BOZOK ÜNİVERSİTESİ ERDOĞAN AKDAĞ KAMPÜSÜNÜN ENDEMİK BİTKİLERİ

Transkript

1 BOZOK ÜNİVERSİTESİ ERDOĞAN AKDAĞ KAMPÜSÜNÜN ENDEMİK BİTKİLERİ Özet Ümit BUDAK 1, Osman YILMAZ 2 Bu çalışma Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampüsü florasını belirlemek amacıyla yılları arasında yürütülmüştür. Çalışma alanı Orta Anadolu nun kuzeydoğu kesiminde yer almaktadır. Yozgat- Kayseri şehirleri arasındaki karayolu üzerindedir. Alan İran-Turan bitki coğrafyası bölgesi içerisinde yer alır. Grid kareleme sistemine göre de B-5 karesindedir yılı Şubat-Eylül ayları arasında yapılan arazi çalışmalarıyla alandan 655 adet bitki örneği toplanarak teşhisi yapılmıştır. Bu çalışmanın sonucunda, familya sayısı 63, cins sayısı 225, tür ve türaltı takson sayısı 315 adet olarak tespit edilmiştir. Çalışma alanında, 20 adet endemik bitki türü teşhis edilmiş olup, endemizm oranı % 6,35 olarak bulunmuştur. Taksonların fitocoğrafik bölgelere göre dağılımları ise şöyledir: İran-Turan elementleri 68 (% 21,59), Avrupa-Sibirya elementleri 27 (% 8,57), Akdeniz elementleri 24 (% 7,62), diğerleri 196 (% 62,22). Anahtar kelimeler: Flora, Endemik, Bozok Üniversitesi, B5, Yozgat. Abstract Endemic Plants of Bozok University Erdogan Akdag Campus This study was conducted to determine the flora of Bozok University Erdoğan Akdağ Campus between The study area is located in the northeastern part of the Middle Anatolia. It is on the highway between the city of Yozgat-Kayseri. The study field is located within the plant geography of İran- Turan area. It is on the square B-5. Total sample of 655 plants were collected to diagnose from the field between February-September 2014 were. In the results of this study, the number of families 60, species number 244, the number of species and subspecies have been identified in 316 taxa. The number of 33 endemic plant species had been identified in the study area and the endemic rate were found on %. Key Words: Flora, Endemic, Bozok University, B5, Yozgat. 1. Giriş Çalışma alanımız olan Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ kampüsü, İran-Turan fitocoğrafik bölgesine ait olup, Grid kareleme sistemine göre B5 karesi içinde bulunur (Şekil 1). Araştırma alanımız Yozgat ili merkez ilçesinden Boğazlıyan Kayseri istikametine giden Atatürk Yolu ile iki bölüme ayrılmış olup, yürüyüş mesafesi olarak çevresi 7,51 km uzunluğunda ve 3,64 km² lik bir alanı kapsar. GPS verilerine göre alanımız N E ve N E / N E ve N E köşe koordinatları arasında bulunmaktadır. Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ kampüsü çevresinde yakın yerleşim yeri olarak Divanlı köyü, Azizli 1 Doç.Dr., Bozok Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, umit.budak@bozok.edu.tr 2 Bozok Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 159

