UŞAK İLİ ULUBEY İLÇESİNDE YETİŞEN KARADUTLARIN (Morus nigra L.) MORFOLOJİK, FENOLOJİK VE POMOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 Araştırma / Research Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat akültesi Dergisi 0; () : Journal of Adnan Menderes University Agricultural aculty 0; () : UŞAK İLİ ULUBEY İLÇESİNDE YETİŞEN KARADUTLARIN (Morus nigra L.) * MOROLOJİK, ENOLOJİK VE POMOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Zehra ÖZKAYA ERKALELİ, Zeynel DALKILIÇ Özet Bu çalışma Uşak ili Ulubey ilçesinde bireysel olarak yetişen adet değişik karadut (Morus nigra L.) genotipinde 0 ve 0 yıllarında yürütülmüştür. Morfolojik özellikleri şu değerler arasındadır: ağaç yaşı yıl, gövde çevresi cm; bir yaşlı dal çapı mm, uzunluğu.0. mm, boğum sayısı..0 adet, boğumarası uzunluğu..0 mm; iki yaşlı dal çapı mm, uzunluğu..0 mm, boğum sayısı..0 adet, boğum arası uzunluğu.0. mm; yaprak eni.. mm, uzunluğu.. mm, yaprak sapı uzunluğu.. mm; yaprak yaş ağırlığı.. g, kuru ağırlığı 0.0. g, nem oranı %... Yaprak altı renk ölçümünde L değeri.., a değeri.0.0, b değeri.0.0, chroma..0, hue arasında değiştiği gözlenmiştir. Yaprak üst renk ölçümünde L değeri.., a değeri.0., b değeri.., chroma.., hue 0.. arasında olduğu belirlenmiştir. Yaprak üstündeki klorofil değerleri 0.0., altındaki klorofil değerleri arasında değişmektedir. izyolojik özellikleri açısından tomurcuk kabarma zamanı nisan, çiçeklenme zamanı mayıs ve hasat başlangıç zamanı haziran temmuz olarak kaydedilmiştir. Pomolojik özellikleri açısından ise meyve eni.0. mm, boyu.0.mm, yaş ağırlığı..0 g, kuru ağırlığı 0.0. g, renk L.., a.., b.., chroma.., hue..0, titre edilebilir asit miktarı (TA) sitrik asit olarak.. g/0ml, suda çözülebilir kuru madde (SÇKM) miktarı..0 Brix, ph.., C vitamini miktarı..0 mg/0ml, toplam fenolik madde miktarı.. mggae/0g, antioksidan kapasitesi.0. µm TE/g olarak belirlenmiştir. Genotipler sofralık tüketime uygunluklarına göre tartılı derecelendirme yöntemi ile yapılan değerlendirmede 0 arası puan almışlardır. Bu seleksiyon çalışmasında en yüksek puan alan numaralı genotiptir ve üreticilere tavsiye edilmektedir. Anahtar kelimeler: Morus nigra, dal, yaprak, çiçek, meyve özellikleri, seleksiyon Determination of Morphological, Phenological and Pomological Characterization of Black Mulberry (Morus nigra L.) Grown in Ulubey Vicinity, Usak Province Abstract This study was conducted on different black mulberry (Morus nigra L.) genotypes in Ulubey vicinity in Uşak province in 0 and 0. Morphological characteristics were in range as plant age years, trunck circumference cm; oneyearold branch diameter mm, length.0. mm, node number..0, internode length..0 mm; twoyearold branch diameter mm, length..0 mm, node number..0, internode length.0. mm; leaf width.. mm, length.. mm, leaf blade length.. mm; leaf fresh weight.. g, leaf dry weight 0.0. g, moisture ratio..%. While in color measurement, L value.., a value.0.0, b value.0.0, chroma..0, hue were observed in leaf lower side, L değeri.., a değeri.0., b değeri.., chroma.., hue 0.. were determined in leaf upper side. Chlorophyll content were 0.0. and in leaf upper side and lower side, respectively. Physiological characteristics were in range as leaf bud swolling time April, blooming time May, and harvest beginning time June July. Pomological characteristics were determined as fruit width.0. mm, length.0. mm, fresh weight..0 g, dry weight 0.0. g, color L.., a.., b.., chroma.., hue..0, titratable acid (TA).. g/0ml in citric acid equivalent, watersoluble acid solids (TTS)..0 Brix, ph.., vitamin C amount..0 mg/0ml, total phenolic substance.. mggae/0g, antioxidant capacity.0. µm TE/g. According to weightedrankit method for pomological data regarding fresh consumption, genotypes were received scores between and 0. Genotype had the highest score in this selection for recommendation to growers. Key words: Morus nigra, branch, leaf, flower, fruit characteristics, selection GİRİŞ Türkiye, coğrafi konumu bakımından dört mevsimi bir arada yaşayabilen ender ülkelerden birisi olarak çok sayıda meyve türünün anavatanı ve doğal yayılma alanıdır (Ağaoğlu ve ark., ). Ülkemizde yetiştirilen meyve gruplarının 0 yılı üretim miktarları şöyledir: yumuşak çekirdekli meyve türleri..0 ton, sert çekirdekli meyve türleri.. ton, sert kabuklu meyve türleri.0 ton, turunçgiller.. ton ve üzümsü meyve türleri. tondur (Anonim, 0). * Aynı isimli yüksek lisans tezinden hazırlanmıştır. ADÜ BAP ZR0 numaralı proje tarafından desteklenmiştir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Denizli İl Müdürlüğü, 00 Denizli, zehraozkaya@hotmail.com Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat akültesi Bahçe Bitkileri Bölümü 00 AYDIN, zdalkilic@adu.edu.tr

