Avrupa Birliği ve Türkiye de Organik Süt Üretimindeki Gelişmeler ve Fiyat Oluşumu: İzmir Örneği

Transkript

1 Tl IR K İY E V II T A R IM EK O N O M İS İ K O N G R E S İ ANTALYA Avrupa Birliği ve Türkiye de Organik Süt Üretimindeki Gelişmeler ve Fiyat Oluşumu: İzmir Örneği Nursel KOYUBENBE(,) Ayşe UZMAY<2) Mehmet CANDEMÎR(3) nursel.koyubcnbe@ege.edu.tr ayse.uzmay@ege.edu.tr mehmet candemir@ege edu.tr (3) E.Ü. Ödemiş Meslek Yüksekokulu (2) E.Ü.Z.F. Tanm Ekonomisi Bölümü Özet Gelişmiş ülkelerde, bitkisel ürünlerde olduğu gibi hayvansal ürünlerde de organik üretim süreci başlamış, günümüzde özellikle ABD, Kanada, Avusturya, Danimarka ve Almanya gibi ülkelerde organik hayvancılığa önemli ölçüde geçilmiştir. Türkiye de ise hayvancılık alanında organik üretim oldukça yenidir. Organik süt üretimi şu anda çok sınırlıdır, ancak bu konuyla ilgili çalışmalar devam etmektedir. Bu çalışmada Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye de organik süt üretimindeki gelişmeler incelenmiştir. Bu kapsam içerisinde çalışmanın ilk bölümünde AB, ikinci bölümde Türkiye de organik süt üretimi, fiyatları ve fiyat oluşumu incelenmiş, son bölümünde ise İzmir ilinde yapılan saha çalışmasına yer verilmiştir. İzm ir in Ödemiş, Tire, Bayındır, Bergama ve Kiraz ilçelerinde yapılan anketlerde oransal örnekleme yöntemiyle seçilmiş 80 süt sığırcılığı işletmesi ile görüşülmüştür. BÖylece A B de ve Türkiye deki mevcut durum ve üreticilerin eğilimleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. A nahtar K elim eler: Avrupa Birliği ve Türkiye, Organik süt, Fiyat oluşumu The Developments in the Organic M ilk Production and Pricing Policy in the EU and Turkey: Case of İzmir Abstract Organic produet approach in the both vegetable and animal produets has gained importance in the recent years. Especially, the organic cattle breeding ta kes place in United State of America, Kanada, Austria, Denmark, and Germany Recently, the organic cattle breding is also considered in Turkey. Organic milk production is limited in Turkey, however, the studies about the organic milk has continued. In this study, the developments about organic milk production in the EU and Turkey is examined. The fırst part of study ineludes the milk production and pricing policy of the EU and the second part of study is about the milk production and pricing policy in Turkey. The last part o f study ineludes the case study in İzmir. The intervievv method was applied to the milk producers of Ödemiş, Tire, Bayındır, Bergama and Kiraz districts of İzmir. From this districts 80 milk producers were interview ed Keywords: European Union and Turkey, Organic Milk, Pricing Policy 1. Giriş Günümüzde gelişmiş ülkelerde toplum bilincinin insan ve çevre sağlığına yoğunlaşması, doğal ürün kullanımına yönelmesi, organik üretimin önemini arttırmıştır. Organik hayvancılık, ekolojik denge yanında hayvan refahının da dikkate alındığı ve ürün miktarından çok, sağlık kriterlerinin öncelikli olduğu, ürün kalitesine yönelik bir üretim şeklidir (Şayan ve Polat, 2001). Yönetmelikte, organik hayvansal üretim: Sentetik olarak üretilen maddelerin direkt veya dolaylı olarak hayvansal üretimde kullanılmadığı veya kullanımı zorunlu ise minimum düzeyde kullanıldığı hayvansal üretim olarak tanımlanmaktadır (Anonim, 1994). Günümüzde özellikle.abd, Kanada, Avusturya, Danimarka ve Almanya gibi ülkelerde organik hayvancılığa önemli ölçüde geçilmiştir (Saner ve Engindeniz, 2001). Türkiye de hayvancılık alanında organik üretim oldukça yenidir ve daha çok arıcılıkta uygulanmaktadır. Organik süt üretimi ise şu anda çok sınırlı olmakla birlikte, konuyla ilgili çalışmalar devam etmektedir. Ülkemizin Ege, Marmara ve Akdeniz bölgeleri dışında birçok bölgesinde ekstansif tanm 757

