TIBBİ ATIK YÖNETİMİ. Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü - ÇED Hizmetleri, Çevre İzni ve Çevre Denetimi Şube Müdürlüğü. Redife YAŞAR Çevre Mühendisi

Transkript

1 TIBBİ ATIK YÖNETİMİ Çevre Yönetimi Şube Müdürlüğü - ÇED Hizmetleri, Çevre İzni ve Çevre Denetimi Şube Müdürlüğü Redife YAŞAR Çevre Mühendisi 09/04/2013

2 TIBBİ ATIKLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ Mevzuat 20/05/1993 tarihli ve sayılı Resmi Gazete (mülga yönetmelik) 22/07/2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazete 30/03/2010 tarihli ve sayılı Resmi Gazete (değişiklik) 03/12/2011 tarihli ve sayılı Resmi Gazete (değişiklik) Tanım Tıbbi atıklar miktar olarak az olmalarına rağmen, yüksek oranda risk taşıyan çok önemli bir atık grubudur. Bu atıklar çok miktarda tehlikeli madde içererek, sağlık personeli, hastalar, toplum sağlığı ve çevre açısından büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Tıbbi atıklar enfekte olmalarının yanı sıra tehlikeli kimyasallar, ilaçlar, toksinler, radyoaktif maddeler, gibi tehlikeli maddeleri de içermektedirler.

3 KAPSAM atıkların üretildikleri yerlerde ayrı toplanması geçici depolanması taşınması bertaraf edilmesi

4 Tıbbi atıkların; Oluşumunun ve miktarının kaynağında en aza indirilmesi, Tehlikeli ve Evsel atıklar ile karıştırılmaması, Kaynağında diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, biriktirilmesi, taşınması, bertarafı, Tıbbi atık üreticileri atıklarının bertarafı için gerekli harcamaları karşılaması, Tıbbi atık yönetimiyle ilgili personellerinin periyodik olarak eğitimden ve sağlık kontrolünden geçirilmesi, Oluşan, taşınan ve bertaraf edilen tıbbi atık miktarın kayıt altına alınması esastır. Alıcı ortama verilmesi yasaktır.

5 FAALİYETLERİ SONUCU ATIK OLUŞUMUNA NEDEN OLAN SAĞLIK KURULUŞLARI BÜYÜK MİKTARDA ATIK ÜRETEN SAĞLIK KURULUŞLARI Üniversite hastaneleri ve klinikleri, Genel maksatlı hastaneler ve klinikleri, Doğum hastaneleri ve klinikleri, Askeri hastaneler ve klinikleri. KÜÇÜK MİKTARDA ATIK ÜRETEN SAĞLIK KURULUŞLARI Sağlık hizmeti verilen diğer üniteler (muayenehaneler, diş ve ağız sağlığı muayenehaneleri vb), Veteriner muayenehaneleri, Akapunktur merkezleri, Fizik tedavi merkezleri, Evde yapılan tedavi ve hemşire hizmetleri, Güzellik, kulak delme ve dövme merkezleri, Eczaneler, Ambulans hizmetleri, Hayvanat bahçeleri. ORTA MİKTARDA ATIK ÜRETEN SAĞLIK KURULUŞLARI Sağlık merkezleri, tıp merkezleri, dispanserler, Ayakta tedavi merkezleri, Morglar ve otopsi merkezleri, Hayvanlar üzerinde araştırma ve deneyler yapan kuruluşlar, Bakımevleri ve huzurevleri, Tıbbi ve biyomedikal laboratuarlar, Hayvan hastaneleri, Kan bankaları ve transfüzyon merkezleri, Acil yardım ve ilk yardım merkezleri, Diyaliz merkezleri, Rehabilitasyon merkezleri, Biyoteknoloji laboratuvarları ve enstitüleri, Tıbbi araştırma merkezleri.

