DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNTİHAR

Transkript

1 DÜNYADA VE TÜRKİYE DE İNTİHAR intiharla mücadelede çözüm yolları MUHAMMED MURTAZA YETİŞ AK Parti Adıyaman Milletvekili Sağlık Aile Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu Üyesi

2 YÖNETİCİ ÖZETİ İntihar vakalarının dünya ölçeğinde yılda 1 milyon insanın ölümüyle sonuçlanması, üretken çağda (15-19 yaş) en sık ikinci ölüm nedenini teşkil etmesi bu vakalara daha özenli yaklaşmamızı zorunlu kılmaktadır. Ekonomik zorluklar, hastalıklar, şiddet sarmalı, sosyal/toplumsal sorunlar, vs. gibi intihar nedenlerine bakıldığında ülkemizin her bölgesinde yaşayan insanların intihar eğilimine girebileceği dikkate alınmalı ve tüm bölgelerde önleyici/koruyucu bir sistem kurulmalıdır. Uygulamada intihar girişiminde bulunanlar sağlık kuruluşuna getirilmekte, tıbbi tedavisi yapıldıktan sonra eve gönderilmekte ve tıbbi destek yönüyle gerekmesi halinde kısa süreli bir izlemle sınırlı kalınmaktadır. Bu vakaların uzun süreli psikososyal izlemi yapılmamakta, intihar girişimine sevkeden temel etmenlerin eliminasyonu sağlanmamakta, çevresindeki bireyler üzerinde oluşan etkisi göz önünde bulundurulmamaktadır. Ölümle sonuçlanan intihar vakalarının birçoğunun daha önce intihar girişiminde bulunduğu dikkate alındığında bu vakaların izleminin son derece önemli olduğu anlaşılabilir. Diğer yandan ölümle sonuçlanan intihar vakalarının, çevrelerindeki yakın bireyler üzerinde uzun süreli etkiler bıraktığı hatta kimi durumlarda bunlar üzerinde de intihar eğilimi oluşturduğu bilinmektedir. Bu gerçek, intihar vakalarının yakınları üzerinde de izlem yapılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı nın (ASPB) uzun süreden beri üzerinde çalıştığı ASDEP projesiyle, hane hane ev halkının sosyal takibinin yapılması ve bireylerin psikososyal izlem ve desteğe erişimlerinin kolaylaşması halinde intihar eğilimine sahip bireylere erken dönemde müdahale edilebilecektir. Ancak bu projenin yakın vadede yürürlüğe girmesi mümkün görünmemektedir. İlk etapta riskli bireylerin belirlenmesi ve rutin izlem imkanı vermemekle birlikte hiç olmazsa intihar girişiminde bulunan bireylerin atlanmaması, yakın izlem ve sosyal destek verilebilmesi, intihar girişimine sebebiyet veren faktörlerin ortadan kaldırılması ve ikinci kez intihar girişiminde bulunmasının önüne geçilmesi imkanını verebilecek bir yapı amaçlanmalıdır.