2 Uşak İli Ulubey İlçesinde Yetişen Karadutların (Morus nigra L.) Morfolojik, enolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Dutla ilgili araştırmaların ve bilgilerin çoğalması ile tüketiminde artış sağlanmış böylece ülkemizdeki dut veren ağaç sayısında da yıllara göre artış sağlanmış ve buna bağlı olarak da üretim miktarı ve fiyatı da artmıştır. 0 yılı için üzümsü meyveler içerisinde dut Türkiye'deki üretim miktarı.00 ton ile çilekten (. ton) sonra ikinci sırada yer almaktadır. Ahududu. ton ile üçüncü sıradadır. En az üretim miktarı ise.0 ton ile böğürtlen ve 0 ton ile maviyemiştir. Uşak ili Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğ'ünden alınan istatistik verileri çalışma bölgesinde farklı meyve gruplarının yetiştirildiği bunların arasında dut meyvesinin de olduğu görülmektedir. İl genelinde. ton ile en fazla üretim miktarı üzüm grubuna ait iken. ton ile yumuşak çekirdekli meyveler,. ton ile sert çekirdekliler,. ton ile sert kabuklular takip etmektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi Uşak ilinde de üzümsü meyveler. ton üretim miktarı ile en az üretimi yapılan meyve grubudur (Anonim, 0). Tez konusu olan dut meyvesinin üretim miktarı tondur ve çilekten sonra ikinci sırada yer almaktadır. Diğer üzümsü meyvelerin üretim miktarı ise. ton ile çilek birinci sıradadır, ton ile nar üçüncü sırada iken, ton incir ve ton trabzon hurması dördüncü ve beşinci sırada yer almaktadır. Karadut (Morus nigra L., dioik, Moraceae, n=x=0) ortalama olarak 0 m boyunda ağaçlar oluşturur ve 0 m'ye kadar boylanabilir. Karadut meyvesi çoklu meyve (multiple) yapısındadır. İki ucu basık ovalsilindir şeklinde olan karadut meyvesi pek çok meyve türüne göre özel bir aromaya sahip olup, siyahımsımor renkli, etlisulu ve mayhoş tattadır (Koyuncu ve Vural, 00). Çalışmanın yürütüldüğü bölgenin ortalama en düşük sıcaklığı. C ile ocak ayında, en yüksek sıcaklığı ise. C ile temmuz ayındadır. En düşük yağış miktarı ise. kg/m² ile ağustos ayında kaydedilmiş iken en yüksek yağış miktarı 0. kg/m² ile aralık ayında kaydedilmiştir. Bölgenin ortalama sıcaklık ve yağış miktarları açısından dut ağacının yetişmesi için uygun olan koşullar mevcuttur ( Güven ve Başaran () Çanakkale yöresindeki karadutlarda SÇKM'yi %.0, ph'yı.0, TA %., C vitaminini.0 mg/0g olarak belirlemiştir. Ege Üniversitesi Ziraat akültesi Bahçe Bitkileri Bölümü bahçesinde bulunan karadut meyvesinde yapılan analizlerde SÇKM'nin %.0, toplam kuru maddenin %., askorbik asit miktarının. mg/0g, ph değerinin., sitrik asit cinsinden TA miktarının %. olduğu saptanmıştır. Karadut meyvesinin uzunluğu.0±0.0 cm, genişiliği ise.±0. cm, meyve sapı uzunluğu 0.±0.0 cm ve 0 meyve ağırlığı. g olarak bulunmuştur. enolojik özellikler için yapılan gözlemler sonucunda tomurcuk patlama döneminin 0 nisan, çiçeklerin görünme tarihinin nisan, meyve renginin değişim tarihinin 0 nisan ve meyve hasadının sonlanma tarihinin 0 ağustos olduğu belirlenmiştir (Lale, ). Aslan () Malatya, Elazığ, Erzincan ve Tunceli illerine bağlı bazı ilçelerinde ümit var dut tiplerini araştırdığı çalışmasında dut tipindeki meyve ağırlığının.. g ve SÇKM'nın %.. arasında değiştiğini belirlemiştir. Çam (000) Van'ın Gevaş yöresinde adet, Edremit yöresinde ise adet karadut üzerinde incelemeler yapmıştır. ph değeri.., şeker %..0, SÇKM.., nem oranı %, titrasyon asitliği 0.0. iken, ortalama meyve ağırlığı.. g olarak bulunmuştur. İspir ve Pazaryolu ilçelerinde yetiştirilen dutların seleksiyonu üzerinde yapılan çalışmada (Erdoğan, 00), tartılı derecelendirme sonunda 00 ve üzerinde puan alan sofralık, pekmezlik, kurutmalık ve meyve suyu üretimine uygun tip yetiştirmeye değer tipler olarak seçilmiştir. Meyve ağırlıklarının. g ile. g, SÇKM'nın %.0 ile %.0, meyve suyu randımanlarının %. ile %. arasında değiştiği belirlenmiştir. Uzun ve Bayır (00) Antalya'da yaptıkları çalışmada, karadutların meyve ağırlıklarının.. g, meyve eninin.. mm ve meyve uzunluğunun ise 0.. arasında olduğunu belirlemişlerdir. SÇKM %.., toplam asit (sitrik asit) %.., olgunluk indisi %.0. ve ph.. arasında bulunmuştur. Çalışmada toplam fenolik madde miktarı (mg GAE/0 g).., antiradikal aktivite (/EC0).0. olarak belirlenmiştir. Yaprak en, boy ve sap uzunlukları ölçülmüş ve sırasıyla.. cm,.. cm,.. cm olarak kaydedilmiştir. Yapraklardaki L değeri.. arasında, a değeri.0. arasında ve b değeri.. arasında değişmiştir. Tokat ekolojik koşullarında yetiştirilen karadutta meyve çapı, boyu ve ağırlığı sırasıyla.0. mm,.. mm ve.0. g arasında değişmiştir. ph.. g ve TA %.0. oranıyla diğer türlerden daha yüksek bulunmuştur. SÇKM %.. ve şıra oranı %. olarak belirlenmiştir. Karadut meyvelerinin tomurcuk kabarma tarihi 0 nisan, çiçeklerin görünme tarihi mayıs ve hasat periyodu haziran0 eylül olarak kaydedilmiştir (Güneş ve Çekiç, 00). Karadut ağaçlarında Hatay ilinde yapılan diğer bir çalışmada belirlenen faklı tipten olgunluk zamanlarına göre alınan meyvelerin hasat periyodu mayıs haziran arasında, meyvelerin ağırlıkları.. g arasında değişirken, meyve eni, boyu ve sap uzunluğu sırasıyla.. mm,.. mm ve.. mm şeklinde bildirilmiştir. SÇKM..0, ph.. ve TA arasında gözlenmiştir (Polat, 00). Giresun ili Şebinkarahisar ilçesinde yetiştirilen mahalli dut çeşitlerinin pomolojik özelliklerinin

3 Özkaya Erkaleli, Dalkılıç belirlendiği çalışmada adet ağaçtan meyve ve yaprak örnekleri alınarak incelenmiştir (İslam ve ark. 00). Meyve eni.0.0 cm, meyve boyu.0. cm, meyve sap boyu.. mm, meyve sap kalınlığı.. mm ve meyve ağırlığı ise.0. g olarak belirlenmiştir. Karadut çeşitlerinin SÇKM.., ph değeri..0, TA değeri %..0 arasında (malik asit) bulunmuştur. Yaprak eni mm, yaprak boyu mm, yaprak sapı uzunluğu 0 mm ve kalınlığı..0 m bulunmuştur. Adana ili merkez ve çevre ilçelerinde yetişen sofralık ve sanayiye uygun dut tipi içerisinden toplam adet dut tipi seçilmiştir. Bu tiplerden adedi mor dut, adedi beyaz dut ve adedi karaduttur (Burğut ve Türemiş, 00). Çoruh vadisinde yapılan çalışmada bölgede yetişen Morus alba türünün (Erdoğan ve Çakmakçı, 00) fenolojik özellikleri açısından erkek çiçeklerin tomurcuklarının patlama tarihi nisan, çiçeklenme tarihi mayıs iken dişi çiçeklerde ise tomurcukların patlama tarihi nisan, çiçeklenme tarihi mayıs olarak tespit edilmiştir. Hasat başlangıc tarihi haziran ile temmuz arasında, hasat bitim tarihi ise temmuz ile ağustos tarihi arasında olduğu ve çiçeklenmeden hasata kadar geçen gün sayısının 0 gün olduğu gözlenlemmiştir. Meyve ağırlığı.0. g, meyve çapı.. mm, meyve uzunluğu.. mm meyve sap uzunluğu.. mm, meyve sap kalınlığı.. mm ve tohum sayısı.. olarak bulunmuştur. Akbulut ve ark. (00)'nin yaptıkları çalışmada, Gaziantep, Konya ve Malatya illerindeki karadut çeşidinde SÇKM %., ph., toplam asitlik % 0., toplam şeker %. olarak bulunmuştur. Renk ölçümünde ise L.0, a 0. ve b 0. olarak kaydedilmiştir. Karadutun toplam fenolik madde. mg/0g, toplam antosiyanin ise.0 mg/0g ve askorbik asit miktarı. mg/0g değerlerine sahip oldukları görülmüştür. Ercisli ve Orhan (00) Anadolu'nun kuzeydoğusundan toplanan farklı türe ait karadut meyveleri incelenmiştir. Bu çalışmada yağ asidi analizleri yapılmış ve miristik asit, palmitik asit, stearik asit, oleik asit, linoleik asit, nonadekonik asit olmak üzere altı farklı yağ asidi belirlenmiş ve yüzde miktarı hesaplanmıştır. Bulunan yağ asitlerinin ortalama değerleri yüzde olarak sırasıyla.,.,.0,.0,., 0. olarak tespit edilmiştir. C vitamini ortalama değeri. mg/0ml, toplam fenolik madde miktarının ortalama değeri 00 mggae/0g ve antioksidan aktivitesinin ortalama değeri % olarak görülmüştür. Hindistan İpekböcekçiliği Gen Kaynağı Merkezi'nde yapılan çalışmada adet karadut, adet kırmızı dut, adet beyaz dut yıl boyunca incelenmiştir. Meyve ağırlığında, meyve en ve boyları arasında önemli farklılıklar gözlenmiştir (Jalikop ve ark., 00). Imran ve ark. (0) Pakistan'da yaptıkları çalışmada, M.alba, M.nigra, M.laevigata (siyah), M.laevigata (beyaz) olmak üzere dört tip dut incelenmişlerdir. Nem, kül, yağ oranları dört tipde de birbirine yakın bulunurken, M.nigra'nın lif içeriği diğer türlere göre yaklaşık kat daha fazla bulunmuştur. M.nigra'nın protein içeriği en düşük olarak tespit edilmiştir. Toplam kuru ağırlık ise en yüksek M.laevigata (siyah) en düşük ise,0 mg/0g M.nigra tespit edilmiştir. En yüksek TA değerine M.laevigata (siyah), en düşük değere ise M.laevigata (beyaz) sahiptir. M.nigra ise. sırada yer almaktadır. En yüksek şeker miktarı M.laevigata (beyaz) en düşük ise M.nigra'da tespit edilmiştir. Ünlüer (0), M.alba ve M.nigra yapraklarının aktiviteleri βkarotenlinoleik asit sistemine göre sırasıyla %.. ölçülmüştür. DPPH serbest radikal giderim aktivitesine göre %.. indirgeme gücü 0.0. (λ max 00nm) ve şelatlama kapasitesi %.0. olarak belirlenmiştir. Derişimin atması ile toplam antioksidan aktivitesi ve serbest radikal aktivitesininde arttığı görülmüştür. Iğdır, Tuzluca ve Kağızman ekolojik koşllarında yayılış gösteren karadutlarda hasat zamanlarının meyvenin SÇKM'si üzerine p=0.0 önemlilik düzeyinde etkisinin olduğu meyve eni, meyve boyu, meyve ağırlığı, ph ve TA üzerine etkisinin ise önemsiz olduğu belirlenmiştir. Iğdır'da karadut genotiplerinde meyvelerin daha iri olduğu tespit edilmiştir. Bu durum lokasyonlar arasındaki rakım farklılığı ile açıklanmaktadır (Pehluvan ve ark., 0). Van Gölü havzasında (Muradiye, Erciş, Adilcevaz, Ahlat, Gevaş, Tatvan) yetiştirilen dut türlerinin farklı olgınluk dönemlerindeki fiziksel ve kimyasal özelliklerinin tespit edilmiştir (Gündoğdu ve ark., 0). Olgunlaşma (hasat) döneminde meyve ağırlığı.00. g, meyve eni..0 mm, meyve boyu.. mm, SÇKM oranı %.0.0, ph.. ve TA %.0. arasında değiştiği belirlenmiştir. arklılık arz eden bulguların genetik faktörler, iklim faktörleri, topografik yapı ve kültürel uygulamalrın etkili olduğu düşünülmüştür. Gaziosmanpaşa Üniversitesi'nde yapılan çalışmada önemli özellikleriyle ön plana çıkan parmak dut türünün (M. laevigata) meyvelerinin ortalama ağırlığı. g, SÇKM %. ve TA %. olarak belirlenmiştir. Parmak dutun SÇKM miktarının beyaz, kırmızı ve karaduttan daha düşük olduğunu, meyve asitliğinin ise beyaz duttan daha fazla, ancak karaduttan daha az olduğunu belirlemiştir. Parmak dutlardaki toplam fenolik miktarı. g GAE/g TA ve antosiyanin miktarı. µg siyglk/g TA olarak belirlenmiştir. RAP ve TEAC yöntemleri ile yapılan antioksidan kapasitesi. ve. µmol TE/g TA şeklinde tespit edilmiştir. Meyveler olgunlaştıkça toplam fenolik, antosiyanin miktarı ve antioksidan kapasitesi hızla artmıştır (Polat, 0). Uşak ilindeki mevcut dut ağaçlarının ev, bahçe veya tarla kenarlarında tek ağaç oldukları kapama bir