2 köyü vardır. Çalışma alanın Kuzeydoğu tarafında Yozgat Çamlığı Milli Parkı ormanı bulunmaktadır. Çalışma alanındaki yükseklikler metreler arasında değişmektedir. Çalışma alanımızdaki vejetasyon tipi genel olarak step vejetasyonudur. Orman vejetasyonunun açıklıklarında yer alan en yaygın vejetasyon tipidir. Alandaki yerleşim yerlerine ait bahçeler haricinde kalan yerler step vejetasyonuna girer metreler arasında görülebilen bu vejetasyon tipinde, Astragalus plumosus var. plumosus, Astragalus micropterus, Astragalus macrocephalus subsp. finitimus, Astragalus lycius, Astragalus brachypterus, Stipa capillata, Acantholimon acerosum var. acerosum gibi türler baskın olarak bulunmaktadır (Gemici & Aksoy 1992). Şekil 1. Bozok Üniversitesi Erdoğan Akdağ Kampüsü Çevresinin Görünümü Çalışma alanında genel olarak kahverengi orman toprakları yaygındır. Çalışma alanında genel olarak üst yarı-kurak ve çok soğuk Akdeniz Biyoiklim Tipi hüküm sürmektedir. Yozgat ta ortalama yıllık yağış miktarı mm, ortalama yıllık sıcaklık ise yaklaşık 9.04 o C dir (Akman 1990; Anonim 2014). 2. Materyal ve Yöntem 2014 yılı Şubat ayından başlayarak 2014 yılı Eylül ayına kadar olan zaman aralığında yağış durumuna göre 7 veya 15 günlük periyotlar halinde arazi çalışmaları yapılmış ve 655 adet bitki örneği numaralanmıştır. Adlandırmanın düzgün yapılabilmesi için arazi çalışmalarında toplanan örneklerin; gerekli karakterleri taşımalarına olabildiğince özen gösterilmiş ve arazide gerekli notlar tutularak bulunan bitkiler resimlenmiştir. Toplanan bu bitki örneklerinin teşhisinde Flora of Turkey and the East Aegean Islands adlı eserlerden faydalanılmıştır (Davis ). Çalışma alanından tespit edilen taksonlar listelenmiştir. Her taksonun altına Türkçe ismi ve fitocoğrafik bölgesi verilmiştir. Toplanan örnekler Bozok Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Herbaryumu nda muhafaza edilmektedir. 160

3 3. Araştırma Sonuçları ve Tartışma 2014 yılı Şubat-Eylül ayları arasında yapılan arazi çalışmalarıyla alandan 655 adet bitki örneği toplanarak teşhisi yapılmıştır. Bu çalışmanın sonucunda, familya sayısı 63, cins sayısı 225, tür ve türaltı takson sayısı 315 adet olarak tespit edilmiştir. Çalışma alanında, 20 adet endemik bitki türü teşhis edilmiş olup, endemizm oranı % 6,35 olarak bulunmuştur. Bu durum yakın çevrelerde yapılan çalışmalarla örtüşmektedir (Budak, 2003; Gülümser vd. 2011; Sayın, 1960; İlarslan, 1994; Bingöl, 2010; Duran & Hamzaoğlu, 2002). Endemik taksonlarla ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir. Familya adı: Amaryllidaceae (Nergisgiller) Latince adı: Allium cappadocicum Boiss. Türkçe adı: Peri körmeni Türkiye deki Yayılışı: Marmara, Ege ve Akdeniz Bölgeleri. Familya adı: Brassicaceae (Hardalgiller Latince adı: Alyssum pateri Nyar. subsp. pateri Türkçe adı: Kanatlı kevke Türkiye deki Yayılışı: İç Anadolu Bölgesi; Y. Fırat, Y. Murat-Van bölümleri; Akdeniz Bölgesi. İran-Turan elementi. Familya adı: Caryophyllaceae (Karanfilgiller) Latince adı: Eremogone ledebouriana (Fenzl) Ikonn. Türkçe adı: İğnekumotu Türkiye deki Yayılışı: İç Anadolu Bölgesi; Yukarı Fırat ve Yukarı Murat-Van Bölümleri; Akdeniz Bölgesi; Dicle Bölümü. Familya adı: Fabaceae (Baklagiller) Latince adı: Astragalus micropterus Fisch. Türkçe adı: Fethiye geveni Türkiye deki Yayılışı: Orta Karadeniz Bölümleri; İç Batı Anadolu Bölümleri; Akdeniz Bölgesi. Familya adı: Convolvulaceae (Tarlasarmaşığıgiller) Latince adı: Convolvulus assyricus Griseb. Türkçe adı: Yastıkçık Türkiye deki Yayılışı: Orta Karadeniz Bölümü; Yukarı Sakarya, Orta Ve Yukarı Kızılırmak Bölümleri; Yukarı Fırat Bölümü; Adana Bölümü; Orta Fırat Bölümü Familya adı: Iridacea (Süsengiller) Latince adı: Crocus ancyrensis (Herb.) Maw, Gard. Türkçe adı: Ankara Çiğdemi Türkiye deki Yayılışı: Batı ve Orta Karadeniz Bölümleri; Orta Ve Yukarı Kızılırmak Bölümleri; Yukarı Fırat Bölümü; Adana Bölümü 161

