ULUSLARARASI FEN VE MATEMATİK ÇALIŞMASI (TIMSS 2007) SONUÇLARINA GÖRE TÜRKİYE DE FEN EĞİTİMİNİN DURUMU: FEN BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Transkript

1 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 30, Sayfa , 2010 ULUSLARARASI FEN VE MATEMATİK ÇALIŞMASI (TIMSS 2007) SONUÇLARINA GÖRE TÜRKİYE DE FEN EĞİTİMİNİN DURUMU: FEN BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Şule Bayraktar Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği ABD., Meram, Konya ÖZET Bu çalışmanın amacı 2007 yılında beşinci kez gerçekleştirilen Uluslar Arası Fen ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) sonuçlarına göre Türkiye nin Fen eğitimindeki durumunu çalışmaya katılan diğer ülkelerle kıyaslayarak ortaya koymaktır. Bu çalışmada TIMSS 2007 çalışmasından elde edilen 8. sınıflardaki Fen başarısı ile ilgili veriler esas alınarak Türk öğrencilerin başarısı ve fen başarısını etkileyen faktörler incelenmektedir. TIMSS 2007 sonuçlarına göre Türkiye fen başarısında 59 ülke arasında 31. sırada yer almaktadır. Araştırma sonuçları ayrıca, fen başarısının ülkelerin gelişmişlik düzeyi, fen derslerine ayrılan süre, anne baba eğitim düzeyi, bilgisayar ve internet erişimi, fen öğrenmede kendine güven, fene yönelik tutumlar gibi değişkenlerle ilişkili olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: TIMSS 2007, Fen Başarısı, Fen Öğretimi

2 Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 30, Sayfa , 2010 STATUS OF SCIENCE EDUCATION IN TURKEY ACCORDING TO THE RESULTS OF TRENDS IN MATHEMATICS AND SCIENCE STUDY (TIMSS 2007): FACTORS EFFECTING SCIENCE ACHIEVEMENT Şule Bayraktar Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği ABD., Meram, Konya ABSTRACT The purpose of this study is to determine the status of science education in Turkey based on the results of Trends in International Science and Mathematics Study (TIMSS 2007) by comparing with other countries participated in the study. The present study, by using the data from TIMSS 2007 for 8th grade science, investigates students science achievement and factors effecting the science achievement. According to TIMSS 2007 results Turkey was ranked 31 out of 59 countries. The results showed that science achievement was related to the variables such as human development index, time for science classes, parents education, computer and internet access, attitudes toward science, self confidence in science. Keywords: TIMSS 2007, Science Achievement, Science Teaching

3 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 251 GİRİŞ Uluslar arası öğrenci başarısını değerlendirme çalışmaları ülkelerin kendi eğitim sistemlerinin işleyişini diğer ülkelerle kıyaslayabilecekleri temel bir veri tabanı oluşturmak amacıyla 1990 lı yılların başlarından itibaren uygulanmaktadır. Bu çalışmalardan biri olan Uluslar arası Fen ve Matematikte Çalışması (Trends in International Mathematics and Science Study-TIMSS) 1995 yılından itibaren her 4 yılda bir tekrarlanan bir çalışma olup, uluslar arası ölçme değerlendirme çalışmaları yapan bir kuruluş, (International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA) ( tarafından organize edilmektedir. TIMSS katılan ülkelerin 4. ve 8. sınıf öğrencilerinin fen ve matematik alanlarındaki başarılarını ölçmektedir. Bu amaçla çalışmaya katılan öğrencilerden matematik ve fen bilgisinin çeşitli alanlardan çeşitli bilişsel düzeylere uygun soruları yanıtlamaları istenmektedir. Bu çalışmada ayrıca öğrencilerden ve öğretmenlerden öğrenci başarısı ile ilgili olabileceği düşünülen değişkenlerle ilgili maddeler içeren anketleri de yanıtlamaları istenmektedir. Çalışmadan elde edilen veriler dünya ülkelerinde başarılı sonuçlar veren öğretimsel uygulamalar ve öğretim programları ile ilgili de detaylı bilgiler vereceğinden eğitim politikalarına yön vermede eğitim yöneticilerine, öğretim programını hazırlayanlara ve araştırmacılara bir yol gösterici olabilecek niteliktedir. Türkiye TIMSS 1999 R çalışmasına ve TIMSS 2007 ye katılmıştır yılında üçüncü kez uygulanan sınava (TIMSS-R) 38 ülke katılmıştır. Türkiye 1999 yılında bu sınava ilk kez katılmıştır (Bağcı Kılıç, 2002). Bu çerçevede, TIMSS-R ye Türkiye nin yedi bölgesinde 204 ilköğretim okulunda toplam 408 matematik ve fen bilgisi öğretmeni ile 8. sınıfta öğretim gören 7000 üzerinde öğrenci katılmıştır (EARGED, 2003). 38 ülkenin bu sınava ilişkin akademik başarı ortalamaları alınarak hesaplanan uluslararası ortalama 488 dir. Akademik başarı ortalaması 433 puan olan Türkiye, ülkeler arasındaki sıralamada 33. sırada yer almaktadır. TIMSS-R sınavında fen kısmının 6 alanında sorular hazırlanmıştır. Bu alanlar: dünya bilimi (%15); canlılar bilimi (%27); fizik (%27); kimya (%14); çevre ve kaynaklar (%9); bilimsel araştırma ve bilimin doğası (%8) dır. (International Study Center, 2000). Türkiye fen bilimlerinin bütün alt alanında uluslararası ortalamanın istatistiksel olarak anlamlı farkla altında kalmıştır. Türkiye den katılan öğrenciler fen biliminin tüm alanlarında çok düşük performans göstermiştir. (Afacan ve Nuhoğlu, 2008). TIMSS 2007 çalışması ise 59 ülkeden yaklaşık olarak öğrencinin katılımıyla gerçekleşmiştir. Türkiye nin fendeki akademik başarı ortalaması bu sınavda 454 olup 1999 sınavına göre puanını 21 puan artırarak başarı puanını en fazla artıran 3. ülke olmuştur (www. timss.bc.edu). Bununla birlikte Türkiye nin genel sıralaması ancak 38 den 31 e yükselebilmiştir. Sınavın ölçtüğü fen konu alanları 4 ve 8. sınıflar için değişmektedir. Dördüncü sınıfta canlılar bilimi, fiziki bilimler ve yer bilimleri olmak üzere 3 alan, 8.