2 TÜRKİYE VİL TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ yapılmaktadır. Bu bölgelerde yerli ırklar daha yaygındır ve bu hayvanlann beslenmesinde çayır ve meralara dayalı geleneksel yöntemler kullanılmaktadır. Bu nedenle Türkiye'de organik süt üretimi açısından önemli bir potansiyel olduğu söylenebilir (Kaymakçı ve Ark., 2006). Bu çalışmada AB'nde ve Türkiye'de organik süt üretimi ile ilgili gelişmeleri incelemek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışmanın kapsamını AB ve Türkiye'de konvansiyonel ve organik süt üretimi, konvansiyonel ve organik süt fiyatları ve fiyat oluşumu meydana getirmektedir. 2.Materyal ve Yöntem Çalışmanın AB kısmı için mevcut istatistiki verilerden, Türkiye kısmı içinse konuya ilişkin mevzuat çalışmaları, uygulanmaya başlanan ve uygulanması düşünülen projelerden, sınırlı miktardaki üretim ve fiyatlara ilişkin verilerden yararlanılmıştır. Ayrıca İzmir yöresinde konvansiyonel süt üreten işletmelerin organik süt üretimine bakış açılarının belirlenmesine çalışılmıştır. Bu amaçla İzmir ilinde toplam sütün %80 ini üreten; Ödemiş, Tire, Bayındır, Kiraz ve Bergama ilçelerindeki süt sığırcılığı işletmelerini kapsayan bir saha çalışması yapılmıştır. Bölgede oransal örnekleme yöntemiyle (Nevvbold, 1995) seçilen 80 işletmeyle görüşülmüştür. n Np(l-p) n = :Ömek hacmi, (N-1)oV + P(1-P) N :Havzada süt hayvancılığı yapan toplam işletme sayısı (4784) ctv :Varyans ( ) P :Süt hayvancılığı yapan yetiştirici oranı (Maksimum örnek hacmine ulaşabilmek için süt sığıcılığı yapan yetiştirici oranı 0.50 olarak alınmıştır.) Örnek hacmi 67 bulunmasına rağmen daha fazla kişiye ulaşmak amacıyla 80 üretici ile görüşülmüştür. Süt sığırcılığı işletmelerinden elde ANTALYA, edilen veriler analiz edilirken işletme gruplan arasında herhangi bir farklılık olup olmadığını ortaya koyabilmek için, öncelikle değişkenlerin normal dağılış gösterip göstermediği test edilmiş ve yapılan Kolmogorov Smimov testine göre (Özdamar, 1999), değişkenlerin normal dağılış göstermedikleri ortaya çıkmıştır. Bu nedenle gruplar arasında farklılık olup olmadığını ortaya koyabilmek üzere parametrik olmayan değişkenlerde uygulanan Kruskal Wallis analizinden (Miran, 2002) yararlanılmıştır. 3'AB dc Organik Süt Üretiminde Gelişmeler 3.1. AB dc Organik Süt Mevzuatı Avrupa Birliği ilk organik ürün yönetmeliğini 1991 yılında çıkarmıştır. 2092/91 sayılı Avrupa Birliği Yönetmeliği yalnızca bitkisel ürünler için hazırlanmıştır Haziran ayında Tarım Bakanlan ekolojik hayvansal üretimin hukuki çerçevesi konusunda da görüş birliğine varmışlar ve hayvansal üretimi de içine alan 1804/99 sayılı Organik Tanm Yönetmeliği ni çıkarmışlardır. Bu yönetmelik 24 Ağustos 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ünal, 2003 ve Anonim, 2006a) AJETde Konvansiyonel Süt ve Organik Süt Üretimi AB nde organik olarak yetiştirilen hayvansal ürünler Çizelge l de verilmiştir Görüldüğü gibi, AB de sütün yanında, sığır eti, koyun ve keçi eti, domuz eti ve tavuk eti de organik olarak üretilmektedir. Ancak organik süt, önemli bir farkla, ilk sırada yer almaktadır, Çizelge 1. AB'de Organik Yetiştirilen Hayvansal Ürünler ve Miktarı Organik Hayvansa! Ürünler Üretim Miktarı (Ton) Süt Sığır Eti Koyun ve Keçi Eti Domuz Eti Tavuk Eti Kaynak Scheeberger, Eder, Zollitsch, Omelko., Biomilch Richtlinıen Produktion-Stnıktur-Markt, Lnterdiszip- İmacro Projekt Ökonomik, Österreich,