4 Uşak İli Ulubey İlçesinde Yetişen Karadutların (Morus nigra L.) Morfolojik, enolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi bahçenin olmadığı bilinmektedir. Ayrıca ağaçlara kültürel işlemlerin aksatıldığı veya hiç yapılmadığı yapılan gözlemler ve görüşmeler ile belirlenmiştir. Çalışma bölgesindeki üreticilerin en büyük sıkıntısı ürettikleri ürünlerin düşük fiyat ile satılması ve buna bağlı olarak da kazançlarının düşük olmasıdır. Bu sebepten dolayı hemen hemen bütün üreticilerin yetişme koşulları bölgeye uygun olan satış fiyatı yüksek olan yeni bir ürün arayışı içinde oldu tespit edilmiştir. Bu düşünce ile karadut üzerinde araştırma yoluna gidilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Uşak ili Ulubey ilçesinde yetişen karadut genotiplerinin bazı morfolojik, fenolojik ve pomolojik özellikleri belirlenerek var olan genetik kaynakların ortaya çıkarılarak seleksiyon yapılmasıdır. Yöredeki üreticilerin karadut yetiştiriciliğine ilgisini çekerek kapama karadut bahçelerinin kurulması için temel bilgi oluşturulmaya çalışılmıştır. Ayrıca yapılan çalışmayla mevcut karadutların değerlendirme imkanlarının artması ile ilgili olarak firmaların dikkatinin çekilmesiyle yörede yeni iş imkanlarına olanak sağlayacağı düşünülmektedir. Bu çalışma, yöredeki bazı karadut genotiplerinin özelliklerinin ortaya çıkarılması konusunda yapılan ilk çalışma olması nedeniyle orijinaldir. MATERYAL ve YÖNTEM 00 yıllarında yapılan denemede kullanılan bitkisel materyal Uşak ili Ulubey ilçesinin değişik mevkilerinde bulunan karadut ağaçlarından elde edilmiştir. Bu kapsamda rakımı 00 m arasında değişen Kıranköyde adet, İnay köyünde adet, Omurca köyünde adet, Sülümenli köyünde adet, Kurudere köyünde adet, Çamlıbel köyünde adet, Çamdere köyünde adet, Karacaahmet köyünde adet, Dutluca köyünde adet ve Merkez'de adet olmak üzere adet karadut genotipi belirlenmiştir. Morfolojik Ölçümler Her bir ağacın farklı yerinden tekerrür olacak şekilde kumpas kullanılarak ölçümler yapılmıştır. 0 yılı ocak ayı içerisinde yaşlı ve yaşlı dal uzunlukları ve dal çapları, dallarda bulunan sürgün sayıları ve sürgünlerde boğumarası uzunlukları ağaçların üzerinde ölçülerek kayıt altına alınmıştır. Genotiplerde aşı yerinin bulunamaması ve genotiplerin bulundukları konum itibariyle gövde çevresi ölçümü yerden yaklaşık 0 cm yükseklikten şerit metre yardımıyla ölçülmüştür. Üreticilerle yapılan görüşmeler sonucunda ağaçların tahmini yaşları da kaydedilmiştir tarihinde her bir genotipin farklı yerinden yapraklar toplanarak ayrı ayrı buzdolabı torbaları içerisinde buzdolabında bekletilmişlerdir. Yaprak örneklerindeki yapılan tüm analizler tekerrur olacak şekilde Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat akültesi Bahçe Bitkileri Bölümü laboratuvarında yapılmıştır. Genotiplerden toplanan yaprakların en, boy ve yaprak sapı ölçümleri dijital kumpas ile yapılmıştır. Normalize edilmiş büyüme indisi (normalized difference vegetation index) ile ölçüm yapan Plantpen NDVI 00 (PSI, Photon System Instruments, spol. s.r.o., Drasov, Çek Cumhuriyeti) ölçüm cihazı ile yaprakların alt ve üst yüzeyinde klorofil ölçümleri ve dijital renk ölçümü cihazı (Hunter Lab D, Minolta, Tokyo, Japonya) ile renk ölçümleri yapılmıştır. Yaprakların yaş ağırlıkları hassas terazi ile tartılmıştır. Yaş ağırlığı belirlenen yapraklar numaralandırılıp etüvde saat bekletilen yapraklar yine hassas terazi ile tartılarak kuru ağırlıkları kaydedilmiştir. Yaprak yaş ağırlığının yaprak kuru ağırlığına bölünmesiyle % nem bulunmuştur. enolojik Gözlemler Karadut genotipleri 0 yılı ocak ayından itibaren hasat başlangıç tarihine kadar düzenli olarak ziyaret edilerek gözlemler yapılmıştır. Her bir genotipin tomurcuk kabarma zamanı, çiçeklenme zamanı ve hasat başlangıç zamanı yapılan gözlemler sonucunda tespit edilerek tarihleri kayıt altına alınmıştır. Pomolojik Ölçümler Yapılan analizler için genotiplerin olgunlaşan meyveleri tarihinde toplanmıştır. Meyveler her bir genotipin farklı yönündeki dallarından toplanıp ezilmemeleri için plastik kaplara yerleştirilmiştir. Meyve örnekleri tarihinde Ege Üniversitesi Ziraat akültesi Bahçe Bitkileri Bölümü laboratuvarına getirilmiştir. Meyvelerin en ve boy ölçümü dijital kumpas ile yaş ve kuru ağırlığı hassas terazi ile yapılmıştır. Renk ölçümü dijital renk ölçümü cihazı (Hunter Lab D, Minolta, Tokyo, Japonya) ile yapılmıştır. Meyvelerin titre edilebilir asitliğin saptanması için her bir genotipten tekerrür olacak şekilde adet karadut meyvesi kullanılmıştır. Meyvelerin ince bir tülbent içinde ezilmesiyle elde edilen karadut suyundan alınan ml örnekte fenol fitaleyn ayracı (indikatörü) yardımıyla 0. N NaOH ile ph=.'e (açık pembe renge) kadar titre edilmiş ve sonuçlar % sitrik asit cinsinden hesaplanmıştır (Joslyn 0). Titre edilebilir asitin hesaplanmasında kullanılan formül aşağıdaki gibidir: A(g/0ml)= (S x N x x E / C) x 0 Titre edilebilir asit miktarı analizi için elde edilen karadut meyve suyuyla aynı şekilde hazırlanan karadut meyve suyunda ph metre yardımıyla ph tayini yapılmıştır. El refraktometresi ile suda çözünebilir kuru madde miktarı Brix olarak ölçülmüştür. C vitamini (Laskorbik asit) miktarını belirlemek için g örnek Waring ticari parçalayıcı (Blender 0ES, ABD) ile ml oksalik asit (%0.) ilave edilerek parçalanarak filtre kağıdından süzülmüştür. Bu süzüntüden alınan örneklerde C