3 Bunun için ; a. İlin sratejisinin belirlenmesi. İntiharı önlemede, anahtar rol oynayabilecek kesimlerin belirlenmesi atılacak ilk adımlardan birisini teşkil etmektedir. İntiharın önlenmesi, çok taraflı bir yaklaşımın benimsenmesini gerekli kılmaktadır. Konuyla ilgili olabilecek herkesin stratejiye dâhil edilmesi gerekmektedir. Söz konusu kesimler başlıca şunlar olabilir: - Sağlık, eğitim ve ulaştırma alanlarında hizmet veren kurumlar, - Sağlık idarecileri, doktorlar, hemşireler, acil servis görevlileri, çocuk gelişimi uzmanları, yaşlı bakım hizmeti uzmanları, vb. - Ruh sağlığı hizmetlerinde çalışanlar, örneğin, psikiyatristler, psikologlar, sosyal çalışmacılar vb. - Eğitim sektörü temsilcileri, öğretmenler, okul idarecileri, vb. - Emniyet görevlileri, itfaiye teşkilatı, ambulans hizmetleri, cezaevi görevlileri, mahkeme görevlileri, vb. - Parlamenterler, politika yapıcılar vb. - İntihardan kurtulanlar ve aileleri, - Sivil toplum örgütleri, dini liderler, - Medya, - Araştırmacılar, istatistikçiler. b. ASPB bünyesinde intiharların önlenmesi ve vaka takibi yapacak İntiharları Önleme Birimi nin kurulması. Birim; sosyal çalışmacı, psikolog, sağlık görevlisi, din adamı, eğitimciden oluşabilir. Her ilde kurulacak birim, ilin sosyoekonomik, kültürel, politik, vs her türlü özelliklerini değerlendirerek oluşturulan strateji doğrultusunda alınan kararları ilgili kurumlara bildirir. Eşgüdüm içinde çalışacağı kamu kurumları ve sivil toplum kuruluşlarıyla periyodik değerlendirmeler yapar. Kamu/STK tarafından bildirilen intihar eğiliminde olduğu düşünülen bireylerle intihar girişimi nedeniyle hastaneye getirilen vakalardan, oluşturulacak iletişim sistemiyle anında haberdar olacak ve ardından gerekli izlem, destek hizmetlerini sunar. c. İntihar vakaları çoğunlukla ben geliyorum der. Alarm zili bazen mahalle muhtarı, okuldaki öğretmen tarafından duyulabileceği gibi kimi zaman da toplum polislerinin internet cafe taramalarında ya da hastaneye bir başka sebeple başvurduğunda hekim tarafından anlaşılabilir. Özellikle intihar girişiminde bulunan vakaların mutlak surette oluşturulacak birime iletilmesi gerekmektedir. Halen tüm sağlık kuruluşlarında kullanılan Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) ile ASPB arasında kurulacak bir ara yazılımla (Otomasyon Sistemi) hastaneye getirilen intihar girişimi vakalarının tanısı bu sisteme girildiği anda İntiharları Önleme Biriminin haberdar olması mümkündür. Böylelikle bu vakalara tıbbi tedavilerinin yanısıra ihtiyaç duydukları psikososyal destek de sağlanmış olacaktır.

4 TÜRKİYE DE VE DÜNYADA İNTİHAR * 1. GİRİŞ İntihar, psikolojik olarak rahatsız durumda olan kişinin kendi isteğiyle hayatına son vermesi olup kendisine yönelik bir saldırganlık halidir. İntihar, bir düşünce, bir eğilim veya bir girişim sonucu ortaya çıkmaktadır. Toplumun sosyal ve ekonomik yapısının önemli göstergelerinden biri olan intihar, psikolojik, sosyolojik, ekonomik ve kültürel faktörlerin etkisinde olan çok değişkenli bir olaydır. Bu bakımdan, intihar stresli yaşam koşullarına tepki veren normal kişilerden, ağır ruhsal hastalıkları olan kişilere kadar geniş bir kitlede görülebilmektedir. 2. İNTİHAR NEDENLERİ İntiharın Sosyal ve Psikolojik Sebepleri İntihar girişiminde çok çeşitli etkenler rol alabilmektedir. Genelde birkaç neden bir arada bu eylemin ortaya çıkmasına yol açabilmektedir. İntihar, tamamen bireysel bir davranış olmakla birlikte, aynı zamanda sosyal süreç ve koşulların da iç içe geçtiği sosyal bir olgudur. İntihar, birçok faktörün etkisi altında gerçekleşen çok değişkenli, kültürel, dini, sosyoekonomik yönleri olan karmaşık bir olaydır. İntihar, birçok ruhsal rahatsızlıklarda görülebilmekle birlikte toplum tarafından daha ziyade depresyonla ilişkili bir durum gibi algılanmaktadır. İntihar nedenleri, ülkeden ülkeye ve kültürden kültüre farklılık göstermektedir. Çünkü bir toplumdaki dini inançlar ve gelenekler intiharı önleyici bir etkiye sahip olabilmektedir. Bazı kültürlerde intihar, utanç verici bir durumdan veya umutsuz bir durumdan çıkış yolu olarak algılanmaktadır. Ülkemizde ise intihar hoş karşılanmamaktadır, Kur an-ı Kerim de Kendinizi öldürmeyiniz (Nisa Suresi, Ayet:29) buyrulmaktadır. Hz. Peygamberin hadislerinde de intihar kesin bir dille yasaklanmıştır. İntihar nedenlerini tespit etmeye yönelik araştırmalarda başlıca iki yöntem uygulanmaktadır: Bunlardan birincisi epidemiyolojik çalışmalar, diğeri ise olguların tek tek psikolojik otopsi yöntemi ile incelenmesidir. Bu çerçevede, intiharın başlıca psikolojik ve sosyolojik nedenleri aşağıdaki gibi sayılabilir: Psikiyatrik Hastalıklar Yapılan birçok araştırma göstermiştir ki, kendisini öldüren insanların %90 ı depresyon hastasıdır. Depresyon ve diğer ruhsal hastalıklar yanında kötü yaşam olayları da intihar riskini artırmaktadır. İntihar eden ergenler üzerinde yapılan psikolojik otopsi çalışmaları sonucunda, psikiyatrik bozukluklar intihar davranışının dinamiğinde yer alan en önemli etmen olarak saptanmıştır. İntihar ederek hayatını kaybeden ergenlerin %61-76 gibi büyük bir kısmında duygu durum bozukluğu bulunmaktadır. Duygu durum bozuklukları, şizofrenik bozukluklar,