4 Familya adı: Iridacea (Süsengiller) Latince adı: Crocus danfordiae Maw. Türkçe adı: İnce çiğdem Türkiye deki Yayılışı: B. Karadeniz; İç B. Anadolu Bölgesi; İç Anadolu Bölgesi; Akdeniz Bölgesi Familya adı: Ranunculaceae (Düğünçiçeğigiller) Latince adı: Delphinium venulosum Boiss. Türkçe adı: Hazeran Türkiye deki Yayılışı: B. Ve O. Karadeniz; Y. Sakarya ve O. Kızılırmak Bölümleri. Familya adı: Plantaginaceae (Sinirotugiller) Latince adı: Digitalis lamarckii Ivanina Türkçe adı: Yüksükotu Türkiye deki Yayılışı: Güney Marmara Bölümü; Karadeniz Bölgesi; Yukarı Sakarya, Orta Kızılırmak ve Konya Bölümleri; Yukarı Fırat Bölümü Familya adı: Euphorbiaceae (Sütleğengiller) Latince adı: Euphorbia anacampseros Boiss. var. anacampseros Türkçe adı: Sütlüağu Türkiye deki Yayılışı: Batı Karadeniz Bölümü; İç Batı Anadolu Bölümü; Yukarı Sakarya, Orta Kızılırmak ve Konya Bölümleri; Antalya Bölümü; Familya adı: Caryophyllaceae (Karanfilgiller) Latince adı: Minuartia anatolica (Boiss) var. arachnoidae McNeill Türkçe adı: Tıstısotu Türkiye deki Yayılışı: Yukarı Sakarya Bölümü; Orta Kızılırmak ve Konya Bölümleri; Antalya Bölümü Familya adı: Asparagaceae (Kuşkonmazgiller) Latince adı: Muscari coeleste Fomin Türkçe adı: Kediboncuğu Türkiye deki Yayılışı: Doğu Karadeniz Bölümü; Orta Kızılırmak Bölümü; Yukarı Fırat Erzurum-Kars ve Yukarı Murat ve Van Bölümleri Familya adı: Boraginaceae (Hodangiller) Latince adı: Onosma isaurica Boiss.&Heldr. Türkçe adı: Külemcek Türkiye deki Yayılışı: Karadeniz Bölgesi; İç Anadolu Bölümü; Yukarı Sakarya, Konya ve Orta Kızılırmak Bölümleri; Yukarı Fırat ve Erzurum-Kars Bölümleri; Akdeniz Bölgesi; Dicle Bölümü. 162

5 Familya adı: Apiaceae (Maydanozgiller) Latince adı: Prangos meliocarpoides Boiss var. meliocarpoides Türkçe adı: Sultanteresi Türkiye deki Yayılışı: Orta Karadeniz Bölgesi; İç Anadolu Bölümü; Yukarı Sakarya, Konya ve Orta Kızılırmak Bölümleri; Yukarı Fırat Bölümü; Akdeniz Bölgesi. Latince adı: Salvia absconditiflora (Montbret & Aucher ex Benth.) Greuter & Burdet Türkçe adı: Karaşalba Türkiye deki Yayılışı: Asıl Ege Bölümü; Yukarı Sakarya, Orta Kızılırmak ve Konya Bölümü; Yukarı Fırat Bölümü; Akdeniz Bölgesi. Latince adı: Salvia hypargeia Fisch.& C.A.Mey. Türkçe adı: Siyahot Türkiye deki Yayılışı: Batı ve Orta Karadeniz Bölümleri; İç Anadolu Bölgesi; Yukarı Fırat Bölümü; Akdeniz Bölgesi. Familya adı: Caryophyllaceae (Karanfilgiller) Latince adı: Saponaria prostrata Willd. subsp. prostrata Türkçe adı: Ebemterliği Türkiye deki İç Anadolu Bölgesi; Adana Bölümü. Familya adı: Asteraceae (Papatyagiller) Latince adı: Scorzonera tomentosa L. Türkçe adı: Alabent Türkiye deki Yayılışı: Karadeniz Bölgesi; İç Batı Anadolu Bölgesi; İç Anadolu Bölgesi; Doğu Anadolu Bölgesi; Akdeniz Bölgesi. Latince adı: Scutellaria salviifolia Benth. Türkçe adı: Haskaside Türkiye deki Yayılışı: Güney Marmara Bölümü; Karadeniz Bölgesi; İç Batı Anadolu Bölümü; İç Anadolu Bölgesi; Yukarı Fırat Bölümü; Akdeniz Bölgesi; Orta Fırat Bölümü. Latince adı: Thymus pallasicus Hayek &Velen. Türkçe adı: Bozkekik Türkiye deki Yayılışı: Orta Kızılırmak Bölümü Tehlike Kategorisi: NT 163