5 Özkaya Erkaleli, Dalkılıç vitamini miktarı,dikloroindofenol ile titrimetrik yöntem kullanılarak (Anonim, ) spektrofotometrede (Varian Bio 0, Avustralya) nm dalga boyunda ölçülmüş ve sonuçlar mg C vitamini/0 g yaş ağırlık olarak verilmiştir. Toplam fenol miktarının belirlenmesi için karadut meyve suyu örneğine ml metanol eklenmiştir. Bu karışım dakika parçalayıcı (IKA UltraTurrax T Basic, Almanya) ile orta hızda homojenize edildikten sonra saat C'de karanlıkta bekletilmiştir. Örnekler santrifüj edildikten sonra üst faz (supernatant) tüplere alınarak analiz edilinceye kadar 0 C'de muhafaza edilmiştir (Thaipong ve ark., 00). Toplam fenolik madde içeriği olinciocalteu kolorimetrik yöntemi modifiye edilerek spektrofotometre (Varian Bio 0, Avustralya) ile yapılmıştır (Swain ve Hillis ). Özütlenen (ekstrakte edilen) örneklerden 0 µl özüte 00 µl saf su, 0 µl olinciocalteu (:) çözeltisi eklenerek 00 saniye vortekste (Heidolph Reax Top, Almanya) karıştırılmıştır. dakika sonra 00 µl sodyum karbonat (NaCO, N) ilave edilerek 0 C'de karanlık koşullarda saat bekletilen çözeltilerin, spektrofotometrede nm dalga boyunda absorbansları okunmuştur. Bu yöntemde farklı konsantrasyonlarda (mg/l) hazırlanan standart gallik asit çözeltileri ile eğrileri (kurveleri) çizilerek sonuçlar hesaplanmıştır. Karadut suyunda bulunan toplam fenolik madde miktarı gallik asit eşdeğeri (GAE) mg/0 g olarak ifade edilmiştir. Antioksidan kapasitesinin belirlenmesinde erric Reducing Antioxidant Power (RAP) yöntemi kullanılmıştır. Örneklerden 0 µl özüte 0 RAP çalışma solüsyonu eklenerek 0 dakika 0 C'de k a r a n l ı k t a b e k l e t i l m i ş t i r. Ç ö z e l t i l e r i n spektrofotometrede nm dalga boyunda a b s o r b a n s l a r ı o k u n m u ş t u r. 0 0 µ m o l konsantrasyonları arasında hazırlanan standart trolox çözeltiler ile eğrileri çizilerek sonuçlar hesaplanmıştır. Karadut suyunda saptanan antioksidan aktivitesi değerleri µmol trolox eşdeğeri (TE) /g olarak verilmiştir (Benzie ve Strain, ). Verilerin Analizi Morfolojik özelliklerin belirlenmesi için elde edilen verilerin ortalama değerleri alınarak kaydedilmiştir. Pomolojik özelliklerin belirlenmesi için elde edilen veriler ise TARİST istatistik bilgisayar paket programında tesadüf parselleri deneme desenine göre analiz edilmiştir. Ortalamalar arasındaki farklılık LSD testi ile belirlenmiştir. Aynı zamanda yapılan analizler tartılı derecelendirme yöntemi ile puanlandırılmıştır. Tartılı Derecelendirme Yöntemi Çalışmadaki farklı karadut genotiplerine ait meyvelerin sofralık tüketim açısından pomolojik özellikleri yönünden en üstün olan genotiplerin belirlenmesi için elde edilen verilerin değerlendirilmesi için benzer çalışmalarda kullanılmış olan (Erdoğan, 00, Orhan, 00, Burgut, ve Türemiş, 00) ve Michelson ve ark. () tarafından önerilmiş olan bu çalışmaya göre değiştirilmiş TartılıDerecelendirme (WeightedRankit) yöntemi esas alınmıştır (Çizelge ). Değerlendirmeye esas alınan özelliklerden meyve renginde (chroma) sınıf değerleri minimum aralıklarda olan değerlere minimum puanlar verilmiştir. Çünkü bu değerlerin yüksek olması istenen bir özellik değildir. Buna karşın değerlendirmeye alınan meyve indeksi, meyve ağırlığı, SÇKM, TA gibi özelliklerde ise sınıf değerleri maksimum aralıklarda olan değerlere yer verilmiştir. Tartılı derecelendirmeye tabi tutulan tiplerin, toplam değer puanları; her özelliğin sınıf değer aralıklarına göre aldığı sınıf puanı ile oransal puanlarının çarpımı sonucu bulunduğundan, puanı en yüksek olanlar seçime esas olmaktadır. BULGULAR ve TARTIŞMA Karadut Genotiplerinin Morfolojik Özellikleri Genotiplerin yaşı ve gövde çevresi Sonuçlara göre genotiplerin yaşları ile çevreleri arasında genel anlamda doğru orantı olduğu tespit edilmiştir (Çizelge ). Genotiplerin tahmini yaşları ile, gövde çevreleri cm ile cm arasında değişmektedir. Dallara ait ölçümler Denemede bir yaşlı dalların ve iki yaşlı dalların dal çapı, dal uzunluğu, boğum sayısı ve boğumarası uzunluğunun ölçümleri yapılmıştır. Bir yaşlı dalların çapı mm, uzunluğu.00. mm, boğum sayısı adet, boğumarası uzunluğu..00 mm arasında kaydedilmiştir (Çizelge ). En yüksek dal çapı, uzunluğu ve boğum sayısı numaralı genotipte, boğumlararası uzunluk ise numaralı genotipte belirlenmiştir. İki yaşlı dalların dal çapı mm, dal uzunluğu..00 mm, boğum sayısı adet, boğum arası uzunluk..0 mm olarak kaydedilmiştir (Çizelge ). En yüksek dal çapı, dal uzunluğu ve boğum arası uzunluk numaralı genotipte, boğum sayısı açısından ise numaralı genotipin olduğu görülmektedir. Yaprak eni, uzunluğu ve sap uzunluğu ölçümleri Yaprak uzunluğu..00 mm arasında değişmektedir (Çizelge ). En yüksek yaprak uzunluğuna numaralı genotip sahipken, en kısa yaprak uzunluğuna numaralı genotip sahiptir. Denemedeki yaprakların eni ise.0.00 mm arasında değişmektedir. En geniş yaprağa numaralı genotip sahipken en dar yaprağa ise numaralı genotipin sahip olduğu görüldü. Yaprakların sap

