KÖK KANALLARININ ŞEKİLLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN ÜÇ FARKLI ENSTRÜMANIN İN VİTRO KARŞILAŞTIRILMASI

Transkript

1 KÖK KANALLARININ ŞEKİLLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN ÜÇ FARKLI ENSTRÜMANIN İN VİTRO KARŞILAŞTIRILMASI Yrd.Doç.Dr.Oğuz Yoldaş* Dt.Ayşin Topuz* Arş.Gör.Dr.Gülşah Seydaoğlu*** Yrd.Doç.Dr.Haluk Öztunç** Dt.A.Şehnaz İşçi* ÖZET Bu çalışmanın amacı Hero 642, NiTi-TEE döner nikel titanyum enstrümanlar ve K-tipi el enstrümanlarının kök kanallarının genişletilmesinde özelliklerinin karşılaştırılmasıdır kurvatüre sahip yapay kök kanalları Hero 642 ve NiTi-TEE enstrümanları ile crown-down tekniği, K-tipi eğeler ile de çevresel eğeleme yapılarak genişletildi (her grup için n=15). Bütün gruplarda bütün kanallar 30 numaraya kadar genişletildi. Kanalların genişletilme zamanı, çalışma boyutundaki değişiklikler ve enstrümanlarda oluşan kırıklar kaydedildi. Ayrıca enstrümantasyon sonrası alınan dijital fotoğraflar bir imaj analiz programına aktarılarak değerlendirildi. Hero 642 enstrümanlarda kırık gözlenmezken, 4 NiTi-TEE ve 1 K-tipi enstrümanda kırık gözlendi. Ni-Ti enstrümanların her ikisinin de kanalları K tipi enstrümanlara göre daha hızlı genişlettiği ve çalışma boyutunu daha az değiştirdiği saptandı. Ayrıca Ni-Ti enstrümanların kanalın konik yapısının devamlılığını K tipi enstrümanlara göre daha iyi koruduğu saptandı. Sonuç olarak, Hero 642 enstrümanların eğri kök kanallarının konik yapısının devamlığını koruyarak, hızlı bir şekilde ve kırılma olmaksızın başarılı bir şekilde genişletme yeteneğine sahip olduğu saptandı. Anahtar Kelimeler: Hero 642, NiTi-TEE, K-tipi enstrümanlar, kök kanallarının genişletilmesi ABSTRACT The purpose of this study was to compare the shaping ability of Hero 642, NiTi-TEE rotary nickel titanium instruments and stainless steel Hand K-Files. Simulated 42 0 curved canals were prepared with Hero 642 and NiTi-TEE rotary nickel titanium instruments by using a crown-down preparation and with K-files by using a reaming working motion (n=15 for each group). All canals were prepared up to size 30. Preparation time, changes of working length and instrument failures were recorded. In addition, postinstrumental images were taken and assessment of the canal shapes was examined by a computer image analysis program. Four NiTi-TEE instruments an one K-file separated, where as none of the Hero 642 instruments separated. Both Ni-Ti instruments were significantly faster and maintained working distance better than K-files. In comparison with stainless steel K-files both Ni-Ti rotary instruments maintained the taper of root canals. In conclusion Hero 642 instruments prepared curved root canals rapidly, without changing working length, without seperation and maintained the taper of root canal. Key words: Hero 642, NiTi-TEE, K-files, root canal preparation GİRİŞ Kök kanallarının sızdırmaz bir biçimde doldurulabilmesi için yeterli bir şekillendirmenin ve genişletilmenin yapılması mutlaka gereklidir. Eğer kanal dolgusu olarak en bilinen yöntem olan guta-perka ve kanal patı kullanılacaksa, kanallar en dar ebatları apikalde olan konik bir şekilde genişletilmelidir. 1 Kök kanallarının genişletilmesinde kullanılan ve paslanmaz çelikten yapılan enstrümanlar yapısal özelliklerinden dolayı kanallarda istenmeyen formların oluşmasına yol açabilir. 2-4 Eğri ve dar kanalların paslanmaz çelik * Çukurova Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi A.D., Adana. ** Çukurova Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavisi A.D. Oral Diagnoz ve Radyoloji B.D., Adana. *** Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik A.D., Adana