5 anksiyete bozuklukları, alkol ve madde bağımlılığı, yeme bozuklukları, kişilik bozuklukları intihar riskini arttırmaktadır. Psikiyatrik araştırmalara göre, uzun süreli depresyon halindeki insanlar, çektikleri acıları dindirmek ve çaresizliklerine son vermek için intiharı düşünmektedirler. Depresyon ve kaygı düzeyi yüksek olan kişilerin, problem çözme becerileri ve stresli durumlarla başa çıkma becerilerinin zayıf olduğu, ayrıca depresyonlu bireylerin problem çözme planlarını uygulamada diğer bireylere göre daha başarısız oldukları görülmektedir. Ailesel Risk Etkenleri Aile yapısına yönelik olarak yapılan araştırmalar, intihar girişiminde bulunan çocuk ve ergenlerin büyük bir kısmının parçalanmış ailelerden geldiğini göstermektedir. Bundan başka, aileden birisinin intihar etmiş olması, ailede psikiyatrik hastalığı olan birisinin olması, aile içi şiddetin ve çatışmaların olması ergenin intihar düşüncesini etkilemektedir. Yine, özellikle kadın intiharlarında, aile içi şiddet ön planda gelmektedir. İntihar girişiminde bulunan kişilerin kendilerini ezen, görmezlikten gelen, kendileri ile ilgili istek, karar ve seçimlerine kulak vermeyen ebeveynlerden, güvenlerini sarsan, kendilerini yüzüstü bırakan arkadaşlardan bahsettikleri ileri sürülmektedir. İntihar girişiminde bulunanların bulunmayanlara göre, aile işlevlerini oldukça bozuk olarak algıladıklarına ilişkin araştırma bulgularına rastlanmaktadır. Stresli Yaşam Olayları İntihar düşüncesi ve intihar girişimleri, sorun çözme becerileri yetersiz olan ve başlarına fazla travmatik olay gelen hastalar arasında yoğunlaşmaktadır. Ergenlerdeki intihar davranışının incelendiği araştırmalarda stresli yaşam olayları ile ergen intiharları arasında anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Bu stresli yaşam olayları; okul ya da ailede yaşanan sorunlar, okul başarısızlığı, kız-erkek arkadaştan ayrılma, ebeveynlerin ölümü ya da boşanması, hastalık, hastaneye yatma gibi olaylardır. Karşılaşılan stresli yaşam olaylarının, kişinin iç dünyasını etkileyerek ümitsizlik, benlik saygısı ve güven hissinde azalmaya neden olabileceği ve bu yolla da kişinin intihara yatkınlığının artabileceği üzerinde durulmuştur. Sosyal Etkenler Toplumun sosyal yapısı ve toplumsal kaynaşma durumuna bağlı olarak intihar oranları ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Aile bağları zayıf ve toplumsal etkileşimin az olduğu kişilerde intihar olasılığı artmaktadır. Yine, dine, aileye, devlete ve değerlere bağlılıkla intihar arasında ters bir orantının olduğunu sonucuna ulaşılmıştır. Bundan başka, sosyal ve ekonomik krizlerde de toplum içinde intihar oranlarının yükseldiği ileri sürülmektedir. Örneğin her iki dünya savaşında da tüm Avrupa da intihar oranları diğer zamanlara göre çok artmıştır.

