-Torres in eserleri gibi, minimalist ve sofistike bir yol izliyor. Sonuç olarak, Ryue Nishizawa nın yarattığı alüminyum kaplamalı küçük ve şık mekânlarla tanımlanmış düzenleme, bir koleksiyoncunun küçük ölçekli ama kusursuz eserlerin sergilendiği ve ritmini hiç kaybetmeyen evini akla geliyor. İnsana hitap eden bu çalışmalar, çeşitli başlıklar altında sunuluyor. González-Torres in ateşli silahların hedefi olmuş kişilere ithaf ettiği Ateşli Silahla Ölüm eserinden yola çıkılan bölümde, Chris Burden ın Shoot adlı başyapıtı karşımıza çıkıyor. Bu yapısıyla bienal, esinlendiği noktanın tersine, kesin bir dile sahip ve bu sayede ziyaretçilere son derece eğitici bir deneyim sunuyor. BREZILYALILAR LEONILSON ÖNE ÇIKANLAR ARASINDA Bu yılki İstanbul Bienali nde Brezilyalıları sanatçıların yoğunluğu göze çarpıyor. González- Torres in tarzına ilgisi bilinen sanatçılar Leonilson, Rosângela Renó, Renata Lucas ve Jonathas de Andrade nin çalışmaları bienalde sergileniyor. Ayrıca Brezilya nın önde gelen sanatçılarından ve yeni somutlaştırmanın temsilcilerinden Lygia Clark da, katlama alüminyum heykelciklerden oluşan Yaratık Bicho çalışmasıyla sergide ser alıyor.

24 O ESTADO DE SAO PAULO 18 SEPTEMBER 2011

25 O Estado de Sao Paulo, 18 Eylül 2011 Üstü Kapalı Politika 12. İstanbul Bienali kavram ve estetik arasındaki dengeyi arıyor. Camila Molina Dün başlayan 12. İstanbul Bienali nde, ödüllü fotoğrafçı Eddie Adams tarafından 1968 de Saigon şehri sokaklarında çekilen ve bir Vietnamlı nın katledilmesine tanıklık eden fotoğraflar dizisi, başka bir deyişle çalışmada yaratılmış olan şiddet kilisesi imajı, bir ziyaretçinin eleştirilerine maruz kalıyor. Önemli olan kavram ve gerçek arasındaki kurgu; konu ve görseller arasındaki çelişki şeklinde cevaplıyor bunu, bu seneki bienalin küratörlüğünü Adriano Pedrosa ile birlikte yürüten Jens Hoffmann. Bienalin başlıca hedeflerinden biri, sanat ve politikayı karşı karşıya getirmek olsa da, bienalin çok keskin fikirleri içinde barındırdığı söylenemez da sanat ve politika temasına karşı radikal bir yaklaşım söz konusuydu, öyle ki sergi açık bir şekilde komünizmin geri dönüşünü destekliyordu. Bizim yaklaşımımız ise daha farklı bir yoldan; sanatın, politik kaygılara odaklanırken aynı zamanda estetik, ciddi ve görsel yanlarını göz ardı etmediği bir çizgiden yaklaşmak diyor Pedrosa. Pek çok çalışmanın bünyesinde barındırdığı içten karakterle gizlediği çığlığı sanatçı Rosângela Rennó, İnsanlık bir hastalığın pençesinde ve pek çok kişi bu hastalığa bir çare bulmaya çalışıyor şeklinde açıklıyor. Bienalde yer alan Brezilyalı sanatçılardan Rosângelina, İsimsiz (Pasaport) sergisinde özel bir salonda, ikisi de birer arşiv çalışması olan; Rio daki Biblioteca Nacional (Milli Kütüphane) den çalınan tarihi fotoğraflar ve yeni başkent Brasília nın inşası sırasında çalışan işçileri konu alan Fi Tarifinde Imemorial- adlı çalışmalarıyla yer alıyor. Bienalde Brezilya yı temsil eden diğer isimler ise; Claudia Andujar, Ernesto Neto, Rivane Neuenschwander, Lygia Clark, Lygia Pape, Renata Lucas, Jac Leirner, Antonio Dias, Leonilson, Adriana Varejão, Jonathas de Andrade, Theo Craveiro ve Clara Ianni. Bienalde sanatçı Félix González-Torres in İsimsiz adlı çalışmasından esinlenen çalışmaların sergilendiği beş başlık bulunmakta. İsimsiz (Ross), kesinlik ve incelik arasındaki zıtlığı barındırıyor. (Soyutlama), biçimcilik ve sadeliği; (Pasaport), sınırlar, devletler ve ayrılıkları; (Tarih), kitapların sorgulanmasını; (Ateşli Silahla Ölüm), saldırganlık, şiddet ve ölümü konu alıyor. (Ross) sergisinde ise, González-Torres in AIDS ten kaybettiği hayat arkadaşına ithaf ettiği çalışmasının etkisiyle içtenliği, cinselliği, tutkuyu ve ilişkileri konu alan çalışmalar yer alırken, Lübnanlı Akram Zaatari nin Lübnan daki eski stüdyosunda çektiği fotoğraflar göze çarpıyor. Bienalin geleneksel özelliklerinden biri olan ziyaretçilerin sergilerle birebir ilişki içine girmesi hakkında Pedrosa, Bienaller zamanla çeşitli kimliklere bürünür, burada da bunun bir kanıtını görüyoruz. diyor.