2 enstrümanlarla genişletilmesi çok zaman alıcıdır ve apikal bölümün genişletilmesi oldukça zordur ki, bu durum irrigasyon ve kanalın doldurulması için de bir engel oluşturabilir. 2,5 Son yıllarda özel endodontik agldruvalara takılarak kanalların genişletilmesinde kullanılan nikel-titanyum (Ni-Ti) enstrümanlar endodontide, yaygın kullanım alanı bulmaktadır. Çekilmiş dişlerde 6-8 yada rezin bloklardan imal edilen yapay kanallarda 9-12 yapılmış pek çok çalışma eğri kök kanallarında bile kanalın orijinal formunun korunarak genişletildiğini bildirmektedir. Ayrıca Ni-Ti sistemlerle yapılan işlemler el enstrümanları ile yapılan işlemlerden çok daha kısa sürede tamamlanabilmektedir. 9,10,12,13 Ni-Ti enstrümanların kök kanallarında kullanımı ile ilgili tartışmaya açık konular da vardır. 14 Kesme etkinliklerindeki yetersizlik 15, klinik koşullarda gösterdikleri korozyon 14 ve değişen oranlarda bildirilmekle birlikte yüksek kırılma riski 8-11,13 bu enstrümanların dikkatle kullanılmasını gerektirir. Ülkemizde de tüm dünyada olduğu gibi çok çeşitli tipte ve markada Ni-Ti döner enstrüman bulunmaktadır.ülkemiz dental ürünleri arasında son bir yıl içinde yerini alan NiTi-TEE nikel titanyum enstrüman sistemi ile ilgili yaptığımız literatür incelemesinde herhangi bir çalışmaya rastlayamadık. Bu çalışmanın amacı, HERO 642 (Micro-Mega 5-12 Rue Du Tunnel Besancon, Fransa), NiTi-TEE (Tapered file System, Sjöding Sendoline AB, Kista, İsveç) nikel titanyum enstrüman sistemlerinin ve K tipi enstrümanlarla ve elle yapılan kök kanalı şekillendirme işlemlerinin eğri, yapay kök kanallarında karşılaştırılmasıdır. Çalışmada, kök kanallarının düzleştirilmesi, çalışma boyutunun kaybı, çalışma zamanı ve işlemsel hatalar değerlendirilmiştir. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışmada 45 adet 42 0 kök kanal eğimine ve 18 mm kanal uzunluğuna sahip şeffaf rezin bloklar kullanıldı (Endo training bloc Maileffer Instruments, Ballaigues, İsviçre). Kök kanal kurvatürü, kök kanalına 15 numaralı K-tipi eğe çalışma boyutunda yerleştirildikten sonra Schneider in 16 belirlediği şekilde hesaplandı. Her grupta 15 rezin blok olacak şekilde oluşturulan 3 grup, HERO 642, NiTi-TEE ve K tipi el enstrümanları kullanılarak hazırlandı. Her enstrümandan sonra 2 ml distile su irrigasyon solüsyonu olarak kullanıldı. Grup A HERO 642 enstrümanları redüksiyonlu angldruva (Micro-Mega 5-12 Rue Du Tunnel Besancon, Fransa) yardımıyla 300 rpm hızında kullanıldı. Enstrümantasyon crown-down tekniğiyle ve üretici firma talimatları doğrultusunda toplam 6 enstrüman hafif ileri geri hareketlerle aşağıdaki sıra ve çalışma boyutlarında kullanıldı. 1-%6 konik, 20 numara 8 mm 2-%4 konik, 20 numara 14 mm 3-%2 konik, 20 numara 18 mm 4-%4 konik, 25 numara 14 mm 5-%2 konik, 25 numara 18 mm 6-%2 konik, 30 numara 18 mm Grup B NiTi-TEE enstrumanları reduksiyonlu angldruva (Micro-Mega 5-12 Rue Du Tunnel Besancon, Fransa) yardımıyla 300 rpm ile kullanıldı. Enstrümantasyon crown-down tekniğiyle ve üretici firma talimatları doğrultusunda toplam 7 enstrüman hafif ileri geri hareketlerle aşağıdaki sıra ve çalışma boyutlarında kullanıldı. 1-%12 konik, 30 numara 4 mm 2-%8 konik, 30 numara 8 mm 3-%6konik, 30 numara 10 mm 4-%4 konik, 30 numara 12 mm 5-%4 konik, 25 numara 14 mm 6-%4 konik, 20 numara 16 mm 7-%2 konik, 20 numara 18 mm 8-%4 konik, 20 numara 18 mm 9-%4 konik, 25 numara 18 mm 10-%4 konik, 30 numara 18 mm Grup C K tipi kök kanal enstrümanları kullanılarak Schafer in 17 rezin bloklarda yaptığı çalışmada tarif ettiği şekilde çevresel eğeleme yapılarak şekillendirildi. 15 numaradan 30 numaraya kadar olan tüm eğeler 18 mm (çalışma boyutlarında) boyutlarında kullanıldı. 81