6 Ülkemizde, çocuk yaştaki evlilikler (çocuk gelinler), aile içi şiddet, kadına ve erkeğe dönük şiddet, aldatmalar intihara sebep olan başlıca sosyal olaylardır. Diyarbakır daki intiharlar üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, bölge kadınlarının toplumsal cinsiyet ayrımına tabi tutuldukları, evlilik öncesinde baba baskısına, evlilik sonrasında ise koca baskısına maruz kaldıkları, çaresiz kalan kadının ise intihar etmekten başka çözüm yolu bulamadığı görülmüştür. İntihar girişiminde bulunmuş olan kişilerin birçoğunun ümitsizlik içinde kontrollerini kaybetmiş bireyler olduğu, aynı zamanda kendilerini sosyal bakımdan da yalnız hissettikleri görülmektedir. Biyolojik ve Genetik Yatkınlık Beyindeki serotonin maddesindeki azalmanın intihar olasılığını artırdığı ileri sürülmektedir. Yine, intihar girişimi olan ergenlerin birinci derecede akrabalarında intihar davranışı oranının 2-4 kat daha fazla olduğu bulunmuştur. Günümüzde genetik etkenlerin intihar davranışının oluşumundaki rolü ile ilgili tutarlı kanıtlar vardır. Bu konuda yapılan çalışmalar genetik etkenlerin rolünün, diğer psikiyatrik hastalıklar ve psikolojik stresörlere bağımlı olmaksızın %30-50 arasında, tek yumurta ikizlerinde çift yumurta ikizlerine göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Psikolojik Etkenler Güvensiz, engellenmeye dayanma eşiği düşük, yasalara ve otoriteye karşı gelme eğiliminde olan, hoşnutluk ilkesine dayalı hayat süren, bağımlı kişiliğe sahip ve parçalanmış ailelerden gelmiş olanların intihar eğilimi daha fazla olanlar grubunda oldukları ileri sürülmektedir. Yakında olmuş strese yol açan yaşam olayları, örneğin eşin ölümü veya iş kaybı, cezaevine düşmek, ciddi bir genel tıbbi hastalığa yakalanmak (AIDS gibi) da intihar riskini artırmaktadır. Fiziksel Hastalıklar Kanser, sara, kalp hastalığı, bunama, AIDS gibi önemli hastalığa yakalanan kişilerde intihar olasılığı normal topluma göre daha fazladır. Sağlığı kötü olan bireylerin sağlık durumu iyi olan bireylere göre, daha yüksek olasılıkla intihar düşüncesine sahip oldukları ve intihar girişiminde bulundukları görülmektedir. Şizofreni Ağır psikiyatrik bozukluklar arasında en sıkıntı verici ve en çok yeti yitimine neden olan şizofreni, intihar riskinin en yüksek olduğu bozukluklardan biridir. İntihar vakalarının %10 unda şizofreni görülmektedir. Alkol Bağımlılığı Alkol ile ilişkili bozukluklarda intihar girişimi yaygınlığının %10-15 arasında değiştiği bulunmuştur. Bunun yanında intihar davranışında alkol kullanımının varlığı çok daha yüksek oranlardadır.

7 Madde Bağımlılığı Beynin belli bir zevk sınırı vardır. Bu sınır aşıldığında veya madde bulunamadığı zaman intihar riski kendini gösterebilmektedir. Kişilik Bozukluğu Çekingen kişilik bozukluğu olan bireyler, kaygı verici ve bunalımlı durumlara duyarlı olup intihar eğilimi taşıyabilirler. Yapılan araştırmalarda, intihar girişiminde bulunan hastaların genellikle benmerkezcil, fazla bağımlılık gereksinimleri olan, dürtü kontrolleri zayıf olan bireyler olduğu ortaya çıkmaktadır. İntihar kurbanlarının büyük bir çoğunluğunda çeşitli kişilik sorunlarının olduğu bilinmektedir. Kişilik sorunları olan bireylerin, sorunlarla başa çıkma yetisi güçleştiğinden, hayatta arzulanmayan sonuçlara yol açabilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu Verilerine Göre Türkiye de İntihar Nedenleri Türkiye İstatistik Kurumu nun 2012 yılında açıkladığı intihar istatistikleri haber bültenine göre, Türkiye de intihar eden kişilerin %53,1 inin intihar nedeni bilinmemektedir. İntihar eden kişilerin %17,3 ü hastalık, %7,8 i aile geçimsizliği, %7,6 sı geçim zorluğu, %4 ü hissi ilişki ve istediği ile evlenememe, %2,1 i ticari başarısızlık ve %0,6 sı ise öğrenim başarısızlığı nedeniyle intihar etmiştir. İntihar nedenleri cinsiyete göre incelendiğinde, her iki cinsiyette de hastalık (erkek %15,9, kadın %20,9) birinci sırada yer alırken erkeklerde %10 ile geçim zorluğu, kadınlarda %9,1 ile aile geçimsizliği ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu Verilerine Göre Türkiye de İntihar Şekilleri Türkiye İstatistik Kurumu 2012 verilerine göre Türkiye de intihar edenlerin %50,7 si kendini asarak intihar etmiştir. İntihar şekilleri arasında %24,9 ile ateşli silah kullanmak ikinci sırada, %10,3 ile yüksekten atlamak üçüncü sırada, %5,1 ile kimyevi madde kullanmak dördüncü sırada gelmektedir. 3. DÜNYADA İNTİHAR İSTATİSTİKLERİ OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı) Verileri İntihar, pek çok OECD ülkesinde ciddi bir ölüm nedenidir, OECD ye üye ülkelerde (bugün OECD ye üye ülke sayısı 34 tür), 2009 yılında intihar nedeniyle ölenlerin sayısı toplam dir. İntiharlar, en az Güney Avrupa ülkelerinde (Yunanistan, İtalya ve İspanya) ve Meksika ve İsrail de, kişide 6 veya daha az sayıda gerçekleşmişken, en fazla Kore,