6 SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI ATIK KATEGORİSİ ENFEKTE ATIK PATOLOJİK ATIK KESİCİLER, DELİCİLER FARMASÖTİK ATIK GENOTOKSİK SİTOTOKSİK ATIK KİMYASAL ATIK YÜKSEK ORANDA AĞIR METAL İÇEREN ATIKLAR BASINÇLI KAPLAR RADYOAKTİF ATIK TANIM ve ÖRNEKLER Patojen içerdiğinden kuşku duyulan atık Laboratuvar kültürleri, karantina koğuşlarından çıkan atıklar, enfekte hastalarla temas eden araç/gereçler, dokular Vücut parçaları, fetüsler, kan ve diğer vücut sıvıları Bistüriler, iğneler, infüzyon setleri, bıçaklar, kırık camlar, lam-lamel, enjektör iğnesi Miadı dolmuş veya kullanılmayan ilaçlar, ilaç içeren veya ilaçla kontamine maddeler Genotoksik kimyasallar, sitotoksik ilaç içeren atıklar (sıklıkla kanser tedavisinde kullanılan) Laboratuar ayıraçları, film banyo kimyasalları, miadı dolmuş veya kullanılmayan dezenfektanlar, solventler Piller, kırık termometreler, kan basıncı ölçüm cihazları Gaz silindirleri, gaz kartuşları, aerosol kutuları Radyoterapi veya laboratuar araştırmalarından artan sıvılar, kontamine olmuş ambalajlar, radyonükleidler ile muayene veya tedavi edilen hastaların dışkı ve idrarı, kapalı kaynaklar

7 Sağlık Kuruluşlarından Kaynaklanan Atıkların Yönetimi Evsel Nitelikli Atıklar Kaynağında ayrı (ikili) toplama ve belediye atıkları ile birlikte uzaklaştırma (Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (ÇŞB, 2010), Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (ÇŞB, 2011)) Evsel yaş atıklar siyah torbalarda biriktirilmelidir Evsel nitelikli. Geri dönüştürülebilir atıklar (cam, plastik vb.) mavi torbalarda biriktirilmelidir Tıbbi Atıklar Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca, tıbbi atıklar, en az 150 mikron kalınlığında, kırmızı renkli ve üzerinde tıbbi atık amblemi bulunan torbalarda biriktirilmeli, geçici olarak depolanmalı ve lisanslı firmalarca toplanıp lisanslı tesislerde bertaraf edilmelidir. Tehlikeli Atıklar Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uygulanmaz. Bu tür atıkların toplanması ve bertarafı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesince yapılır. Radyoaktif Atıklar Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uygulanmaz. Bu tür atıkların toplanması ve bertarafı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı çerçevesince yapılır.

8 ÜNİTE İÇİ ATIK YÖNETİM PLANI Tıbbi Atık Üreticileri; Atığı kaynağında en aza indirmek, Ünite İçi Atık Yönetim Planı nı hazırlamak ve uygulamakla, Kaynağında ayırmakla, Delici-Kesicilerin uygun toplanmasını sağlamakla, Atıkları ayrı ayrı taşımakla, -atıkların kaynağında ayrı toplanması, -kullanılacak ekipman ve araçlar, -atık miktarları, -toplama sıklığı, -geçici depolama sistemleri, -toplama ekipmanlarının temizliği, dezenfeksiyonu, -kaza anında alınacak önlemler, -sorumlu personel ve eğitimleri. yükümlüdür.