3 Tüm enstrüman sistemlerinde her 5 kanaldan sonra yeni setler kullanıldı. Kanallar hazırlanırken her örnek için enstrüman değişimi ve irrigasyon süreleri de dahil olmak üzere süreler saniye olarak kaydedildi. Çalışma boyutu kaybı saptanan kanallar, gruplara göre kaydedildi. Şekillendirme işleminin sonunda kanalda kullanılan son alet ile dijital radyografiler alındı. Dijital radyografiler imaj analiz programına (UTHSCSA Image Tool for Windows, University of Texas, San Antonio) aktarıldı ve Schneider in 16 yöntemi kullanılarak kök kanal kurvatürleri tekrar ölçüldü ve kaydedildi. Kırılan enstrümanlar ve tipleri kaydedildi. Kanallar şekillendirildikten sonra şeffaf rezin blokların dijital fotoğrafları çekildi ve aynı imaj analiz programına aktarılarak kanaldaki konik yapının yani giderek yukarı doğru açılan kanal formunun korunup korunmadığı saptandı. Değerlendirme Thompson ve Dummer ın 10 önerdiği şekilde yapıldı ve konik yapının korunduğu örnekler iyi, korunmadığı örnekler ise kötü skoru verildi. Sonuçların normale uygunluğu test edildi. Çalışma boyutunun kaybı, çalışma zamanı ve işlem sonrası kanal kurvatürlerinin değerlendirilmesi varyans analizi (ANOVA) ve bir post-hoc test olan Tukey testi ile değerlendirildi. BULGULAR HERO 642 ile şekillendirilen kök kanallarında hiçbir enstrümanda kırık gözlenmedi. NiTi-TEE sistemi kullanılırken toplam 4 enstrüman kanal içinde kırıldı. Bu aletlerden ikisi ilk kez kullanılırken, diğer ikisi ise ikinci kullanımları sırasında kırıldı. K tipi enstrümanlarda ise ikinci kullanım sırasında bir alet kırıldı. Çalışma boyutunun kaybı HERO 642 sisteminin kullanıldığı 1 örnekte, NiTi-TEE sisteminin kullanıldığı 2 örnekte, K tipi enstrümanların kullanıldığı 5 örnekte saptanmıştır. Grup n Ortalama±standart sapma Median Minimum Maksimum A ± # B ± Φ C ± #; p=0,001 A ve C grupları arasında Φ; p=0,001 B ve C grupları arasında Tablo 1. Çalışma sürelerine (saniye) ait istatistiksel veriler Genişletilme öncesi tüm yapay kanalların kurvatür açısı 42 derecedir. Genişletme sonrası oluşan kurvatür açıları Tablo 2 de görülmektedir. Kurvatürde en fazla düzleşme K tipi enstrümanların olduğu grupta görüldü. Bu değerlerin istatistiksel olarak diğer gruplardan farklı olduğu saptandı (p=0,001). Ancak HERO 642 ve NiTi- TEE sistemleri arasında anlamlı bir fark olmadığı saptandı (p>0,05). Grup n Ortalama±standart sapma Median Minimum Maksimum A ± # B ± Φ C ± #; p=0,001 A ve C grupları arasında Φ; p=0,001 B ve C grupları arasında Tablo 2. Genişletme teknikleri sonrası kök kanal kurvatür açısına (derece) ait istatistiksel veriler Genişletme işlemi sonrası incelenen dijital görüntüler ile kanalların giderek yukarı doğru açılan formda yani konik bir formda olup olmadığı değerlendirildi. HERO 642 ile şekillendirilen kanalların 14 ünde konikliğin korunduğu saptandı (Resim 1). K tipi enstrümanlar kullanıldığında ise 10 örnekte konik yapının korunamadığı özellikle kurvatürün başladığı bölümde konik yapının bozulduğu saptandı (Resim 2). Kanal şeklinin konikliğinin korunması ilgili sonuçlar Tablo 3 de görülmektedir. Çalışma sürelerine ait bulgular Tablo 1 de görülmektedir. Çalışma zamanları incelendiğinde alet değişimi ve irrigasyon dahil en kısa süre, ortalama 356 saniye ile NiTi-TEE sistemi ile elde edildi. Bunu sırası ile 359 saniye ortalama süre ile HERO 642 ve 446 saniye ortalama süre ile K tipi enstrümanlar izledi. Yapılan istatistiksel inceleme sonucunda NiTi-TEE sistemi ile HERO 642 sistemi arasında anlamlı bir fark bulunamadı (p>0,05). Ancak her iki sistemle K tipi enstrümanlar arasında anlamlı bir fark olduğu saptandı (p=0,001). 82