3 T Ü R K İY E VII. T A R IM E K O N O M İS İ K O N G R E S İ A N T A L Y A, 2006 AB de 2004 yılında toplam 122,7 milyon ton süt üretilmiştir. Bunun önemli miktarını Almanya, Fransa ve İngiltere üretmektedir (BMVEL, 2005). AB'nin organik süt üretimi 2000 yılında toplam süt üretiminin % 1,5 i kadardır. Avusturya, Danimarka ve Almanya organik sütün % 70'nden fazlasını üretmektedir. AB içinde İngiltere ve Fransa önemli miktarda süt üretmekle birlikte konvansiyonel süt üretimi ile karşılaştırıldığında, organik üretim düşük kalmaktadır. Avusturya, ton ile AB içinde en yüksek organik süt üretimine sahiptir. Danimarka ton ile Avusturya'yı takip etmekte, Almanya ise üçüncü sırada yer almaktadır (Çizelge 2). Çizelge 2. AB nde Ülkelere Göre Organik Süt Üretimi ve Ülkeler Ülke Konvansiyonel Süt Miktarı İçindeki Payı Organik Süt Ülke Konv. Süt Mik. Üretimi (Ton) İçindeki Payı (%) Belçika Danimarka Almanya Finlandiya Fransa Yunanistan İngiltere İrlanda İtalya Luxemburg Hollanda Avusturya Portekiz İsveç İspanya Toplam Kaynak:Hamm. U., Gronefeld, F and Halpin, D., Analysıs of the European Market for Organic Food, Wales, United Kingdom, AB de Konvansiyonel Süt ve Organik Süt Fiyatları ve Fiyat Oluşumu AB'de organik süt fiyatları ülkelere göre çok farklılık göstermekle birlikte genelde konvansiyonel süt fiyatına ilave ödemeler yapılarak oluşmaktadır. Ancak fiyat, piyasaya göre (AB ülkeleri, mandıralar, ve ihracat imkanlarına göre) değişebilmektedir, örneğin Avusturya'da oluşan fiyatlarda kalite, kooperatif üyeliğindeki süre, organik sütün dağlık alandan elde edilip edilmemesi gibi faktörler etkili olurken, baz alınan fiyatlara yapılan ilave ödemeler aylık, çeyrek yıllık ya da yıllık olabilmektedir. Almanya da faaliyet gösteren Bioland Demeği nin 2006 yılı organik süt fiyat oluşum çizelgesi incelendiğinde; organik süt fiyatlarının konvansiyonel süt ( dan itibaren % 4.2 yağ ve % 3.4 protein oranına sahip) fiyatlarına mandıralar tarafından ilave ödemeler yapılarak belirlendiği dikkati çekmektedir. "Bakteri sayısı < , "Somatik hücre sayısı < ise 0.5-lct/kg "Bakteri sayısı < ise 2.5ct/kg ödeme yapılabilmektedir. Ayrıca teslim edilen süt yılda 150 OOOkg dan yüksek ise miktar ödemesi yapılmaktadır (Örneğin, kg/yıl için 0.73ct/kg). Son uygulamaya göre, istenen yağ oranının %3.7 den, %4.2 ye dönüştürülmesiyle her yüzdelik yağ artışında fiyata, kg başına 2.65ct eklenebilmektedir (Bioland, 2006). Almanya genelinde aym yağ ve protein oranına sahip konvansiyonel ve organik süt fiyatları karşılaştırıldığında döneminde ortalama 5.13cent/kg fark olduğu dikkati çekmektedir (Bioland, 2006). AB genel olarak incelendiğinde, organik süt üretici fiyatlarının ortalama 0.37Euro/kg iken konvansiyonel süt ile farkının %22 düzeyinde olduğu görülmektedir (Çizelge 3). Organik süt tüketici fiyatı, 1 04Euro/kg ile, konvansiyonel sütten %39 oranında daha yüksektir (Çizelge 3). İtalya ve İngiltere'de fiyatlar AB ortalamasının %20 üzerindedir. Bu iki ülke aynı zamanda ki büyük organik süt ithalatçısıdır. Bu durum bu ülkelerin organik sütteki düşük kendine yeterlilik oranıyla açıklanabilmektedir (Scheeberger and et al., 2004), AB'de organik süt tüketici fiyatının en yüksek olduğu ülke Portekiz, en düşük olduğu ülke İsveç'tir (Çizelge 3). Kuzey Avrupa ülkelerinde (İrlanda ve İngiltere hariç) süt ve süt ürünleri üretimi genel olarak daha düşüktür. Bu ülkeler daha çok organik süt ithalatçısı ülkelerdir. 759