6 Uşak İli Ulubey İlçesinde Yetişen Karadutların (Morus nigra L.) Morfolojik, enolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi uzunluğu ölçümleri ise.. mm arasında değişmektedir. En uzun yaprak sapı uzunluğu ve numaralı genotiplerde karşımıza çıkarken en kısa sap uzunluğu ise numaralı ağacın sahip olduğu görülmektedir (Çizelge ). Uzun ve Bayır (00)'da çalışmalarında karadut yapraklarının beyaz dut türünün yapraklarına göre daha kaba ve tüylü bir görünüme sahip olduğunu gözlemlemişlerdir. Koyuncu ve Vural (00)'ın ve Lale ()'nin de gözlemlerinde karadut ağaçlarının yaprakları sert, kalın, kaba ve pürüzlü olduğu yönündedir. Yaprak yaş ve kuru ağırlığı ile nemi Yaprakların yaş ağırlıkları.. g arasında değişmektedir (Çizelge ). saat etüvde bekletilerek ölçülen yaprakların kuru ağırlıkları ise 0.0. g arasında değişmektedir. Yaprakların yaş ağırlığı ve kuru ağırlığı en fazla olan ağaç numaralı genotip iken ağırlığı en düşük olan genotip numaralı genotiptir (Çizelge ). Yaprak nem oranı %.. arasındadır. Yaprak renk ölçümü Elde edilen verilere göre alt yapraktaki renk miktarının, üst yapraktaki renk miktarından fazla olduğu tespit edilmiştir (Çizelge ve ). Yaprak altı renk ölçümünde L değeri.. arasında, a değeri.00 ile. arasında ve b değeri.0.00, ayrıca chroma değeri..00 araında, hue değeri ise 0, ile 0. arasında değiştiği görülmektedir (Çizelge ). En yüksek değerlere L parametresinde numaralı genotip sahipken en yüksek a, b ve parametrelerinde numaralı genotip ve hue parametresinde ise numaralı genotip sahiptir. Yaprak üst renk ölçümünde L değeri.0. arasında, a değeri. ile. arasında ve b değeri.. arasında olduğu görülmektedir (Çizelge ). Ayrıca chroma değeri.0.0 arasında ve hue değeri ise 0. ile.0 arasında olduğu belirlenmiştir. En yüksek değerlere L parametresinde numaralı genotipin, a ve b parametrelerinde numaralı genotipin, chroma parametresinde numaralı genotipin ve hue parametresinde ise numaralı genotipin sahip olduğu görüştür. Uzun ve Bayır (00)'ın yaptıkları çalışmada L değeri.., a değeri.0 ile. ve b değeri.. arasında değişmekte olduğunu belirtmiştir. Bu çalışmada elde edilen veriler ile karşılaştırıldığında L değeri daha yüksek, a değeri ve b değerlerinin az farkla daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Renk skalasında a değerinin artması yeşil rengin arttığı anlamına gelmektedir. Buna göre çalışmada incelenen genotiplere ait yaprakların Uzun ve Bayır (00)'ın çalışmasındaki yapraklardan daha yeşil olduğu görülmüştür. Yaprak klorofili Yaprak üstündeki klorofil değerleri 0.0. arasında, yaprak altı değerleri ise arasında değişmektedir (Çizelge ). Yaprak üstünde ölçülen klorofili en yüksek olan genotip numara iken en düşük olan numaralı genotiptir. Yaprak altında ölçülen klorofil de en yüksek değere sahip olan numaralı genotip iken, en düşük olan genotip ise numaradır. Elde edilen rakamlar karşılaştırıldığında yaprak renginde karşılaşılan sonucun tam tersi olarak yaprak üstündeki klorofil yaprak altındaki klorofilden daha fazla olduğu görülmüştür. Karadut Genotiplerinin enolojik Özellikleri Denemede incelenen karadut genotipinde yapılan fenolojik gözlemler sonucu tomurcuk kabarma zamanı nisan, çiçeklenme zamanı mayıs ve hasat başlangıcı zamanının haziran temmuz arasında değişmiştir (Çizelge ). Üreticilerle yapılan görüşmelerde ve kendi gözlemlerimizde karadut genotiplerinin meyvelerinin diğer dut türlerine (beyaz ve mor) ait genotiplere göre daha geç olgunlaştıkları gözlemlenmiştir. 0 yılındaki bahar yağmurlarının geç ve uzun sürmesi tomurcuk kabarma zamanı, çiçeklenme zamanı ve hasat başlangıcı zamanında birkaç günlük gecikmenin yaşanmasına sebep olmuş olabilir. Polat (00)'ın Hatay ilinde yaptığı çalışmada meyve olgunluk zamanı mayıs haziran olarak bildirilmiştir. Lale ()'nin ve Güneş ve Çekiç (00)'in elde ettikleri veriler ile bu çalışmada elde edilen veriler paralellik göstermektedir. Çam (000)'ın çalışmasına göre ise gözlemlenen karadut genotiplerinin daha erkenci olduğu ifade edilebilir. Daha önceki çalışmalar ile yürütülen bu çalışmadaki tarihler arasındaki farklılıkların ekolojik faktörlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıca Erdoğan ve Çakmakçı (00)'nın beyaz dut ağaçlarında yaptıkları çalışmada elde ettikleri tarihler ile bu çalışmadaki karadut genotiplerinden elde edilen tarihler ile paralellik göstermektedir. Ancak karadut genotipleri beyaz dut genotiplerine göre daha geç olgunlaşmaktadır. Buradan yola çıkarak Ege ve Orta Anadolu Bölgesi'nde bulunan karadut genotiplerinin Van ve Yukarı Çoruh Vadisi'ne göre daha erkenci olduğu, Akdeniz Bölgesi'ne göre ise daha geçci olduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Karadut Genotiplerinin Pommolojik Özellikleri Meyve en ve boy ölçümleri Karadut genotiplerinden meyvelerin enleri.0. mm arasında, boyları ise.0. mm arasında değişmiştir (Çizelge ). Meyvelerin en ve boy ölçümlerinden elde edilen veriler incelendiğinde karadut genotipleri arasındaki farklılık P=0.0 seviyesinde istatistiki öneme sahip iken en/boy sonucu arasındaki farklılık istatistiki yönden önemli değildir. Eni en geniş olan meyve,,,, ve numaralı genotiplere, en dar olan ise ve numaralı genotiplere aittir. Meyve en ölçümünde, ve numaralı genotipler istatistiki olarak aynı