4 TARTIŞMA Resim 1. Kanalın genişletme işlemi sonrası konik yapısının korunması Resim 2. Kanalın genişletme işlemi sonrası konik yapının bozulması Konik Grup A Grup B Grup C Toplam İyi Kötü Tablo III. Kanalların genişletme sonrası konikliğinin değerlendirilmesi. Bu çalışmada üç farklı kök kanal genişletme enstrüman setinin yapay kök kanallarında kullanılması değerlendirildi. Yapay kök kanallarının kullanılması ile laboratuar koşullarında tüm faktörlerin standart hale getirilmesi amaçlandı. Kök kanallarının şekillendirme zamanları, kök kanallarındaki düzleşme miktarı ve oluşan çeşitli işlemsel hatalar böylelikle daha kontrollü olarak değerlendirildi. Yapay kanalların oluşturulduğu rezin bloklar her ne kadar dentinin özelliklerini tam olarak yansıtmasa da, çekilmiş dişlerin kök kanal kurvatürleri, kök kanallarının şekillendirme öncesi boyutları ve dişlerin mineralizasyonundaki farklılıklar gibi faktörlerin çalışma sonuçlarını etkilemesi engellendi. Ancak, bu çalışmanın sonuçları değerlendirilirken, yapay kanalların yapılmış olduğu rezinin klinik koşulları yansıtmayacağı da dikkate alınmalıdır. Paslanmaz çelik kök kanal enstrümanlarının kırılmadan önce yapılarındaki bozukluk kolaylıkla saptanabildiği halde Ni-Ti aletlerde bir yapısal bozukluk görülmeden de kırılma gerçekleşebilmektedir. 19 Bu çalışmada HERO 642 kullanılan grupta hiç kök kanal aleti kırılmadığı, NiTi-TEE kullanılan grupta ise bazı enstrumanların ilk defa kullanılmasına rağmen 4 adet kırık ile karşılaşıldığı saptandı. Farklı Ni-Ti sistemlerin kullanıldığı çalışmalarda %40 a varan oranlarda kırık enstrümanlar bildirilmektedir Bu çalışmada NiTi-TEE sisteminin kullanıldığı grupta %27, yani yüksek oranında kırık enstrüman ile karşılaşılmıştır. Ancak HERO 642 kullanılan grupta hiç kırık enstrüman ile karşılaşılmadı. Thompson ve Dummer 10 ve Schafer 17 yaptıkları çalışmalarda HERO 642 kullanılan grupta %6 ya varan oranlarda kırık enstrüman bildirmektedir. NiTi-TEE ve HERO 642 Ni-Ti sistemlerinin K tipi enstrümanlar ile karşılaştırıldığında kanalın orijinal şeklini ve konik yapısını korumada daha iyi sonuçlar verdiği saptandı. Bu sonuçlar diğer çalışmaların sonuçları ile uyum göstermektedir. 9,12,13,18 Bu durum paslanmaz çelik enstrümanların numarasının büyüdükçe esnekliğinin azalmasından kaynaklanmaktadır. 1 Çalışma zamanları karşılaştırıldığında Ni-Ti enstrüman sistemlerinin K-tipi enstrümanlara göre şekillendirme işlemini tamamladığı saptandı. Bu sonuçlar Ni-Ti sistemlerin kullanıldığı diğer çalışmalarla benzerlik göstermektedir. 9,11-13,18 NiTi-TEE sisteminde 7 enstrüman 10 aşamada, HERO 642 sisteminde ise 6 83

5 enstrüman 6 aşamada kullanılmasına rağmen gruplar arasında çalışma zamanı açısından anlamlı bir fark olmadığı saptandı. Bu durum her iki sistemin kesim etkinliği arasındaki farklılıktan kaynaklanabilir. Versümer ve ark. 20, iki farklı Ni-Ti sistemini inceledikleri çalışmada Lightspeed ve Profile sistemini karşılaştırmışlar ve Lightspeed sisteminin çok daha fazla enstrüman içermesine rağmen enstrüman başına harcanan sürenin Lightspeed sisteminde daha az olduğunu bildirmişler, bu durumu da enstrümanların farklı kesim özelliklerine ve açılarına bağlamışlardır. Çalışma boyutunun kaybı HERO 642 sisteminin kullanıldığı grupta en az olarak ortaya çıkmıştır. Oysa ki K-tipi eğeler ile parmak hassasiyetinin döner Ni-Ti sistemlerle daha iyi sağlanabileceği dolayısıyla çalışma boyutunun daha az kaybedileceği bildirilmektedir. 10 Bu çalışmada oluşan çalışma boyutu kaybı tüm gruplar için son derece düşüktür ve bu durum kök kanal kurvatürünün genişletme işlemi sonrası değişimine bağlı olabilir. Schafer 18, yaptığı çalışmada, bu çalışmada olduğu gibi HERO 642 sistemi ile daha az çalışma boyutu kaybı olduğunu bildirmektedir. Kök kanal kurvatürü düzleştirilmesi incelendiğinde Ni-Ti sistemler arasında herhangi bir fark bulunmadı. Ancak K tipi enstrumanların elle kullanımında her iki Ni- Ti siteminden daha fazla kanalda düzleşmeye neden olduğu saptandı. Bu sonuçlar Kosa ve ark. 7 yaptıkları çalışmayla uyum göstermektedir ve oluşan bu düzleşme yine paslanmaz çelik aletlerin düşük elastik özelliklerine bağlanmaktadır. Sonuç olarak kök kanal kurvatürü fazla olan dişlerde HERO 642 sisteminin. çalışma boyutu kaybı olmadan, kök kanalının konikliği ve şeklinin bozulmadan ve alet kırılma riski olmadan, elle genişletme tekniklerinden daha hızlı bir şekilde kullanılabileceği saptandı. NiTi-TEE sisteminin ise yüksek kırık riski nedeniyle kanal kurvatürü fazla olan dişlerde kullanılmasının riskli olduğu saptandı. KAYNAKLAR 1-Alaçam T. Endodonti Barış yayınları 2. baskı 2000 Kök kanallarının mekanik preparasyonları ElDeeb ME, Boraas JC. The effect of different files on the preparation shape of severely curved canals. Int Endod J 1985;18: Al-Omari MA, Dummer PM, Newcombe RG, Doller R.Comparison of six files to prepare simulated root canals. Part 1.Int Endod J 1992;25: Al-Omari MA, Dummer PM, Newcombe RG, Doller R.Comparison of six files to prepare simulated root canals. Part 2.Int Endod J 1992;25: Schäfer E, Tepel J, Hoppe W. Properties of endodontic hand instruments used in rotary motion. Part 2. Instrumentation of curved canals. J Endod 1995;21: Hülsmann M, Versümer J, Schade M. A comparative study of Lightspeed, ProFile 0.04, Quantec and Hero 642 [abstract]. Int Endod J 2000;33: Kosa DA, Marshall G, Baumgartner JC. An analysis of canal centering using mechanical instrumentation techniques. J Endod 1999;25: Jardine SJ, Gulabivala K. An in vitro comparison of canal preparation using two automated rotary nickel-titanium instrumentation techniques. Int Endod J 2000;33: Thompson SA, Dummer PMH. Shaping ability of NT Engine and McXim rotary nickel-titanium instruments in simulated root canals: part 1. Int Endod J 1997;30: Thompson SA, Dummer PMH. Shaping ability of Hero 642 rotary nickel-titanium instruments in simulated root canals: Part 1. Int Endod J 2000;33: Baumann MA, Roth A. Effect of experience on quality of canal preparation with rotary nickel-titanium files. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1999;88: Thompson SA, Dummer PMH. Shaping ability of Lightspeed rotary nickel-titanium instruments in simulated root canals. Part 1. J Endod 1997;23: Thompson SA, Dummer PMH. Shaping ability of ProFile.04 taper series 29 rotary nickel-titanium instruments in simulated canals. Part 1. Int Endod J 1997;30: Thompson SA. An overview of nickel-titanium alloys used in dentistry. Int Endod J 2000;33: Tepel J, Schäfer E, Hoppe W. Properties of endodontic hand instruments used in rotary motion. Part 1. Cutting efficiency. J Endod 1995;21: Schneider SW. A comparison of canal preparations in straight and curved canals. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1971;32: Schäfer E. Shaping ability of Hero 642 rotary nickeltitanium instruments and stainless steel hand K-Flexofiles in 84

6 simulated curved root canals Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2001;92: Tepel J, Schäfer E, Hoppe W. Properties of endodontic hand instruments used in rotary motion. Part 3. resistance to bending and fracture. J Endod 1997;23: Versümer J, Hülsmann M, Schafers F. A comparative study of root canal preparation using Profile.04 and Lightspeed rotary Ni-Ti instruments. Int Endod J 2002;35: Yazışma Adresi: Yrd.Doç.Dr.Oğuz Yoldaş Çukurova Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Balcalı ADANA Tel: İş: Ev: GSM: E-posta: oguzyoldas@cu.edu.tr 85