4 TÜRKİYL VII, TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ Düşük tüketici fiyatlan ise organik süt ihraç eden ülkelerde (Avusturya, Danimarka. Almanya ve Hollanda) görülmektedir. AB'de pazarlanan organik sütün (990 OOOton) yansından fazlası Avusturya, Almanya ve Fransa'da tüketilmektedir. Toplam pazarlanan sütün % l ini organik süt oluşturmaktadır (Scheeberger and el al, 2004). Çizelge 3. AB'de Organik Süt Fiyatlan ve Konvansiyonel Süt Fiyatlan ile Farkı (%) Ülkeler Org Süt Üretici Fiyatı (Furo 100 Kiri Konv. Süt Üre Fiyatı Farkı ( % ) Org. Süt Tüketici Fiyatı (Euro/100 K«) Konv. Süt Tük Fiy Farkı ( % ) Avusturya Belçika Almanya Danimarka İspanya - - Finlandiya Fransa Yunanistan İrlanda İtalya Luxemburg Hollanda Portekiz İsveç İngiltere Ortalama Kaynak.Scheeberger, Eder, Zollitsch, Omelko., Biomilch Richtlinıen Produktıcm Struktur-Markt, Inlcrdiszip- linaercs Projelet ökonomik, Östeneich, Türkiye de Organik Süt Üretiminde Gelişmeler 4.1.Türkiye de Organik Hayvancılık Mevzuatı Türkiye de organik üretimle ilgili ilk yönetmelik Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Metotlarla Üretimi ne İlişkin Yönetmelik adı altında 1994 yılında çıkarılmıştır (Anonim, 1994). Daha sonra 2002 yılında yayınlanan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına lişkin Yönetmelik (Anonim, 2002), bir önceki yönetmeliği yürürlükten kaldırmıştır yılında çıkarılan Organik Tarım Kanunu, organik üretim ile ilgili cezai müeyyideleri kapsamaktadır (Anonim, ANTALYA U M 2004). Kanunun çıkmasından 6 ay sonra yayınlm ve kanunun uygulanmasına ilişirin hükümleri içeren Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişim Yönetmelik ise konuya ilişkin çıkarılan soc yönetmeliktir (Anonim, 2005a) Türkiye de Organik Hayvancılık Uygulımı ve Araştırma Projeleri Tanm ve Köyişleri Bakanlığı tarafındın 1997 den itibaren uygulanmakta olan Ekulojik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi" çerçevesinde yürütülen eğitim ve üretime destek faaliyetleri 2002 yılında Bakanlığın ana hizmet birimlerinin dahil edildiği, Türkiye Organik Tanm Araştırmaları Projesi adı altında bir Ulusal Pıojc'ye dönüştürülmüştür. Uygulanmakta olan bu proje çerçevesinde Bakanlık tarafından organik tarıma geçiş için pilot bölgeler belirlenmiş ve -Doğu Karadeniz ve civarından; Artvin, Gümüşhane, Bayburt ve Sivas, -Göller yöresi ve civanndan; İsparta, Karaman ve Konya ile, -Çanakkale ve Balıkesir illeri proje kapsamına alınmış, bu illerde yayım ve eğitim çalışmalar sürdürülmektedir (Aksoy ve Ark., 2005), yılları arasında uygulanacak bu projede bitkisel, hayvansal ve su ürünleri konusunda çalışma alanları belirlenmiş ve bununla ilgili görevli kuruluşlar saptanmıştır. Halen bu kuruluşlarda çoğu bölgesel öneme sahip ürünlerin yetiştirme tekniklerinin optimizasyonuna ve ku llanım ın a izin verilen girdilerin karşılaştırmalarının yapıldığı 20 nin üzerinde araştırma projeleri başlamış bulunmaktadır (Aksoy ve Ark., 2005). #Sadece organik hayvansal ürünlerle ilgili projeler ise, ilk olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı araştırma enstitülerinden Tarımsa! Araştırmalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) e sunulmuştur. Bu projeler; -Doğu Karadeniz Bölgesinde organik balık üretim olanakları, -Güneydoğu Anadolu Bölgesinde organik balık üretim olanakları, -Güney Marmara koşullarında organik koyun yetiştiriciliği ve kuzu besisi, 760