6 4. Müzakere Katılımcı: Endemik kavramı ile yaygın kavramı benzer şeyleri mi ifade eder? Doç. Dr. Ümit BUDAK: Bu konuyu açalım isterseniz hocam. Endemik demek sadece o ülkeye has demek. Dünyayı düşündüğünüzde sadece o ülkede yaşayan demek. Mesela Türkiye de yaklaşık bitkimiz var bunların e yakını endemik, sadece Türkiye de yetişir. Başka bir ülkede bulunmaz. Tabi bunların da kendi aralarında sınıflandırmaları var. Öyle endemik türlerimiz var ki 100 m2 içerisinde sıkışmış durumda. Bazıları ise Türkiye nin başka yerlerinde var ama sadece Türkiye de var. Katılımcı: Ülke sınırları sizce endemiklik için uygun mudur? Doç. Dr. Ümit BUDAK: Siyasi sınırlar her zaman için değiştirilebilir sınırlar. Normalde endemikliği sadece siyasi sınırlara bağlamak da çok doğru değil. Habitat olarak bakılsa çok daha iyi olacak aslında. Yaşadığı yer onun varyansı, onun habitatı olarak bakılsa çok daha doğru olacak. Bir yerde ona endemik diyebilmemiz için bir sınır şart yani oradaki asıl kasıt da onun diğerlerinden daha önemli bir bitki olduğunu ortaya koymaktır. Doç. Dr. M. Gökhan HALICI: Endemilkliği politik sınırlarla sınırlamak bence yanlış bir şey. Sizin de sunumda ifade ettiğiniz gibi birçok tür Türkiye de bulunmasına rağmen Türkiye içerisinde geniş bir yayılım gösteriyor. Katılımcı: Kampüs içerisinde endemik tür var mı? Yozgat a ait endemik türler var mıdır? Doç. Dr. Ümit BUDAK: Kampüste endemik bitkimiz yok. Bir de alanın endemik olabilmesi için etrafındaki alanlara göre çok orijinal olması gerekir. Yozgat ta endemik olan tür sayısı zaten çok az hocam 5-6 civarı. Bu türler dünyada sadece Yozgat ta bulunuyor. 5. Kaynaklar Akman, Y., İklim ve Biyoiklim, Palme Yayın Dağıtım, Ankara, Anonim, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Ortalama, Ekstrem Sıcaklık ve Yağış Değerleri Bülteni, Yozgat, Bingöl, M.Ü,. Deveci Dağları (Yozgat-Tokat) Vejetasyon Tiplerinin Floristik Kompozisyonu Üzerine Bir Araştırma, Doktara Tezi, Ankara Üniversitesi, Budak, U., Karanlıkdere Vadisi (Şefaatli-Yerköy-Yozgat) Florası, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri, Davis, P. H., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, V. 1 (1965), 2 (1967), 3 (1970), 4(1972), 5 (1975), 6 (1978), 7 (1982), 8 (1984), 9 (1985), 10 (1988), 11(2000) Edinburgh Unıv. Press. Duran, A., Hamzaoğlu, E., Flora of Kazankaya Canyon (Yozgat-Çorum), Turkish Journal of Botany, 26: , Gemici, Y., Aksoy, A., İç Anadolu Stepinin Fitocoğrafik Özellikleri. Erc. Ünv. Fen Bil. Derg. Kayseri, Gülümser, A., Budak Ü. & Koç, M., Süreyya Bey Barajı ve Çevresinin Florası, Bilimsel Araştırma Projesi, Bozok Üniversitesi, Yozgat, İlarslan, R., Deveci Dağlarının (Yozgat-Tokat) Florasına Katkı, Turkish Journal of Botany, 18: , Sayın, B., Yozgat Çamlığı Milli Parkı Florası, Ormancılık Araş. Enst. Dergisi, Cilt: 30, Ankara,