4 252 Ş. Bayraktar sınıfta ise biyoloji, fizik, kimya ve yer bilimleri olmak üzere 4 alandan sorular yer almaktadır. Sorular her sınıf düzeyi için her bir alanın konularına ve hedeflerine uygun olarak yapılandırılmıştır. Bilişsel alanlar ise bilme, uygulama ve akıl yürütme olarak 3 kategoriye ayrılmıştır. Sınavda daha çok üst düzey bilişsel alanlar değerlendirilmektedir. Tablo 1. den de sınavda yer alan soruların büyük bir kısmının üst düzey düşünme becerilerinden olan uygulama ve akıl yürütme düzeyindeki öğrenmeleri ölçtüğü görülmektedir. Tablo 1. TIMSS 2007 Fen sınavında yer alan soruların konu alanları ve bilişsel alanlara göre dağılımları Alan 4. sınıf 8. Sınıf Konu alanları Canlılar bilimi 45% Biyoloji 35% Fiziki Bilimler 35% Kimya 20% Fizik 25% Yer bilimleri 20% Yer Bilimleri 20% Bilişsel alanlar Bilme 40% Bilme 30% Uygulama 35% Uygulama 35% Akıl Yürütme 25% Akıl Yürütme 35% Tablodan da görüleceği üzere uygulama ve akıl yürütme bilişsel alanlarından çıkan soruların oranı 4. sınıflar için %60, 8. sınıflar için ise %70 tir. Bilişsel alanda ölçülen her bir alan için öğrencinin gerçekleştirmesi gereken hedef davranışlar Tablo 2 de açıklanmıştır. Tablo 2. Bilme, Uygulama ve Akıl yürütme alanlarında ölçülen davranışlar Bilme Uygulama Akıl yürütme Hatırlama Betimleme Tanımlama Örnekler verme Araçları, süreç ve yöntemleri kullanma Kıyaslama, sınıflama Model kullanma İlişkilendirme Bilgiyi yorumlama Çözüm bulma Açıklama Analiz etme/ problem çözme Sentez yapma Hipotez kurma/ tahmin etme Tasarlama/Planlama Sonuç çıkarma Genelleme Değerlendirme Kanıtlama 4. ve 8. sınıf Fen sınavında ölçülen alanlar ve konu başlıkları Tablo 3. ve Tablo 4. de sunulmuştur.

5 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 253 Tablo 3. Dördüncü sınıf Fen sınavının kapsadığı konu alanları Canlılar bilimi Fizik Yer Bilimleri Canlıların karakteristik özellikleri ve hayat süreçleri Hayat döngüsü, üreme ve kalıtım Çevre ile etkileşim Ekosistemler İnsan sağlığı Maddenin özellikleri ve sınıflandırılması Maddenin değişimi Enerji kaynakları, ısı ve sıcaklık Işık ve ses Elektrik ve manyetizma Kuvvet ve hareket Dünyanın yapısı, fiziksel özellikleri ve doğal kaynaklar Dünyan tarihi, döngüleri ve süreçleri Güneş sisteminde dünya Tablo 4. Sekizinci sınıf Fen sınavının kapsadığı konu alanları Biyoloji Kimya Yer bilimleri Fizik Organizmaların karakteristik özellikleri, sınıflandırılmaları ve yaşam süreçleri Hücreler ve fonksiyonları Yaşam döngüleri üreme ve kalıtım Çeşitlilik, adaptasyon ve doğal seleksiyon Eko sistemler Maddenin sınıflandırılması ve kompozisyonu Maddenin özellikleri Kimyasal değişim Dünyanın yapısı, fiziksel özellikleri Dünyanın tarihi, döngüleri ve süreçleri Doğal kaynaklar kullanımı ve korunumu Dünyanın evrende ve güneş sistemindeki yeri Maddenin halleri ve değişimleri Enerji dönüşümleri ısı ve sıcaklık Işık Ses Elektrik ve manyetizma Kuvvet ve Hareket İnsan sağlığı Konu alanları ve içerikler incelendiğinde çoğu ilkede olduğu gibi Türkiye deki Fen programı kapsamındaki konularla çok büyük oranda örtüştüğü görülmektedir. TIMSS 2007 tüm bu konu alanları ve bilişsel alanları temsil edebilecek soruları oluşturmak için çok yoğun bir test geliştirme çabasını içermektedir. 4. sınıfların testi 174 soru 8. sınıfların testi ise 214 sorudan oluşmaktadır. Her iki sınıfta da soruların takriben yarısı çoktan seçmeli ve yarısı da açık uçlu sorulardan oluşmaktadır. TIMSS 2007 sınavına katılan öğrenciler ayrıca ev ve okul ortamları hakkında bilgiler verdikleri anket sorularını da cevaplamaktadırlar. Bu öğrencilerin öğretmenleri ve okul müdürleri

6 254 Ş. Bayraktar de öğretimsel uygulamalar, sınıf içindeki deneyimler, okul olanakları ve okuldaki öğrenme iklimi hakkında bilgi vermektedirler. Türkiye TIMSS 2007 ye 8. sınıflarla katılmıştır. Bundan sonraki bölümde TIMSS 2007 verilerine dayanarak 8. sınıflarda öğrencilerimizin fen bilimlerindeki başarısının sınava katılan diğer ülkelerle karşılaştırılması ve öğrenci başarısı ile ilişkili olduğu düşünülen bazı faktörler incelenecektir. FEN BAŞARISINI ETKİLEYEN GENEL FAKTÖRLER Fen Başarısı-İnsani Gelişim İndeksi TIMSS 2007 sonuçları fen başarısı ile ülkelerin insani gelişim indeksi arasında bir bağlantı olduğunu ortaya koymaktadır. Aşağıda (Tablo 5) TIMSS 2007 fen çalışmasına katılan ülkelerin başarıları ve insani gelişim indeksleri verilmiştir. Tablo 5. TIMSS 2007 ye katılan ülkelerin fen puanları ve insani gelişim indeksleri Ülke Puan HDI Ülke Puan HDI Singapur İsrail Tayvan Bahreyn Japonya Bosna Hersek Kore Romanya İngiltere İran Macaristan Malta Çek Cumhuriyeti Türkiye Slovenya Suriye Hong Kong Kıbrıs Rusya Tunus Amerika Endonezya Litvanya Umman Avustralya Gürcistan İsveç Kuveyt TIMSS ORTALAMASI 500 Kolombia İskoçya Lübnan İtalya Mısır Ermenistan Filistin Norveç Arabistan Ukrayna Fas Ürdün El Salvador Malezya Botswana Tayland Katar Sırbistan Gana Bulgaristan * HDI: Human Development Index(İnsani Gelişim İndeksi) Tablo 5 TIMSS 2007 ye 8. sınıflarla katılan ülkelerin fen başarılarını en yüksekten en düşüğe doğru sıralanmış olarak göstermektedir. Tablodan da görüldüğü üzere fen bilimlerinde öğrenci başarısında en yüksek 4 ülke Uzakdoğu ülkelerinden Singapur, Tayvan, Japonya ve Kore dir. TIMSS 2007 sonuçlarına

7 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 255 göre alınan en yüksek puan 567dir. TIMSS 2007 ortalaması 500 puandır. Puanı ortalamanın oldukça altında olan Türkiye 454 puanla 49 ülke arasında 31. sırada yer almaktadır. Puanı Türkiye ye yakın ülkeler Malta, İran, Suriye gibi ülkelerdir. Fen başarısı düşük olan ülkeler genellikle Afrika ülkelerinden oluşmaktadır. İnsani gelişmişlik indeksi ile öğrenci başarısının doğru orantılı olduğu görülmektedir. Ancak bu ilişkiye uymayan durumlar da vardır. Örneğin Ermenistan ın insani gelişmişlik katsayısı düşük olmasına rağmen başarıda üst sıralarda yer almaktadır. Bununla birlikte, insani gelişmişlik katsayısı yüksek olduğu halde başarısı düşük olan Kuveyt ve Katar gibi ülkeler de mevcuttur. Tablo 6 da anne baba eğitim düzeyi ile fen başarısı arasındaki ilişki ile ilgili veriler bulunmaktadır. TIMSS e katılan 49 ülkeden 18 i bu tabloda yer almaktadır ve yüksek, orta ve düşük başarı düzeylerinden belirli sayıda ülke yüksek başarılıdan düşük başarılıya doğru sıralanmıştır. Ülkeler Tablo 6. Fen Başarısı Anne Baba Eğitim Düzeyi Üniversite mezunu yüzdesi Ortalama başarı 2 yıllık Yüksek Okul mezunu yüzdesi Ortalama başarı Lise mezunu yüzdesi Ortalama başarı Singapur Tayvan Japonya Rusya Amerika İsveç Ermenistan Malezya Bulgaristan İsrail İran Türkiye Tunus Gürcistan Mısır S.Arabistan Botswana Gana Tablo 6 ya bakıldığında bütün ülkeler için ebeveynlerin eğitim durumu ile öğrenci fen başarısında doğrusal bir ilişki olduğu görülmektedir. Ebeveynlerin öğrenim düzeyi ne kadar yüksekse öğrencinin fen başarısı da o kadar yüksektir.

8 256 Ş. Bayraktar Burada dikkati çeken bir nokta bu tabloda yer alan ülkeler içinde anne baba eğitim düzeyi en düşük olanın Türkiye olmasıdır. Anne babası yüksek öğretim mezunu olan öğrencilerin fen başarısı da dikkat çekecek düzeyde yüksektir. TIMSS 2007 sonuçları fen başarısı ile evde bulunan kitap sayısı arasındaki ilişki Tablo 7 de karşılaştırılmaktadır. Tablo 7. Fen Başarısı-Evde Bulunan Kitap sayısı Ülkeler 200 kitaptan fazla kitap kitap % Ort. Puan % Ort. Puan % Ort. Puan Singapur Tayvan Japonya Rusya Amerika İsveç Ermenistan Malezya Bulgaristan İsrail İran Türkiye Tunus Gürcistan Mısır S. Arabistan Botswana Gana Tablo 7 incelendiğinde evde bulunan kitap sayısı ile öğrenci başarısı arasında doğrusal bir ilişki olduğunu görülmektedir. Evlerinde bulunan kitap sayısı 100 den fazla olan öğrencilerin başarısı ile 100 den düşük olan öğrencilerin başarısı arasında gözle görülür bir fark bulunmaktadır. Burada dikkati çeken diğer bir husus da, fen başarısı yüksek olan ülkelerde evinde çok sayıda kitap olan çocuk sayısının bizdekine oranla oldukça daha yüksek olmasıdır. TIMSS 2007 sonuçları fen başarısı evde bilgisayar ve internet bağlantısı olup olmamasına göre Tablo 8 de karşılaştırılmaktadır

9 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 257 Tablo 8. Bilgisayar ve İnternet Bağlantısına Sahip olma durumu ile Başarı arasındaki ilişki Ülke Evde bilgisayar var Evde bilgisayar yok Evde internet var Evde internet yok % Ort. puan % Ort. puan % Ort. puan % Ort. puan Singapur Tayvan Japonya Rusya Amerika İsveç Ermenistan Malezya Bulgaristan İsrail İran Türkiye Tunus Gürcistan Mısır S.Arabistan Botswana Gana Tablo 8 fen başarısı en yüksek olan ülkelerde evde bilgisayarı olan çocuk oranının oldukça yüksek olduğunu görüyoruz. Ayrıca tüm ülkeler için evde bilgisayarı olan çocukların fen başarılarının daha yüksek olduğunu görmekteyiz. Bu farklılık evde internet bağlantısı olup olmama durumunda daha da bariz bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Evde internet bağlantısı olan çocukların başarısı olmayanlara göre oldukça göze çarpar biçimde daha fazladır. Buradan da internetin doğru şekilde kullanımının bilgiye ulaşmada kolaylık sağlayabileceği ve öğrenci başarısını artırmada önemli bir faktör olduğu söylenebilir. ÖĞRETİMLE İLGİLİ FAKTÖRLER TIMSS 2007 ye katılan ülkeler, yıllık Fen dersi saatine göre Tablo 9 da karşılaştırılmaktadır. Tablo 9. Başarısı-Fen Dersi Saati Ülke Yıllık ders saati Singapur 140 Tayvan 145

10 258 Ş. Bayraktar Avustralya 123 Tayland 119 Amerika 139 Hong Kong 104 Norveç 85 Malezya 122 Kore 104 İsrail 111 İran 98 Türkiye 72 Tunus 58 İskoçya 108 Mısır 86 Botswana 138 Gana 117 Tablo 9 incelendiğinde fen derslerine ayrılan süre ile başarı arasında doğrusal bir ilişki olduğu görülmektedir. Türkiye öğrenci başarısında orta sıralarda yer almasına rağmen tüm ülkeler arasında fen derslerine ayrılan en düşük ders saati olan ikinci ülkedir. Fen başarısında ilk sıraları alan ülkelerin fen dersine ayırdıkları ders saati ise Türkiye dekinin tam 2 katı civarındadır. Bu verilere dayanarak fen dersine ayrılan ders saatinin fen başarısında önemli bir faktör olduğu söylenebilir. Ancak Botswana ve Gana gibi 3. Dünya ülkelerinin ders saatlerinin de yüksek olmasına rağmen çok düşük başarı sağlamaları da ilginç ve düşündürücü bir husustur. TIMSS 2007 sonuçları fen başarısı ülkelerin sınıf başına düşen öğrenci sayısına göre Tablo 10 da karşılaştırılmaktadır. Ülke Tablo 10. Başarısı-Sınıf Mevcudu Arasındaki İlişki 1-24 öğrenci öğrenci 41 veya daha fazla öğrenci % Ort. puan % Ort. puan % Ort. puan Singapur Tayvan Japonya Kore Rusya Amerika İsveç Ermenistan

11 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 259 Malezya Bulgaristan İsrail İran Türkiye Tunus Gürcistan Mısır S. Arabistan Botswana Gana Tablo 10 genel kanının aksine sınıflarda bulunan öğrenci mevcudunun az olmasının başarıyı artırmadığını, aksine, özellikle fen başarısı yüksek olan Tayvan ve Japonya gibi birkaç ülkede öğrenci mevcudu fazla olan okulların daha başarılı olduğunu göstermektedir. Türkiye için baktığımızda ise sınıf mevcudunun başarı üzerinde önemli bir etkisi olmadığı görülmektedir. TIMSS 2007 ye katılan ülkeler, derslerde farklı aktivitelere harcanan zamana göre Tablo 11 de karşılaştırılmaktadır. Ülkeler Tablo 11. Tipik Bir haftada derste farklı aktivitelere harcanan zaman Ödevleri gözden geçirme Klasik sunum Şeklinde dersleri dinleme Öğretmen rehberliğinde problem çözme Öğretmen rehberliği olmadan problem çözme Öğretmeni dinleme Sınav Dersin amacı dışındaki sınıf idaresi gibi işler Singapur Tayvan Japonya Rusya Amerika İsveç Ermenistan Malezya Bulgaristan İngiltere İran Türkiye Tunus Gürcistan Diğer öğrenci aktiviteleri

12 260 Ş. Bayraktar Mısır Macaristan Botswana Gana Tablo 11 de dikkati çeken en önemli özellik Türkiye de dersin amacı dışındaki faaliyetlerle uğraşmak için harcanan zamanın diğer ülkelere oranla daha fazla olmasıdır. Fen başarısında ilk 3 e giren ülkelerden özellikle Tayvan ve Japonya da bu oran oldukça düşüktür. Öğretmeni dinleme, problem çözme gibi diğer aktivitelere ayrılan zamanın diğer ülkelerle ortalama olarak aynı olduğu görülmektedir. TIMSS 2007 ye katılan ülkelerin öğrencilerinin belirli aktiviteleri gerçekleştirme sıklıkları Tablo 12 de karşılaştırılmaktadır. Tablo 12. lerim belirli aktiviteleri gerçekleştirme sıklığı(öğretmene göre) Ülkeler Öğretmenleri tarafından belirtilen aktiviteleri gerçekleştirdikleri bildirilen öğrenci yüzdeleri Ders kitabından veya başka kaynaktan okuma Kuralları veya prensipleri ezberleme Bilimsel formül ya da yasaları kullanarak problem çözme Her zaman Dersin yarısında Bazen veya hiç Her zaman Derslerin yarısında Bazı derslerde veya hiç Singapur Tayvan Japonya İngiltere Amerika İsveç İtalya Malezya İskoçya İsrail Bahreyn İran Türkiye Tunus Mısır S.Arabista n Botswana Her zaman Yarı yarıya Bazen veya hiç

13 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 261 Tablo 12 ye göre ise Türkiye deki öğrencilerin yüksek başarılı ülkelere göre ders kitabına daha fazla bağımlı olduğu görülmektedir. Bununla birlikte öğretmenlerimiz problem çözme faaliyetlerini fende başarılı ülkelerden bile daha sık gerçekleştirdiklerini belirtmiştir. TIMSS 2007 ye katılan ülkelerin öğrencilerinin öğrenme aktiviteleri Tablo 13 de karşılaştırılmaktadır. Tablo 13. Aktiviteleri (Öğretmen Bildirimleri) Öğretmenleri tarafından dersin yarısında veya daha fazlasında belirtilen aktiviteleri gerçekleştirdiği bildirilen öğrencilerin yüzdesi Ülke Doğal olayları gözlemletme ve gözlemleri açıklama Konu hakkında açıklamalar yapma Gösteri deneyi veya inceleme yapma Deney veya inceleme planlama Küçük gruplarla deney etkinlik yapma Küçük gruplarla deney etkinlik yapma Singapur Tayvan Japonya İngiltere Amerika İtalya Malezya İskoçya İsrail İran Türkiye Tunus Bahreyn Mısır Arabistan Botswana Gana Dersle günlük hayat arasında bağlantı kurma Tablo 13 de fen başarısı yüksek olan ülkelerde fen derslerinde deney veya incelemeler yapma oranının hiç de azımsanmayacak oranda gerçekleştirildiği görülmektedir. Öğretmen bildirimlerine göre Türkiye deki öğrenciler üstün başarılı ülkelerle yarışır düzeyde deneyler veya incelemeler yapmaktadır. Ancak Türkiye de gruplar halinde deneyler yapma oranının biraz düşük olduğunu görmekteyiz. Ancak yine tabloya bakıldığında yüksek başarılı ülkelerde de buna benzer oranlar görülmektedir. Bu sonuçlara bakarak belirtilen etkinlikleri yapmanın başarı üzerindeki etkisi ile ilgili net bir yorum yapmak mümkün olmamaktadır.

14 262 Ş. Bayraktar TIMSS 2007 ye katılan ülkelerin sınavlarda sordukları soru tipleri Tablo 14 de karşılaştırılmaktadır. Tablo 14. Sınavlarda çıkan soru tipleri Soruların ölçtüğü bilişsel düzey Ülkeler Bilgi (Hatırlama ) Kavrama ve uygulama Hipotez kurma ve bilimsel araştırma tasarlama Açıklama ve ispatlama gerektiren Her zaman Bazen Hiçbir zaman Her zaman Bazen Hiçbir zaman Singapu r Tayvan Japonya Rusya Amerik a İsveç Ermenis tan Malezya Bulgaris tan İsrail İran Türkiye Tunus Gürcista n Mısır S Arabista n Botswa na Gana Her zaman Bazen Hiçbir zaman Her zaman Bazen Hiçbir zaman Öğretmenlerin bildirimlerine göre Türkiye de sınavlarda bilgi düzeyindeki sorular diğer ülkelere göre oldukça daha az yer almakta, daha çok kavrama ve uygulama düzeyinde sorular yer almaktadır. TIMSS 2007 ye katılan ülkeler Fen dersinde bilgisayar kullanımına göre Tablo 15 de karşılaştırılmaktadır.