26 NZZ AM SONNTAG 18 SEPTEMBER 2011

27 NZZ am Sonntag, 18 Eylül 2011 SESSİZ TINILAR, BÜYÜK ETKİ Türkiye nin güncel sanat ortamına uzunca bir süredir uluslararası bir ilgi var. Dün, Cumartesi, açılan 12. İstanbul Bienali ardında büyük etki bırakıyor. Gerhard Mack Bu günlerde Türkiye nin kendine güveni tam. Başbakan Erdoğan, dünya sahnelerinde kendini Orta Doğunun yeni güçlü adamı olarak gösteriyor. Ülkenin ekonomik büyüme oranları ise Çin in hemen arkasında. Türkiye 2023 te, Cumhuriyet in kuruluşunun 100. yılında, dünya ekonomisinin en güçlüleri arasında kendine yer bulmak istiyor. En azından, İstanbul Kültür Sanat Vakfı nın Direktörü, 12. İstanbul Bienali nin açılışında basın mensuplarına bunu ilan ediyor. Böyle bir gelişme hevesi içerisinde sanat etkisiz kalamaz tabi. Dünya kültürüne katkıda bulunma amacıyla, en azından İstanbul da kendini görünür kılma yolunda ilerliyor. Şehirde onlarca özel müze açılırken, yüzlerce galeri sanat sergiliyor. Bu esnada bienal de, izleyici sayılarını sürekli olarak yükseltiyor da ziyaretçi ağırlarken, iki yıl önce gerçekleştirilen son bienale kişi katıldı. Kendini azimle tarihe yazdırmak isteyen herkes, bienal konusunda da derinden incelenmeyi kabullenmeli. Evrenimizin son otuz yılda belgelenmesi ve betimlenmesi, sanatçıları en çok ilgilendiren konulardan biri. Özel ve toplumsal resimlerin birbiri içinde kaybolma halini, 1996 da hayatını yitiren Félix Gonzáles-Torres gösteriyor. Sanatçının, tarihin yapılanmasına olan ilgisi, bu seneki İstanbul Bienali nin küratörlerine de yol gösterdi. Jens Hoffman ve Adriano Pedrosa, beş tematik sergiyi, New York ta yaşayan Porto Riko kökenli Kübalı sanatçının eserlerini referans alarak adlandırmışlar. Konuyu belirleyen bu sergileri, elli bireysel sunum tamamlıyor. Japon mimar Ryue Nishizawa, uzun holler ve meydanlara yer açan çelikten mekânlar inşa ederek, büyük seyahat gemilerinin demir attığı liman bölgesinde bulunan iki antrepo binasında, mekân kavramını yeniden düşünmemizi sağlayan bir şehir yaratıyor. Hikâyeler Yalan Söylüyor Başlangıcı tarih yapıyor. Esnek tema, betimlemenin ve aktarmanın farklı biçimlerine odaklanıyor. Sanatçılar, geçmişi görünüşte objektif birer gerçeklik olarak aktardığımız biçimlerle oynuyor. Dani Gal, bir odayı Atatürk ten Weizsäcker a uzanan konuşmaları içeren plaklarla dolduruyor. Antoni Muntadas, Budapeşte de Macaristan devriminin geçtiği mekânların eski resimlerini, aynı mekânların bugünkü fotoğraflarıyla birleştiriyor. Julieta Aranda ise toz haline getirilmiş kitapları bir plastik cam kutunun içinde uçuşturuyor. Simyrun Gill in, Jorge Luis Borges ve Guy Debord un metinlerinden oluşturup ipe dizdiği inciler o kadar sesli patlıyor ki nerdeyse akademik geliyor insana. Hâlbuki tarihin sonsuzluk ve yalancılığından en güzel hikâyeleri çıkaran ve teoriler üreten iki iğneleme bağımlısından bahsediyoruz. Bu bağlamda elbette Karl Marx unutulmaz. Ekonomistler ve toplum felsefecileri, son zamanlarda tekrar resmi tartışmalara döndü. Milena Bonilla, 1954 e

