BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNİN YAPISI

Transkript

1 BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNİN YAPISI İbrahim KESKİN Serik Cumhuriyet Savcısı Giriş Adli yargı sistemimiz, hukuk ve ceza yargı kolu olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Her iki yargı kolu ilk derece mahkemeleri ve üst derece mahkemesi olmak üzere iki aşamalı düzenlenmiştir. İstinaf mahkemeleri faaliyete geçtikten sonra Türk adli yargı sistemi, iki dereceli değil, ilk derece, ara derece (istinaf derecesi) ve üst derece (temyiz derecesi) olmak üzere üç dereceli olacaktır. İlk derecede, ilk derece mahkemeleri, ara derecede bölge adliye mahkemeleri, üst derece de Yargıtay bulunacaktır. 1 İlk derece mahkemeleri (asliye hukuk ve sulh hukuk mahkemeleri ile sulh ceza, asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleri), Anayasamızın 36/2 ve 37 nci maddeleri uyarınca davaya ilk kademede bakan yargı organıdır. Adli yargı alanında üst derece mahkemesi Yargıtaydır sayılı Yargıtay Kanununun 1 inci maddesi uyarınca; Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii olup, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile bu Kanun ve diğer kanunların hükümlerine göre görev yapan bağımsız bir yüksek mahkemedir. Yargıtay sadece hukuka uygunluk denetimi yapması gerekirken, uygulamada somut olaya uygun karar verilip verilmediğini yani verilen kararın adli hata taşıyıp taşımadığını da denetlemektedir. Ancak bu inceleme yargılama usulleri kullanılmadan, dosya üzerinden yürütülmektedir. Tartışmanın bu aşamasında, bir orta yol olarak istinaf mahkemeleri gündeme gelmektedir. İstinaf mahkemesi, ilk hükmü temelden ele alarak ve yargılamayı tekrarlayarak sonuca varır. Bu nedenle, özellikle istinaf duruşması, istisnalar dışında, ilk derece duruşmasından pek de farklı değildir. 2 İstinaf, sözlük terimi olarak yeniden başlama anlamına gelmektedir. 3 Anlam olarak istinaf, mahkemenin verdiği kararı kabul etmeyerek bir üst mahkemeye götürmedir. 4 İlk derece mahkemeleri tarafından nihai bir hüküm ile neticelendiren davanın, ikinci derecede, yüksek mahkemede ye- 1 Kemal Gözler, Hukuka Giriş, s. 101; Bahri Öztürk (Editör), Ceza Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, s Erdener Yurtcan, Ceza Yargılamasında İstinaf Adalet Bakanlığı Tasarılarının Değerlendirilmesi. 3 Feridun Yenisey, Ceza Muhakemesinde İstinaf ve Tekrar Kabulü Sorunu, s TDK Güncel Türkçe Sözlük 126

2 niden görülmesi için müracaat edilen kanun yoludur. 5 İlk derece mahkemesi kararının gerek maddi mesele ve gerekse hukuksal açıdan denetimini sağlayan kanun yoluna istinaf adı verilmektedir. 6 Hükümlere karşı, hem maddi hem de hukuksal denetim amacıyla başvurulan kanun yoludur. 7 İstinaf olağan kanun yollarındandır. Diğer taraftan, ilk derece mahkemesinin nihai kararlarının denetlenmesini sağlayan ilk ve asıl denetim yoludur. 8 Özel hukuk alanında olduğu gibi, cezaî konularda da istinaf, görevli üst derece yargı yerine alt derece hâkiminin veya mahkemesinin kararını düzeltme başvurusunu içeren bir kanun yoludur. 9 Maddî fiilin sanık tarafından işlenip işlenmediği ve hukukî meselenin sanık tarafından gerçekleştirilmiş olan eyleme hangi cezanın verilmesi gerektiği, fiilin suç teşkil edip etmediği sorunu ve nasıl muhakeme yapılacağı kanun yolu mahkemesi tarafından incelenmesi kabul edilmiş ise, bu kanun yoluna verilen isim istinaftır. 10 İlk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı bölge adliye mahkemelerinde yapılacak başvurulara istinaf başvurusu denmektedir. 11 Amacı maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasıdır. 12 I. Mukayeseli hukukta istinaf mahkemeleri 13 Bugünkü anlamda istinaf mahkemelerinin tarihçesi çok eski olmayıp yüzyıllara rastlamaktadır. İsveç te 1614, Fransa da 1790 yılında, Almanya da Ceza Muhakemesi ve Mahkemelerin Kuruluş Kanunu ile birlikte 1879 yılında, İngiltere de 1907 yılında kurulmuştur. 14 Fransız hukukunda istinaf, gıyapta verilen kararlara karşı ikinci derece bir yargı yolu olan itirazdan farklı olarak, yüze karşı veya yoklukta verilen kararlara karşı kabul edilen olağan bir kanun yoludur. İki dereceli yargılama içinde, her ikisi de ikinci derece incelemesini oluşturan bu kanun yolunun itiraz kanun yolundan farklılığı, yargılamayı yapan ilk derece mahkemesinin kararını gözden geçiren mahkemenin ilk derece mahkemesinden daha üst derecedeki bir mahkeme olmasında kendisini göstermektedir. 15 Avusturya ceza muhakemesi hukukunda istinaf son derece karmaşık, anlaşılması oldukça zor bir konudur. Bunun da sebebi, Avusturya yargı teş- 5 Cüneyd Altıparmak, Bölge Adliye Mahkemeleri ile İstinaf Kurumunun Uygulanmasına İlişkin Düzenlemelerin Esasları. 6 Bahri Öztürk, Mustafa Ruhan Erdem; Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, s Yener Ünver, Hakan Hakeri; Ceza Muhakemesi Hukuku, s Bahri Öztürk (Editör), Ceza Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, s Tezcan Durmuş, Fransız Ceza Muhakemesi Hukukunda İstinaf. 10 Feridun Yenisey, İstinaf. 11 Kemal Gözler, Hukuka Giriş, s Nur Centel, Hamide Zafer; Ceza Muhakemesi Hukuku, s Bahri Öztürk (Editör), Ceza Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, s. 9 vd. 14 Orçun Gündüz, Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda İstinaf, s Durmuş Tezcan, Fransız Ceza Muhakemesi Hukukunda İstinaf. 127