5 T Ü R K İY E VII. T A R IM EKO N O M İSİ KO N GRESİ A N T A L Y A Yerli sığır (Kilis ve Güney sarısı) yetiştiriciliği, -Organik arıcılık ile ilgilidir (Aksoy ve Ark., 2005). Resmi kurumlarda yürütülen projelerin yanı sıra Gümüşhane Kelkit te özel sektöre ait kapsamlı bir organik süt sığırcılığı üretimi projesi devam etmektedir. Türkiye de organik süt, şu anda sadece bu yörede kurulan organik süt sığırcılığı işletmesinde elde edilmektedir, işletmede 2006 yılı itibariyle 1100 dişi hayvan bulunmakta, bunların 390 adedi sağılmaktadır. Proje dahilinde 300 adet sözleşmeli üretici, işletme için çeşitli yem bitkileri üretmektedir. Yem bitkilerinin tohumlukları Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) den elde edilmekte, tohumluk maliyetinin %75 i Özel idare tarafından karşılanmaktadır. Tohumluklar organik üretime uygun şekilde üretilmek üzere TÎGEM e bir yıl önceden sipariş edilmektedir. İşletme, konvansiyonel üretimden organik üretime geçiş için gerekli olan süreyi 2005 yılı Haziran ayı içinde tamamlamış ve söz konusu tarihten itibaren organik süt üretmektedir. Üretilen sütün tamamı İzmir de faaliyet gösteren bir firma tarafından satm alınmakta ve kutulanarak piyasaya sürülmektedir. 4,3. Türkiye de Konvansiyonel Süt ve Organik Süt Üretimi Türkiye de toplam süt üretimi son 5 yılda 9.5 milyon tondan 11 milyon tona yükselmiştir ve toplam süt üretiminin yaklaşık %90 ını inek sütü oluşturmaktadır (Çizelge 4). Çizelge 4. Türkiye de Yıllar İtibariyle Konvansiyonel Süt ve Organik Süt Üretimi (Ton) Yıllar Toplam Süt Üretimi İnek Sütü Üretimi Organik Süt Üretimi Kaynak.Anonim., 2006b Tarihi: Erişim Anonim., 2005b. tanm/istatistikler/2005, Erişim Tarihi: Türkiye de 2005 yılı itibariyle üretilen inek sütü miktarı 10 milyon ton iken, organik süt üretimi (2005 yılının son 6 ayı için) tondur. Dolayısıyla organik süt üretimi toplam süt üretiminin %0.012 sini oluşturmaktadır. Ancak söz konusu işletmenin 2006 yılı üretiminin 3 looton olarak gerçekleşeceği tahmin edilmekte ve projenin devamında civar üreticilerin de üretime geçmesiyle birlikte yılda ton organik süt üretimi hedeflenmektedir Türkiye de Konvansiyonel Süt ve Organik Süt Fiyatları ve Fiyat Oluşumu Türkiye de konvansiyonel süt fiyatları üretici ve tüketici bazında Çizelge 5 te verilmiştir. Görüldüğü gibi fiyatlar 2004 yılına kadar birbirine paralel olarak düzenli bir şekilde artmaktadır. Ancak veri bulunamayan 2005 yılında tüketici fiyatlarının artmaya devam ettiği tahmin edilirken, hayvancılığa verilen desteklerin artmasıyla birlikte üretici fiyatlarında düşüşler meydana geldiği bilinmektedir. Çizelge 5. Yıllar İtibariyle Konvansiyonel Süt Üretici Fiyatları (TL/Kg) i uıar Üretici Fiyatları Tüketici Fiyatları Fiyatlar (%) Fiyatlar (%) Kaynak:İçöz, Y., Demir A., Çeliker, S. A., kalanlar, Ş., Gül, U Süt ve Süt Ürünleri Durum ve Tahmin: , T.E.A.E. Yayın No: 132, Ankara, s Türkiye de organik süt alış ve satış fiyatları resmi istatistiklerde yer almadığı için bu konuda üretici ve işleyici firmadan bilgi alınmaya çalışılmıştır. Üretici işletmeden elde edilen tek bilgi, satış fiyatının konvansiyonel süt fiyatından %30 daha yüksek olduğu yolundadır. İşleyici firma ise organik sütün raf fiyatının 2005 yılında 500ml için 1.3 YTL olduğunu açıklamıştır. 761