7 Özkaya Erkaleli, Dalkılıç gruptadır. En uzun meyve boyu, ve numaralı genotiplere, en kısa olan numaralı genotipe aittir. Meyve boy ölçümünde,, ve numaralı genotipler istatistiki olarak aynı gruptadır. En büyük meyvelere,, ve genotipleri, en küçük meyvelere, ve genotipleri sahiptir. Ege Üniversitesi'nde yapılan çalışmada karadut meyvesinin uzunluğu genişliğinden fazla, silindir şeklinde, iki ucu basık, kalın, etli yumuşak olduğu Lale ()'nin gözlemlemiş ve meyve uzunluğu.0±0. cm ve genişiliği.±0.0cm olarak tespit edilmiştir. İslam vd. (00)'nin çalışmasında ise meyve eni.0.0 mm, meyve boyu.0. mm olarak belirlenmiştir. Lale ()'nin ve İslam ve ark. (00)'nin meyvelerinin, bu çalışmadaki meyvelerden daha uzun olduğu tespit edilmiştir. Uzun ve Bayır (00)'ın Antalya ilinde karadut ağaçlarında yaptıkları çalışmada meyve eni.. mm, meyve boyu 0.. mm olarak bulunmuştur. Tokat ilinde yapılan karadut çalışmasında ise meyve eni.0. mm, meyve boyu.. mm olarak bulunmuştur (Güneş ve Çekiç, 00). Van Gölü havzasında yapılan diğer bir çalışmada ise meyve eni.. mm, meyve boyu ise.. mm olarak ölçülmüştür (Gündoğdu ve ark., 0). Polat (00)'ın yaptığı çalışmada ise meyve eni.. mm ve meyve boyu.. mm olarak bulunmuştur. Bu çalışmada elde edilen verilerle daha önceki çalışmalar karşılaştırıldığında karadut meyveleri Uzun ve Bayır (00)'ın ve Polat (00)'ın sonuçlarıyla birbirine yakın iken Güneş ve Çekiç (00)'in meyvelerinden az fark da olsa daha küçük, Gündoğdu ve ark. (0)'nin çalışmasındaki meyvelerden daha büyük olduğu saptanmıştır. Beyaz dutlar üzerine Çoruh Vadisi'nde yapılan çalışmada meyve eni.. mm, meyve boyu.. mm, meyve sapı kalınlığı.. mm ve meyve sapı uzunluğu.. mm olarak belirlenmiştir. Bu çalışmadan yola çıkılarak beyaz dutların daha uzun fakat daha ensiz meyvelere sahip iken, karadutların daha kısa ve enli meyvelere sahip oldukları söylenebilir. Meyve suyunun titre edilebilir asit miktarı, suda çözülebilir kuru madde miktarı ve ph Karadut genotiplerinin meyveleri titre edilebilir asit miktarı açısından değerlendirildiğinde..0 g/0ml arasında değişmektedir (Çizelge ). Titre edilebilir asit miktarı açısından en yüksek değere numaralı genotip, en düşük değere ise numaralı genotip sahiptir. Ayrıca,, numaralı genotipler aynı grupta iken,, numaralı genotipler aynı gruptadır. Çalışmadaki meyveler suda çözülebilen kuru madde miktarı açısından değerlendirildiğinde sonuçların.0.00 Brix arasında değiştiği, en yüksek değere numaralı genotipin, en düşük değere ise numaralı genotipin sahip olduğu görülmektedir ve,,,,,, numaralı genotipler aynı gruptadır. Meyvelerin ph değerleri ise.0. arasında değişmekte olup, en yüksek değere numaralı genotip sahip iken, en düşük değere ise ve numaralı genotipler sahiptir. ph değeri açısından,,,,, aynı grupta iken,,,, aynı gruptadır. Analizi yapılan üç kriterden elde edilen veriler genotipler arasında farklılık göstermekte ve bu farklılıklar P=0.0 seviyesinde istatistiki öneme sahiptir. İncelenen üç kriterde de numaralı genotip dikkat çekmektedir. numaralı genotipin meyve suyu titre edilebilir asit miktarı en düşük iken suda çözülebilir kuru madde miktarı ve ph değeri diğer genotiplere göre en yüksek değerlere sahiptir (Çizelge ). Çam (000)'ın Edremit ve Gevaş yörsinde yaptığı çalışmada ph değeri.., SÇKM değeri.. ve TA değeri 0.0. olarak bulmuştur. Yine Uzun ve Bayır (00)'ın yaptığı çalışmada elde edilen ph, SKÇM ve TA değerleri sırasıyla..,..,.. şeklinde verilmiştir. Bu üç çalışmaya göre çalışmada elde ettiğimiz SÇKM değerleri paralellik gösterirken TA değerleri Uzun ve Bayır (00)'ın değerleri ile uyumlu iken Çam (000)' ın yaptığı elde ettiği verilerden yüksektir. ph değerleri açısından bu çalışmanın sonuçları Çam (000)'ın çalışmasından daha düşük, Uzun ve Bayır (00)'ın çalışması ile uyumludur. yılında Lale'nin yaptığı çalışmada ise ph değeri., SÇKM değeri.0 bulunmuştur. Bu iki parametre açısından Lale ()'nin çalışması ile elde ettiğimiz veriler uyum göstermektedir. Aynı çalışmada TA değeri.'dir. Elde edilen veriler Tokat ilinde Güneş ve Çekiç (00)'in yaptıkları çalışma ile karşılaştırıldığında Lale ()'nin çalışmasındaki gibi ph değeri, TA değeri ve SÇKM değeri açısından uyumludur. Akbulut vd. (00)' nin çalışmalarındaki ph., SÇKM. olarak bulunan bu değerler bu çalışmada elde edilen değerlerin üzerinde olduğu görülmektedir. Van Gölü havzasında yapılan çalışmada (Gündoğdu vd., 0).0.0 arasında bulunan SÇKM ve 0.. olarak bulunan TA değerleri, çalışmadaki değerlerden daha düşük iken ph değeri.. arasında olup çalışma ile uyumlu sayılabilir. Polat (00)'ın çalışmasında SÇKM..0, ph.. ve TA arasında değişmiştir. Meyvecilikte genellikle erkenci çeşitlerde SÇKM oranlarının düşük olması beklenmektedir. Bu çalışma bölgesinden daha erkenci olan Polat (00)'ın ve Çam (000)'ın yaptığı çalışma bölgesinden elde ettikleri SÇKM değerlerinin yürütülen bu çalışmadan daha düşük olma sebebini açıklayabilir.

8 Uşak İli Ulubey İlçesinde Yetişen Karadutların (Morus nigra L.) Morfolojik, enolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Çizelge. Genotiplerin tahmini yaşı ve gövde çevresi Genotipler Köy Tahmini Gövde yaş (yıl) çevresi (cm) Çamlıbel Kurudere Sülümenli Kıranköy Kıranköy İnay İnay Avgan Merkez 0 Merkez Karacaahmet Dutluca 0 Çamdere Omurca Omurca Çizelge. Bir yaşlı dalların ölçümü Genotipler Dal çapı Dal uzunluğu (mm) (mm) 0.0 a. a Boğum sayısı (adet).000 a Boğumlar arası uzunluk (mm) bcd. bc.000abcd. 0.bcde. cde.000abcd. 0.0 abc. bcd.0 bcd ab.0 ab.0 ab. 0. ab. ab.00 abc. 0.0 cde.0cdef.0abcd. 0. cde. ef.00abcd f.000 cd cde.00 ef.0abcd.0 0. de.0 f.000 cd. 0. cde. def.000 cd bcde.00 def.000 cd bcde. ef.0 d. 0. cde. ef.00 d.00.** **.00..**...ö.d. LSD0.0 LSD0.0 e ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli

9 Özkaya Erkaleli, Dalkılıç Çizelge. İki yaşlı dalların ölçümleri Genotipler Dal çapı Dal uzunluğu (cm) (cm).0 a.00 a Boğum sayısı (adet).0 Boğumlar arası uzunluk (cm).00.0 a.abc abc. a abcd.0abc ab.abc abcd.abc bcd.0 bc d. c cd. bc abcd.000 bc d. bc bcd.00abc cd.00abc bcd.abc cd. ab.000..** **.0. 0.ö.d..ö.d. LSD0.0 LSD0.0 ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli Çizelge. Yaprak uzunluğu, eni, sapı boyu Genotipler Uzunluğu (mm).0 En (mm) Uzunluğu /En.0 ab.00abc Yaprak Sap Boy (mm)...00 a 0.0 bc bcd 0. bc cd.0 ab ab..0abc. d. a..00.abc. a... ab 0. c bcd.00abc..0.abc 0.abc ab 0. bc..0.bcd.0 a...abc.00abc ab ab.0abc..ö.d..*.**.ö.d. LSD LSD ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli c

10 Uşak İli Ulubey İlçesinde Yetişen Karadutların (Morus nigra L.) Morfolojik, enolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Çizelge. Yapraklarınyaş ve kuru ağırlığı, nemi Genotipler Yaş ağırlık Kuru ağırlık (g) Nem (%) (g). bc 0.bcd.. bc 0.bcd..0 bcd 0.0bcd.. bc 0.abc..0 a.0 a..0 cdef 0.bcd..0 bcde 0.bcd.. ef 0. cd.. def 0.bcd.. f 0. d.. cdef 0.0bcd.. def 0. cd..0 bcde 0.bcd..0bcdef 0.bcd.. b 0. ab..**.**.0ö.d. LSD LSD ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli Çizelge. Yaprak altı renk ölçümü Genotipler L a ö.d ö.d. b Chroma ö.d ö.d. LSD0.0 LSD0.0 ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli Hue ö.d

11 Özkaya Erkaleli, Dalkılıç Çizelge. Yaprak üstü renk ölçümü Genotipler L a LSD0.0 LSD0.0 b Chroma ö.d. 0.ö.d. 0.ö.d. Hue ö.d. 0.ö.d. ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli Meyve renk ölçümleri Karadut genotiplerinin olgunlaşmış meyvelerden elde edilen L parametresinin değerleri..0 arasında değişmekte ve en yüksek değere numaralı genotipin meyveleri sahipken, en düşük değere, numaralı genotiplerin meyvelerinin sahip olduğu görülmektedir (Çizelge ). Ayrıca ve numaralı genotipler istatistiki olarak aynı grupta iken,,,, istatistiki olarak aynı gruptadır. a paramatresinin değerleri ise..0 arasında olduğu görülmekte, en yüksek değere numaralı genotip sahip iken en düşük değere numaralı genotip sahiptir. ve numaralı genotipler istatistiki olarak aynı grupta olduğu görülür iken ve numaralı genotipler istatistiki olarak aynı gruptadır. b parametresi açısından ise değerler.. arasında değişmekte olup en yüksek değere numaralı genotipin, en düşük değere ise numaralı genotipin sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca,,, numaralı genotipler istatistiki olarak aynı grupta yer alır iken,, numaralı genotipler istatistiki olarak aynı gruptadır. Chroma parametresinin değerleri ise..0 arasında değişmekte ve en yüksek değere numaralı genotipin, en düşük değere ise numaralı genotipin meyveleri sahiptir.,, numaralı genotipler ise aynı grupta olduğu görülmektedir. Hue parametresi açısından ise değerler.0. arasında değişmekte ve en yüksek değere numaralı genotipin, en düşük değere ise numaralı genotipin meyvelerinin sahip olduğu görülmektedir. Aynı zamanda,,,,,, numaralı genotipler istatistiki olarak aynı grupta yer alır iken,, istatistiki olarak aynı grupta yer almaktadır (Çizelge ). Tespit edilen beş parametrede de elde edilen verilerin genotipler arasındaki farklılıklar P=0.0 seviyesinde istatistiki öneme sahiptir. Elde edilen verilere göre iki genotipin meyveleri dikkat çekmektedir. numaralı genotip dört (L, a, b ve chroma) parametrede de en yüksek değere sahiptir. numaralı genotipin meyveleridir, numaralı genotip dört (a, b, chroma ve hue) parametrede de en düşük değerlere sahip olduğu tespit edilmiştir. Akbulut ve ark. (00)'nin Gaziantep, Konya ve Malatya illerinde yaptıkları karadut çalışmasında renk ölçümünde L.0, a 0. ve b 0. olarak kaydedilmiştir. Kullanılan meyvelerin renk ölçümleri Akbulut ve ark. (00)'nin çalışmasında elde ettikleri değerlerden daha yüksek bulunmuştur. Meyve yaş ve kuru ağırlığı Meyvelerin yaş ağırlıkları incelendiğinde.. g arasında değiştiği görülmektedir (Çizelge ). En ağır meyve numaralı genotipde, en hafif meyve ise numaralı genotipdir. Ayrıca,, numaralı genotipler istatistiki olarak aynı grupta iken,, numaralı genotipler istatistiki olarak aynı gruptadır. Meyvelerin kuru ağırlıkları ise 0.0. g arasında değişmekte olup en hafif meyve ve numaralı genotiplerde iken en ağır meyvenin,,, numaralı genotiplerde olduğu tespit edilmiştir.,,,,,, ve numaralı genotiplerin istatistiki olarak aynı grupta olduğu görülmektedir. Meyve yaş ağırlıklarının ve kuru ağırlıklarının genotipler arasında farklılıklar mevcuttur (P=0.0) (Çizelge.). Yüzde nem değeri açısından ise genotipler arasında farklılıklar vardır, ancak bu farklılıklar

12 Uşak İli Ulubey İlçesinde Yetişen Karadutların (Morus nigra L.) Morfolojik, enolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi istatistiki açıdan önemli değildir. En ağır meyveler numaralı genotipe ait iken en hafif meyveler numaralı genotipe aittir (Çizelge ). Meyve ağırlığı Çam (000)'in karadut ağaçlarında yaptığı çalışmada.. g, Uzun ve Bayır (00)'ın çalışmasında.. g ve Aslan ()'ın çalışmasında.. g olarak bildirilmiştir. Bu tez çalışmasındaki meyveler Çam (000), Aslan (), Gündoğdu ve ark. (0) ve Erdoğan ve Çakmakçı (00)'nın yaptıkları çalışmalardaki meyvelerden daha ağırlık iken Uzun ve Bayır (00) ve Güneş ve Çekiç (00)'in çalışmasındaki meyveler ile paralel bulunmuştur. Meyve C vitamini analizi İncelenen genotipe ait karadut meyvelerinin C vitamini miktarları..00 mg/0ml arasında değişmektedir (Çizelge ). En yüksek C vitaminine numaralı genotipin meyveleri sahip iken en düşük C vitaminine numaralı genotipin meyvelerinin sahiptir. C vitamini miktarları açısından genotipler arasındaki farklılık istatistiki yönden önemli değildir. Lale ()'nin çalışmasında karadut meyvelerinde C vitamini miktarını. mg/0g, Güven ve Başaran ().0 g/0g ve Hulme () g/0g,. mg/0g olarak tespit eden Snapyan ve ark. ()'nin yanı sıra Ercişli ve Orhan (00) yaptıkları çalışmada C vitamini değerini. mg/0g olarak belirlemişlerdir. Daha önceki çalışmalar ile yürütülen çalışmadaki sonuçlardan elde edilen verilerin birbirine yakın olduğu görülmektedir. Meyvede toplam fenolik madde miktarı ve antioksidan aktivitesi Karadut meyvelerinin toplam fenolik madde miktarının..0 mggae/0g arasında değiştiği belirlenmiştir (Çizelge ). Toplam fenolik madde miktarı açısından en yüksek değere ve numaralı genotiplerin meyveleri sahip iken en düşük değere,,, ve numaralı genotipin meyvelerinin sahip olduğu görülmektedir. Ayrıca,,, ve numaralı genotiplerin istatistiki olarak aynı grupta olduğu belirlenmiştir. Antioksidan aktivitesi analizi sonucunda ise elde edilen değerler.0. µm TE/g arasında değişmiştir. numaralı genotipin meyvelerinin antioksidan aktivitesi en yüksek değere sahipken en düşük değere numaralı genotipin meyvelerinin sahip olduğu görülmektedir. Aynı zamanda,, ve numaralı genotipler istatistiki olarak aynı grupta iken,, ve numaralı genotipler istatistiki olarak aynı gruptadır (Çizelge ). Toplam fenolik madde analizi sonucunda genotipler arasındaki farklılıklar P=0.0 seviyesinde istatistiki öneme sahiptir. Antioksidan aktivitesi analizinden elde edilen veriler ise genotipler arasındaki farklılıklar P=0.0 seviyesinde istatistiki öneme sahiptir. Toplam fenolik madde miktarı Uzun ve Bayır (00) tarafından.. mggae/0g, Akbulut ve ark. (00) tarafından. mg/0g, Kafkas ve ark. (00) tarafından 0 0. mg GAE/0g ve Ercisli ve Orhan (00) tarafından ise 00 mg GAE/0g olarak belenmiştir. Bu verilerin bu çalışmada elde edilen değerlerden daha yüksek olduğu görülmüştür. Tartılı Derecelendirme Çalışmada kullanılan karadut genotiplerinin sofralık tüketimi açısından pomolojik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla meyveler üzerinde yapılan analizlerden elde edilen verilerde tartılı derecelendirme kullanılarak üstün genotip belirlenmiştir (Çizelge ). Meyve indeksi karakterinden,, ve numaralı genotipler 0 puan alarak en yüksek değeri almışlardır.,,,, ve numaralı genotipler ise 0 puan alarak en düşük değeri almışlardır. Elde edilen puanlara göre meyveleri büyük olmadığı düşünülmektedir. Meyve ağırlığı açısından,,,,, ve numaralı genotipler en yüksek puanı alırken, ve numaralı genotipler en düşük puan almışlardır. Genotiplerin çoğunlukla ağır meyvelere sahip oldukları sonucuna varılmıştır. Meyve rengi Chroma açısından 0 puan alan,,, ve numaralı genotipler en yüksek puanı alan grup iken, puan alan,, ve numaralı genotipler en düşük puanı alan gruptur. Meyve rengi Hue açısından ise en yüksek puanı alan ve numaralı genotipler iken en düşük puanı alanlar ise,,,,, ve numaralı genotiplerdir. SÇKM değerleri açısından, ve numaralı genotipler en yüksek puanı almıştır. Çalışmadaki genotiplerin puanlarına bakılırsa çoğu genotipin meyve suyunun SÇKM miktarlarının düşük olduğu görülmektedir. TA verilerinin puanlarına göre,,, ve numaralı genotipler düşük puan alanlar iken,,,, ve yüksek puan alan genotiplerdir. ph değerlerine göre numaralı genotipin en yüksek değere sahip olduğu böylece en az asidik meyve olduğu görülmektedir. TA değerlerinden elde edilen puanlar ile ph değerlerinden elde edilen puanlar karşılaştırıldığında birbiri ile zıt oldukları görülmektedir. Örneğin numaralı genotip TA açısından en yüksek puan alır iken ph açısından en düşük puan almıştır. C vitamini değerleri açısından ise alınan puanların genotipler arasında büyük farklılıkların olmadığı çoğu genotipin en yüksek puan ile en düşük puan arasında olduğu görülmektedir. Toplam fenolik madde miktarı ve antioksidan kapasitesi açısından elde edilen verilerin puanları ise birbiriyle örtüşmektedir. Genotiplerin çoğunluğunun iki karakterde de yüksek puanlara sahip oldukları görülmektedir. Tartılı derecelendirme metoduna göre genotiplerin her karakterden aldıkları puanların toplamları 0 puan arasında değişmektedir. Toplam puanlara göre en yüksek puanı alan numaralı genotip iken, en düşük puanı alan ise numaralı genotiptir. En üstün genotipin numaralı genotip olduğu sonucuna varılmıştır.

13 Özkaya Erkaleli, Dalkılıç Çizelge. Yaprak klorofil ölçümü Genotipler Üst yaprak ö.d. LSD0.0 LSD0.0 Alt yaprak ö.d. ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli Çizelge. Tomurcuk kabarma, çiçeklenme ve hasat başlangıç zamanları Genotipler Tomurcuk Çiçeklenme Hasat kabarma başlangıcı nisan nisan nisan nisan nisan nisan nisan nisan 0 nisan 0 nisan nisan nisan nisan nisan nisan mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs mayıs haziran haziran temmuz 0 haziran 0 haziran temmuz temmuz haziran 0 haziran 0 haziran temmuz haziran temmuz temmuz temmuz

14 Uşak İli Ulubey İlçesinde Yetişen Karadutların (Morus Nigra L.) Morfolojik, enolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Çizelge. Meyve eni, boyu, en/boy oranı Genotipler En (mm) Boy (mm) En/Boy LSD 0.0 LSD 0.0.a.0 bcd. bcd. cd.a.ab.a. d.a.0a.ab.abc.0 d.0a.ab.0**.. 0. cd. de. ef. efg.0ab.0 bc.a. fg.00a.a.abc 0. bcd.0 g.ab.ab.** ö.d. ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli Çizelge. Meyve suyu TA, SÇKM ve ph değerleri Genotipler TA (g/0ml) SÇKM ( Brix) ph LSD 0.0 LSD bc.ab.0 def. f.abc. cd. cde. ef.0ab.0 bc.0a.0 def. def.abc.abc.** de.0 d.0 b.00a.0 de. de.0 d.0 b. de.00 de.0 de.0 c.00 bc.0 e.00 de.0**.0. ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli. bc.0 cd.0 b.a. cd. cd.0 bc.0 b.0 d.0 cd. d.0 b. b.0 cd.0 cd.** 0. 0.

15 Özkaya Erkaleli, Dalkılıç Çizelge. Meyve renk ölçümü Genotipler L a b Chroma Hue.ab.ab.0ab.0ab.abc.0abc. cde. e.0 bcd. de. e.0 de.0a. bc. fghi. i.0 cd.0 defgh. efgh.0 ghi.0a. bc. ef. f. cd. def.0 def. ef.a. bc. fgh. h.0 cd.0 defg.0. fgh.0a.ab.0ab.0 c.ab.ab.ab.ab. bc. cde.0.0 cde. defg.abc. bcd. de.0 cde. efgh.. cde def.0 cde.00 efg.ab.abc.00 hi. ef.0 gh.0 bc. bcde.0 de. cdef. ghi.. cdef def.. cdef fgh.a.0 bc LSD 0.0 LSD 0.0.0**.0.0.**.0..**.0.0 de defg..**...0** ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli Çizelge. Meyve yaş ve kuru ağırlığı Genotipler Yaş ağırlık (g) Kuru ağırlık (g) LSD 0.0 LSD 0.0.abcd.00 fg. gh.0 fg. cdef.0 defg.0a.0 fg.abc.0abc.00abc.0 efg. h.0ab. bcde.0** a.00ab 0.0 b 0.ab 0.ab.0ab.0a.00ab.ab.a.0ab.0ab 0.0 b.a.0ab.** Nem (%) z ö.d. ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli. z: Arcsinüs transformasyonlu

16 Uşak İli Ulubey İlçesinde Yetişen Karadutların (Morus nigra L.) Morfolojik, enolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Çizelge. Meyve C vitamini, toplam fenolik madde ve antioksidan aktivitesi Genotipler C Vitamini Toplam enol Antioksidan (mg/0ml) (mggae/0g) Aktivitesi (µm TE/g) LSD 0.0 LSD ö.d.. c.0 bc.abc.00a.abc.ab.0a. c.abc.0a.ab.0abc.a.0abc.0a.*..0. bc.0 cd. bc 0.abc. cd.0 bc.00 d.a. cd.ab.ab. bc.ab.0 cd.ab.**.. ö.d.: Önemli değil, *: 0.0 önemli, **: 0.0 önemli Çizelge. Çalışmada kullanılan Uşak ili Ulubey ilçesindeki genotiplerin pomolojik Derecelendirme ye esas alınan özelliklerinden aldıkları puanlar ve toplam puanları Genotipler M.İndeksi M.Ağırlığı Chroma Hue SÇKM TA ph C Vitamini T.enol.Mad. Antioksidan Kapasitesi Toplam Puan SONUÇ Gerek Türkiye'de gerekse dünyada karadut konusunda yeterince çalışma yapılmamıştır. Bu doğrultuda Uşak ili Ulubey ilçesinde bulunan karadut genotiplerinin morfolojik, pomolojik ve fizyolojik özelliklerinin belirlenmesi ile ilk kez bu seleksiyon çalışmasının yürütülerek bölgedeki mevcut karadut genotipleri hakkında bilgi sahibi olunmuştur. Çalışma bölgesi ile ilgili elde edilen meteoroloji verileri sonucunda bölgenin karadut yetiştiriciliği için uygun olduğu ve önemli potansiyele sahip olduğu belirlenmiştir. Bu sebepten dolayı bölgede kapama dut bahçelerinin kurulmasının sağlanması, mevcut karadut genotiplerinden daha kaliteli meyve almak özellikleri yönünden Tartılı için kültürel işlemlerin üreticilere anlatılması ve üreticilere bu konuda öncü olunması gerekmektedir. Karadutun üreticilere alternatif ürün olarak tanıtılabileceği düşünülmektedir. Karadut genotiplerinin morfolojik, fenolojk ve pomolojik özelliklerin belirlenmesi amacıyla yapılan analizlerden elde edilen bazı sonuçlar önceki çalışmalardan farklılık göstermekte iken bazı sonuçlar paralellik göstermektedir. Ancak kullanılan karadut genotipi arasında istatistiksel açıdan bariz farklılıkların olmadığı görülmüştür. Bu durumun sebebinin ise çalışmada incelenen genotiplerin benzer çevre şartlarında bulundukları ve genotipik yönden birbirine yakın olması söylenebilir. Genotiplerin çoğaltılmasında vejatatif