Öğr. Gör. Dr. Müge DEMİR HÜTF Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

Transkript

1 Öğr. Gör. Dr. Müge DEMİR HÜTF Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

2 Diyaliz makinesinin icadı (1960 lı yıllar) Kanada Rahipleri Tıbbi Ahlak Kılavuzu (1971) New Jersey Yüksek Mahkemesi Karen Ann Quinlan Kararı (1976) New York Bebek Jane Doe Vakası (1980) 2

3 Hastane etik kurulları sağlık çalışanlarına pratikte karşılaştıkları etik ikilemleri çözümlemede yardımcı kurumlardır. Ayrıca etik rehberler, hastane politikası oluşturma ve etik eğitimi verme gibi işlevleri de vardır. 3

4 Etik danışmanlık (konsültasyon) tıbbi konsültasyonun bir alt dalı olarak tıbbi bakım süreci sırasında ortaya çıkan etik değer sorunlarının çözümüne ilişkin öneri ve bilgi sağlanması etkinliği olup hastanın bakımı çevresinde gelişen zor etik sorunların tanımlanması, analiz edilmesi ve çözümünde hastalara, aile üyelerine ve sağlık çalışanlarına yardım etmek olarak da tanımlanmaktadır. 4

5 İşlevlerini ise şöyle sıralayabiliriz: Eğitim kaynağı olmak Klinikte ortaya çıkan sorunlara yol göstermek, çözüm önerileri sunmak Elde bulunan sınırlı kaynakların adaletli kullanımını sağlamak Tedavi edici değeri az olan ya da olmayan bir etkenin denenmesine karar vermek Etik konulu seminerlerde ve toplantılarda danışmanlık ve önderlik etmek 5

6 Hastaya, hasta yakınlarına ve hastane çalışanlarına gereksinim duydukları konularda danışmanlık yapmak Bireysel olarak verilen hasta bakım kararlarında etkili olabilecek etik değer yargılarını incelemek Kurula getirilen konularda ileriye dönük kapsamlı hedefler bulmak Birimler arası işbirliği ile danışman üyelerin kurula katılımını sağlamak Hastane çalışanlarının birbirleriyle ya da hasta ve hasta yakınlarıyla ilgili olarak yaşadıkları sorunlarda uzlaştırıcı ve yol gösterici olmak 6

7 Multidisipliner tıp etiği uzmanı, hekimler, hemşireler, risk yöneticisi, sağlık hukukçusu, sosyal hizmet uzmanı, din görevlisi yerel toplumdan hasta temsilcisi Konunun uzmanı 7

8 Kuruluşun yukarıdan aşağıya ya da aşağıdan yukarıya olmasına göre yasal konumu değişiyor. Standart yok. 8

9 AEK ler yasal çerçevelerle kurulan araştırmalarda insan denekleri korumak amacıyla araştırma protokollerini inceleyen, verdikleri kararlar bağlayıcı olan ve genelde üyeli yapılanmalardır. 9

10 Disiplinler arası vaka toplantıları Vakaya özel toplanan komiteler 10

11 Almanya 1970 lerde klinik araştırmaları kontrol etmek amacıyla kurulan AEK ler 1990 ların ortalarında Kilise Hastanelerinin öncülüğünde HEK ler 1998 yılında Alman Tıp Birliği Terminal Dönem Tıbbi Bakımla İlgili İlkeler 11

12 Belçika İlk yapılanma araştırma etik kurulu şeklindedir. Ulusal Hekimler Kurulu 1992 de yayınladığı 2. etik kılavuzda etik kurulun görevlerine hastane etik kurullarını da eklemiştir. Ancak bu görevler ihmal edilmiş durumdadır. 12

13 Çin İlk defa 1980 de kurulmuştur 1998 yılında insan deneklerin korunması ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır HEK ve AEK bir çatı altında 13

14 Fransa Gereksinim üzerine kurulduklarından çok çeşitlidir. Bir standart yoktur. Araştırma ve hastane etik kurulları aynı çatı altında olabilmektedir. 14

15 Hırvatistan 1990 tıp fakültelerinde etik kurullar 2001 Ulusal Biyoetik Komisyonu Araştırma ve hastane etik kurullar birlikte çalışmaktadır. Ancak daha çok araştırma protokolü gözden geçirmektedirler. 15

16 İngiltere Hastane etik kurulları 1990 başında kurulmaya başlanmıştır den sonra ciddi bir artış olmuştur. 16

17 17

18 Japonya Herhangi bir yasal zorunluluk olmadan kurulmuşlardır. Araştırma ve hastane etik kurulları aynı çatı altındadır. Ancak hastane etik kurul görevleri daha az görünür durumdadır. 18

19 Norveç Araştırma etik kurulları 1986 Etik merkezi projesi tüm hastanelerde klinik etik kurul var. 19

20 Birinci Aşama Türkiye deki HEK lerin durumu İkinci Aşama Yoğun bakım hekimleri ile odak grup görüşmeleri Üçüncü Aşama Anket çalışması 20

21 Yasal bir çerçevesi yok Hastaneleri olan Tıp Fakültelerinin dekanlıklarına ve başhekimliklerine gönderilen 52 soru formundan 32 tanesi geri dönmüştür. Ege, Kocaeli ve Marmara Üniversiteleri örnekleri 21

22 Üniversite Adı HEK kuruluş yılı GATA 1997 Kocaeli Üniversitesi 1999 Ege Üniversitesi 1999 Marmara Üniversitesi 2000 Akdeniz Üniversitesi Uludağ Üniversitesi 2005 Abant İzzet Baysal Üniversitesi 2005 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 2005 Karadeniz Teknik Üniversitesi 2006 Düzce Üniversitesi

23 23

24 Genel Cerrahi Yoğun Bakım Ünitesi Beyin ve Sinir Cerrahisi Yoğun Bakım Ünitesi Anestezi Yoğun Bakım Ünitesi İç hastalıkları Yoğun Bakım Ünitesi Toraks-Kalp Damar Cerrahisi Yoğun Bakım Ünitesi Nöroloji Yoğun Bakım Ünitesi Koroner Yoğun Bakım Ünitesi Yeni doğan Yoğun Bakım Ünitesi Çocuk Yoğun Bakım Ünitesi 24

25 1. Görüşme: Anestezi ve Reanimasyon AD dan 3 ü kadın, 3 ü erkek 6 asistan hekim 2. Görüşme: Kardiyoloji AD dan 1, Kalp Damar Cerrahi AD dan 3 olmak üzere toplam 4 erkek asistan hekim 3. Görüşme: İç Hastalıkları ve Nöroloji AD dan 2 profesör, 1 doçent, 1 uzman ve 2 asistan olmak üzere 3 erkek, 3 kadın hekim 4. Görüşme: Çocuk ve yeni doğan yoğun bakım, hematoloji, genetik ve acil servis birimlerinden 4 kadın, 2 erkek olmak üzere 6 uzman hekim 25

26 Hacettepe Üniversitesi Hastanelerinde çalışan 1030 hekime kapalı zarf içinde isimlerine özel olarak Bir ay sonra 15 günlük aralarla, 2 defa daha e-posta ile elektronik ortamda hatırlatma mesajı ve anket formu Cevabın az olduğu bölümlere yeniden gidilmiştir Sonuçta 250 anket toplanmıştır. 26

27 Hekimlerin Özellikleri Ortalama Yaş 37,1 (ss 10,6) Çalışma yılı 12,7 (ss 11) 27

28 Cinsiyet Yüzde Kadın 48,2 Erkek 51,8 Uzmanlık Alanı Dahili 32,8 Cerrahi 49,2 Çocuk 18 28

29 Akademik Unvan Yüzde Profesör 18,5 Doçent 13,7 Yardımcı Doçent 5,6 Öğretim Görevlisi/Uzman 12,4 Asistan 49,8 29

30 Etik İkilemlerle Karşılaşma Sıklığı 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% Karşılaşmıyorum Arada bir Karşılaşıyorum Sık Karşılaşıyorum 30% 20% 10% 0% Bilinci Açık Bilinci Kapalı Çocuk Hasta DNR Mahremiyet Aydınlatılmış Onam Tedavi Yanılsaması Boşuna Tedavi İletişim Diğer Sağlık Personeli ile İletişim Mevzuat İdare 30

31 Etik İkilem Çözme Yolları Kendim çözerim Bir üst amirime danışırım Tüm yanıtlar içinde % Tüm hekimler (245) içinde % 29,2 54,3 40,4 75,1 31

32 Gereksinim yok Kısmen gereksinim var Gereksinim var 32

33 HEK/KEK üyeleri Tüm yanıtlar içinde % Tüm hekimler içinde % Başhekim 7,5 61,4 Anabilim dalı başkanı Yoğun bakım hekimi 6,8 55,7 8,2 67,1 Uzman hekim 7,8 63,8 Hemşire 7,2 58,5 Avukat 9,3 75,6 Tıp Etiği Uzmanı 10,4 84,6 Sosyal hizmet uzmanı 7,4 60,6 Psikiyatrist 6,7 54,9 33

34 HEK/KEK Eğitim Konuları Tüm yanıtlar içinde % Tüm hekimler içinde % Temel etik kavramlar 18,6 55,6 Aydınlatılmış onam 9,8 29,3 Tıbbi yanlış uygulama konusunda yasal mevzuat DNR konusunda yasal mevzuat 22,9 68,5 9,8 29,3 Toplam 100,0 299,1 34

35 Mesai saatleri içinde izinli olarak %72,5 35

36 Etik Rehber Konuları Yaşamın Sonu ile İlgili Konularda Hastaya Kötü Prognozun ve Tıbbi Gerçeğin Söylenmesi Konusunda Bilinci Kapalı Hastalarda Çatışma Konusunda Tüm yanıtlar içinde % Tüm hekimler içinde % 27,6 85,4 23,3 72,1 20,1 62,3 Toplam 100,0 309,7 36

37 HEK Klinisyenlere Yararlı Olur mu? %69,2 evet Ayrı Birime Gerek Yoktur. % 77,9 katılmıyorum Bireysel Etik Danışmanlık Yeterlidir. % 66,0 katılmıyorum HEK Mutlaka Olmalıdır. % 83,6 evet Sistem İçinde HEK Çalışmaz. % 48,0 katılmıyorum % 37,1 kararsızım 37

38 Küçük, esnek ve hızlı çalışan çekirdek kadro Yoğun bakım ünitesinde çalışmış deneyimli bir hekim, Deneyimli bir hemşire, Hukukçu ya da adli tıp uzmanı, Tıp etiği uzmanı, Psikiyatrist veya psikolog Sosyal hizmet uzmanı 38

39 Üyelerin ve sağlık çalışanlarının eğitimi Tıbbi yanlış uygulama konusunda yasal mevzuat, Temel etik kavramlar, Aydınlatılmış onam Canlandırmayınız komutları hakkında yasal mevzuat bilgisi Sağlık iletişimi ve iletişim becerileri 39

40 Etik rehber oluşturma Yaşamın sonu ile ilgili kararlarda hastaya kötü prognozun söylenmesi Bilinci kapalı hastada hasta yakınları ile çatışma 40

41 Çekirdek bir kadro Öncelik üyelerinin ve sağlık çalışanlarının eğitimi Daha sonra etik rehber ve kurum politikası geliştirme çalışmaları Kurul gelişimini tamamladıktan üye sayısını kurumun tüm taraflarının görüşlerini yansıtacak şekilde genişletilmesi En son olarak da etik danışmanlık hizmeti veren bir yapıya dönüşmesi uygun olacaktır. 41

42 42