3 kilâtının Türk yargı teşkilâtından çok farklı ve çok karmaşık olmasıdır tarihli Yargı Yetkisinin Kullanımı ve Hukuk Mahkemelerinin Yetkisi Hakkında Kanun uyarınca ilk derece mahkemelerinin kararlarına karşı istinaf yoluna başvurulmaktadır. 17 Alman hukukunda, istinafa ilk derece mahkemelerinde verilmiş nihai kararlara karşı başvurulmaktadır. 18 Salt basit suçlar için kabul edilmiştir. 19 İtalyan Ceza Usul Kanununda, savcı ve sanık mahkûmiyet veya beraat hükmüne karşı istinafa gidebilir. Sanık, fiilin işlenmediği veya fiilin sanık tarafından gerçekleştirilmediği nedenlerine dayanan beraatten dolayı istinafa gidemez. Sadece hafif para cezasını içeren kabahatlerden dolayı verilen mahkûmiyet kararlarına karşı istinafa gidilemez. Keza sadece hafif para cezasını içeren kabahatler için verilen beraatlara karşı istinafa gidilemez. 20 II. Hukuk sistemimizde istinaf mahkemeleri İlk derece mahkemeleri ile üst dereceli mahkemesi olan Yargıtay arasında görev yapan istinaf mahkemeleri; 1856 Islahat Fermanı ndan sonra, 1864 yılında kurulmuştur. Ancak bu mahkemeler, başarılı bir şekilde görev yapmamıştır. Çünkü gerekli teşkilât kurulamamıştır. Bu bakımdan 60 yıllık bir uygulamadan sonra, yılında kabul edilen 469 sayılı Mehakimi Şer iyenin İlgasına ve Mehakim Teşkilâtına Ait Ahkâm-ı Muaddil Kanunun 21 dokuzuncu maddesi ile kaldırılmıştır. Kanunun bu madde ile ilgili gerekçesine bakıldığı zaman, istinaf mahkemeleri konusunda ülkenin her tarafında bir örnek uygulama yapılamadığı, bazı istinaf mahkemelerinde üç, bazı istinaf mahkemelerinde beş hâkimin görev yaptığı, ayrıca bu mahkemelerin yargı sürecinin uzamasına neden olduğu yolunda açıklamalar dikkati çekmektedir. Nitelikli hâkim eksikliği ve sınırlı yerlerde kurulmuş olması nedeniyle istinaf mahkemelerinin, adaletin süratle dağıtımına ve birikime neden olduğu görülmüştür te Türkiye de istinaf mahkemeleri kaldırıldıktan sonra 1930 lu yıllardan itibaren bu mahkemeler üzerinde yeniden çalışmalara başlanmıştır , 1952, 1963, 1977, 1978 ve 1993 yıllarında istinaf mahkemelerinin kurulmasını öneren yeni tasarılar hazırlanmıştır yılı, istinaf açısın- 16 Bahri Öztürk, Avusturya Ceza Muhakemesinde İstinaf. 17 Ömer Ulukapı, Avusturya Mevzuatı. 18 Kamil Yıldırım, Alman Medeni Usul Kanunu, 3. Kitap. 19 Ali Parlar, Muzaffer Hatipoğlu; 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu ve İlgili Mevzuat, s Doğan Soyaslan, İtalyan Ceza Usul Kanununun İstinafa İlişkin Hükümleri sayılı Mehakimi Şer iyenin İlgasına ve Mehakim Teşkilatına Ait Ahkamı Muaddil Kanun tarihinde kabul edilmiş, tarihli Resmi Gazete de yayımlanmış, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan kabul tarihli ve 5235 sayılı Kanun un 54 üncü maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır. 22 Kamil Yıldırım, Kanun Yolu Olarak İstinaf. 23 Hikmet Sami Türk, İstinaf Mahkemeleri. 128

4 dan yeni bir atılım yılı olmuştur. Adalet Bakanlığı tarafından kurulan Ceza Usul Hukuku Komisyonuna istinaf konusunu da inceleme görevi verilmiştir. 24 Yapılan bu tasarılar kanunlaşmamıştır. İstinaf yani Bölge Adliye Mahkemelerinin kurulması, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun ile kabul edilmiş, Kanun, tarih ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanmıştır. Yargıtay ilk derece mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümleri ilk ve son merci olarak inceleyip karara bağlarken, ülke dâhilinde içtihat birliği oluşturmaya çalışmaktadır. Yüksek mahkeme bu görevini yerine getirirken temyiz yani hukuka uygunluk denetimi yapmaktadır. Temyiz incelemesinde somut olayın yeniden incelemesi yapılmaz, soruşturma işlemleri (Bilirkişi görüşü alma, tanık dinleme, keşif yapma...) uygulanmaz. Yargıtay, elindeki sınırlı sayıdaki yargılama silahı ile ilk derece mahkemelerince verilen kararların maddî olaya uygun olup olmadığını da denetlemektedir. 25 Bu uygulama, Yargıtayın iş yükünü günden güne artırmaktadır. Buna yapılan yeni yasal düzenlemeler nedeniyle Yargıtaydan esas incelemesi yapılmadan iade edilen dosyalar eklenince işin içinden çıkılamaz bir duruma gelinmiştir. 26 İstinaf ile temyiz kanun yolunu birbirinden ayıran en önemli özellik, temyizde delillerle temas edilerek öğrenme muhakemesi yapılamamasına karşılık, istinafta gerektiğinde delil de incelenerek esas hakkında yeni bir karar verilmesidir. 27 Yargıtay, günümüzde 21 Hukuk, 11 Ceza Dairesi ile 250 üyeden oluşmaktadır. Yargıtaya gelecek işlerin azaltılması hususunda gerekli tedbirler alınmadığı takdirde bu sayıların gittikçe fazlalaşacağını söylemek de bir kehanet sayılmamalıdır. Nitekim Yargıtaya yeni kadrolar verilmek suretiyle ya mevcut dairelerin takviyesinden veya yeni daireler kurulmasından söz edilmeye başlanmıştır. 28 Bu tespitten sonra 45 yıl geçmesine rağmen, bugün aynı taleplerin hâlâ gündemde bulunması ayrı bir inceleme konusuna konu olabilecek mahiyette bulunmaktadır. 24 Feridun Yenisey, İstinaf. 25 Öztek Selçuk, Adalet Bakanlığı Üst Mahkemeler Komisyonu Tarafından Hazırlanan Üst Mahkemeler Tasarısı. 26 Türkiye Barolar Birliği ve Yargıtay tarafından düzenlenen İstinaf Bölge Adliye Mahkemeleri konulu toplantıda, Yargıtay Başkanı Eraslan Özkaya, Yargıtayın yükünün gün geçtikçe arttığı, bu yükü azaltmak üzere kısa, orta ve uzun vadede pek çok önlemlerin alınması gerektiği halde, bu önlemlerin alınmadığına, yargı reformu bünyesinde yerel mahkemeler ile Yargıtay arasında üst mahkeme teşkilatının kurulup kurulmayacağının çözüme kavuşturulmasının zamanı geldiğini ifade etmiştir. Duygun Yarsuvat, İstinaf Mahkemeleri Üzerine Genel Değerlendirme. 27 Feridun Yenisey, İstinaf. 28 Necip Bilge, Yargıtay Kurullarında Gelişme ve Reform Zorunluluğu, s

5 III. Bölge adliye mahkemelerinin kuruluşu ve örgütü 1. Kuruluşu 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunun 55 inci maddesi uyarınca; bu Kanun tarihinde yürürlüğe girmesi gerekirken, bu maddede yer alan ibaresi, tarihli ve 5328 sayılı Kanunun geçici 1 inci maddesiyle şeklinde değiştirilmiş ve kanun metnine işlenmiştir. Kanun, 56 madde ile geçici 3 maddeden oluşmaktadır. Kanunun 1 inci maddesi uyarınca amacı; adli yargı ilk derece mahkemeleri ile bölge adliye mahkemelerinin kuruluş, görev ve yetkilerini düzenlemektir. Bu Kanunun kabul edilmesiyle, ülkemizde çift aşamalı yargı sistemi yerine, üç aşamalı yargı sistemine geçilmektedir. Bölge adliye mahkemelerinin çalışmaya başlaması ile ilk derece adlî yargı mahkemelerince verilen kararlara karşı, istinaf ve temyiz olmak üzere iki dereceli kanun yolu uygulanmaya başlayacaktır. İstinaf kanun yolunda bölge adliye mahkemeleri, temyiz kanun yolunda Yargıtay, kanun yolu mercii olarak görev yapacaktır. Adli yargı ilk derece mahkemeleri, hukuk ve ceza mahkemeleri olarak örgütlenecektir. Kanunun 3 üncü maddesine göre, bölge adliye mahkemeleri, adli yargıda ikinci derece mahkemeleri olarak kabul edilmiştir. Böylece yargı sistemimize, temyiz mercii olan Yargıtay gibi hukuka uygunluk denetimi yanında maddî olaya uygunluk denetimi yapan mahkemeler girmiş olmaktadır. Komisyon tarafından hazırlanan çalışmada, bölge adliye mahkemelerinin hangi illerde kurulacağı tespit edilmişken, TBMM ye gönderilen tasarı ve kabul edilen Kanunda, mahkemelerin kurulacağı yerler belirtilmeyerek, kurulacağı yerlere ilişkin olarak temel ilkelere yer verilmiştir. Kanunun 25 inci maddesi uyarınca; bölge adliye mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen yerlerde, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulacaktır. Bölge adliye mahkemelerinin yargı çevrelerinin belirlenmesine, değiştirilmesine veya bu mahkemelerin kaldırılmasına Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca karar verilecektir. Yine aynı madde uyarınca, birinci ve ikinci fıkra gereğince alınacak kararlar, Resmî Gazete de yayımlanacaktır. Kanunun bu hükmü uyarınca, Adalet Bakanlığının, Bölge Adliye Mahkemelerinin Kurulmasına İlişkin kararı 29 ile İstanbul, Bursa, İzmir, Ankara, Konya, Samsun, Adana, Erzurum ve Diyarbakır da bölge adliye mahkemeleri kurulmuştur. İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi nin 19 ceza ve 29 Resmî Gazete nin tarih ve sayılı nüshası. 130

6 17 hukuk dairesinden, Bursa Bölge Adliye Mahkemesinin 8 ceza ve 6 hukuk dairesinden, İzmir Bölge Adliye Mahkemesinin 18 ceza ve 10 hukuk dairesinden, Ankara Bölge Adliye Mahkemesinin 16 ceza ve 12 hukuk dairesinden, Konya Bölge Adliye Mahkemesinin 10 ceza ve 6 hukuk dairesinden, Samsun Bölge Adliye Mahkemesinin 8 ceza ve 6 hukuk dairesinden, Adana Bölge Adliye Mahkemesinin 16 ceza ve 13 hukuk dairesinden, Erzurum Bölge Adliye Mahkemesinin 4 ceza ve 3 hukuk dairesinden, Diyarbakır Bölge Adliye Mahkemesinin 10 ceza ve 4 hukuk dairesinden oluşmasına karar verilmiştir. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Başkanlığının, tarihli ve 206 sayılı kararı 30 uyarınca; bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluklarına göre Adalet Bakanlığınca kurulmuş bulunan Bölge Adliye Mahkemelerinden; 1. İstanbul Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; İstanbul, Kırklareli, Edirne, Tekirdağ, Kocaeli, Sakarya ve Düzce, 2. Bursa Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; Bursa, Çanakkale, Balıkesir, Kütahya, Bilecik ve Yalova, 3. İzmir Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; İzmir, Manisa, Uşak, Aydın, Denizli ve Muğla, 4. Konya Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; Konya, Afyonkarahisar, Isparta, Burdur, Antalya, Aksaray ve Karaman, 5. Adana Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; Adana, Mersin, Niğde, Kayseri, Hatay, Osmaniye, Kahramanmaraş, Adıyaman, Gaziantep, Malatya ve Kilis, 6. Ankara Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; Ankara, Eskişehir, Bolu, Zonguldak, Karabük, Bartın, Kastamonu, Çankırı, Çorum, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir ve Yozgat, 7. Samsun Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; Samsun, Sinop, Amasya, Tokat, Sivas, Ordu, Giresun, Gümüşhane, Trabzon, Rize ve Artvin, 8. Erzurum Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; Erzurum, Erzincan, Bingöl, Muş, Ağrı, Iğdır, Kars, Ardahan ve Bayburt, 9. Diyarbakır Bölge Adliye Mahkemesinin yargı çevresinin; Diyarbakır, Elazığ, Tunceli, Şanlıurfa, Mardin, Batman, Siirt, Bitlis, Van, Şırnak ve Hakkâri illerinin mülki hudutlarını kapsayacak şekilde belirlenmesine karar verilmiştir. Yine HSYK nin bu kararı uyarınca; Türkiye genelinde görev yapan hâkim, Cumhuriyet savcısı ve yardımcı personel sayısının, hem ilk derece adliye mahkemelerinin hem de bölge adliye mahkemelerinin ihtiyacına ce- 30 Resmî Gazete nin tarih ve sayılı nüshası. 131

7 vap veremeyeceğinin anlaşılması, 5235 sayılı Kanun un geçici 3/1 inci fıkrasında öngörülen ve bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak en geç iki yıl içinde bölge adliye mahkemeleri için tamamlanması zorunlu olan bina, araç ve gereçlerin halen daha sağlanamamış olması nedeniyle; bölge adliye mahkemelerinin tüm yurtta göreve başlayacakları tarihin belirlenmesi hususunun 5235 sayılı Kanunun geçici üçüncü maddesinde öngörülen koşulların tamamlanmasından sonra değerlendirilmesine karar verilmiştir. 31 Kanunun geçici 2 ve 3 üncü maddelerindeki bu düzenlemelerle mahkemeler faaliyete geçmeden altyapı eksikliklerinin giderilmesi amaçlanmaktadır sayılı Kanunun 8/1 inci maddesinde, bölge adliye mahkemelerinin, Resmî Gazete de ilan edilecek göreve başlama tarihinden önce aleyhine temyiz yoluna başvurulmuş olan kararlar hakkında, kesinleşinceye kadar CMUK un 322 nci maddesinin dördüncü, beşinci ve altıncı fıkraları hariç olmak üzere, 305 ila 326 ncı maddeleri uygulanacaktır Görevi Kanunun 33 üncü maddesinde bölge adliye mahkemelerinin görevleri; 2.1. Adli yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak, 2.2. Adli yargı ilk derece mahkemesi olarak yargı çevresi içerisindeki adli yargı ilk derece mahkemesi hâkimleri aleyhinde Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa göre açılacak tazminat davalarına bakmak, 2.3. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak, olarak tanımlanmıştır. 3. Örgütü Bölge adliye mahkemeleri, başkanlık, başkanlar kurulu, daireler, bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı, bölge adliye mahkemesi adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluşacaktır. (madde 26) Bu örgütlenme şekli, Yargıtaya benzemektedir. Kanun un 43 üncü maddesi uyarınca, bölge adliye mahkemelerinde görevli hâkim ve Cumhuriyet savcıları, 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununa tabi olacağından, 2797 sayılı Yargıtay Kanununun 11 inci maddesi uyarınca kurulan yüksek disiplin kurulu benzeri bir yapı ile kişisel ve görevle ilgili suçlara ilişkin özel düzenlemeler (Yargıtay Kanunu madde 46) kanunda düzenlenmemiştir. Her bölge adliye mahkemesinde bir başkan bulunacak; başkanlık, başkan ile yazı işleri müdürlüğünden (madde 27); başkanlar kurulu, bölge adliye mahkemesi başkanı ile daire başkanlarından oluşacaktır. (madde 28/1) Bahri Öztürk (Editör), Ceza Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, s Ali Parlar, Muzaffer Hatipoğlu, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu ve İlgili Mevzuat, s

8 Her bölge adliye mahkemesinde bir Cumhuriyet başsavcılığı bulunacaktır. Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı, Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısından oluşacak; en kıdemli Cumhuriyet savcısı, Cumhuriyet başsavcı vekili olarak görev yapacaktır. (madde 30) 2461 sayılı Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanununun 4 üncü, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanununun geçici 1 inci maddesi uyarınca; Cumhuriyet başsavcı vekilleri HSYK tarafından atanmaktadır. En kıdemli Cumhuriyet savcısının Cumhuriyet başsavcı vekili olarak görev yapacağının kanunda açıklanması, farklı bir düzenleme olarak belirmektedir Bölge adliye mahkemesi başkanı Bölge adliye mahkemesi başkanı, birinci sınıf adli yargı hâkim ve savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca atanacaktır. Bunlar, dört yıldan önce başka bir yere veya göreve atanamazlar, ancak meşru mazeretleri durumunda muvafakatleri alınarak veya haklarında yapılacak soruşturma sonunda görev yeri veya görevlerinin değiştirilmesine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca karar verilebilir. (madde 43) Yargıtay daire başkanı ve üyeleri, bu görevlerinden dolayı kazanılmış hakları ile üyelik hukukları saklı kalmak kaydıyla, istekleri üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca bölge adliye mahkemesi başkanlığına atanabilirler. Yine, adli yargı hâkim sınıfından olan Adalet Bakanlığı yüksek müşavirleri, müsteşar yardımcıları, Teftiş Kurulu Başkanı ve genel müdürleri, bağımsız daire başkanları istekleri üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca bölge adliye mahkemesi başkanlığına, daire başkanlıklarına veya Cumhuriyet başsavcılığına atanabilirler. (madde 45) Bölge adliye mahkemesi başkanı, mahkemeyi temsil; bölge adliye mahkemesi başkanlar kuruluna ve adalet komisyonuna başkanlık etmek, başkanlar kurulu ile komisyon kararlarını yürütmek; mahkemenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasını sağlamak, genel yönetim işlerini yürütmek ve bu yolda uygun göreceği önlemleri almak; bölge adliye mahkemesi memurlarını denetlemek veya denetletmek, personelden kendisine doğrudan bağlı olanlar hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını uygulamak; hükme bağlanan işlerde adli yargı ilk derece mahkeme hâkim ve savcılarına verilen not fişlerini mercilerine göndererek kanunlarla verilen diğer görevleri yapacaktır. (madde 34) 3.2. Başkanlar kurulu Az önce belirttiğimiz üzere başkanlar kurulu, bölge adliye mahkemesi başkanı ile daire başkanlarından oluşmaktadır. Bölge adliye mahkemesi başkanının bulunmadığı hallerde kurulun başkanlığını daire başkanlarından kıdemli olanı yerine getirecek; (madde 28/2) daire başkanının mazereti hâlinde, o dairenin kıdemli üyesi kurula katılacaktır (madde 28/3). Başkanlar kurulu, bölge adliye mahkemesi hukuk ve ceza dairelerinin numaralarını ve aralarındaki iş bölümünü belirlemek, daireler arasında çıkan 133

9 iş bölümü uyuşmazlıklarını karara bağlamak; hukuki veya fiili nedenlerle bir dairenin kendi üyeleri ile toplanamadığı hâllerde ilgisine göre diğer dairelerden kıdem ve sıraya göre üye görevlendirmek; resen veya bölge adliye mahkemesinin ilgili hukuk veya ceza dairesinin ya da Cumhuriyet başsavcısının, HUMK veya CMK ye göre istinaf yoluna başvurma hakkı bulunanların, benzer olaylarda bölge adliye mahkemesi hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında ya da bu mahkeme ile başka bir bölge adliye mahkemesi hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında uyuşmazlık bulunması hâlinde bu uyuşmazlığın giderilmesini gerekçeli olarak istemeleri üzerine, kendi görüşlerini de ekleyerek Yargıtay Birinci Başkanlığından istemek; 34 kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmekle yükümlü kılınmıştır (madde 35). Başkanlar kurulu eksiksiz toplanacak ve çoğunlukla karar alacaktır Daireler Bölge adliye mahkemeleri, hukuk ve ceza dairelerinden oluşmaktadır. Dairelerde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunacaktır. Yargıtay Kanununun 40 ıncı maddesine göre daireler, bir başkan ve dört üyenin katılımıyla toplanmaktadır. Her bölge adliye mahkemesinde en az üç hukuk ve en az iki ceza dairesi bulunacaktır. Yine kanun uyarınca; gerekli hallerde dairelerin sayısı, Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca artırılıp azaltılabilir. Yargıtay Kanununun 5 inci maddesi uyarınca; Yargıtay 21 hukuk ve 11 ceza dairesi ile sınırlandırılmıştır. Bu düzenleme uyarınca, Yargıtayda yeni daire kurulması kanun değişikliği ile olanaklı iken, 5235 sayılı Kanun, bölge adliye mahkemelerinde bu yetkiyi HSYK ye vererek Yargıtayın oluşumundan ayrı bir düzenleme getirmiştir Daire başkan ve üyelerinin atanması, görevleri Daire başkanlığına birinci sınıfa ayrılmış ve Yargıtay üyeliğine seçilme hakkını yitirmemiş, daire üyeliğine birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hâkim ve savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca atama yapılacaktır. (madde 43) Yargıtay Kanununun 29/1 inci maddesine göre; Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrıldıktan sonra en az üç yıl süre ile başarılı görev yapmış ve birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve Cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından seçilir. Bu hüküm uyarınca, bölge adliye mahkemelerinde daire başkanı olabilmek için birinci sınıfa ayrıldıktan sonra en az üç yıl çalışmış olmak ve birinci sınıfa 34 İçtihatların birleştirilmesini istemek yetkisi ve bağlayıcılığında, 2797 sayılı Yargıtay Kanununun 45 inci maddesi kıyas yoluyla uygulanabilecektir. 35 Hukuk Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, s

10 ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş olmak gereklidir. Üye olmak için ise birinci sınıfa ayrılmış olmak yeterlidir. Başkanın görevleri 38, üyelerin görevleri 39, dairelerin toplantı ve karar alma süreci, Ortak hükümler bölüm başlığı altında kanunun 46 ncı maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Yargıtay Kanununun 26 ncı maddesine göre, tetkik hakimleri kurul ve daire başkanlarının kendilerine verecekleri dosya ve evrakı, süresinde inceleyerek bir rapor düzenlerler. Kararlara ve yapılacak işlere ilişkin düşüncelerini rapora yazıp kurullara açıklamakla yetinirler. Birinci Başkan, kurul ve daire başkanlarının verecekleri diğer görevleri yerine getirirler. Bölge adliye mahkemelerinde, Yargıtay tetkik hakimliği benzeri bir kadro oluşturulmamıştır. Bu görevi, daire başkanının görevlendireceği üye yerine getirecektir Hukuk daireleri Adli yargı ilk derece hukuk mahkemelerinden verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak; adli yargı ilk derece mahkemesi olarak; yargı çevresi içerisindeki adli yargı ilk derece mahkemesi hâkimleri aleyhine Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa göre açılan tazminat davalarına bakmak; yargı çevresi içerisinde bulunan adli yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek; yargı çevresindeki yetkili adli yargı ilk derece hukuk mahkemesinin bir davaya bakmasına fiili veya hukuki bir engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı sınırları kapsamının belirlenmesinde tereddüt edildiği takdirde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir hukuk mahkemesine nakline veya yetkili mahkemenin tayinine karar vermek, hukuk dairelerinin görevlerindendir. (madde 36) Ceza daireleri Adli yargı ilk derece ceza mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak; yargı çevresi içerisinde bulunan adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek; yargı çevresindeki adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hukuki veya fiili engellerinin çıkması hâlinde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir adli yargı ilk derece ceza mahkemesine nakli hakkında karar vermek, ceza dairelerinin görevlerindendir. (madde 37) 3.4. Cumhuriyet başsavcılığı Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcılarının, nitelikleri ve atanmaları Kanunun 44 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Yargıtay daire başkanı ve üyeleri, bu görevlerinden dolayı kazanılmış hakları ile üyelik hukukları saklı kalmak kaydıyla; adli yargı hâkim sınıfından olan Adalet Bakanlığı yüksek müşavirleri, müsteşar yardımcıları, Teftiş Kurulu Başkanı ve genel müdürleri, bağımsız daire başkanları istekleri üze- 135

11 rine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığına atanabilirler (madde 45). Bölge adliye mahkemeleri Cumhuriyet başsavcılarının görevleri kanunun 40, bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet savcılarının görevleri kanunun 41 inci maddesinde düzenlenmiştir Adalet komisyonları Her bölge adliye mahkemesinde bir bölge adliye mahkemesi adalet komisyonu bulunacaktır. Komisyon, bölge adliye mahkemesi başkanının başkanlığında, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca daire başkanları arasından belirlenen bir asıl üye ile bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcısından oluşacaktır. HSYK ayrıca daire başkan veya üyeleri arasından bir yedek üye belirleyecektir. Başkanın yokluğunda en kıdemli daire başkanı, Cumhuriyet başsavcısının yokluğunda Cumhuriyet başsavcı vekili ve asıl üyenin yokluğunda yedek üye komisyona katılacaktır. Komisyon eksiksiz toplanacak ve çoğunlukla karar verecektir. (madde 31) 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununun 113, 114 üncü maddelerinde, adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonları ile idari yargı adalet komisyonlarının kuruluş ve görevleri düzenlenmiştir. Komisyonlar, ilk derece mahkemelerinde, görevli hâkim ve savcılar dışında kalan personelin atama, yükselme, izin, disiplin işlemi gibi işlemleri yürütmektedir. Bölge adliye mahkemesi adalet komisyonları, bölge adliye mahkemelerinin hâkim ve savcıları dışında kalan personeli hakkında, kanunlarla adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonuna verilen tüm görevleri yerine getirecektir. (madde 42) 3.6. Yazı işleri müdürlüğü Bölge adliye mahkemesi başkanlığında, dairelerinde, Cumhuriyet başsavcılığında ve adalet komisyonunda birer yazı işleri müdürlüğü, Cumhuriyet başsavcılığında ayrıca bir idari işler müdürlüğü ile ihtiyaç duyulan diğer müdürlükler kurulacak; her müdürlükte bir müdür ile yeterli sayıda memur bulunacaktır. (madde 32) Personelin, atama, disiplin ve diğer özlük işlerinde adli yargı ilk derece mahkemelerinde görevli personelin tâbi oldukları hükümler uygulanacaktır. (madde 32) Kadro listesine bakıldığında, bölge adliye mahkemelerinde ilk aşamada 950 hâkim ve Cumhuriyet savcısı ile 1547 personel görevlendirilecektir. 4. Ortak hükümler 4.1. Hâkim ve savcıların, görevden doğan veya görev sırasında işledikleri suçlar ile şahsi suçlarının soruşturma ve kovuşturma usulü Bölge adliye mahkemesi başkanı, daire başkanları, üyeleri, Cumhuriyet başsavcısı ve Cumhuriyet savcılarının görevden doğan veya görev sırasında işlenen suçları ile şahsi suçlarından, sıfat ve görevleri gereklerine uymayan tutum ve davranışlarından dolayı haklarında yapılacak soruşturma ve 136

12 kovuşturmalarda özel kanunlarında yazılı hükümler uygulanacaktır. (madde 47/1) Belirtilen görevlilerin, görevden doğan veya görev sırasında işledikleri suçlar nedeniyle soruşturma ve kovuşturma mercii olarak kanunda yazılı ağır ceza mahkemesi ile bu mahkeme nezdindeki Cumhuriyet başsavcısına verilen görevler, en yakın bölge adliye mahkemesi ceza dairesinin suç türüne göre görevli ceza dairesi ile bu mahkeme nezdindeki Cumhuriyet başsavcısı tarafından yerine getirilecektir. Kovuşturma merci Yargıtayın görevli ceza dairesidir. (madde 47/2) Bölge adliye mahkemesi başkan ve üyeleri ile Cumhuriyet başsavcısı ve Cumhuriyet savcılarının şahsi suçları hakkında genel hükümlere göre yapılacak soruşturma ve kovuşturma görevi, en yakın bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcısı ile bu bölge adliye mahkemesi ceza dairesinin suç türüne göre görevli ceza dairesine aittir. (madde 47/3) 4.2. Mahkemelerin denetimi Bölge adliye mahkemeleri ve bölge adliye mahkemeleri Cumhuriyet başsavcılıkları ile bölge adliye mahkemeleri adalet komisyonlarının denetimleri, adalet başmüfettişlerince yapılacaktır. (madde 48) 4.3. Not fişi düzenlenmesi 5235 sayılı Kanun un 49 uncu maddesiyle 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununun 28/5 inci fıkradan sonra gelmek üzere; Bölge adliye mahkemesi daireleri, yaptıkları incelemeler sırasında kararı veren hâkimler ve Cumhuriyet savcıları hakkında bu madde hükümlerine göre not verirler. Doldurulan fişler Adalet Bakanlığına gönderilmek üzere bölge adliye mahkemesi başkanlığına verilir. hükmü eklenmiştir. Bu hüküm, bölge adliye mahkemeleri dairelerine de, Yargıtay daireleri gibi not fişi düzenleme yetkisi getirmektedir. 5. Yeni düzenlemeler Bölge adliye mahkemeleri, hukuki denetimin yanı sıra yerindelik denetimi, maddi olayların tespit ve takdirindeki hataları da inceleyecektir. Böylece gerçeğin ortaya çıkması ve adli hataların en aza indirilmesi sağlanacaktır. Mahkemenin yapacağı denetim, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6/1 inci maddesi ile Anayasamızın 36 ncı maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkı açısından önem arz etmektedir. 36 Halen çok uzun olan dava sürecinin, bu mahkemelerin kurulması sonucu daha da uzayacak olması bu mahkemelere yöneltilen eleştirilerdendir. Bu görüşe göre yargılama, uyuşmazlık çözmek ve adalet dağıtmak için yapılan bir hizmettir. Bu hizmetin hızlı görülmesi de bir temel taşıdır. İstisnalar dışında istinaftan sonra 36 Sibel İnceoğlu, Adil Yargılanma Hakkı ve Yargı Etiği, s. 38 vd. 137