9 Atıkların Kaynağında Ayrı Toplanması Tıbbi Atıklar Evsel Atıklar Ambalaj Atıkları Tehlikeli Atıklar

10 Tıbbi Atıkların Toplanmasında kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır. -yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; -orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden üretilmiş, -sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz, -çift kat kalınlığı 100 mikron, -en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, - Uluslar arası Biyotehlike amblemi ve DİKKAT! TIBBİ ATIK ibaresi Kesici-Delici Atıkların Toplanmasında plastik veya aynı özelliklere sahip kartondan yapılmış kutu veya konteynerler kullanılır. -delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, -su geçirmez, -açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, - Uluslararası Biyotehlike amblemi ile - DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK ibaresi bulunan

11 Tıbbi Atıkların Ünite İçinde Taşınması Tıbbi atık torbaları, sağlık kuruluşu içinde özel araçlar ile toplanırlar. -tekerlekli ve kapaklı, -paslanmaz metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış, -keskin kenarları olmayan, -temizlenmesi,dezenfeksiyonu kolay, -sadece bu iş için ayrılmış, -turuncu renkli, - Uluslararası Biyotehlike amblemi ve Dikkat! Tıbbi Atık ibaresi

12 Atıkların taşınmasıyla görevli personel, turuncu renkli özel elbise giyer. -eldiven -koruyucu gözlük -maske -çizme Personelin eğitimi sağlanır. Personel, tıbbi atıkların -toplanması, -taşınması, -geçici depolanması, -yarattığı sağlık riskleri -neden olabilecekleri yaralanma ve hastalıklar -bir kaza veya yaralanma anında alınacak tedbirler konusunda eğitime tabi tutulur.

13 Tıbbi Atıkların Geçici Depolanması Sağlık kuruluşları, atıkların bertaraf alanına taşınıncaya kadar güvenli bir şekilde biriktirilmesi ve bekletilebilmesi için geçici atık deposu inşa etmekle veya konteyner bulundurmakla yükümlüdürler. 20 ve üstü yatağa sahip sağlık kuruluşları -iki bölmeli (evsel+tıbbi) -2 günlük atık kapasiteli, -temizlenmesi kolay malzeme ile kaplı, -yeterli aydınlatma ve pasif havalandırmalı, soğutma tertibatı (+4 0 C), -dışa açılan veya sürmeli kapılar, -kapılar turuncu renkli, - Uluslararası Biyotehlike amblemi ve Dikkat! Tıbbi Atık ibaresi -araçların rahat ulaşabileceği yerde, yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerlerden uzak

14 20 den az yatağa sahip sağlık kuruluşları Konteyner kullanımı kötü örnekler -en az 2 günlük atık kapasiteli, -kilitlenebilir kapaklı, -dik köşeler içermez, kesişen yüzeyler yumuşak dönüşlerle birbirine birleşir, -dış yüzeyi turuncu renkli, - Uluslararası Biyotehlike amblemi ve Dikkat! Tıbbi Atık ibaresi, -yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerlerden ile gıda depolama, hazırlama ve satış yerlerinden uzak, -her gün veya herhangi bir kazadan hemen sonra temizlenir/dezenfekte edilir

15 Tıbbi atık üreticileri, oluşan tıbbi atık miktarını düzenli olarak kayıt altına alırlar ve yıl sonu itibari ile valiliğe gönderirler. - 03/12/2011 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de Yönetmelikte yapılan değişiklik ile 01 Temmuz 2012 tarihinden itibaren tıbbi atıkların geçici atık depolarından bertaraf tesislerine taşınması sırasında Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin 12 nci maddesinde yer alan esaslara uyulması ve mezkûr Yönetmeliğin ekindeki EK-9A da yer alan Ulusal Atık Taşıma Formunun kullanılması zorunlu kılınmıştır. - Yönetmeliğin EK-1 inde yer alan (c) bölümünde belirtilen ünitelerden kaynaklanan tıbbi atıkların taşınması sırasında ulusal atık taşıma formu kullanılması şartı aranmaz; ancak tıbbi atıkların bu ünitelerden alınması esnasında tıbbi atık alındı belgesi/makbuzu kullanılması zorunludur.

16 ULUSAL ATIK TAŞIMA FORMU Form 4 Nüshadan oluşur A, B, C, D E (Uluslar arası Taşıma için kullanılır) A ve C nüshaları 2şer adet A A B C C D

17 Tıbbi atıkların bertaraf tesisine taşınması -Kapalı olmalı -Sıkıştırma mekanizması bulunmamalı -İç yüzeyinin paslanmaz ve temizlenebilir olmalı -Dik köşeler içermemeli -Aracın dış yüzeyi turuncu renkte olmalı -Aracın üzerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ile Dikkat Tıbbi Atıklar ibaresi bulunmalı

18 Tıbbi Atıkların Bertaraf Edilmesi Sterilizasyon Y a k m a Sterilize edilen tıbbi atıklar evsel atık düzenli depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilir

19 Niçin Sterilizasyon? Sterilizasyon; Tıbbi atıkların bertarafında alternatif bir teknolojidir. Bakteri sporları dahil her türlü mikrobiyal yaşamın fiziksel, kimyasal, mekanik metotlar veya radyasyon yoluyla tamamen yok edilmesi veya bu mikroorganizmaların seviyesinin 99,9999% oranında azaltılması. Herhangi bir maddenin ya da cismin, birlikte bulunduğu tüm mikroorganizmaların her türlü canlı ve aktif şekillerinden arındırılmasıdır. sterilizasyon işlemi sonrasında canlı mikroorganizma sayısının milyonda bire düşmesi, yada diğer bir ifadeyle sterilizasyonun sağlanamama olasılığının bir milyon işlemde birden daha düşük olması amaçlanır.

20 Enfeksiyöz atıklar ile kesici-delici atıklar sterilizasyon yöntemi ile zararsız hale getirilebilirler Patolojik atıklar ile kimyasal maddeler, genotoksik/sitotoksik ajanlar, radyolojik atıklar ve basınçlı kaplar sterilizasyona tabi tutulamaz Sterilize edilen tıbbi atık, evsel atık düzenli depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilebilir

21 Uygulamalardan Örnekler-Edirne

22 Uygulamalardan Örnekler-Kayseri

23 Uygulamalardan Örnekler-Konya

24 Uygulamalardan Örnekler-Bursa

25 Uygulamalardan Örnekler-Trabzon

26 Uygulamalardan Örnekler-Aydın

27 Uygulamalardan Örnekler-Eskişehir

28 2010/17 GENELGESİ VE UYGULAMALARI Sağlık kuruluşlarının faaliyetleri sırasında ortaya çıkan atıklar diğer atık türlerinden daha yüksek oranda enfeksiyon riski taşırlar. Tıbbi atıkların yetersiz ve uygunsuz muamelesi, ciddi halk sağlığı sonuçları oluşturduğu gibi çevre üzerinde de olumsuz etkiler yapmaktadır. Güvenli tıbbi atık yönetimi, çevre ve insan sağlığının korunmasında önem arz etmektedir tarihli ve sayılı Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik in 9. maddesi 2. fıkrasının (c) bendi gereğince enfeksiyon yapıcı olarak tanımlanan, herhangi bir ön işleme tabi tutulmamış tıp ve veterinerlik kuruluşlarından kaynaklanan tıbbi atıkların düzenli depolama alanlarına kabul edilmesi yasaklanmıştır. Bu nedenle tıbbi atıkların yakılarak bertaraf edilmesi ya da sterilizasyon işlemine tabi tutularak zararsız hale getirilmesi gerekmektedir.

29 2010/17 GENELGESİ VE UYGULAMALARI Mevcut sterilizasyon tesislerinin Ülke geneline yaygınlaşması gayesi ile 05 Kasım 2010 tarihinde 2010/17 sayılı genelge yayımlanmıştır. Taşıma maliyetleri ve tesis kapasiteleri göz önüne alınarak Genelgenin EK-1 inde Tıbbi Atık Gönderecek İller ile bu illerin tıbbi atıklarını alacak olan Tıbbi Atık Alacak İller listelenmiştir. Genelgenin EK-2 sinde Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi Kurması Gereken İller listelenmiştir. Genelge ile Ülkemizde kurulu bulunan sterilizasyon tesislerinin diğer il ve ilçelerin tıbbi atıklarını da toplayacak şekilde, bu illerde sterilizasyon tesisleri kuruluncaya kadar faaliyette bulunması istenmiştir. Yapılan planlama kapsamı dışında belediyelerin kendilerine daha uygun sterilizasyon tesislerini belirleyerek Bakanlığın onayını almak kaydı ile bu tesislerle de sözleşme yapabilmelerine olanak sağlanmıştır.