8 Rusya, Macaristan ve Japonya da, de 19 kişide görülmüştür. İntihar oranının en düşük olduğu Yunanistan ile en yüksek olduğu Kore arasında on misli bir fark vardır. Genel olarak baktığımızda, OECD ülkelerinde intihar sonucu ölüm oranları erkeklerde kadınların üç veya dört katıdır. Bunun bir istisnası Kore dir, Kore de kadınların intihar oranları diğer OECD ülkelerine göre daha fazladır. İntihar, yaş ile de ilgilidir, 25 yaş altı genç insanlar ile yaşlı insanlar daha fazla risk altındadır. Yaşlılarda intihar oranı son yirmi yılda önemli azalma eğilimi gösterse de gençlerde önemli bir azalma meydana gelmemiştir ten günümüze, birçok OECD ülkesinde intihar oranlarında %35 e varan bir azalma vardır, bu ülkelerin başında, Estonya, Lüksemburg ve Avusturya vardır. Diğer yandan, Kore, Şili, Meksika, Japonya ve Portekiz de intihar oranları artmıştır. Özellikle Kore ve Japonya intihar oranları, OECD ortalamasının önemli ölçüde üzerindedir. OECD ÜLKELERİNDE İNTİHAR SAYILARI (HER KİŞİDE) ÜLKELER Avustralya 10,9 10,6 10,3 10,4 10,8 10,8 10,5 10,6 Avusturya 17,4 16,7 16,2 14,7 14,5 14,1 14,1 13,9 Belçika.. 18,4 18,6 17, Kanada 11,7 11,0 11,2 10,4 10,5 10,7 11,1.. Şili 11,6 11,8 11,2 11,7 11,8 13,1 13,3.. Çek Cumhuriyeti 16,7 15,0 14,8 13,1 12,7 12,6 13,2 13,5 Danimarka 11,5 12,0 11,3 11, Estonya 24,9 23,9 19,8 17,4 18,3 17,3 19,3 15,8 Finlandiya 20,1 20,0 18,3 19,6 18,2 19,0 18,9 17,3 Fransa 17,8 17,5 17,1 16,5 15,8 16,1 16,2.. Almanya 12,6 12,0 11,4 10,7 10,2 10,3 10,3 10,8 Yunanistan 3,3 3,0 3,4 3,3 2,8 3,1 3,2.. Macaristan 27,1 26,5 25,2 23,4 23,3 23,4 23,3.. İzlanda 9,8 12,5 11,5 10,8 12,0 12,4 11,8.. İrlanda 11,5 11,5 10,8 10,6 10,4 11,5 11,7 11,0 İsrail 7,5 7,1 7,3 6,0 5,3 5,7 6,2.. İtalya 6, ,6 5,7 5,8 5,9.. Japonya 23,3 21,9 22,1 21,6 22,1 21,8 22,2 21,2 Kore 28,1 29,5 29,9 26,2 28,7 29,0 33,8 33,5 Lüksemburg 11,1 14,3 10,7 14,1 16,8 9,2 11,3.. Meksika 4,6 4,5 4,6 4,5 4,5 4,7 5,0 4,8 Hollanda 9,2 9,1 9,4 9,1 8,0 8,4 8,9 9,2