13 bir de temyiz yolu kabul etmek zorunluluğu, bu kanun yolunun faydasını azaltmaktadır. 37 Mahkemelerin göreve başlamasıyla Yargıtayın iş yükü azalacak ve asıl görevi olan içtihat oluşturma fonksiyonuna kavuşacaktır. 38 Bölge adliye mahkemelerinde, gerektiğinde maddi gerçek araştırılabileceği için usul ekonomisi bakımından yargılama giderlerinde bir artış yaşanması tartışmasız bir gerçektir. İstinaf kanun yolu hukuk devletinin gereğidir. İstinafın kabulü ile yargılama biraz daha uzun sürebilir. Bu yargılamanın makul sürede tamamlanması açısından bir sorun yaratmaz. Zira istinafa sahip kanun yolu sisteminde yargılamanın süresi açısından daha hoşgörülü davranılmaktadır. 39 III. Başvuru ve yargılama usulü 1. Adli yargı hukuk mahkemelerinde istinaf 40 Hukuk yargılaması bakımından istinaf kanun yolu, 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa, 5236 sayılı Kanun la 41 eklenen, 426/A-U maddeleri arasında düzenlenmiştir. Aksine hüküm bulunmayan hallerde ilk derece mahkemesinde uygulanan yargılama usulü bölge adliye mahkemesinde de uygulanacaktır. (madde 426/U) İlk derece mahkemelerinden verilen nihaî kararlara karşı istinaf yoluna başvurulabilir. Miktar veya değeri bir milyar lirayı geçmeyen malvarlığı davalarına ilişkin kararlar kesindir. (madde 426/A) İstinaf yoluna başvurulabilirlik bakımından nihaî karar kavramından hareket edilmiştir. Bu kavramdan hareket edilmiş olmasının iki sonucu vardır. Hem usule hem de esasa ilişkin nihaî kararlara karşı istinaf istemi ile bölge adliye mahkemesine başvurulabilecektir. Bu anlamda, görevsizlik, yetkisizlik, davanın açılmamış sayılması, karar verilmesine mahal olmadığına karar verilmesi gibi usule ilişkin nihaî kararlara karşı istinaf yoluna başvurulabilecektir. Buna karşı, her ne konuda olursa olsun ara kararlarına karşı istinaf yoluna başvurma imkânı bulunmamaktadır. Bu noktada ihtiyatî tedbir kararlarına işaret etmek ve ihtiyati tedbir kararına itiraz hakkındaki kararlara karşı bölge adliye mahkemesi nezdinde bir başvuru imkânının getirilmemiş olmasının bir eksiklik olarak değerlendirilebileceğinin altı çizilmesi gerekir Erdener Yurtcan, Ceza Yargılaması Hukuku. 38 Bu konudaki farklı görüşler için bk. Nur Centel, Hamide Zafer; Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 607 vd. 39 Kamil Yıldırım, Kanun Yolu Olarak İstinaf. 40 AB Eşleştirme Projesi, Hukuk Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, s. 37 vd. 41 Resmi Gazetenin tarih ve sayılı nüshası. 42 Haluk Konuralp, Bölge Adliye Mahkemelerinde Uygulanacak Usul. 138

14 İlk derece hukuk mahkemesi kararına karşı, dilekçe ile on beş gün içerisinde istinaf yoluna başvurabilir. 43 İstinaf yoluna başvurma dilekçesinde bulunacak hususlar, kanunun 426/B maddesinde sayılmıştır. İstinaf dilekçesi, başvuranın kimliği ve imzasıyla, başvurulan kararı yeteri kadar belli edecek kayıtları taşıması durumunda diğer hususlar bulunmasa bile redolunmayıp, gerekli inceleme yapılacaktır. İstinaf dilekçesi, kararı veren mahkemeye veya başka bir yer mahkemesine verilebilir. İstinaf dilekçesi hangi mahkemeye verilmişse, o mahkemece bölge adliye mahkemesi başvuru defterine kaydolunacak ve başvurana ücretsiz bir alındı belgesi verilecektir. (madde 426/C) İstinaf yoluna başvuru süresi onbeş gündür sayılı Kanuna tabi kamu kurumları hakkında süre otuz gündür. Bu süre, ilâmın usulen taraflardan her birine tebliğiyle işlemeye başlayacaktır. (madde 426/E) İstinaf dilekçesi, yasal süre geçtikten sonra verilir veya kesin olan bir karara ilişkin olursa, kararı veren mahkeme istinaf dilekçesinin reddine karar verecektir. Bu ret kararına karşı tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir. İstinaf yoluna başvurulduğu ve gerekli giderler de yatırıldığı takdirde dosya, kararı veren mahkemece yetkili bölge adliye mahkemesine gönderilecektir. Bölge adliye mahkemesi ilgili dairesi istinaf dilekçesinin reddine ilişkin kararı yerinde görmezse, ilk istinaf dilekçesine göre gerekli incelemeyi yapacaktır. İstinaf dilekçesi, kararı veren mahkemece karşı tarafa tebliğ olunacaktır. Karşı taraf, tebliğden itibaren onbeş gün içinde cevap dilekçesini kararı veren mahkemeye veya bu mahkemeye gönderilmek üzere başka bir yer mahkemesine verebilir. Kararı veren mahkeme, dilekçeler verildikten veya bunun için belli süreler geçtikten sonra, dosyayı dizi listesine bağlı olarak yetkili bölge adliye mahkemesine gönderecektir. Taraflar, ilâmın kendilerine tebliğinden önce, istinaf yoluna başvurma hakkından feragat edemez (madde 426/İ). İstinaf yoluna başvurma, kararın icrasını durdurmaz sayılı İcra ve İflâs Kanununun icranın geri bırakılmasıyla ilgili 36 ncı maddesi hükmü saklıdır. Nafaka kararlarında icranın geri bırakılmasına karar verilemez. Kişiler ve aile hukukuna, taşınmaz mala ve bununla ilgili aynî haklara ilişkin kararlar kesinleşmedikçe yerine getirilemez (madde 426/J). Bölge adliye mahkemesi hukuk dairesince dosya üzerinde yapılacak ön inceleme sonunda; incelemenin başka bir dairece yapılması gerektiği, kararın kesin olduğu, başvurunun süresi içinde yapılmadığı, başvuru şartlarının yerine getirilmediği, başvuru sebeplerinin veya gerekçesinin hiç gösterilmediği tespit edilen dosyalar hakkında öncelikle gerekli karar verecektir. Eksiklik bulunmadığı anlaşılan dosyayı incelemeye alacaktır (madde 426/L). 43 İbrahim Ercan, Faks Yoluyla Yapılan İstinaf Başvurusunun Ne Zaman Yapıldığı Konusu İle İlgili Bir Alman Federal Mahkeme Kararının Tercümesi. 139

15 Bölge adliye mahkemesi hukuk dairesince inceleme, davanın özelliğine göre heyetçe veya görevlendirilecek bir üye tarafından yapılacaktır. İnceleme sırasında gereken hâllerde başka bir bölge adliye mahkemesi veya ilk derece mahkemesi istinabe edilebilir. İnceleme, istinaf dilekçesinde belirtilen sebeplerle sınırlı olarak yapılacaktır. Ancak, bölge adliye mahkemesi kamu düzenine aykırılık gördüğü takdirde bunu resen gözetecektir. 426/M maddesinde belirtilen hâller dışında inceleme duruşmalı olarak yapılacaktır. Bölge adliye mahkemesi hukuk dairesi iş bölümüne göre dosyayı inceleyecektir İlk derece mahkemesi kararında, 426/M-I maddesinde sayılan hukuka aykırılıklardan birisi varsa esası incelemeden kararın kaldırılmasına ve davanın yeniden görülmesi için dosyanın kararı veren mahkemeye veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği başka bir yer mahkemesine ya da görevli ve yetkili mahkemeye gönderilmesine duruşma yapmadan kesin olarak karar verecektir Bölge adliye mahkemesi, incelenen mahkeme kararının usul veya esas yönünden hukuka uygun olduğu anlaşıldığı takdirde başvurunun esastan reddine, duruşma yapmadan karar verecektir. (madde 426/M-II 1) 1.3.Yargılamada eksiklik bulunmamakla beraber, Kanunun olaya uygulanmasında hata edilip de yeniden yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmadığı takdirde veya kararın gerekçesinde hata edilmiş ise düzelterek yeniden esas hakkında duruşma yapmadan karar verecektir. (madde 426/M-II 2) 1.4. Yargılamada bulunan eksiklikler duruşma yapılmaksızın tamamlanacak nitelikte ise bunların tamamlanmasından sonra yeniden esas hakkında duruşma yapmadan karar verecektir. (madde 426/M-II 3) 1.5. Diğer hallerde, duruşma yaparak esas hakkında karar verecektir. Bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinde karşı dava açılamaz. Davaya katılma isteminde bulunulamaz. Davanın ıslahı ve 45/1 inci fıkrası hükmü saklı kalmak üzere davaların birleştirilmesi istenemez. Bölge adliye mahkemesince resen göz önünde tutulacaklar dışında, ilk derece mahkemesinde ileri sürülmeyen iddia ve savunmalar dinlenemez, yeni delillere dayanılamaz. Bölge adliye mahkemeleri için yetki sözleşmesi yapılamaz. İlk derece mahkemesinde usulüne uygun olarak gösterildiği hâlde incelenmeden reddedilen veya mücbir bir sebeple gösterilmesine olanak bulunmayan deliller bölge adliye mahkemesince incelenebilir. İstinafa ilişkin hükümlerde, istinaf nedenini ispata yönelik yeni vakıa ve delil getirme hakkının taraflara tanınması da yerindedir. 44 Mahkeme kararının içerdiği hususlar Kanunun 426/T maddesinde düzenlenmiştir. Bölge adliye mahkemesinin esas hakkındaki kararı, ilk derece 44 Yıldırım Nevhis Deren, Teksif İlkesi Açısından İstinaf. 140

16 mahkemesi kararının kaldırılmasına, davacının davasının kısmen veya tamamen kabulüne veya reddine ilişkin olacaktır. 2. Adli yargı ceza mahkemelerinde istinaf 45 İstinaf yolu ceza usulü bakımından, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun inci maddeleri arasında düzenlenmiştir. 46 İlk derece mahkemelerinin hükümlerine karşı yalnızca istinaf yolu kabul edilmiştir. Bu nedenle, Kanun un 285 inci maddesinde; (5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 18/4 üncü fıkrası suçluların iadesi hükmü hariç) yasalarda temyiz edilebileceği veya haklarında Yargıtaya başvurulabileceği açıklanan ve bölge adliye mahkemelerinin görev alanına giren karar ve hükümlere karşı istinaf yoluna gidilebileceği belirtilmiş, böylece uygulamada doğabilecek duraksamalar giderilmek istenmiştir. 47 Kural olarak, istinaf için bir istem gerekmekteyse de, kanunumuz bazı hallerde hükmün önemine binaen resen istinaf öngörmüştür. 48 Onbeş yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler, bölge adliye mahkemesince resen incelenir. Hükümden önce verilip hükme esas teşkil eden veya başkaca kanun yolu öngörülmemiş olan mahkeme kararlarına karşı da hükümle birlikte istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak; sonuç olarak belirlenen ikibin lira dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine, üst sınırı beş yüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine, kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere, karşı istinaf yoluna başvurulamaz. 49 (madde 272) İstinaf istemi, hükmün açıklanmasından (tefhim veya tebliğ) itibaren yedi gün içinde hükmü veren mahkemeye bir dilekçe verilmesi veya zabıt kâtibine bir beyanda bulunulması suretiyle yapılır. Karara karşı Cumhuriyet savcısı, sanık ve bu Kanun a göre katılan sıfatını almış olanlar ile katılma isteği karara bağlanmamış, reddedilmiş veya katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunanlar başvurabilir. (madde 273) Sanık, yokluğunda aleyhine verilen hükümlere karşı eski hâle getirme isteminde bulunabilir. Eski hâle getirme süresi içinde de istinaf süresi işler. Sanığın eski hâle getirme isteminde bulunduğu hâllerde, ayrıca istinaf isteminde bulunması gerekir. Bu hâlde istinaf istemi ile ilişkili işler, eski hâle getirme istemi hakkında karar verilinceye kadar ertelenir. (madde 274) Süresi içinde yapılan istinaf başvurusu, hükmün kesinleşmesini engeller. (madde 275) 45 Bahri Öztürk (Editör), Ceza Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, s. 73 vd. 46 Tutanaklarla Ceza Muhakemesi Kanunu, s Kaylan Keskin, Yasa Yolları. 48 Yener Ünver; Hakan Hakeri; Ceza Muhakemesi Hukuku, s Ali Parlar, Muzaffer Hatipoğlu, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu ve İlgili Mevzuat, s

17 Dosya üzerinde yapılan ön inceleme sonunda; bölge adliye mahkemesinin yetkili olmadığının anlaşılması hâlinde dosyanın yetkili bölge adliye mahkemesine gönderilmesine; bölge adliye mahkemesine başvurunun süresi içinde yapılmadığının, incelenmesi istenen kararın bölge adliye mahkemesinde incelenebilecek kararlardan olmadığının, başvuranın buna hakkı bulunmadığının anlaşılması hâlinde istinaf başvurusunun reddine, karar verilebilecektir. (madde 276) Bölge adliye mahkemesi, Cumhuriyet başsavcılığının tebliğnamesini, dosyayı ve dosyayla birlikte sunulmuş olan delilleri inceledikten sonra; ilk derece mahkemesinin kararında usule veya esasa ilişkin herhangi bir hukuka aykırılığın bulunmadığını, delillerde veya işlemlerde herhangi bir eksiklik olmadığını, ispat bakımından değerlendirmenin yerinde olduğunu saptadığında istinaf başvurusunun esastan reddine, ilk derece mahkemesinin kararında 289 uncu maddede belirtilen bir hukuka aykırılık nedeninin bulunması hâlinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine, diğer hâllerde, gerekli tedbirleri aldıktan sonra ilk derece mahkemesinin kararını kaldırarak davanın yeniden görülmesine ve duruşma hazırlığı işlemlerine başlanmasına, karar verecektir (madde 279). Bölge adliye mahkemesi, hükümde gördüğü bütün maddi ve hukuki hataları göz önünde bulundurur, bunun için istemde bulunulması aranmaz. 50 Bölge adliye mahkemesi karar ve hükümlerine karşı direnilemez; bunlara karşı herhangi bir kanun yoluna gidilemez. İtiraz ve temyize ilişkin hükümler saklıdır (CMK nin 284. maddesi). VI. Kanun yolları 1. İtiraz kanun yolu Hâkim kararları ile kanunun gösterdiği hâllerde, mahkeme kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir. (CMK nin 267 nci maddesi) Hâkim veya mahkeme kararına karşı itiraz, kanunun ayrıca hüküm koymadığı hâllerde, ilgililerin kararı öğrendiği günden itibaren yedi gün içinde kararı veren mercie verilecek bir dilekçe veya tutanağa geçirilmek koşulu ile zabıt kâtibine beyanda bulunmak suretiyle yapılır. Tutanakla tespit edilen beyanı ve imzayı mahkeme başkanı veya hâkim onaylar. Tutukluların kanun yoluna başvuru şeklini düzenleyen 263 üncü madde hükmü saklıdır. Kararına itiraz edilen hâkim veya mahkeme, itirazı yerinde görürse kararını düzeltecek; yerinde görmezse en çok üç gün içinde, itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderecektir. Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin kararları ile Yargıtay ceza dairelerinin esas mahkemesi olarak baktıkları davalarda verdikleri kararlara 50 Bahri Öztürk, M. R. Erdem, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, s