28 kalıntılarının yeri değiştirildiğinden beri ailenin Londra da bulunan asıl kabristanını hatırlatan hatıra plaketini silip film çekmiş. Grafitle silinen kalıntılar zor okunuyor ve bize insanların önemleri ve hatıralarının ne kadar çabuk söndüğünü hatırlatıyor. Videoda çatlamış taşların arasına giren sümüklü böcek ve karıncaları görüyoruz. Doğa, insan kültürünün simgelerini geri alıyor. 19 yüzyılın insanı olarak Marx ın tüm gücüyle karşı koyduğu ve karşılığında insanlara dünyevi bir cennet diretmeye çalıştığı sessiz ve inatçı bir güç olarak hissediliyor. Bu bienalin sanatçıları için tarih, zaten gelişimin hikâyesi değil de, güç ve onun kurbanları, sıkılmış yumruğu ve hatırlanan aşağılanmalarından oluşuyor. Bu noktada siyahî Amerika yı anlatan Elizabeth Cattlet in sivri betimlemeleri, Mona Vatamanu ve Florin Tudor un hızlı fırça darbeleriyle boyanmış sandaldaki mültecileriyle birbirine dokunuyor. Sanatçıların dünyanın farklı yerlerinden gelmeleri ve dünyanın en doğal şeyiymişçesine yan yana gösterilmeleri dekoru değiştirse de, acının tarihinin her yerden geçtiğini gösteriyor. Her yerde ölüm ve yıkım kol geziyor. Bir bölümün tamamı bu konuya adanmış. Martha Rosler, ünlü kolajlarında savaşın dehşetini oturma odamızın rahatlığı içerisinde tasvir ederken, Weege ve Letizia Bataglia fotoğraflarındaki leşler, New York ve Palermo sokaklarında yerlerde sürünüyor. Matt Collishaw un kocaman dia kutusunda kanayan bir kurşun yarası absürt bir güzellik olarak sergileniyor. Birinci Dünya Savaşı nda ateşlenen, askerlerin desenlerle süslediği ve Kris Martin in bir yığın halinde sergilediği 700 topçu kartuşu gibi. Azınlıkların Tecrübeleri Gücün tarihinin insan vücuduna kazınmasını, AIDS ten ölen eşcinsel sanatçı Gonzáles- Torres bizzat yaşadı. Birçok iş, var olan rol modellerinin şahsi alanda da yarattığı dışlamayı gösteren azınlıkların bakış açısına bürünüyor. Eşcinsellerin gündelik hayatına ve AIDS kurbanlarına adanmış olmasıyla beraber, beklentilerin getirdiği şaşkınlıklar da var. Tammy Ray Carland ın fotoğrafladığı Lezbiyen Yataklar, sabah içinden yeni çıkılan tüm yataklar gibi kırışık. Catherine Opie, bir tarafta deri maskesi ve teninde iğnelerle çok sert bir imaj çizerken, aynı zamanda uyanık gençlerin portrelerini betimliyor. David Haines ise spor pabuçlarla yarattığı natürmort sakız izleriyle fitness kültürü kadar cool görünürken, bedenin geçiciliğini anlatıyor. Bireyin özgürlüğü sadece bedenin geçiciliğiyle tehdit edilmiyor, bölümlerden birinin merkezinde devletlerin kısıtlamaları da yer alıyor. Pasaport alamayan seyahat edemiyor. Filistinlilerin kaderi, birkaç farklı yerde ele alınıyor. Seyahatin uzaklarına özlem duygusu ve sınırlamanın engeli konunun sınırlarını çiziyor. Lara Favaretto havalimanlarından alınmayan içeriği belirsiz bavulları sergiliyor. Rula Halawani iç daraltıcı fotoğraflarda gümrükçülerin bavulları arayan ellerini gösteriyor. Tarihin bedenlerden geçtiği yerde soyutlama da hayatın karmaşasından kaçamıyor. Sanat, 20. yüzyılda günlük hayatın kaosundan kurtarılıp evrenselleşmeye çalışırken, sanatçılar bugün genel bir dilin her zaman bireyler tarafından konuşulup değiştirildiği tecrübesine dayanıyor. Soyutlama, kişisel ya da toplumsal bir boyut kazanıyor. Calder ın 1946 dan kalma Tahran Güncel Sanat Müzesi nden bir model oyuncağı, Alessandro Balteo Yazbeck ve Media Farzin için ülkenin 1940 lardaki petrol savaşlarıyla ilgili bir araştırma için bir çıkış noktası oluşturuyor. Mona Hatoum saçlardan bir resim silsilesi oluşturmuş. Soyut modern sanatın ikonu, bu iddiasız eserde en kişisel olanla dokunaklı bir şekilde birleşiyor. Eğlence de

29 eksik olmamalı tabi, Gabriel Sierra bir meyve tabağını Support for Math Class (Matematik Dersine Destek) olarak cetvellerle ayırıyor. Açılıştaki meyvelerin çekiciliğiyle beraber, bu sergi matematik dersinin işkencesinden çok uzak. Küratöryel odaklı, gereksiz heyecana kapılmadan ve çok dikkatli iki antrepo binası içerisinde, durumumuzu özenle anlatan eserler sergiliyor. Bunu gerçekleştirirken birçok genç sanatçıya yer verilmesinin yanı sıra, dünyanın farklı bölgelerinden bu bir araya gelişin sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesi de ayrıca bir kazanç. Türkiye nin yeni gelişen "büyük devlet ifadeli dışavurumlarına burada pek yer yok.

30 D LA REPUBBLICA 20 SEPTEMBER 2011

31

32 D La Repubblica, 20 Eylül 2011 Sanat Burada Evinde Alışveriş merkezleri ve camiler, yerel görünümleriyle yaşlılar ve son moda kıyafetleriyle gençler; hoparlörden yükselen ezan sesleriyle karışarak sokakları dolduran MP3 listeleri; Fransız mutfağından ve seyyar satıcıların tezgâhlarından yükselen kokular; meyhane ve fast food... Güncellik, kökler, estetik algılar ve düşüncelerin kavşak noktası İstanbul a hoş geldiniz. İster Avrupa ister Asya olsun doğu ya da batı, hiç fark etmez. DNA ile örülmüş hayat dolu sokaklarda işte içinize çektiğiniz bu şey temiz hava. Her şeyiyle taptaze, sayıları sürekli artan sanatsal gösteriler, sergiler ve festivaller ve pek tabii, belki de bu sene en iyisini izlediğimiz bienal ile ateşlenen sanatsal bir şevk. 13 Kasım a kadar sürecek bienalde sanat ve siyaset arasındaki ilişkiyi keşfetmek, bunun yanında da bu ilişkiyi inanılmaz nicelikteki gösteri, tartışma ve yerleştirmelerin ışığında incelemek bienalin amacı olarak nitelendirilebilir. Kübalı sanatçı Felix Gonzales-Torres in bienale adını veren Untitled isimli eserine adanan İstanbul Bienali nin programında fevkalade beş grup sergisi ile bunları hakkını vererek tamamlayan kırk beş solo sergi, İsimsiz (Pasaport), İsimsiz (Ross), İsimsiz (Ateşli Silahla Ölüm), İsimsiz (Soyutlama) ve İsimsiz (Tarih) adlı temalar altında toplanarak izleyiciye sunuluyor. İstanbul Kültür Sanat Vakfı tarafından organize edilen İstanbul Bienali, aynı zamanda Türk sanat çevrelerinin en öne çıkan teşebbüsü olarak nitelendirilebilir. Tokyo merkezli SANAA mimarlık ofisinden Ryue Nishizawa tarafından muazzam ve benzersiz tek bir mekanda tasarlanan sergi alanlarında, sanat eserleri birbirleri ardına sıralanarak ya da birbirleriyle ilişkilendirilerek sergilenirken, çok sayıdaki yan etkinlik, tartışma, konferans ve seminer de bienale eşlik edecek. İstanbul Bienali nde, Türk eleştirmen Beral Madra nın düzenlediği ilk bienallerden bu yana kadınlara oldukça geniş yer veriliyor. Mürüvvet Turkyılmaz, Canan, Ceren Oykut gibi sanatçılar meydan okuyan tavırlarıyla öne çıkıyorlar. Bunun yanında sayıları artmakta olan pek çok kadın da, İslam tarafından dayatılan kurallar ve kadın kimliği gibi konuları yansıtan zemin olarak sanatı tercih ediyor. Dream ve Reality adlı sergiye bu durumu temsil eden bir örnek olarak değinilebilir, İstanbul daki mevcut sosyal ve kültürel dönüşümle kadının evrilen rolü ve erkeklere karşı kazandığı haklar, modern ve güncel Türk kadın sanatçılar tarafından tahlil ediliyor. Diğerleri arasından sıyrılan genç yeteneklerden Yasemin Sasmazer günümüz toplumu hakkındaki yorumlarını heykelleriyle ifade ederken, yine Türk sanat çevrelerinde önce çıkan genç sanatçılardan Nilbar Güres ise, eserleriyle kadın vücudunun estetiği ve idealliği üzerine çalışmalar yapıyor. İstanbul dan başka bir sanatçı Canan Şenol ise Kişisel olan politiktir sloganıyla, din, devlet, toplum ve aile gibi kurumların özel hayattaki özgürlüğe olan etkilerini tetkik ediyor.

33 THE GUARDIAN 21 SEPTEMBER 2011

34

35

36

37 The Guardian, 21 Eylül 2011 Istanbul Bienali ndeki en iyi 10 sergi Istanbul un kültürel güç olarak yükselmesindeki en büyük gösterge, bu ay açılan ve 13 Kasım a kadar devam eden sanat bienali. Fiachra Gibbons en iyilerden bir seçki sunuyor. Yirmi yıl önce adı bile anılmazken, şimdilerde İstanbul Bienali nin adı, Venedik ve Sao Paolo bienalleriyle birlikte anılıyor. Istanbul un hızlı yükselişi, geleneksel olarak sanatçıların sansürden başka dayanak noktasının olmadığı bir ülkede, birkaç sanat hamisinin olağanüstü cömertliğiyle ateşlendi. Kentin son özel müzesi, Borusan Contemporary bu hafta açıldı. Nobel ödüllü yazar Orhan Pamuk bile bu durumdan etkilendi, aynı adı taşıyan romanı üzerinden temellenen Masumiyet Müzesi üzerine çalışmalarını sürdürüyor. Şimdiden Istanbul da yapılanlar arasında en iyisi olarak anılan bu yılki bienal (iksv.org/en) temalarını, minimalist yerleştirmeleri derin duygusallığa sahip siyasi yükler taşıyan, merhum Küba kökenli Amerikalı sanatçı Felix-Gonzales in beş kilit işinden alıyor. Istanbul Modern in yanındaki antrepolarda konuşlanmış olan bienalde, Japon mimar Ryue Nishizawa nın tek başına dahi görülmeyi hak eden zarif tasarımıyla bir araya getirilmiş beş grup ve elliden fazla kişisel sergi yer alıyor. Istanbul Bienali, Tophane kıyısındaki Istanbul Modern in (Antrepo 4) yanındaki Antrepo 3 ve 5 te, 13 Kasım a kadar gezilebilir. Mekânlar Salı-Pazar dan a kadar açık (Perşembe 22.00). Tam giriş 20TL, öğrenci 8TL, 12B Sınırsız 50TL. Wael Shawky, Haçlı Seferleri Kabaresi: Korku Gösterisi Dosyası Uçaklar uçuyor ve Kudüs ü ele geçirecekler! Kukla tarihi yazılacağı zaman, bu olağanüstü hikaye de mutlaka kendine yer bulacak. İlk Haçlı Seferlerinin hikâyesi ve Orta Doğu nun şaşkına dönmüş Hıristiyan, Müslüman ve Musevi halklarına etkileri. Mısır doğumlu Shawky, 200 yıllık Piedmontese kuklalarını kullanıp, kuzeydeki insanların nasıl Doğu nun melek yüzlü, beyaz benizli karışık insanlarına hasar verdiğini anlatıyor. Hepsi Amin Maalouf un harika bir tarafsızlığa sahip Arapların Gözünden Haçlı Seferleri kitabı üzerine kurulmuş ve muhteşem bir iş.* Milena Bonilla, İsimsiz/Tarih Tarih, düşündüğümüzden daha uyumlu ve uysal. Amerikalı bir diplomat tarafından, Tahran Büyükelçiliği İranlı öğrenciler tarafından basılmadan önce yazılıp parçalanmış bir mektubun, Nasrin Tabatabai ve Babak Afreessiabi tarafından birleştirilmiş 11 farklı haline tanıklık edin. Memnuniyet yaratan anlam kaymalarıyla Milena Bonilla nın kumaş ve altına sarılmış Karl Marx ın Kapital inin el yazması göze çarpıyor. Claire Fontaine olarak tanınan iki Fransız sanatçının daha doğrudan bir yaklaşımla, bir tuğlayı Guy Debord un Gösteri Toplumu kitabıyla kaplaması da dikkat çeken başka bir iş. Antrepo 3

38 Taysir Batniji, Babalar/Gözcü Kuleleri Yine küratöryel bir iş sizi yerinize mıhlıyor. Tansir Batniji nin memleketi olan Gazze deki ev ve dükkânlara asılmış, babalara ait fotoğrafları, düzenli bir şekilde İsrail gözlem kulelerinin fotoğraflarının yanına yerleştirilmiş. Sonuç belirsizliği içerisinde hem çok derin hem de sarsıcı. Askıya Alınmış Zaman adlı, sonsuzluk işaretine benzesin diye yan yatırılmış bir kum saatiyle ifade bulan eseri aynı oranda güçlü ve çarpıcı. Aynı tehlikeli güzellik, Rula Halawani nin 1948 de beri Filistin de yok olan köylere ait fotoğraflarında da izlenebiliyor. Antrepo 5 Dani Gal, Tarihi Plak Arşivi Dani Gal in müthiş plak koleksiyonunun -birinin kaydedilecek ölçüde önemli bulduğu siyasi konuşmalar ve etkinliklerden oluşuyor- parlaklığı, ses olmamasında yatıyor. Elimizde sadece, Martin Luther King in, JFK in veya Altı Gün Savaşları nın (Gal in memleketi Israil de bulduğu ilk plak) plak kapakları var. Yalnızca kendi içlerinde büyüleyiciler: Hitler in ilk dönemlerindeki konuşmaları, St. Petersburg dan canlı Lenin konuşması veya Vivat Regina. II. Elizabeth in ve Kraliye Ailesi mensuplarının bir portresi. Ancak Gal, sesi bizden esirgeyerek yaratıcılığımızı dürtüyor -ırkçı Amerikan valisi George C. Wallace ın kampanya tercihleri neydi?- ve böylece o yerde kurulan anlık bir kolektif bellek yaratılıyor. Antrepo 3 Simon Evans Varoluşsal endişenin zen diyagramı, umutsuzluğun zihin haritaları ve sıkıntı Berlin de yaşayan İngiliz sanatçı Simon Evans, sizi son derece İngilizvari bir Kendin Yap ve kendi kendine karşı koy düşüncesine itiyor - bir baloncukta dediği gibi ironiden de beter hemen ardından sizi onun ötesine, çok daha zengin, komik ve lirik bir noktaya götürüyor. El yazısı süpermarket kasa fişi, Joyce un sürgündeki hayat tasviri kadar dokunaklı: 12 yıl boyunca yasadışı olmak beni oldukça gergin bir bireye dönüştürdü, çok daha iyi bir yerdeyim ama ayrıcalıklarım yok. Antrepo 5 Letizia Battaglia, İsimsiz (Ateşli Silahla Ölüm) Gonzales-Torres in sessiz başyapıtlarından biri, 1989 da Amerika da bir hafta içinde vurulup, öldürülen 460 kişi üzerine topladığı bilgilerden oluşan yığındı. Letizia Battaglia bunun gerçekliğini, Sicilya da ölen mafya kurbanlarının katlanılamaz biçimde narin olanfotoğrafları aracılığıyla kesin bir ifadeyle sunuyor. İtalya nın ilk kadın basın fotoğrafçısı olarak 1975 te Palermo da çalışmaya başladığında elleri o kadar titriyordu ki, cinayet mahali fotoğrafları bulanık çıkıyordu. Ama öldürülmüş hakim, gazeteci ve fahişelere ölümle onlardan koparılan itibarlarını teslim edecek bir fotoğraflama yolu buldu. Bununla birlikte, karma sergide basın fotoğrafçılığının babası Mathew Brady den Amerikan İç Savaşı nı, Eddie Adam ın 1968 yılından simgesel Saigon, Vietkong Tutsağının Sokakta İnfaz Edilişi işini ve Chris Burden ın bir arkadaşını onu kolundan vurması için ikna ettiği işi, Ateş i görebilirsiniz. Bunun karşısında Mat Collishaw un birinin kafasının arkasındaki kurşun deliği olduğu anlaşılan görüntünün 15 parçalı yakın çekimlerini görebilirsiniz. Weegee de elbette burada ve bunların

39 yanında Irak ve Afganistan sonrasında daha da keskin görünen anti-vietnam fotomontajlarıyla Martha Rosler da. Bundan sonra biraz oturmaya ihtiyaç duyacaksınız. Antrepo 3 *Devam eden paragraflar bienal dışı konulardan bahsediyor.

40 SÜDDEUTSCHE ZEITUNG 21 SEPTEMBER 2011

41 Süddeutsche Zeitung, 21 Eylül 2011 Zamanı Kimse Durduramıyor Sanata dönük, geniş ve hiç Avrupai değil, Istanbul Bienali Catrin Lorch İstanbul Bienali, 90 lı yıllardan bu yana, daha doğrusu 1987 de gerçekleştirilen ilk bienalden beri, en başarılı sergileme formatını sunuyor, Ardından Sydney, Lyon, Moskova, Berlin ve Yokohama bienalleri kuruldu. Hepsi güncel sanata görkemli bir çıkış sözü verdi: sanatçıların gelip eski halat fabrikası, kullanılmayan tersane veya yahudi kız lisesi gibi sıra dışı mekânlarda harikulade boyutta bir şeyler bırakacaklarını vaat etti. Avangardın dünyadaki dili, birden hem şiirsel hem de siyasal bir sürü farklı şiveyle konuşulmaya başlamıştı. 12. Istanbul Bienali, şimdi tam da bu olguyu kırıyor. Son 20 yılda, estetik kaygılar çok önemli siyasal konulardan daha az ilgi gördü diyor Jens Hoffmann ve Adriano Pedrosa. Efektlerle dolu bir parkur yerine, bir sanat sergisi kurduklarını da açıkça ortaya koyuyorlar. Bienalin başlığı İsimsiz (12. İstanbul Bienali) belirsiz bir kavram değil, Felix Gonzales-Torres in narin başlık buluşundan alıntı yapıyorlar de Küba da doğan ve 1996 da New York ta AIDS ten ölen sanatçının eserleri, bu büyük serginin çıkış noktası olarak karşımıza çıkıyor. Sanatçının eserleri sergide yer bulmak yerine, bienaldeki beş kolektif sergi ve yaklaşık elli bireysel sergiye sadece betimlemeleriyle yol gösteriyor. Okunabildiği üzere Untitled (Death Buy Gun), Felix Gonzales-Torres in 1990 da bastırdığı ve yığın halinde sergilenen afişlere referans veriyor. Üzerlerinde 1 Mayıs haftasında ABD de silahla öldürülen 460 kişinin portreleri bulunuyordu. Bu başlık altındaki sergi, Weege nin 40 lı yıllardan kalma New York fotoğraflarını, sanatçı Akram Zaatari nin Lübnan da bulduğu bir arşivdeki kadınları askeri cübbeler içinde gösteren fotoğraflarıyla birleştiriyor. Görsellerin önünde, Rozsa Polger in İkinci Dünya Savaşı ndan kalan -kurşun izleriyle delik deşik- askeri bir battaniyeden oluşan Woolen Blanket adlı eseri duruyor, hemen yanında Kristen Morgin in Third of May başlığı altında, Francisco Goya nın devrimcilerin kurşuna dizilişini konu alan oyuncak büyüklüğündeki balçık figürleri yer alıyor. Öte yandan bu eserde tasvir edilenler Mickey Mouse ve Pinokyo olarak karşımıza çıkıyor. Şiddete eğilimi konu alan kolektif serginin konusu, bireysel sunumlarda da devam ediyor. Vendetta kurbanlarını çeken fotoğrafçı Letizia Battaglias ın resimleri, Tina Modotti nin politik motiflerine ve Edgardo Aragon un tribünlerinde Castro ve Neruda nın konuştuğu ancak sonra cuntanın toplama kampı olarak işlev gören Şili stadındaki kamera çekimlerine bağlanıyor. Kurşunların uçuşmadığı yerde de aynı yapı devam ediyor mesela Bisan Abu-Eishe nin vitrinlerinde yer alan, günümüzün ready made leri: delik deşik boya kovalarında, kırık plastik bir kaplanda, bir zamanlar Mousa Odah ın araba yıkamacısında asılı olan kırmızı yazılı çarpık kapı levhasında, bir yönlendirme gibi Sanatçının Kudüs te izinsiz yapılan ve belediye tarafından yıkılan evlerde bulduğu enkazlar bunlar.