6 Tl IR K İY E VH TA RIM EKO N O M İSİ KO N GRESİ Türkiye de süt fiyatının oluşumuna bakıldığında, konvansiyonel çiğ süt piyasasının oiıgopson bir piyasa olduğu görülmektedir Dolayısıyla sınırlı sayıdaki alıcı firma fiyatı belirlemektedir Çok sayıdaki süt üreticilerinin ya da üretici örgütlerinin ise fiyat oluşumunda herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Nitekim, İzmir ilinde yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, mandıraların % 65 i modem fabrikaların fiyatlarından önemli düzeyde etkilendiklerini ve bu fiyatları baz aldıklarım belirtmişlerdir. Araştırmada; özellikle düşük kapasiteli mandıralarda, kalite kriterlerinin fiyat oluşumunda önem taşımadığı belirtilmekledir Bu mandıraların %51 i yağ ve %96 sı protein analizi yapmamaktadır, buna rağmen kalite kriterlerine göre süt alımı yapan mandıralardan daha yüksek fiyat uygulamaktadır (Uzmay ve Ark, 2005V O halde kalite kriterlerinin fiyata yansıdığım söylemek güçtür. Ancak AB mevzuatı kapsamında kalite kriterlerine uyum zorunluluğu gündeme geldiği için, kısa vadede fiyat oluşumu ile kalite kriterleri arasında doğrudan bir ilişki kurulması mümkün olabilecektir. Organik sütte ise tek bir üretici firma ve tek bir alıcı olduğu için fiyat iki firmanın yapmjş oldukları anlaşmaya göre belirlenmektedir. 5. İzmir İlinde Konvansiyonel Süt Sığırcılığı İşletmelerinin Organik Süt Üretimine İlişkin Bakış Açıları İzmir ili Ödemiş, Tire, Bayındır, Bergama ve Kiraz ilçelerinde yapılan saha çalışmasında 80 süt üreticisi ile görüşülmüştür. İşletmeler sağmal hayvan sayılarına göre 5 gruba ayrılmıştır (Çizelge 6). Çizelge 6. Sağmal Hayvan Sayılarına Göre İşletme Gruplan ve Örneğe Giren İşletme Sayılan İşletme Örneğe Giren Sağmal Sayısı Gruplan İşletme Sayısı 1Grup Grup Grup Grup Grup Toplam 80 ANTALYA Görüşülen işletmecilere ilişkin bilgiler Çizelge 7'de verilmiştir. Görüldüğü gibi. ışletmdo büyüdükçe işletmeci yaşı (P<0.1) ve tarımsal tecrübe (P<0 I) azalmaktadır Yanı süt sığırcılığında. büyıi işletmelerin daha genç ve dolayısıyla daha az tecrübeye sahip işletmeciler tarafından yönetildi^ söylenebilir. Ayrıca işletmeler büyüdükçe, işletmecilerin eğitim düzeyi yükselmektedir (P<0 I) Çizelge 7. Görüşülen işletmecilerin Yaşı, Eğitim Dinimi İşletme Gruplan Ailedeki Birey Sayılan vc Tnmul Tecrübeleri İşletmeci Yaşı İşi cinin Eğilimi (Yıl) Ailedeki Birey Sayısı Tınm Tecrübe*! (Yıl) 1.Grup Grup 41, *) 3 Grup Grup Grup Ortalama incelenen işletmelere ilişkin bilgilere bakıldığında (Çizelge 8), işletme başına düşen ortalama arazi miktarının dekar ve bunun içinde mülk arazinin payının ortalama %66 olduğu görülmektedir. İşletme başına düşen ortalama parsel sayısı ise 5.62 dir. İşletme gruplarına göre değerlendirildiğinde, toplam işletme arazisi ve bunun içindeki mülk arazisi miktarı mutlak olarak işletmeler büyüdükçe artmaktadır (P<0.1). Parsel sayısı ile işletme büyüklüğü arasında ise herhangi bir ilişki bulunamamıştır (P>0.1). Çizelge 8. İncelenen İşletmelerin İşletme Arazisi Mı klan, özmülk Oranı ve İşletme Başına Düşen Ortalama Parsel Sayış I İşletme Toplam İşletme Özmülk Parsel Gruplan Arazisi (Da) (%) Sayısı 1.Grup ,13 2.Grup Grup Grup Grup Ortalama

7 T Ü R K İY E VII. T A R IM EK O N O M İS İ K O N G R E S İ ANTALYA İncelenen işletmelerin organik süt üretimi konusundaki bilgi düzeylerine bakıldığında (Çizelge 9), işletmecilerin, %64*ünün organik süt üretiminden haberdar olduğu görülmektedir. İşletme gruplan itibariyle incelendiğinde haberdar olmayanların daha çok küçük işletmelerde olduğu gözlenmektedir (P<0.1). Çizelge 9. İncelenen İşletmelerin Organik Süt Üretimi Hakkmdaki Duyumları İşletme Haberi Olanlar Haberi Olmayanlar Gruplan Sayı (%> Sayı (%) l.grup Grup Grup Gnıp Grup Toplam Çizelge 10 dan, üreticilerin %20 sinin organik sütün anlamını tam olarak bildiği, %25 inin hiç bilmediği ve %55'inin ise eksik bildiği anlaşılmaktadır. Gruplara göre değerlendirildiğinde büyük