18 yapılan itirazlarda; üyenin kararını görevli olduğu dairenin başkanı, daire başkanı ile ceza dairesinin kararını numara itibarıyla izleyen ceza dairesi; son numaralı daire söz konusuysa birinci ceza dairesi inceleyecektir. (CMK nin 268/3-e maddesi) 2. Temyiz kanun yolu Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin bozma dışında kalan hükümleri temyiz edilebilir. Ancak; 2.1. İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezaları ile miktarı ne olursa olsun adlî para cezalarına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine dair bölge adliye mahkemesi kararları, 2.2. İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezalarını artırmayan bölge adliye mahkemesi kararları, 2.3. Sulh ceza mahkemesinin görevine giren suçlarla ilgili olarak ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere ilişkin her türlü bölge adliye mahkemesi kararları, 2.4. Adlî para cezasını gerektiren suçlarda ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere ilişkin suç niteliğini değiştirmeyen bölge adliye mahkemesi kararları, 2.5. Sadece eşya veya kazanç müsaderesine veya bunlara yer olmadığına ilişkin ilk derece mahkemesi kararlarını değiştirmeyen bölge adliye mahkemesi kararları, 2.6. On yıl veya daha az hapis cezasını veya adlî para cezasını gerektiren suçlardan, ilk derece mahkemesince verilen beraat kararları ile ilgili olarak bölge adliye mahkemesince verilen beraat kararları ile istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararları, 2.7. Davanın düşmesine, ceza verilmesine yer olmadığına, güvenlik tedbirine ilişkin ilk derece mahkemesi kararları ile ilgili olarak bölge adliye mahkemesince verilen davanın düşmesine, ceza verilmesine yer olmadığına, güvenlik tedbirine veya istinaf başvurusunun reddine dair kararlar, 2.8. Yukarıdaki bentlerde yer alan sınırlar içinde kalmak koşuluyla aynı hükümde, cezalardan ve kararlardan birden fazlasını içeren bölge adliye mahkemesi kararları, temyiz edilemez. (CMK nin 286 ncı maddesi) Sonuç Birçok ülkede Yargıtayın karşılığı olarak görev yapan yüksek mahkemeler, birer içtihat mahkemesi görev üstlenmektedir. İlk derece mahkemelerince verilen kararların olaylara, kanuna ve usule uygunluğunu denetlemekle görevli ikinci derece mahkemeler bulunmaktadır. Ülkemizde Yargıtay, ilk derece mahkemeleri ile kendi arasında süzgeç görevini yapacak bir ara mahkemesi bulunmadığı için her iki görevi, üstlenmek durumunda kalmıştır. 143

19 Adlî yargı ilk derece mahkemelerince verilen kararlar, bölge adliye mahkemelerince ispat ve hukuka uygunluk yönlerinden; Yargıtay tarafından ise sadece hukuka uygunluk bakımından incelenmelidir. Yargıtay bir içtihat mahkemesi olarak işlevini sürdürmelidir. İstinaf mahkemelerinin kurulması ile adlî yargı ilk derece mahkemelerince verilen kararların, ispat ve hukuka uygunluk yönlerinden, Yargıtay tarafından ise sadece hukuka uygunluk açısından incelenmesi, Yargıtayın, bir içtihat mahkemesi olarak görev yapması, ülkede içtihat birliğinin sağlanması hedeflenmiştir. Adli yargı teşkilatımızda Yargıtay üst derece mahkemesi olarak görev yapmaktadır. Yargıtay temyiz mahkemesi olarak, maddi olaya uygunluk denetimi yapacak araçlarla donatılmamıştır. Buna rağmen delillerin maddî olaya uygunluğunu denetleyen başka bir yargı organı bulunmadığından, ilk derece mahkeme kararını hukuka uygunluğunu denetlemenin yanında maddî olaya uygunluk denetimi kapsamında adli hata denetimi de yapmaktadır. Bölge adliye mahkemeleri faaliyete geçtikten sonra, temyiz mahkemesi olan Yargıtaydan farklı olarak hem hukuka ve hem de maddî olaya uygunluk denetimi yapacak, olası adlî hatalar en aza indirilmiş olacaktır. Bireylerin adalete ve yargıya olan güvenleri daha da artacaktır. Bunun için zaman geçirilmeden, altyapı, personel ve yargılama için ihtiyaç duyulan diğer araçlar tamamlanmalıdır. 144

20 K A Y N A K Ç A Altıparmak, Cüneyd, Bölge Adliye Mahkemeleri ile İstinaf Kurumunun Uygulanmasına İlişkin Düzenlemelerin Esasları, Erişim tarihi Bilge, Necip, Yargıtay Kurullarında Gelişme ve Reform Zorunluluğu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, yıl , cilt 22 23, sayı Centel, Nur; Zafer, Hamide, (2005), Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul, 3. bası, Beta Yayınevi. Ercan, İbrahim, (2006), Faks Yoluyla Yapılan İstinaf Başvurusunun Ne Zaman Yapıldığı Konusu ile İlgili Bir Alman Federal Mahkeme Kararının Tercümesi, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 14. Gözler, Kemal, (2008), Hukuka Giriş, Bursa, Ekin Kitapevi. Gündüz, Orçun, Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda İstinaf, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, sayı 2. İnceoğlu, Sibel, (2007) Adil Yargılanma Hakkı ve Yargı Etiği Ankara, Şen Matbaası. Kaylan, Keskin, Yasa Yolları, Erişim tarihi Konuralp, Haluk, Bölge Adliye Mahkemelerinde Uygulanacak Usul, Erişim tarihi Öztek, Selçuk, Adalet Bakanlığı Üst Mahkemeler Komisyonu Tarafından Hazırlanan Üst Mahkemeler Tasarısı, Yargı Reformu 2000 Sempozyumu, İzmir Barosu Yayınları. Öztürk, Bahri, Avusturya Ceza Muhakemesinde İstinaf, Adalet Dergisi, sayı 2, Ceza Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, (Mart 2007), AB Eşleştirme Projesi, Ankara. Hukuk Mahkemesinde İstinaf El Kitabı, (Şubat 2007) AB Eşleştirme Projesi, Ankara. Öztürk, Bahri; Erdem, Mustafa Ruhan; (2008), Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, 9. baskı. Parlar, Ali; Hatipoğlu, Muzaffer; (2008), 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Yorumu ve İlgili Mevzuat, Ankara, cilt 2. Soyaslan, Doğan, İtalyan Ceza Usul Kanununun İstinafa İlişkin Hükümleri, Adalet Dergisi, sayı 2. Tezcan, Durmuş, Fransız Ceza Muhakemesi Hukukunda İstinaf, Adalet Dergisi, sayı 2. Türk, H. Sami, İstinaf Mahkemeleri, Adalet Dergisi, sayı 2. Ulukapı, Ömer, Avusturya Mevzuatı, Adalet Dergisi, sayı 2, Ünver, Yener; Hakeri, Hakan; (2010), Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, cilt 2, Adalet Yayınevi. Yarsuvat, Duygun, İstinaf Mahkemeleri Üzerine Genel Değerlendirme, Erişim tarihi Kasım Yenisey, Feridun, (1979), Ceza Muhakemesinde İstinaf ve Tekrar Kabulü Sorunu, Doktora tezi, İstanbul, İ.Ü.H.F. Yayınları. İstinaf, Adalet Dergisi, sayı 2. Yıldırım, M. Kamil, Alman Medeni Usul Kanunu, 3. Kitap, AD., sayı 2. Kanunyolu Olarak İstinaf, Erişim tarihi