15 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 263 Ülkeler Tablo 15. Fen Dersinde Bilgisayar Kullanımı Müfredatta bilgisayar kullanma ile ilgili madde Bilgisayarlı sınıfı olan öğrenci yüzdesi Bilgisayarın derslerin yarısında veya daha fazlasında belirtilen işlemlerde kullanıldığını bildiren öğretmenlerin öğrencilerinin yüzdesi Bilimsel etkinlik veya deney yapma Doğa olaylarını simülasyonlar yardımıyla inceleme Yöntem ve beceri pratiği yapma Bilgi veya fikir araştırma Singapur var Tayvan var Japonya var Rusya yok Amerika yok İsveç yok Ermenistan yok Malezya var Bulgaristan yok İsrail var İran yok Türkiye var Tunus yok Gürcistan yok ingiltere var Arabistan yok Botswana var Gana yok Veri kaydetme ve analizi Tablo 15 de dikkati çeken husus, dersin yarısında veya daha fazlasında bilgisayarı belirtilen şekillerde kullandıklarını belirten öğretmenlerin öğrencilerinin yüzdesi fen başarısı yüksek olan ve teknolojide bizden oldukça ileri olan ülkelerden bile oldukça yüksek bir oranda olduğu gözlemlenmektedir. Bu konuyla ilgili anket maddesinin yanlış anlaşıldığı, öğretmenlerin ilgili maddede her fen dersinde bilgisayarın ne şekilde kullanıldığını değil de bilgisayarın kullanıldığı zamanlarda hangi işlerde kullandıklarını belirttikleri düşünülmektedir. Nitekim Türkiye deki okullarda bilgisayar kullanım sıklığı ile ilgili araştırmalar da bu kanıyı güçlendirmektedir. Örneğin Akpınar ve arkadaşlarının(2005) çalışması fen bilgisi öğretmenlerinin ancak % 3.3 ünün fen ve teknoloji dersinde her zaman bilgisayar kullandıklarını göstermektedir ve bu oran özel okullar veya öğretim imkanları yüksek olan okullar için geçerlidir. Karamustafaoğlu (2006) çalışmasının sonuçları da fen ve teknoloji öğretmenlerinin önemli bir kısmının bilgisayarı hiç kullanmadıklarını ortaya koymaktadır. TIMSS çalışmasında yöneltilen soru ise her bir ders saatinin içinde bilgisayarın hangi amaçlarla kullanıldığını sormaktadır. TIMSS 2007 ye katılan ülkeler öğrencilere verilen ev ödevi tiplerine göre Tablo 16 da karşılaştırılmaktadır.

16 264 Ş. Bayraktar Ülke Problem /soru setleri yaptırma Tablo 16. Ev Ödevi Tipleri Her zaman Ders kitabı veya yardımcı kaynakları okutma Tanım yazdırma ya da diğer yazılı ödevler Küçük çapta bilimsel araştırma yapma ve veri toplama Bazen Her zaman Bazen Her zaman Bazen Her zaman Bazen Singapur Tayvan Japonya Rusya Amerika İsveç Ermenistan Malezya Bulgaristan İsrail İran Türkiye Tunus Gürcistan Mısır S.Arabistan Botswana Gana Burada da Türkiye deki öğretmenlerin çocuklara diğer ülkelere oranla oldukça dikkat çekici bir biçimde yüksek oranda bilimsel araştırma ödevleri verdiklerini belirttiklerini görmekteyiz. Ancak bu kadar yüksek sıklıkta bilimsel araştırma faaliyeti gerçekleştiren öğrencilerin fen bilimlerindeki başarılarının bu faaliyetleri çok daha az sıklıkta gerçekleştirenlerden bile oldukça düşük olması manidar bir sonuçtur. Fen eğitimi alanındaki çalışmalar bu tür ödevleri bu sıklıkla yapan öğrencilerin fen başarılarının yüksek olduğunu ortaya koymaktadırlar (Stohr-Hunt, 1998; Chang & Mao, 1999). TIMSS 2007 ye katılan ülkeler, ev ödevlerinin veriliş amacı ve değerlendirilme biçimlerine göre Tablo 17 de karşılaştırılmaktadır.

17 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 265 Tablo 17. Ev Ödevinin Kullanımı Ülke Belirtilen etkinlikleri daima veya çoğunlukla gerçekleştirdiklerini bildiren öğretmenlerin öğrencilerinin yüzdesi Ödevlerin yapılıp yapılmadığını kontrol etme Ödevleri düzeltme ve ye dönüt verme Sınıfta öğrencilerin yanlışlarını kendilerinin düzeltmesini sağlama Ödevi sınıf tartışması için araç olarak kullanma Ödevleri notlara etki ettirme Singapur Tayvan Japonya Rusya Amerika İsveç Ermenistan Malezya Bulgaristan İsrail İran Türkiye Tunus Gürcistan Mısır S. Arabistan Botswana Gana Ev ödevlerinin nasıl kullanıldığı ise önemli ipuçları vermektedir. Tabloda Türkiye de ev ödevlerini kontrol etme oranının düşük olması dikkat çekmektedir. Buradaki bir eksiğimiz de ev ödevini sınıf tartışmaları için bir araç olarak kullanmada ortaya çıkmaktadır. Ödevlerin bu şekilde kullanımının daha yüksek oranda gerçekleşmesinin öğrenci başarısını artırmada faydası olduğu söylenebilir. ÖĞRENCİ FAKTÖRÜ Ülkelerin TIMSS 2007 sonucundaki fen başarıları öğretmenlerin derste öğrenciler tarafından sınırlanma durumuna göre Tablo 18 de karşılaştırılmaktadır.

18 266 Ş. Bayraktar Tablo 18. faktörü nedeniyle derste sorun (sınırlılık) yaşadıklarını belirten öğretmenlerin öğrencilerinin yüzdesi Az sınırlılık Orta düzey sınırlılık Yüksek Düzey sınırlılık Ülkeler % Ort. Puan % Ort. Puan % Ort. Puan Singapur Tayvan Japonya İngiltere Amerika İsveç Malezya Bulgaristan İsrail İran Türkiye Tunus Ermenistan Mısır S. Arabistan Botswana Gana Singapur Burada öğrenci faktörü ile kastedilmek istenen öğrenciler: davranış bozukluğu olan öğrenciler, özel eğitim gerektiren öğrenciler, dersin işleyişini bozan öğrenciler ve dersle ilgisiz öğrenciler gibi kategorilerdir. Her ülke kendi içinde incelendiğinde, Tunus ve Arabistan dışındaki tüm ülkelerde öğrencilerden dolayı yaşanan sınırlılıkların az olduğu sınıflarda öğrenci başarı puanlarının sınırlamaların daha yüksek düzeyde gerçekleştiği sınıflara göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye de bu durum geçerlidir. Tabloya göre Türkiye de ayrıca öğrenci faktörü nedeniyle yaşanan sınırlılıklar diğer ülkelere göre oldukça daha fazla oranda gerçekleşmektedir. Sorunların ortadan kalkması başarıyı önemli bir ölçüde artırabilir. DUYUŞSAL FAKTÖRLER Ülkelerin TIMSS 2007 sonucundaki fen başarıları öğrencilerin Fene yönelik tutumlarına göre Tablo 19 da karşılaştırılmaktadır.

19 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) 267 Tablo 19. Fen Başarısı-Fene Yönelik Tutumlar Ülkeler Yüksek Olumlu Tutum Ort. % Puan Orta Olumlu Tutum Ort. % Puan Düşük olumlu tutum Ort. % Puan Singapur Tayvan Japonya Amerika Malezya İsrail İran Türkiye Tunus Mısır S.Arabistan Botswana Gana Ülkeler müstakil olarak incelendiğinde bu tablodan öğrencilerin fendeki başarıları ile fen bilimlerine yönelik tutumları arasında doğrusal bir ilişki olduğu görülmektedir. Bu tabloda yer alan her bir ülke için fen bilimlerine yönelik tutumları yüksek olan öğrencilerin başarılarının, tutumları olumsuz veya orta düzeyde olumlu olan öğrencilerinkinden daha yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye deki öğrencilerin büyük çoğunluğunun fen bilimlerine yönelik tutumlarının oldukça yüksek olduğu gözükmektedir. Bununla birlikte diğer ülkelerdeki yüksek olumlu tutuma sahip olan öğrenciler kadar yüksek başarı elde edememişlerdir. Olumlu tutumları yüksek düzeyde olan öğrencilerin fen başarıları da yüksek olmakla birlikte bu faktörün başarı üzerindeki etkisi örneğin ebeveynlerin eğitim durumu ve sınıfta öğrencilerden kaynaklanan sınırlılıkların yaşanıp yaşanmaması ile ilgili faktörden daha düşük olarak gerçekleşmektedir. Bu sonuç bu alanda yapılan diğer araştırmalarca da desteklenmektedir (Hacıeminoğlu ve diğ., 2009; Azure, 2009). Ülkelerin TIMSS 2007 sonucundaki fen başarıları öğrencilerin Fen öğrenmeye yönelik öz güvenlerine göre Tablo 20 de karşılaştırılmaktadır. Tablo 20. Fen Öğrenmede Özgüven Ülke Yüksek Özgüven Orta özgüven Düşük Özgüven % Ort. Puan % Ort. Puan % Ort. Puan Singapur Tayvan Japonya Amerika Malezya İsrail

20 268 Ş. Bayraktar İran Türkiye Tunus Mısır S.Arabistan Botswana Gana Tablo 20 de, fen öğrenmede kendine güveni yüksek olan öğrencilerin Fen başarılarının yüksek olduğu, bir başka ifadeyle, özgüvenin fen başarısını önemli ölçüde etkileyen bir faktör olduğu görülmektedir. Türkiye de öğrencilerin büyük çoğunluğunu fen öğrenebileceklerine dair inançları gelişmiştir. Kendilerine daha az güvenen öğrencilerin olumsuz düşünce kalıplarının değiştirilebilmesi ise başarının biraz daha artmasını sağlayacaktır. SONUÇLAR VE ÖNERİLER TIMSS 2007 Fen Bilgisine ilişkin veriler incelenerek öğrenci başarısını etkileyen faktörlerle ilgili bulgular ve öneriler aşağıda sunulmuştur. Fen öğretimine ayrılan süre fen başarısını etkileyen önemli bir faktördür. Türkiye de Fen bilimlerine ayrılan yıllık ders saati diğer ülkelerle kıyaslandığında oldukça azdır. TIMSS 2007 gerçekleştirildiği tarihten sonra Türkiye de ilköğretim programında yer alan derslerin saatlerinde belirli değişiklikler yapılmış ve fen derslerinin saati belirli bir miktarda artırılmıştır. Bir sonraki TIMSS sınavı sonuçlarında bu uygulamanın doğurguları görülecektir. 1. Fen başarısı ile en yüksek düzeyde ilişkili olan faktörler bu makalede genel faktörler olarak belirtilen ebeveynlerin eğitim düzeyleri, evde bulunan kitap sayısı ve bilgisayar ve internet erişimidir. Bu sonuç, PISA 2006 sonuçları ile de paralellik arz etmektedir (Anıl, 2009). TIMSS 2007 bulguları öğrencilerin fen başarılarında en büyük etkiyi yapan faktörün ebeveynlerin eğitim düzeyi olduğunu göstermektedir. Bu sınava katılan ülkeler arasında ebeveyn eğitim düzeyi en düşük olan ülkelerden biri de Türkiye dir. Yüksek öğretim gören ebeveynlerin oranı çok düşüktür ve bu ebeveynlerin çocukları sınavda oldukça yüksek puanlar almışlardır. Bu sonuç, Türkiye de öncelikle eğitim probleminin çözülmesi gereğini ortaya koymaktadır. İsteyen herkesin yüksek öğretime devam edebilmesi bir anlamda bir ekonomik sorun olarak görünmekle birlikte ekonomisi oldukça zayıf ülkelerde bile yüksek oranda başarılabilmektedir ve Türkiye de de gerçekleştirilememesi için bir neden yoktur. Bu bir öncelikler meselesidir. Ülke politikaları belirlenirken öncelik eğitimde olmalıdır. Ülkemizde bu anlamda büyük gelişmeler olmaktadır ve bu durumun sürekliliği sağlandığında ileriki yıllarda istenen seviyeye gelinmesi mümkündür.

21 Uluslar Arası Fen Ve Matematik Çalışması (TIMSS 2007) Bu çalışmanın diğer bir önemli bulgusu da sınıf düzenini bozan öğrenci unsurunun başarıyı düşüren önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmasıdır. Bu özellikteki öğrencilerin oranı ülkemizde oldukça yüksektir. Gerçekten de öğrencilerin derse karşı lakaytlığı, isteksizliği ve genel anlamda okula karşı isteksizlikle ilgili bildirimler olmaktadır (Akbaba-Altun, 2009). Bu isteksiz öğrencilerin isteksizlik nedenleri araştırılıp uygun çözümler sunulmalıdır. 3. Duyuşsal faktörler de öğrenci başarısını yüksek düzeyde etkileyen faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. lerin fen bilimlerine karşı tutumları ve fen derslerinde başarılı olabileceklerine ilişkin inançları da başarıyı etkileyen önemli faktörlerdendir. lerin fen bilimlerinin zor bir alan olduğuna ve kendilerinin bu alanda başarısız olacaklarına dair güçlü inançları başarılarını gerçekten de olumsuz yönde etkilemektedir(osborne, Simon & Collins, 2003). Bu durumu önlemek için ülkemizde bazı çalışmalarda da ortaya konulan öğrencilerdeki fenin zor bir alan olduğu ve herkes tarafından başarılamayacağı şeklindeki inançlar ilköğretim yıllarından itibaren değiştirilmeye çalışılmalıdır ve öğrencilere fenne ilişkin olumlu tutumlar kazandırılmalıdır. Aslında bu hedefler yenilenen ilköğretim fen müfredatında yer almaktadır. Bu hedeflere ulaşma yolunda gerekli özen gösterildiğinde istenen sonuçlara ulaşmak mümkün olacaktır. 5. Öğretimsel faktörlerin başarı üzerindeki etkisinin büyük olduğunun ortaya konmuş olmasına rağmen (Marzano et al., 2001; Cooper et al., 2006) TIMSS 2007 sonuçlarına bakıldığında bu faktörlerin etkisi hakkında belirleyici bir sonuca ulaşmak mümkün olmamıştır. Çünkü bu faaliyetlerle ilgili bilgiler genellikle öğretmenlerin ve öğrencilerin bildirimlerine dayanmaktadır ve objektif ve net ölçümler veya gözlemler yapılamamaktadır. Dolayısıyla hangi öğretimsel faaliyetlerin daha başarılı olduğu hakkında kesin bir şey söylenememektedir. Bu nedenle, TIMSS de fen başarısı yüksek olan ülkelerdeki öğretim faaliyetleri gözlemlenip incelenirse etkili bir öğretimin nasıl olması gerektiği ile ilgili ipuçlarına ulaşılabilir. 6. Bu çalışmada direkt olarak incelenmemesine rağmen, öğretmenlerin mesleki yeterlik düzeyleri öğrenci başarısı üzerinde etkili bir değişkendir. TIMSS de başarılı olan ülkelerin öğretmen yetiştirme programları incelenip mevcut durumun iyileştirilmesi için gerekli görülen değişiklikler yapılabilir. KAYNAKLAR Afacan, Ö., ve Nuhoğlu, H. (2008). Canlılar Bilimi Konusunda TIMSS-R (1999) Soruları ile LGS (1999) Sorularının Karşılaştırmalı Analizi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 9(1) Akbaba-Altun, S.(2009). An investigation of teachers parents and students opinions on elementary students academic failure. Elementary Education Online, 8(2),

22 270 Ş. Bayraktar Akpınar, E., Aktamış, H. ve Ergin, Ö. (2005). Fen bilgsi dersinde öğretim teknolojisi kullanılmasına ilişkin öğrenci görüşleri. The Turkish Online Journal of Educational Technology TOJET, 4, 1, Anıl, D.(2009). Uluslararası Başarılarını Değerlendirme Programı (PISA) ında Türkiye deki öğrencilerin fen bilimleri başarılarını etkileyen faktörler. Eğitim ve Bilim, 34 (152), Azure, J. A. (2009). Self image and attitude as predictors of students performance in basic science at the tertiary level. Journal of Curriculum & Instruction,7(1-2). Bağcı Kılıç, G.( 2002). Dünyada ve Türkiye de Fen Eğitimi(TIMSS-R). V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Öğretimi Kongresi(s. 63). Ankara: ODTÜ. Cooper, H., Robinson, J.C., Patall, E.A. (2006). Does homework improve academic achievement? A synthesis of research, Review of Educational Research, 76, 1, Hacıeminoğlu, E., Yılmaz-Tüzün, Ö. ve Ertepınar, H.(2009). İlkokul öğrencilerinin öğrenme yaklaşımlarının, güdüsel hedeflerinin ve fen başarılarının incelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(H. U. Journal of Education), 37, Karamustafaoğlu, O.(2006). Fen ve Teknoloji öğretmenlerinin öğretim materyallerini kullanma düzeyleri. A.Ü. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 1, Marzano, R. J., Pickering, D., Pollock, J. E. (2001). Classroom Instruction that works: Research Based Strategies for Increasing Student Achievement. ASCP publications, Virginia, USA. EARGED (Eğitimi araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı) Osborne, J., Simon, S., & Collins, S. (2003). Attitudes towards science: A review of the literature and its implications. International Journal of Science Education, 25(9), TIMSS