işletmelerin konu üzerinde daha bilinçli olduğunu söylemek mümkündür (P<0.1). Çizelge 10. İncelenen İşletmelerin Organik Süt Üretimi Konusundaki Bilgi Düzeyleri İşletme Gruplar Hiç Bilmeyenler Eksik Bilenler Tam Bilenler i Sayı (%) Sayı (%) Sayı (%) 1.Grup Grup Grup Grup Grup Toplam Haber kaynaklan incelendiğinde, konuyu, işletmecilerin %39 unun kitle iletişim araçlarından, %25 inin diğer üreticilerden, %22 sinin kamu ya da özel sektörde çalışan teknik elemanlardan, %4 ünün ise dış ülkelerdeyken duydukları saptanmıştır. İşletmecilerin organik süt üretimi konusundaki eğilimlerine bakıldığında (Çizelge 11), her üç üreticiden birinin organik süt üretimini düşündüğü, ikisinin ise hiç düşünmediğini söylemek mümkündür. İşletme gruplarına göre değerlendirildiğinde işletmelerin büyüklüğü ile organik süt üretme eğilim arasında herhangi bir ilişki bulunamamıştır (P>0.1). Çizelge 11. İncelenen İşletmelerin Organik Süt Üretimi Konusundaki Eğilimleri İşletme Üretmem Üretirim Bilmiyorum Gruplan Sayı (%) Sayı (%) Sayı (%) 1 Grup Grup Grup Grup Grup Toplam İşletmecilere organik süt üretimine geçildiğinde, verimde bir değişiklik olup olmayacağı sorulmuş ve üreticilerin %95 i verimin azalacağını, %5'i ise verimin değişmeyeceğini düşündüklerini ifade etmişlerdir. Verimin azalabileceğim düşünen üreticiler, verimdeki azalmanın ortalama %37.89 olacağını, verimdeki bu azalışı karşılamak için razı olunacak fiyat, ortalama olarak 1.09 YTL şeklinde ifade edilmiştir (Çizelge 12). Gruplara göre bakıldığında organik süt fiyatı beklentisi, işletmeler büyüdükçe artmaktadır (P<0.1). Çizelge 12. İncelenen İşletmelerin Organik Süt İşletme Gruplan Üretiminde Oluşacak Verim Azalışı ve Bunu Karşılayacak Fiyat Hakkmdaki Düşünceleri Verimdeki Azalma Oram (%) Konv. Süt Fiyatı (YTL/Kg) Organik Süt Fiyatı (YTL/Kg)) 1.Grup Grup Grup Grup Grup Ortalama

8 TORKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA Ayrıca üreticilere yöneltilen organik süt üretiminin yaygınlaştırılması için ne yapılmalıdır sorusuna üreticilerin %36.2 si teknik bilgi, %24.1'i ise maddi destek verilmesi gerektiği şeklinde cevap vermiştir. 6. ö z e t vc Sonuç Buraya dek verilen bilgiler özetlenecek olursa, organik süt üretimi, toplam süt üretiminin AB'de % 1.5, Türkiye de % 0012 sini oluşturmaktadır. Organik süt ve konvansiyonel süt üretici fiyatları arasındaki fark AB'de %22 Türkiye de %30, organik süt ve konvansiyonel süt tüketici fiyatları arasındaki fark AB'de %39 oranındadır Yapılan saha çalışmasına göre, incelenen işletmelerin %64'ü organik süt üretiminden haberdar %20 si organik süt üretiminin ne olduğunu tam olarak bilmekle ve her üç üreticiden biri organik süt üretebileceğini ifade etmektedir. İşletmeciler, organik süt üretimine geçildiğinde verimin %37.89 oranında düşeceğini tahmin etmekte ve verimdeki bu düşüş karşısında süt fiyatının 1.09YTL/Kg olması gerektiğini düşünmektedir. Sonuç olarak Türkiye de mevcut durum itibariyle organik süt üretimi sınırlı olmakla birlikte, ülkemizin Ege, Marmara ve Akdeniz bölgeleri dışında kalan büyük bir kısmı, doğal hayvan yapısı ve geleneksel besleme şekliyle organik hayvancılık için önemli bir potansiyele sahip olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, pazar olanakları dikkate alındığında batı bölgelerinde de organik süt üretimi söz konusu olabilir. Nitekim yapılan saha çalışmasında üreticilerin organik süt üretimine sıcak baktıklarını söylemek mümkündür. Ancak üreticilerin, teknik bilgi ve maddi destek sağlanması gibi beklentileri bulunmaktadır. Kaynaklar Aksoy, U., Tüzel, Y,, Altındişli, A., Can, H.2., Onoğur, E., Anaç, D., Okur, B., Çiçekli, M., Şayan, Y., Kırkpınar, F., Kenanoğlu, Z., Çelik, S., Arın, L., Er, C., Özkan, C.