30 Tıbbi Atık Alacak İller Tıbbi Atık Gönderecek İller Tıbbi Atık Alacak İller Tıbbi Atık Gönderecek İller Balıkesir ve ilçeleri Rize ve ilçeleri Çanakkale ve ilçeleri Gümüşhane ve ilçeleri Bursa Yalova ve ilçeleri Trabzon Giresun ve ilçeleri Manisa ve ilçeleri Artvin ve ilçeleri Bolu ve ilçeleri Ordu ve ilçeleri Sakarya Düzce ve ilçeleri Ardahan ve ilçeleri Bilecik ve ilçeleri Kars ve ilçeleri Eskişehir Kütahya ve ilçeleri Bayburt ve ilçeleri Uşak ve ilçeleri Ağrı ve ilçeleri Afyonkarahisar Burdur ve ilçeleri Erzurum Iğdır ve ilçeleri Denizli ve ilçeleri Erzincan ve ilçeleri Kırıkkale ve ilçeleri Tunceli ve ilçeleri Aksaray ve ilçeleri Bingöl ve ilçeleri Konya Niğde ve ilçeleri Muş ve ilçeleri Karaman ve ilçeleri Şırnak ve ilçeleri Karabük ve ilçeleri Bitlis ve ilçeleri Çankırı ve ilçeleri Van Hakkari ve ilçeleri Zonguldak Bartın ve ilçeleri Siirt ve ilçeleri Kastamonu ve ilçeleri Sinop ve ilçeleri Osmaniye ve ilçeleri Samsun Amasya ve ilçeleri Kahramanmaraş ve ilçeleri Tokat ve ilçeleri Gaziantep Kilis ve ilçeleri Aydın Muğla ve ilçeleri Adıyaman ve ilçeleri Kocaeli Merkez ve tüm ilçeler Hatay ve ilçeleri Isparta Merkez ve tüm ilçeler Kayseri Nevşehir ve ilçeleri Edirne Merkez ve tüm ilçeler Çorum Yozgat ve ilçeleri

31 TIBBİ ATIK STERİLİZASYON TESİSİ BULUNAN İLLER ADANA ERZURUM ORDU AYFONKARAHİSAR GAZİANTEP SAKARYA AKSARAY ISPARTA ŞANLIURFA AMASYA İZMİR TEKİRDAĞ AYDIN KASTAMONU TOKAT BURSA KAYSERİ TRABZON ÇANAKKALE KIRIKKALE VAN ÇORUM KONYA YOZGAT DENİZLİ MALATYA ZONGULDAK EDİRNE MANİSA KOCAELİ ELAZIĞ MERSİN SAMSUN ESKİŞEHİR NEVŞEHİR BİTLİS

32 TIBBİ ATIK STERİLİZASYON TESİSİ BULUNAN İLLER

33 TIBBİ ATIK STERİLİZASYON TESİSİ KURMASI GEREKEN İLLER 1 TEKİRDAĞ 9 ELAZIĞ 2 KIRKLARELİ 10 DİYARBAKIR 3 İZMİR 11 MALATYA 4 İSTANBUL 12 ŞANLIURFA 5 ANKARA 13 MARDİN 6 MERSİN 14 BATMAN 7 KIRŞEHİR 15 SİVAS 8 ADANA 16 ANTALYA

34 SABRINIZ İÇİN TEŞEKKÜRLER.