42 Küratörler, eserler ve objelerle dünya sanki bir müze deposuymuşçasına ince çalışmışlar. Başka yerlerde bienaller, sanatçılar ve izleyicilerin nefesini kesen efekt dolu projeler için özgür bir alan olarak anlaşılabilir. İstanbul da ise tanınmayan sanatçılar izleyiciyi şaşırtıyor. Mesela 70 li yılların başında kendi portresini hasta dosyaları ve kan tahlili sonuçlarıyla zenginleştiren, 1935 doğumlu Teresa Burga veya on yıllardır sert tahta yüzeylerin üzerine propaganda afişlerini oyan 90 yaşını aşmış, Meksika da yaşayan Elisabeth Cattlet gibi. Açılışta, usta küratörler bile sanatçıların neredeyse üçte ikisini tanımadıklarını itiraf etmek zorunda kaldılar. Yani Untitled yeni başlayanlar için bir bienal değil. AIDS eylemcisi, yapıtlarında siyasalı özeliyle bir araya getiren kavramsal sanatçı; şeker yığınları, pembe lamba dizileri ve yazılarla, anıtlaşmadan anıtı yeniden yaratan Felix Gonzales-Torres in dili, bu bağlamda alışılmamış ve uyumsuz bir şekilde otoriter görünüyor. Bazılarına, Massimiliano Gioni nin, benzer şekilde sert bir şekilde yönetip düzenlediği, efektlere önem vermeyen, bu yılın Gwangju Bienali ni hatırlatıyor. Öte yandan bu bienaller, sanat tarihi açısından soğukkanlı ve yansız görünürken, kayda değer bir politik düşünce yapısına sahip. İstanbul daki en iyi mekânlardan birini, Alessandro Baltea Yazbeck ve Media Farz, fotoğraf, heykel ve videolardan yaratmış. Bu eserle British Petroleum un Tahran da ardında bıraktığı sanat koleksiyonunun tarihini anlatıyorlar. Calder in tavan süsünde şimdi vinç ve bombaların asılı olması, petrol ve avangart sanatın birbirlerini yağlamayı seven işler olduklarını gösteriyor. Adriano Pedrosa nın, açılış sırasında bienali İstanbul da, Türkiye de ve Orta Doğu da konumlandırması doğal olarak şaşırtıcı olmadı. Boğaz daki metropol bugüne kadar Avrupa nın çağdaşlığının sınırında değil miydi? Her ne olursa olsun sanatçı listesinin bununla artık pek alakası yok. Güney Amerika ve Arap dünyasından isimlere oranla Avrupalı ve Amerikalı katılımcıların sayısı bariz şekilde düşük. Görünüşe göre sanat, artık yeni gelişmekte olan zengin ülkelerde yudumlanıyor. Serginin ufak referanslara boğulduğu noktalarda, en azından mimarisi büyük resmi tamamlıyor: Ryue Nishizawa nın enstalasyonu büyük boyutu nedeniyle nerdeyse atlanıyor. Ham beton katlar için, çelik duvardan bir sergi mimarisi yaratılmış. Çinko renginde parlayan, dengeli işlevselliğinde İstanbul yankılanıyor şehrin her köşesini kapsayan tam da bu yivli saç plakalar. Bu orta duvarlardan birine, Arjantinli Nicolas Bacal bir saat asmış. Kadranın üzerinde sadece saniye göstergesi çalışıyor, saat ve dakikanın göstergeleriyse eksik. Burada kimse zamanı durdurmuyor, zaman boş kadranın üzerinde boş bir arazi misali hızla akıp gidiyor tüm koordinatlardan kurtulan durdurulamayan bir ülkenin hareketi gibi.

43 LES ECHOS ONLINE 21 SEPTEMBER 2011

44

45