9 Yeni Zelanda 13,3 12,4 12,7 12,7 11,9 12,4.... Norveç 11,1 11,8 11,6 11,5 10,5 10,6 11,9 11,2 Polonya 15,2 15,6 15,5 14,8 13,4 14,4 16,3 15,9 Portekiz 10, ,9 9,0 8,9 9,3 Slovakya 14,2 12,5 12, ,7 10,8 11,3 Slovenya 27,1 24,0 23,6 24,6 19,9 18,6 20,0 18,6 İspanya 7,8 7,7 7,3 6,9 6,7 7,0 6,9 6,3 İsveç 12,0 12,4 13,1 12,7 11,9 12,2 12,9 11,7 İsviçre 16,6 16,6 16,6 16,5 16, Türkiye Birleşik 6,6 6,9 6,7 6,7 6,3 6,9 6,8 6,7 Krallık A.B.D. 11,1 11,3 11,2 11,3 11,7 12,0.... WHO (Dünya Sağlık Örgütü) Verileri Dünya Sağlık Örgütü ne göre 2000 yılında dünyada yaklaşık bir milyon insan intihar nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Bu ise dünyada kişide ortalama 16 kişinin intihar ettiğini, dolayısıyla her 40 saniyede bir kişinin intihar sonucu öldüğünü göstermektedir. Özellikle genç insanlar gittikçe artan oranlarda intihar davranışları göstermektedir. Dünyada, intihar yaş grubu için en önemli üç ölüm sebebinden biridir, yine yaş grubu için de en önemli ikinci ölüm nedenidir. Yine, yaşlılar da birçok ülkede intihar bakımından önemli bir risk grubudur.

10 Dünyada İntihar Oranları Haritası (Her Kişide) Yukarıdaki haritada, dünyada intihar sayıları her kişi için gösterilmektedir. Buna göre, kırmızı ile işaretlenmiş ülkelerde her kişide intihar sayısı 13 ün üzerindedir. Sarı bölgelerde bu sayı her kişide 6,5-13 arası, mavi bölgelerde 6,5 dan azdır. Beyaz alanlar ise veriye ulaşılamayan bölgelerdir. Türkiye de İntihar İstatistikleri Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından hazırlanan 2011 İntihar İstatistiklerine göre, Türkiye de gerçekleşen intihar olaylarının sayısı yılları arasında aşağıdaki gibidir:

11 Yaş gruplarına göre intihar sayıları yine yılları arasında şöyledir:

12 TUİK tarafından hazırlanan 2011 İntihar İstatistiklerinde yukarıdakilerden başka; kaba intihar oranları 2007 yılı ve sonrası için verilmiştir ve şöyledir:10 Buna göre, Türkiye de yılları arasında her kişiden yaklaşık 4 kişi intihar etmiştir. Bu sayı 2011 de biraz düşmüş ve 3,62 olarak gerçekleşmiştir.

13 4-İNTİHARIN SOSYAL VE PSİKOLOJİK SEBEPLERİ, İNTİHAR ŞEKİLLERİ VE DÜNYADA İNTİHARLA MÜCADELE ÇALIŞMALARI Dünyada İntiharla Mücadele Konusunda Yapılanlar ve Dünya Sağlık Örgütü nün 2012 Raporu Dünyada intiharla mücadele konusunda yapılan çalışmalar, 90 lı yıllarda Birleşmiş Milletler in öncülüğünde başlatılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü de bu çalışmalarda Birleşmiş Milletler le birlikte çalışmıştır. Birleşmiş Milletler in 1996 da Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte İntiharın Önlenmesi: Ulusal Stratejilerin Oluşturulması ve Uygulanması İçin Öneriler başlıklı bir belge yayınlamasının ardından 15 yıl içinde 25 ten fazla ülke (örneğin; Finlandiya, Norveç, İsveç, Danimarka, Avustralya, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, İskoçya, Almanya, Malezya, Yeni Zelanda, İrlanda, vb.) intiharı önlemek üzere ulusal stratejiler hazırlamıştır. Birleşmiş Milletlerin söz konusu çalışmasından da yararlanarak, Dünya Sağlık Örgütü, intiharla mücadele konusunda çalışmalar yapmaya başlamıştır (Bir bakıma, Birleşmiş Milletlerin başlattığı intiharla mücadele çalışmalarını devam ettirmiştir). Dünya Sağlık Örgütü nün intiharla mücadele konusunda hazırladığı son rapor, 2012 yılında İntiharın Önlenmesi İçin Genel Sağlık Tedbirleri (Public Health Action for the Prevention of Suicide) adıyla yayımlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü nün İntiharın Önlenmesi İçin Genel Sağlık Tedbirleri adlı Raporuna göre, 1998 de intihar, toplam hastalık yükünün %1,8 ini oluşturuyordu, 2020 ye kadar bu rakamın %2,4 e yükseleceği tahmin edilmektedir. Dünyada her yıl yaklaşık 1 milyon insan intihar nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Özellikle gençlerde intihar davranışlarına karşı korunmasızlık her geçen gün artmaktadır. Dünya çapında, ekonomik üretkenliklerinin en fazla olduğu dönemde (15-44 yaş grubu) insanların ölümüne en fazla yol açan üç nedenden birisi intihardır, yine, intihar yaş grubundaki ölümlerin ikinci en önemli nedenidir. Böylesine büyük bir genel sağlık sorunu teşkil eden intihar konusunda, hükümetlerin acil olarak kapsamlı ulusal intihar önleme stratejileri geliştirmeleri şarttır. Dünya Sağlık Örgütü, söz konusu Raporda, intiharı önlemek bakımından ulusal stratejiler geliştirilirken izlenebilecek adımlar konusunda, hükümetlere yardımcı olabilecek önerilerde de bulunmuştur. Bu öneriler şöyledir: Konuyla İlgili Kesimlerin Belirlenmesi: İntiharı önlemede, anahtar rol oynayabilecek kesimlerin belirlenmesi atılacak ilk adımlardan birisini teşkil etmektedir. İntiharın önlenmesi, çok taraflı bir yaklaşımın benimsenmesini gerekli kılmaktadır. Şöyle ki, bu konuyla ilgili olabilecek herkesin stratejiye dâhil edilmesi gerekmektedir. Söz konusu kesimler başlıca şunlar olabilir:

14 - Sağlık, eğitim ve ulaştırma alanlarında hizmet veren kurumlar, - Sağlık idarecileri, doktorlar, hemşireler, acil servis görevlileri, çocuk gelişimi uzmanları, yaşlı bakım hizmeti uzmanları, vb. - Ruh sağlığı hizmetlerinde çalışanlar, örneğin, psikiyatristler, psikologlar, sosyal çalışmacılar vb. - Eğitim sektörü temsilcileri, öğretmenler, okul idarecileri, vb. - Emniyet görevlileri, itfaiye teşkilatı, ambulans hizmetleri, cezaevi görevlileri, mahkeme görevlileri, vb. - Parlamenterler, politika yapıcılar vb. - İntihardan kurtulanlar ve aileleri, - Sivil toplum örgütleri, dini liderler, - Medya, - Araştırmacılar, - İstatistikçiler. Stratejiler oluşturulurken ve uygulanırken tüm bu kesimlerin katkısı gereklidir. Bundan başka, bu çalışmaları düzenleyecek bir komitenin veya tavsiye makamının oluşturulması da gerekli olabilir. Bir Durum Analizi Yapılması: Bölge ve şehirlere, yıllık intihar oranlarına, nüfusa, sosyodemografik, yapısal ve klinik etkenlere göre bir değerlendirme yapılması ve alınması gereken önlemlerin buna göre belirlenmesi büyük öneme sahiptir. İhtiyaçları Belirlemek ve Kaynak Olanaklarını Değerlendirmek: Sağlık ve eğitim alanında yapılacak harcamalar için mevcut kaynaklarla bir bütçe belirlenmesi gerekir, Raporda, oluşabilecek açıkların kapatılması için ise sivil toplum kuruluşları, uluslararası kuruluşlar ve özel sektör desteğinin sağlanması önerilmektedir. Siyasi Mutabakatın Sağlanması: Konuyla ilgili kamusal politikalar üretilmesi, siyasi liderlerin farkındalığının artırılması ve karar alıcıların desteğinin sağlanması önerilmektedir. Damgalamayı Önlemek: Yakını intihar etmiş ya da geçmişte intihara teşebbüs etmiş kimselerin toplumda yaşadıkları damgalamayı engelleyecek çalışmalar yapılması gerekmektedir. Farkındalığı Artırmak: Medyanın tarafları doğru bilgilendirmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Söz konusu Raporda, ulusal stratejilerde öngörülebilecek müdahale yöntemleri ise üç grup halinde yer almıştır. Buna göre, kapsayıcı bir intihar önleme programında aşağıda üç grup halinde sayılan müdahale yaklaşımlarının/yöntemlerinin yer alması yerinde olacaktır:

15 Genel Düzeyde Önleme Stratejileri Fiziksel Zarara (ve İntihara) Yol Açacak Araçlara Erişimin Kısıtlanması: İntihar araçlarına erişimin kısıtlanmasının, intihar vakalarında azalış sağladığı görülmüştür. Zehirli tarım ilaçları, ateşli silahlar, yüksek yerlere vb. erişimin kısıtlanması gereklidir. Örneğin, zehirli tarım ilaçları, dünyada intihar araçlarının üçte birini teşkil etmektedir. Alkolün Zarara Yol Açıcı Ölçüde Kullanımını Azaltmaya Yönelik Politikalar Geliştirme: Alkol kullanımının intihar girişimini artırıcı bir risk faktörü olduğu bilinmektedir. Özellikle alkol kullanım sıklığının yüksek olduğu ülkelerde alkole erişim konusunda bazı düzenlemelere gitmek intihar vakalarının azaltılmasında etkili olabilir. İntihar Vakalarının Sorumlu Bir Dille Sunulması Bakımından Medyanın Desteklenmesi ve Teşvik Edilmesi: İntiharların önlenmesinde medyanın rolü genellikle azımsanmaktadır. İntiharların ne şekilde haber yapıldığı konusunda medyanın sorumluluğu aşikârdır. Belirtmek gerekir ki, sorumlu habercilik hayat kurtarabilir / kurtarmaktadır. Duyarlı Risk Gruplarına Yönelik Önleme Stratejileri Meslekleri Gereği Vatandaşlarla Sıklıkla İrtibata Geçen Görevlilerin Eğitimi: Bu tür mesleklere örnek olarak şunlar sayılabilir: Birinci basamak sağlık hizmetleri çalışanları, ruh sağlığı hizmetleri çalışanları, acil servis çalışanları, öğretmenler ve diğer okul görevlileri, topluluk liderleri, polis memurları, askeri görevliler, sosyal çalışmacılar, vb. Böylesi mesleklerde çalışanlar, intihara yol açan risk faktörleri konusunda eğitilebilir. Mahalli Birimlerin Harekete Geçirilmesi: Mahalli birimlerdeki kriz merkezleri, sağlık birimleriyle işbirliği içerisinde olmalıdır, şöyle ki, yardım ihtiyacı içinde olanların ilk irtibata geçecekleri umulan birimlerden biri de kriz merkezleridir. Ulusal bir intiharı önleme stratejisinde, böylesi (özellikle şehir merkezlerinden daha uzaktaki) kriz merkezlerinde istihdam edilecek insan kaynağının artırılmasına yönelik destekler yer alabilir. İntihar Edenin Yakınlarına Destek: Bunlar; intihar edenin en yakın aile bireyleri, çok yakın arkadaşları, sınıf arkadaşları vb. olabilir. Bu gruba ulaşmak da çok önemli olabilir, şöyle ki, intihar eden kimse ile çok yakın ilişki halinde olan bu kimselerin de depresyona ve intihar düşüncelerine daha yakın olduğu söylenebilir. Bu gruptaki insanlara psikolojik destek sağlamak zaten gereklidir ancak bu desteğin aynı zamanda başka intiharların önlenmesine de katkı sağlama işlevi vardır. Bireysel Düzeyde Önleme Stratejileri Ruhsal Hastalıkların Teşhis ve Tedavisi: Ruhsal hastalıklar ve madde kullanımı intihara yol açan nedenler arasındadır. Ruhsal tedavi uzmanlarının ve merkezlerin yetersizliği genel olarak intihar riskinin artmasına yol açmaktadır, şöyle ki, bu durumda pek çok riskli gruptaki bireyler yeterli tedavi görememekte veya hiç fark edilmemektedir. Bu çerçevede, ulusal bir önleme stratejisi şunları içermelidir: - Ruh sağlığı hizmetlerinin birinci basamak sağlık hizmetlerine kadar indirilerek, herkesçe ulaşılabilir hale getirilmesi,

16 - Ruh sağlığı hizmetleri yetersizse bu eksikliğin ilgili kesimlerin dikkatine sunulması. İntihara Teşebbüs Etmiş Olan veya Teşebbüs Etme Riski Bulunan Bireylerin İzlenmesi: Bu izleme kapsamında, böyle bireylerin çevresindeki intihar araçlarının kendilerinden uzaklaştırılması, yine bu bireylere psiko-sosyal destek önerilmesi ve kendileriyle düzenli iletişime geçmek gibi önlemler söz konusu olabilir. *:Çalışmanın Ana Çerçevesi planlanmış ve TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Sosyal Politika Bölümü ne Hazırlatılmıştır.