( Özenç, D.B., Organik (=Ekolojik, Biyolojik) Tarım Uygulamaları, VI. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi, 3-7 Ocak, Ankara. Anonim, 1994 "Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Metotlarla Üretimi ne İlişkin Yönetmelik" Tarih ve Sayılı Resmi Gazete Anonim, 2002 "Organik Tarımın Esastan ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik Tarih ve Sayılı Resmi Gazete Anonim, 2004 Organik Tarım Kanunu" Tarih vc Sayılı Resmi Gazete Anonim, 2005a "Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik Tarih vc Sayılı Resmi Gazete Anonim., 2005b. gov.tr/uretirrv'organik tarim /istatistiklcr/2005. Erişim Tarihi: Anonim., 2006a. gov tr/haber detay.asp?baslik id=39&id=40, Erişim Tarihi Anonim., 2006b gov tr, Erişim Tarihi Bioland, Ökologischer Landbau, Bİd- Milcpreistrend, aktüelleş php, Erişim Tarihi: Bundesministrium fur Verbraucherschutz, Emaehnıng und Landwirfschaft (BMVEL), Agrarpolitischer Bericht der Bundesregierung 2005, Bonifatius GmbH, Berlin. Hamın, U., Gronefeld, F. und Halpin. D, Analysis o f the European Market for Organic Food, Wales, United Kingdom İçöz, Y., Demir A., Çeliker, S. A., kalanlar, Ş., Gül, IÇ 2005 Süt ve Süt Ürünleri Durum ve Tahmin: , T.E. A.E. Yayın No: 132, Ankara. Kaymakçı, M., Taşkın, T., Önenç, A., Organik Süt Üretimini Geliştirme Yollan, İzmir Birlik Dergisi, İzmir Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, Yıl:3, Sayı:9, Ağustos Miran, B., Temel İstatistik, Ege Üniversitesi Basımevi, ISBN: , İzmir Newbold, P., Statistics for Business and Economics. Prentice-Hall International, Ne w Jersey. Özdamar, K., Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi 1, Kaan Kitabevi, Yayın No:2, Eskişehir. Saner, G., Engindeniz, S., Hayvancılıkta Organik Üretime Geçiş Olanakları ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme, Türkiye 2. Ekolojik Tarım Sempozyumu, Kasım, Antalya Scheeberger, Eder., Zollitsch, Omelko., Biomilch Richtlinien-Produktion-Struktur-Markt, Interdıszip- linaeres Projekt Ökonomik, Österreich. 764

9 Tl IRKÎYE VII TA RIM EKO N O M İSİ KO N GRESİ A N TA LYA Şayan, Y., Polat M., Ekolojik Tarımda Hayvancılık, Türkiye 2. Ekolojik Tarım Sempozyumu, Kasım, Antalya Uzmay, A., Koyubenbc, N., Konca, Y., 2005, Preisstruktur fur Milch und Molkereiprodukte in der Türkei, 8. Symposium vom 03.bis 09 Oktober 2005, Verband deutsch-türkischer Agrar- Naturwissenschafller, Bundesforschungsans-talt ftir Landwirtschaft Ünal, S., Organik Hayvancılık ve Mevzuat Çalışmaları, II. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, Eylül, Konya. Yeşilbağ, D., Tarımsal ve Hayvansal Ürünlerde Modem Biyoteknoloji ve Organik Üretim, uludag.edu.tr/univder/pdf/vet/ (l-2-3)mak27.pdf Erişim Tarihi:

10 TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA Şayan, Y., Polat M., Ekolojik Tarımda Hayvancılık, Türkiye 2. Ekolojik Tanm Sempozyumu, Kasım, Antalya Uzmay, A., Koyubenbe, N., Konca, Y., 2005, Preisstruktur für Milch und Molkereiprodukte in der Türkei, 8. Symposium vom 03.bis 09.Oktober 2005, Verband deutsch-türki seher Agrar- Naturvvissensch afiler, Bundesforschungsans-talt fıir Landwirtschaft Ünal, S., Organik Hayvancılık ve Mevzuat Çalışmaları, II. Ulusal Hayvan Besleme Kongresi, Eylül, Konya. Yeşilbağ, D., Tarımsal ve Hayvansal Ürünlerde Modem Biyoteknoloji ve Organik Üretim, (l-2-3)mak27.pdf Erişim Tarihi: