TÜRKİYE DEKİ KÜLTÜR ENSTİTÜLERİNİN KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞUN GELİŞMESİ BAKIMINDAN ÖNEMİ: İTALYAN KÜLTÜR ENSTİTÜLERİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE DEKİ KÜLTÜR ENSTİTÜLERİNİN KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞUN GELİŞMESİ BAKIMINDAN ÖNEMİ: İTALYAN KÜLTÜR ENSTİTÜLERİ ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Serdar ÇAVUŞDERE EKİM-2010 ANKARA

2 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE DEKİ KÜLTÜR ENSTİTÜLERİNİN KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞUN GELİŞMESİ BAKIMINDAN ÖNEMİ: İTALYAN KÜLTÜR ENSTİTÜLERİ ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ Serdar ÇAVUŞDERE Tez Danışmanı Kültür ve Turizm Uzmanı Güngör ÖĞÜT EKİM-2010 ANKARA

3 KABUL VE ONAY SAYFASI Serdar ÇAVUŞDERE tarafından hazırlanan TÜRKİYE DEKİ KÜLTÜR ENSTİTÜLERİNİN KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞUN GELİŞMESİ BAKIMINDAN ÖNEMİ: İTALYAN KÜLTÜR ENSTİTÜLERİ ÖRNEĞİ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Güngör ÖĞÜT (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı Başkan : Üye : Üye : Üye : Üye : İmzası Tarih :.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

4 KÜLTÜR VE TURİZM UZMANLIK TEZİNİN ÇOĞALTILMASI VE YAYIMI İÇİN İZİN BELGESİ Tezi Hazırlayanın Adı Soyadı : Serdar ÇAVUŞDERE Tez Konusu : TÜRKİYE DEKİ KÜLTÜR ENSTİTÜLERİNİN KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞUN GELİŞMESİ BAKIMINDAN ÖNEMİ: İTALYAN KÜLTÜR ENSTİTÜLERİ ÖRNEĞİ. Tez Danışmanı : Güngör ÖĞÜT Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalışmamın, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve İhtisas Kütüphanesinde her türlü elektronik formatta arşivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum. / /2010 Serdar ÇAVUŞDERE

5 SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim../.../2010 Serdar ÇAVUŞDERE Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı

6 ÖNSÖZ Efsane odur ki insanlar, Tanrıya ulaşmak ve ona daha yakın olabilmek için, uyum içerisinde ve büyük bir istekle göğe yükselen bir kule inşa etmeye girişmişlerdir. Kule, çok geçmeden yükselmeye başlamış ve bunu gören Tanrı, kuleyi inşa eden her insana ayrı bir dil vermiş, onları dünyanın dört bir tarafına savurmuştur. İnsanlar birbirleriyle anlaşamadıkları için kulenin yapımı da durmuş ve dünya üzerinde çok sayıda ulus ve bu uluslara ait binlerce dil türemiştir. Yeryüzündeki ulusların ve onların konuşmakta olduğu binlerce dilin nasıl ortaya çıktığı ile ilgili olan ve Babil Kulesi olarak bilinen efsane için genelde inanış bu şekildedir. Ancak kutsal kitaplardan olan Tevrat ta da Kur an da da hikâye bu şekilde anlatılmamaktadır. Her iki kitapta da Allah a ulaşmak arzusu veya insanların kendilerini beğenmişlikleri söz konusu değildir. Tevrat ta doğrudan Babil Kulesi nin adı verilerek, Kur an da ise Hucurat suresinin 13. ayetinde olayın özüne gönderme yaparcasına kuleyi inşa eden insanların, bu geniş dünyada Âdemoğulları olarak yayılıp birbirleriyle irtibatı koparmaktan endişe ettiklerinden; çoluk, çocuk, torun, akraba hep birlikte aynı mekânda yaşamak için bu kuleyi inşa etmeye başladıklarından; ancak çeşitliliğe, farklılığa, çok renkliliğe önem veren, insanların birbirlerini tanımasını sağlamak için onları farklı millet ve kavimlere ayırdığından söz eden Tanrının bu teşebbüsün önüne geçmek için inşaat işçilerinin dillerini değiştirdiğinden; bundan dolayı birbirleriyle anlaşamayan insanların dünyaya yayılıp farklı milletler oluşturduğundan bahsedilmektedir. İster bir efsane ister Tanrının sözü isterse de bir insan ürünü hikâye olsun, insanlık tarihinde önemli bir yere sahip olan bu olgu veya inanışta bizlere verilmek istenen mesaj aslında çok açık ve nettir. İster Tanrının isterse de insanoğlunun bize vermek istediği mesaj, tek bir kültür içerisinde hapsolup kalmamak gerektiği, farklı coğrafyalarda farklı kültürlerin teşekkül etmesi yani önce ayrı olunması, öteki olunması sonra da duygudaşlık ve diyalog yoluyla kültürlerin yani insanların birbirlerini tanımaya başlaması gerektiğidir. i

7 Bu çalışmada ele alınan kültür enstitülerinin kültürlerarası diyaloğun sağlanması yolundaki faaliyetleri de yukarıda sözü edilen efsanede verilmek istenen asıl mesajdan kaynaklanan bir üründür. Başlangıçta kuruluş amaçları ne olursa olsun netice itıbarıyla kültürlerarası iletişimin sağlanmasında, karşılıklı saygı ve hoşgörü çerçevesinde farklı kültürlerin birbirlerini daha iyi tanıma ve anlamasında önemli bir rol oynayan kültür enstitüleri bu sayede insanoğlunun karşılaştığı sorunların çözümünde en önemli kurumsal vasıtalardan biri olma özelliğine sahiptirler. Serdar ÇAVUŞDERE Kasım, 2010 ii

8 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... i İÇİNDEKİLER iii GİRİŞ 2 BİRİNCİ BÖLÜM KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞA DAİR ÇERÇEVE 1.1 Kültürlerarası Diyalog Kavramı Çoğulculuk, Çokkültürlülük, Kültürel Çeşitlilik ve Kültürlerarası Diyalog Arasındaki İlişki Kültürlerarası Diyalog Koşulları Kültürlerarası Diyaloğun Önündeki Engeller Kültürlerarası Diyalog Politikaları ve Uygulamaları Kapsamında Resmî Kurumlar ve Sivil Toplum Örgütleri Kültürlerarası Diyaloğa Dair Politika Alanları ve Sektörler Kültür Enstitülerinin Kültürlerarası Diyalog Faaliyetlerindeki Rolü.. 24 İKİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE DEKİ KÜLTÜR ENSTİTÜLERİNİN KÜLTÜRLERARASI DİYALOG ALANLARINDAKİ FAALİYETLERİ 2.1. Eğitim Alanı Kültür ve Sanat Alanı Gençlik ve Spor Alanı Medya Alanı Bilim/Akademi Alanı Çok Yönlü Etkinliklere Dair Diğer Alanlar.44 iii

9 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRK-İTALYAN KÜLTÜR İLİŞKİLERİ VE TÜRKİYE DEKİ İTALYAN KÜLTÜR ENSTİTÜLERİNİN KÜLTÜRLERARASI DİYALOG ALANLARINDAKİ FAALİYETLERİ 3.1. Türkiye ile İtalya Arasındaki Kültür Anlaşması ve Kültürel İşbirliği Türkiye deki İtalyan Kültür Enstitülerinin Kuruluşu, İdari Yapısı ve Türk-İtalyan İlişkilerine Katkısı Türkiye deki İtalyan Kültür Enstitülerinin Kültürlerarası Diyalog Alanlarındaki Faaliyetleri Eğitim Alanı Kültür ve Sanat Alanı Gençlik ve Spor Alanı Çok Yönlü Etkinliklere Dair Diğer Alanlar.. 63 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER 4. SONUÇ VE ÖNERİLER. 67 KAYNAKÇA 72 ÖZET 78 SUMMARY.. 79 ÖZGEÇMİŞ. 80 iv

10 GİRİŞ Günümüzde toplumlar birbirleriyle ekonomik, siyasi, askerî, sosyal, kültürel, dinî vb. pek çok alanda sorunlar yaşamaktadır. Bu alanlarda yaşanan hiçbir sorun birbirinden bağımsız olmayıp aksine birbirini tetikler bir karaktere, özelliğe sahiptir. Örneğin iki toplum arasında kültürel alanda yaşanan bir iletişim bozukluğu, birbirlerini tanıma ve anlama noktasında yaşanan bir sıkıntı kısa zamanda iki ülke arasında siyasi, sosyal ve hatta bu iki toplum farklı medeniyetlere mensup ise dinî bir sorun olarak karşımıza çıkabilmektedir. Toplumlar, bu sorunların üstesinden gelebilmek için bu alanların her birinde çeşitli çözüm yöntemleri geliştirmişlerdir ve bu çaba halen sürmektedir. Farklı medeniyetlerden, farklı kültürlerden toplumlar barış ve huzur içinde bir arada yaşadığı ölçüde dünya insaoğlu için yaşanabilir bir mekân olabilir. Günümüzde farklı kültürlerin barış ve huzur içinde bir arada yaşayabilmelerinin yolu da birbirlerini tanımalarından, diyalog geliştirmelerinden geçmektedir. Bugün sayıları binlerle ifade edilen kültür enstitüleri hangi amaçla kurulmuş olursa olsun bu ihtiyaca cevap veren belli başlı kurumlar olarak önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Farklı toplumlar ve kültürler arasında kültür alışverişleri büyük ölçüde bu mekânlarda ve bu kültür enstitülerinin gerçekleştirdiği veya yer aldığı organizasyonlarda yaşanmaktadır. Bundan başka kültür enstitüleri, bulundukları ülkelerde gerçekleştirdikleri kültürel faaliyetler ölçüsünde kendi ülke kültürlerinin tanınmasını sağlamakta ve hem ikili kültürel ilişkilerin altyapısını hazırlamakta hem de kendi ülkelerinin dış politikasına farklı bir kapı aralamaktadırlar. Pek çok ülke tarafından muhtelif ülkelerde kurulan ve uluslararası boyutta faaliyet gösteren kültür enstitüleri, gerek külterel alanda yaşanan iletişim sorunlarını aşmak gerekse de kendi kültürünü dünyaya tanıtmak açısından atılan önemli bir adım olarak görülmektedir. Bu enstitülerin eğitim, kültür, sanat, edebiyat, spor, gençlik, bilim ve daha pek çok alandaki faaliyetleri zincirleme etkileri de düşünüldüğünde bir yandan kültürlerarası diyaloğun gelişmesine önemli katkılar sağlarken diğer taraftan da iki ülke arasındaki karşılıklı kültür alışverişini hızlandırmakta ve yaymaktadır. Bu 2

11 kültür alışverişi hem karşılıklı iki ülkeninin kültürlerinin etkileşim yoluyla zenginleşmesini sağlamakta hem de tek tek bu kültür enstitülerinin faaliyetleri farklı kültürlerin dünya çapında birbirleriyle iletişime geçmesine, birbirlerini tanıma, anlama ve anlamlandırma çabasına girmesine vesile olmaktadır. Türkiye deki İtalyan Kültür Enstitüleri esas alınarak bu tür kültür enstitülerinin kültürlerarası diyaloğun gelişmesi bakımından öneminin araştırılacğı bu tez ile bu enstitülerin işlevlerini yerine getirip getirmedikleri veya kültürel ilişkilere ne ölçüde fayda sağladıkları ortaya konmaya çalışılacaktır. Türkiye de başta İtalyan Kültür Enstitüleri olmak üzere British Council, Goethe İnstitut, Fransız Kültür Merkezleri ve İspanyol Cervantes Enstitülerinin çeşitli alanlardaki kültürel ve kültürlerarası diyalog faaliyetlerine yönelik önemli bilgilerin yer alacağı araştırmamızda Türkiye nin bu enstitülerden gerek yurt içinde gerekse de yurt dışında ne şekilde yararlanabileceği, Türkiye nin benzer örgütlenme modeliyle nasıl dünyaya açılabileceği ve dış politikada kültürel ağırlığını nasıl hissettirebileceği üzerinde durulacaktır. 3

12 BİRİNCİ BÖLÜM: KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞA DAİR ÇERÇEVE 1.1. KÜLTÜRLERARASI DİYALOG KAVRAMI Günümüzde farklı kültürler arasında çeşitli sebeplerden kaynaklanan pek çok sorun güncelliğini koruyarak devam etmektedir. Üstelik kültürel kaynaklı bu sorunlar sadece kültürel alanla sınırlı kalmamakta, etkisini güvenlikten ekonomiye ve sosyal hayata kadar pek çok alanda çok güçlü bir şekilde hissettirmektedir. Diğer taraftan kültürler arasında yaşanan bu sorunların sebeplerine dönüp bakıldığında kültürler arasındaki iletişim eksikliğinin bu sebeplerden birisini ve belki de en önemlisini teşkil ettiği görülmektedir. Bundan dolayı farklı kültürler arasındaki sorunların giderilmesine dair geliştirilen birtakım çözüm önerilerinin başında kültürlerarası diyalog kavramına önem verilmesi gelmektedir. Bu çalışmada diyalog, iki kişi arasında geçen konuşma veya iletişimden ziyade kültürlerarası iletişim teorilerinde sıklıkla kullanılan kişilerarası iletişim ve etkileşim bağlamında ele alınmaktadır. Diyalog, bireyler, gruplar veya daha geniş topluluklar arasındaki karşılıklı etkileşime dayanan iletişim anlamına gelmektedir ve uluslararası organizasyonlardan hükümetlere, sanat ve medya alanındaki kurum ve ağlara kadar çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Burada anahtar kelime etkileşimdir. Kültürlerarası diyalogda etkileşim içinde bulunulan karşı tarafa hoşgörü ve onun kültürel değerlerine saygı ve onu anlama çabası çok önemli bir yer turmaktadır. Özellikle 2000 li yılların başından itibaren kültürlerarası diyalog kavramına önem vermeye başlayan Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Birliği (AB) gibi uluslararası örgütler bu kavrama dair bazı tanımlamalar da getirmişlerdir yılında kültürlerarası diyaloğun kendisi Opatika Bildirisi nde 1 Avrupa Birliği nin kültürden sorumlu bakanları için bir tema haline gelirken, 2005 yılında Portekiz de 1 Erişim Tarihi:

13 Avrupa Birliği nin Kültür Bakanları tarafından kabul edilen Avrupa Konseyi nin Kültürlerarası Diyaloğu Geliştirilme Stratejisine İlişkin Faro Bildirisi nde kültürlerarası diyalog; Evrensel insan hakları temelinde bilinç, anlayış, uzlaşma ve hoşgörüyü ilerletmenin, çatışmaları önleme ve toplumun entegrasyonunu ve uyumunu sağlamanın bir vasıtası olarak tanımlanmıştır. 2 Avrupa Konseyi Dışişleri Bakanları tarafından 2008 yılında 118. Bakanlar Komitesi Oturumunda ugulamaya konulan Kültürlerarası Diyalog İçin Beyaz Kitap adlı çalışmada, kültürlerarası diyalog kavramı kısaca şu şekilde tanımlanmaktadır: Kültürlerarası diyalog, farklı etnik, kültürel, dinî ve dinsel geçmişleri ve mirasları olan bireylerle gruplar arasında, karşılıklı anlayış ve saygı temelinde görüşlerin açık ve saygılı bir şekilde değişiminden oluşan bir süreç olarak anlaşılmaktadır. 3 Avrupa Birliği nin 2008 yılını Avrupa Kültürlerarası Diyalog Yılı ilan ettiği kararında ise kültürlerarası diyalog için: Farklı kültürel geçmişlerden ve dünya görüşlerinden gelen bireylerin, grupların ve örgütlerin aralarındaki açık ve barışçıl bir değişim ve etkileşimi kapsayan süreçtir. Bu sürecin amaçları arasında, farklı perspektif ve uygulamalardan derin bir anlayış geliştirmek; katılımı arttırmak; özgürlük ve yeteneği seçilmiş yapmak; eşitliği beslemek ve yaratıcılık süreçlerini çoğaltmak. 4 ifadesi kullanılmıştır. 2 EN.pdf Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Avrupa Kültürlerarası Diyalog Yılı kararı için bkz.: Erişim Tarihi:

14 Kültürlerarası diyalog kavramının tanımı bu şekilde yapılmakla birlikte kültürlerarası diyalog, bir bireyin kendini ifade etme özgürlüğü ve yetisi yanında, başkalarının görüşlerini dinleme isteği ve kapasitesini de gerektirmektedir. Ayrıca kültürlerarası diyalog, kültürel olarak çeşitlilik gösteren toplumların siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik entegrasyonu ve uyumuna katkıda bulunmaktadır. Eşitliği, insan onurunu ve ortak hedef duygusunu beslemektedir. Çeşitli dünya görüşleri ve uygulamaları hakkında daha derin bir anlayış geliştirmeyi, işbirliği ve katılımı (ya da seçim yapma özgürlüğünü) artırmayı, kişisel gelişme ve dönüşmeyi sağlamayı, hoşgörü ve başkalarına karşı saygıyı ilerletmeyi hedeflemektedir. Kültürlerarası diyalog, insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğüne karşı tam saygıyı ilerletmek temel hedefi doğrultusunda pek çok amaca hizmet edebilir. Kültürlerarası diyalog, hiç kimseyi marjinalleşmiş ya da dışarıdan gelen olarak tanımlamayan, kapsayıcı toplumların asli bir özelliğidir. Kültürlerarası diyalog, güçlü bir aracılık ve uzlaşma aracıdır. Entegrasyon ve sosyal uyumu beslerken, bir yandan da kültürel fay hatlarını aşmak suretiyle eleştirel ve yapıcı bir etkileşim sağlayarak, sosyal bölünmüşlük ve güvensizlik hakkındaki gerçek kaygılara hitap eder. Seçme özgürlüğü, ifade özgürlüğü, eşitlik, hoşgörü ve insan onuruna karşılıklı saygı, bu bağlamda rehber ilkeler arasındadır. Başarılı bir kültürlerarası diyalog, -açık fikirlilik, diyaloğa girmekte ve başkalarının görüşlerini ifade etmesine izin vermekte isteklilik, çatışmaları barışçıl yollarla çözme kapasitesi ve başkalarının sağlam temele dayanan argümanlarının kabul edilmesi de dâhil olmak üzere- demokrasi kültüründen beslenen tutumlardan pek çoğunu gerektirmektedir. Kültürlerarası diyalog, demokratik istikrarın güçlendirilmesine, kamu hayatında ve siyasi söylemlerde ön yargı ve genellemelerle mücadeleye, çeşitli kültürel ve dinî topluluklar arasında koalisyon oluşturmayı kolaylaştırmaya katkıda bulunmak suretiyle -çatışma sonrası durumlar ve "donmuş çatışmalar" dâhil olmak üzere- çatışmaların önüne geçmeye ya da yeniden canlanmasını önlemeye yardımcı olur. 6

15 1.2. ÇOĞULCULUK, ÇOKKÜLTÜRLÜLÜK, KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK VE KÜLTÜRLERARASI DİYALOG ARASINDAKİ İLİŞKİ Kültürel çeşitlilik yeni bir olgu olmamakla birlikte kültürlerarası diyaloğun temellerinin atılmasında ve gelişiminde önemli bir yer tutmaktadır. Kültürlerarası diyaloğun sağlanabilmesi için öncelikle farklı kültürlerin kültürel çeşitliliğe ve çoğulculuğa saygı ile yaklaşması, birlikte yaşanacak bir ortama uyum sağlaması gerekmektedir. Bu bakımdan yüzyıllar boyunca politik çoğulculuk ve hoşgörü ilkelerine dayalı topluluklar, sosyal uyum açısından kabul edilemez riskler çıkartmaksızın çeşitliliklerle birlikte yaşamayı başarmışlardır. Geride bıraktığımız on yıllar boyunca kültürel çeşitlilik büyük bir hız kazanmıştır. Bunda hiç kuşkusuz küreselleşmenin büyük bir rolü vardır. Çünkü küreselleşme, en basit tabirle eşi benzeri olmayan bir ölçekte zaman ve mekânı daraltmıştır. Telekomünikasyon ve medyadaki devrimler -özellikle internet gibi yeni iletişim hizmetlerinin ortaya çıkmasıyla- ulusal kültürel sistemleri artan oranda geçirgen bir hale getirmiştir. Ulaşım ve turizmin gelişmesi, her zamankinden fazla sayıda insanı yüzyüze getirerek kültürlerarası diyalog için giderek artan fırsatlar yaratır hale gelmiştir. Bu durumda, çoğulculuk, hoşgörü ve geniş fikirlilik hiç olmadığı kadar önem kazanmaktadır. Kasım 2001 de UNESCO tarafından kabul edilen Evrensel Kültürel Çeşitlilik Deklarasyonu nda kültürel geleneklerin, etnik ve kültürel kimliklerin, dinî inançların, sanatsal, edebi ve sosyo-ekonomik fikir ve kavramların çeşitliliğinin ve dinamiklerinin gerçekten tanınması ve bunlara saygı gösterilmesi şeklinde tanımlanan kültürel çoğulculuk, 5 çeşitli kimliklere sahip şahısların ve grupların ahenkli etkileşiminin sosyal uyumu elde etmede elzem bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. 5 Erişim Tarihi:

16 Kültürel çeşitliliği geliştirmek ve söz konusu zenginliği korumak adına önemli faaliyetlerde bulunan UNESCO, bu çerçevede kültürel çeşitliliğe ilişkin kavramları tanımlamak ve uluslararası toplum tarafından kabul görecek bir sözleşme hazırlamak amacıyla yoğun bir çaba sarfetmiştir. UNESCO, bu çabaları neticesinde, 20 Ekim 2005 tarihli Kültürel İfade Çeşitliliğinin Korunması ve Tesisi Anlaşması başlıklı bir karar almıştır. Bu kararda kültürel çeşitlilik: Sadece insanlığın kültürel mirasının çeşitli yollarla yayılması değil aynı zamanda her çeşit teknolojik vasıtanın da kullanılarak sanatsal eser ve ürünün yayılması, dağıtılması ve insanların bunlardan yararlanması yoluyla kültürel ifade çeşitliliğinin arttırılması ve aktarılması 6 olarak tanımlanmıştır. Bir olgu olarak kültürel çeşitliliğe işaret eden çokkültürlülük ise çeşitli ülkelerde ve toplumlarda birbirinden biraz farklı anlamlar ifade etmektedir. İngilizce deki multiculturalism, çok genel ve tanımlayıcı bir anlamla bir tek devlet bağlamında yaşayan farklı kültürlerin ya da kültürel grupların varlığına işaret etmektedir. Başka ülkelerde ise bu terim, etnik ve kültürel farklılıkları dile getirmek üzere kullanılmaktadır. Fakat her iki anlamıyla da çokkültürlülük, farklı grupların asimilasyonuna ve toplumun homojenleştirilmesine karşı bir tutum ve politikayı ifade etmektedir. İlk kez 1971 yılında Kanada hükümeti tarafından ve bir siyaset biçimini ifade etmek üzere kullanılan çokkültürlülük veya çokkültürcülük, bugün uluslararası toplum tarafından temel değerleri üç ilke ile özetlenebilecek bir kavram olma niteliği kazanmıştır. Birinci ilke kültürel çeşitliliğin tanınması, ikinci ilke toplumsal eşitlik ve üçüncü ilke ise toplumsal bütünleşmedir. 7 Bununla birlikte, günümüz toplumlarının karşılaştığı ve üstesinden gelmekte büyük zorluklar yaşadığı sorunlar çoğulculuk, çokkültürlülük, hoşgörü ve geniş fikirliliğin farklı toplumların birbirlerini anlama ve birarada yaşama isteğini yeterli 6 Erişim Tarihi: Kadir Canatan, Avrupa Toplumlarında Çokkültürcülük. Sosyolojik Bir Yaklaşım, s

17 ölçüde karşılayamadığını da göstermektedir. Farklı kültürlerin birbirlerine karşı ön yargılarla hareket ettiği ve karşılıklı iletişim kurmak noktasında sorunlar yaşadığı bir dünyada kültürel çeşitliliği yönetmede etkin, planlı ve geniş oranda paylaşılan bir çabaya gereksinim duyulduğu anlaşılmaktadır. Yokluğunda dünyamızdaki herkesin özgürlük ve esenliğini korumanın çok zor olacağı kültürlerarası diyalog, bu hedefe ulaşmada temel bir araçtır. Günümüzde artık iyice anlaşılmıştır ki kültürel çeşitlilik veya çoğulculuk politikaları ister bir toplum içerisindeki farklı alt kültürleri olsun ister birbirinden tamamen ayrışan kültürleri olsun birbirlerinden emin olarak aynı dünyada yaşamaları konusunda yeteri kadar tatmin etmemektedir. Küreselleşen dünyada farklı kültürlerin birbirlerini tanımadan, birbirleriyle iletişim ve etkileşimde bulunmadan öylece kendi medeniyet dairelerinde varlıklarını sürdürmeleri çeşitli sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların başında da iletişim ve bilgi eksikliğinden kaynaklanan karşılıklı ön yargıların oluşturduğu güvenlik sorunu gelmektedir. İyi niyetlerle harekete geçirilmesine rağmen çok kültürlülük artık pek çok kişi tarafından, toplumsal parçalanmayı ve karşılıklı anlayışsızlığı besliyormuş ve sanki tek unsurdan oluşan aktörlermiş gibi algılanan azınlık toplulukları içerisindeki bireylerin -ve özellikle kadınların- haklarının aşındırılmasına katkıda bulunuyormuş gibi görülmektedir. Zaten gerek kültürel çeşitlilik gerekse de çok kültürlülük olsun hiçbiri herhangi bir devlet veya toplumda tek başına ve bir bütün olarak uygulanmamaktadır. Bu durumda kültürler arasında diyalog kurulmasının kültürel çeşitlilik ve çok kültürlülüğü tamamlayıcı ve gerekli olduğu, kültürlerarası diyalog kurulamaması ve mevcut politikalarla yola devam edilmesi durumunda birtakım risklerle karşılaşılacağı anlaşılmıştır. Diyalog kurulamamasının risklerinin üzerinde önemle durulması ve bu hususun iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Zira diyaloğa girmemek, başkaları hakkında klişe algılamalar geliştirmeyi daha kolay kılmakta ve karşılıklı şüphe, gerilim ve endişe ortamı oluşturmakta ve genel olarak hoşgörüsüzlük ile ayrımcılığı beslemektedir. Toplumlar içerisinde ve arasında diyaloğun bozulması, bazı 9

18 durumlarda aşırılığın ve gerçekte şiddetin ortaya çıkmasına ve bazılarının bu durumdan çıkar sağlamalarına müsait bir ortam yaratabilmektedir. Uluslararası düzey dâhil kültürlerarası diyalog, özellikle komşular arasında vazgeçilmez bir unsurdur. Çeşitliliğin hâkim olduğu bir ortama kapının kapatılması, yalnızca aldatıcı bir güvenlik sağlar. Dışlayıcı bir topluluğun belirgin şekilde güvence sağlayan rahatlıklarına geri çekilmek, boğucu bir konformizmin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Diyalog yokluğu herkesi, küreselleşmiş bir dünyada kişisel ve sosyal gelişme için gerekli olan yeni kültürel açılımların sağlayacağı faydalardan mahrum bırakmaktadır. Bölünmüş ve birbirini dışlayan topluluklar, sıklıkla bireysel özerkliğe ve insan haklarının ve temel hürriyetlerin engelsiz bir şekilde kullanımına düşman bir ortam da sağlamaktadır. Kültürel çeşitlilik ve çok kültürlülük politikalarının kültürlerarası diyalogla desteklenememesi durumunda ortaya çıkabilecek risklerden bahsetmekle birlikte kolay çözümlü hiç bir sorun olmadığını da eklemek gerekmektedir. Kültürlerarası diyalog bütün kötülüklerin çaresi ve bütün soruların yanıtı değildir; kapsamının sınırlı olabileceği teslim edilmelidir. Çoğu kez, haklı olarak, diyaloğu reddedenlerle diyalog kurmanın imkânsızlığına işaret edilmekle birlikte, bu durum açık ve demokratik toplumların daimi diyalog fırsatları sunma yükümlülüğünü ortadan kaldırmamaktadır. Diğer yandan, hâlihazırda diyaloğa hazır olan ancak "değerlerimizi" paylaşmayan -ya da tam olarak paylaşmayan- kişilerle diyalog, sonunda insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü değerlerinin önemi ve pratikte uygulaması hakkında pekâlâ bir uzlaşmaya varılabilecek uzun bir etkileşim sürecinin başlangıç noktası olabilir. Kültürlerarası diyalog özellikle bu bakımdan önemli bir role sahiptir. Böyle bir diyalog; etnik, dinî, dilsel ve kültürel ayrım hatlarının oluşumunu önlemeye olanak tanımaktadır. Kültürlerarası diyalog, birlikte ilerlememizi, farklı kimliklerimizi yapıcı ve demokratik bir biçimde ortak evrensel değerler temelinde ele almamızı sağlamaktadır. Kültürlerarası diyalog aynı zamanda günümüz için bir ihtiyaçtır. Çünkü giderek çeşitlenen ve daha az güvenli hale gelen bir dünyada, sosyal uyumu sağlamak ve çatışmaları önlemek üzere, etnik, dinî, dilsel ve ulusal 10

19 sınırları aşarak birbirimizle iletişim kurabilmemiz ancak kültürlerarası diyaloğa önem vermemizle mümkündür KÜLTÜRLERARASI DİYALOG KOŞULLARI Kültürler arasında diyalog sağlanabilmesi için bazı temel değerler üzerinde konsensusa varılmış olması gerekmektedir. Çünkü bu değerler aynı zamanda diyaloğun iletişim kanalları vazifesi görmektedir. İnsan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü, eşitlik, onur ve karşılıklı saygı, cinsiyet eşitliği gibi değerlere azami önem göstermek gerekmektedir. Kültürlerarası diyalog, yalnızca belirli ön koşullar karşılandığında gelişip serpilebilir. Kültürel çeşitliliğin demokratik bir şekilde yönetiminin pek çok yönden uyarlanması, demokratik vatandaşlık ve katılımın güçlendirilmesi, kültürlerarası bilgi birikiminin öğretilmesi ve öğrenilmesi, kültürlerarası diyalog için alanlar oluşturulması ve yaygınlaştırılması ile kültürlerarası diyaloğun uluslararası düzeye çıkarılması bu ön koşullar arasında sayılabilir. Tüm insanların eşit onuruna, insan haklarına, hukukun üstünlüğüne ve demokratik değerlere saygının yokuluğunda diyalogdan söz edilemeyeceği açıktır. Bu değerler ve özellikle ifade özgürlüğüne ve diğer temel özgürlüklere saygı, kültürlerin birbirleri üzerinde hâkimiyet kurmamasını güvence altına alır; dolayısıyla da diyaloğun kuvvet argümanından ziyade, argüman kuvvetiyle gerçekleştirilmesi önem kazanır. Avrupa Karşılaştırmalı Kültürel Araştırmalar Enstitüsü nün (ERICarts) Avrupa Komisyonu için hazırladığı Mart 2008 tarihli Çeşitliliği Paylaşma. Avrupa da Kültürlerarası Diyaloğa Ulusal Yaklaşımlar başlıklı raporunda 9 kültürlerarası diyaloğun ön şartlarından ya da yasal zeminlerinden olan temel insan 8 Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

20 hakları etnik, kültürel, dinî ve dilsel bağlılıkları ya da gelenekleri, bireylerin insan haklarından yararlanmalarını ya da topluma sorumlu bir şekilde katılımlarını önlemek üzere öne sürülemeyeceği şeklinde ele alınmıştır. Bu prensip, özellikle cinsiyet temelli ya da diğer ayrımcılık şekillerine maruz kalmama hakkı, çocukların ve gençlerin hak ve menfaatleri ile belirli bir dini ya da inancı uygulama ya da uygulamama özgürlüğü açısından geçerlidir. Aynı şekilde -gerçek ya da imgesel- bir baskın kültürün kuralları, ayrımcılık, nefret söylemleri ya da din, ırk, etnik köken veya başka bir kimliğe dayalı ayrımcılığı haklı çıkarmak üzere kullanılamaz. Ancak temel insan haklarından bireylerin veya toplulukların eşit düzeyde yararlandığı bir ortamda karşılıklı ve sağlıklı bir kültürlerarası diyalogdan söz edebiliriz. Aksi durum kültürlerarası diyalog olarak değil baskın kültürün kendi kültürel değerlerini karşı kültüre kabul ettirme çabası olarak yorumlanabilir. Demokrasi unsuru da kültürlerarası diyalog kurulmasında önemli bir yer tutar. Siyasi sistemin temeli olan demokraside, vatandaşlara yalnızca sosyal varlıklar, ulusun iyiliğine katkıda bulunanlar ya da yararlananlar olarak değil, ayrıca politik aktörler olarak da değer verilir. Bireylerin üyesi bulundukları toplumlarla kendilerini özdeşleştirmelerine yardımcı olması ile karar alımı ve iktidarın kullanımında meşruiyeti sağlaması sayesinde demokrasi gelişip serpilmektedir. Kendi başına engin bir demokratik standart olan eleştirel ve yapıcı diyalog, çoğulculuk, kapsayıcılık ve eşitlik gibi diğer demokratik prensipleri tanımak zorundadır. Diyaloğun demokratik kültürün ruhunu ve temel öğelerini kabul etmesi önemlidir. Bunlar, katılımcılar arasındaki karşılıklı saygı ve herkesin ortak bir nokta arama ve bulmaya hazır olmasıdır. Demokratik toplumlardaki hukukun üstünlüğüne dair temel standartlar, kültürlerarası diyaloğun gelişebileceği çerçevenin gerekli öğeleridir. Bunlar güçler ayrılığını, yasaların netliğini ve herkesin yasalar önünde eşitliğini güvence altına almaktadır. Bunlar, kamu makamlarının keyfi ve ayrımcı kararlar almasını önler ve hakları ihlal edilen bireylerin mahkemeler önünde haklarının iadesini arayabilmelerini sağlar. 12

21 Kültürlerarası diyalog, bir bireyin kendisini başkalarının perspektifinden gördüğü yansıtmacı bir bakış açısı gerektirmektedir. Kültürlerarası diyalog, insan olarak bireye saygı, (eşit değer statüsünün herkes tarafından benimsendiği) karşılıklı tanıma ve (ortaya çıkan bütün taleplerin herkesin paylaşabileceği kurallara tabi olduğu) tarafsız muamele ile nitelendirilen demokratik bir yapıyı gerektirmektedir. Bu durum kültürlerarası yaklaşımı, kendisinden önceki asimilasyon ve çok kültürlülük gibi modellerden daha net bir şekilde ayırmaktadır. Asimilasyonun tersine, kültürlerarası yaklaşım, eğer toplumsal gerilimlerden uzak durulacaksa, resmî makamların yalnızca çoğunluğun düşünce yapısını kabul etmekten ziyade, tarafsız olması gerektiği anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, kültürlerarası diyalog, çok kültürlülüğün tersine, ahlaki göreceliliğe yer bırakmayan ortak bir özü de savunmaktadır. Diğer iki modelin aksine kültürlerarası diyalog, hükümetlerin kendi başlarına çözemeyecekleri şekilde, günlük yaşamın sorunlarını karşılıklı tanımaya dayalı olarak çözmek konusunda sivil toplumun örgütlenme alanında oynadığı kilit rolü de önemli addetmektedir. Eşitlik ve karşılıklı saygı kültürlerarası diyaloğun önemli yapı taşlarındandır ve kültürlerarası diyaloğun gerçekleştirilmesinin önündeki engelleri ortadan kaldırmada hayati bir önem arzetmektedir. Eşitliğe doğru ilerlemenin olmadığı yerlerde, nedenlerinin kökü başka yerde yatsa bile, sosyal gerilimler ilk olarak kültürel alanda ortaya çıkar ve bizzat kültürel kimlikler küçük düşürmek üzere kullanılabilir KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞUN ÖNÜNDEKİ ENGELLER Kültürlerarası diyaloğun geliştirilmesinde gerçekten de aşılması çetin engeller bulunmaktadır. Bunlardan bazıları farklı dillerde iletişim kurmak zorunluluğundan kaynaklanmaktadır. Ancak bu engellerin büyük bir kısmı iktidar ve siyaset alanıyla ilgilidir. Özellikle dezavantajlı ve marjinalleşmiş gruplara ait insanlar üzerine yüklenen deneyimler olan ayrımcılık, yoksulluk ve sömürü, diyaloğun önündeki yapısal engellerdir. Dünyada pek çok toplumda "öteki"nden, "yabancılar dan ya da belirli dinî kimliklerden nefreti telkin eden gruplar ve siyasi örgütler bulunmaktadır. Irkçılık, yabancı düşmanlığı, hoşgörüsüzlük ve tüm diğer ayrımcılık şekilleri diyalog fikrini reddeder ve diyaloğu hakir gören bir yaklaşımı temsil eder. 13

22 Günümüzde kültürlerarası diyaloğun önündeki en büyük engellerden biri de yine bu diyalog eksikliğinden kaynaklanan ön yargıların beslediği dinî alanda kendisini göstermektedir. 20. yüzyılın son on yıllarında sözü edilmeye başlanan ve Samuel P. Huntington tarafından bir tez olarak ortaya atılan Medeniyetler Çatışması tezi 10, özellikle dinî saha referans kullanılarak kültürler ve medeniyetler arasındaki diyaloğun önüne büyük bir set çekilmesine yol açmaktadır. Ancak bu teze karşılık 2000 li yıllardan itibaren uluslararası toplumda yükselen karşı ses, 2005 yılında Medeniyetler İttifakı adıyla bir BM projesi olarak Türkiye ve İspanya hükümetlerinin öncülüğünde hayata geçirilmiştir. BM ye üye 100 den fazla ülke ve uluslararası kuruluştan oluşan Dostlar Grubu tarafından da desteklenen İttifak, kültür ve medeniyetler arasında hoşgörü, diyalog ve işbirliğini geliştirmeyi, ihtilaf, gerginlik ve çatışmaların çözümüne yardımcı olacak zemini hazırlamayı hedeflemektedir. 11 Dinler arasındaki diyaloğun desteklenmesinin aynı zamanda kültürler arasındaki diyaloğa da büyük katkı sağlayacağına inanan AB de bu alanda önemli faaliyetler de bulunmaktadır. Nitekim Avrupa Konseyi'nin gündemi ve dinî toplulukların kaygıları arasında belirgin örtüşmeler olduğu görülmektedir: İnsan hakları, demokratik vatandaşlık, değerlerin, barışın, diyaloğun, eğitimin ve dayanışmanın ilerletilmesi. Aynı zamanda dinlerarası diyalog yoluyla farklı kültürler arasında anlayışın artmasına katkıda bulunmanın, bizzat dinî toplulukların sorumluluğu olduğu konusunda Avrupa Konseyi nde güçlü bir konsensus oluşmuştur. 12 Diyalog açısından dinî toplulukların önemli rolü, söz konusu topluluklar ve resmî makamlar arasında bu alanda çaba gösterilmesi gerektiği anlamına gelmektedir. Avrupa Konseyi hâlihazırda, Parlamenter Meclis in çeşitli girişimleri ve 10 Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Raymond Weber, Avrupa Konseyi Ülkelerinde Kültür Politikaları, Türkiye de Kültür Politikaları, Haz. Evren Barın Egrik, İstanbul: İKSV 2006, s

23 2000 yılından bu yana dinî toplulukların temsilcilerini Avrupa Konseyi nin insan hakları gündemiyle tanıştırma amacıyla bir araya getiren İnsan Hakları Komiseri nin seminerleri aracılığıyla, bu amaca hizmet etmiştir. Avrupa Konseyi nin resmî görüşü devletin, çeşitli dinlerin, itikatların ve inançların yerine getirilmesinde tarafsız düzenleyici rolünü muhafaza etmesi gerekmesine rağmen, dinî gereklerin yerine getirilmesi çağdaş yaşamın bir parçasıdır ve dolayısıyla resmî makamların ilgisinin dışında olamaz ve olmamalıdır şeklindedir yılında gerçekleştirilen Volga Forumu Bildirisi, 13 Avrupa Konseyi nin dinî organizasyonlarla açık, şeffaf ve düzenli bir diyaloğa girmesi için çağrıda bulunurken, bu diyaloğun evrensel değerler ve prensiplerle desteklenmesi gerektiğini teslim etmektedir. Bu şekilde, her bir üye devletin dinî topluluklarla diyaloğa girdiği yuvarlak masa yaklaşımı yinelenebilir. Kültürlerarası diyaloğun dinî boyutları hakkındaki 2007 tarihli San Marino Bildirisi 14 dinlerin diyaloğu artırması ve geliştirmesi gerektiğini teyit etmektedir. Bu bildirinin kapsamı, kadın-erkek eşitliği de dâhil olmak üzere, insan haklarını ilerleterek bireysel insan onurunu korumak, sosyal uyumu güçlendirmek ve karşılıklı anlayış ve saygıyı beslemek yönündeki ortak tutku olarak tanımlanmaktadır. San Marino Bildirisi nde, mevcut dinî ve sivil toplum temsilcileri Avrupa Konseyi'nin bu alandaki ilgisini memnuniyetle karşılamışlar; Avrupa Konseyi'nin, bütün vatandaşların düşünce, vicdan ve din özgürlüklerini, hak ve görevlerini, devlet ve dinlerin kendi özerkliklerini savunurken, aynı zamanda çeşitli dinler karşısında tarafsız kalacağını teslim etmişlerdir. Söz konusu temsilciler, dinî gerekleri yerine getirmenin, ayrımcılık olmaksızın ve inanmayanların haklarına gerektiği şekilde saygı göstererek, sağlık ve eğitim gibi diğer alanlardaki kamu politikaları üzerindeki etkisini ele almak üzere uygun forumlara gereksinim olduğunu değerlendirmişlerdir. Dinî olmayan dünya görüşüne sahip insanlar, toplumun ahlaki temelleri üzerindeki tartışmalara dinî temsilcilerle birlikte katkıda bulunmak ve kültürlerarası diyalog için forumlarda yer almak konusunda eşit haklara sahiptir Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

24 Avrupa Birliği nin bu alandaki görüşlerinden biraz daha bahsetmek aslında diyaloğun dinî boyutunun diyaloğa bir engel değil aksine kültürler arasındaki iletişim ve anlayışa katkı sağlayan bir alan olduğunu görmemizi sağlayabilir. Avrupa Konseyi resmî makamlarla dinî topluluklar arasında teşvik edilmesi gereken diyaloğa ek olarak, dinî toplulukların kendi aralarında da diyaloğa gereksinimi olduğunu düşünmektedir (dinlerarası diyalog). Avrupa Konseyi, doğrudan kendi görev alanı içinde olmayan dinlerarası diyaloğu, sıklıkla kültürlerarası diyaloğun bir parçası olarak kabul etmiş ve insan haklarını, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü çok kültürlü bir Avrupa içerisinde etkin bir şekilde artırma yönünde dinî toplulukları teşvik etmiştir. Nitekim dinlerarası diyalog, sosyal sorunların çözümlerine ilişkin olarak toplum içerisinde daha güçlü bir uzlaşma olmasına da katkıda bulunabilmektedir. Ayrıca, resmî makamların hiç değilse ulusal kanunlar altında tanınmaya çalışan dinler ve inançların yetkilendirilmiş temsilcileriyle iletişim kurmasını sağlamak üzere, Avrupa Konseyi, dinî topluluklar ve felsefi inançlar içerisinde diyaloğa (dinleriçi ve inançlariçi diyalog) olan gereksinimi de sıklıkla vurgulamaktadır KÜLTÜRLERARASI DİYALOG POLİTİKALARI VE UYGULAMALARI KAPSAMINDA RESMÎ KURUMLAR VE SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ Bütün dünyada teknolojinin ilerlemesiyle birlikte iletişim olanaklarını artmış, insanların serbest dolaşımı daha kolay hale gelmiş, göçler vasıtasıyla toplumlar birbirlerine karışmaya başlamış ve öteden beri çokkültürlü toplumlarda demokrasinin sağlam bir şekilde yerleşmesiyle çeşitli etnik ve kültürel grup veya toplumlar önemli haklar elde etmişlerdir. Ancak bu durum, başta güvenlik olmak üzere çeşitli ekonomik, sosyal ve kültürel sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu durum karşısında başta Birleşmiş Milletler olmak üzere sorunlarla doğrudan yüzyüze kalan Avrupa Birliği gibi çeşitli uluslararası örgütler ve sivil toplum kuruluşları, sorunların çözümünde kültürlerarası diyaloğun geliştirilmesine büyük önem vermişler ve bu konuda çeşitli uygulamaları sahneye koymuşlardır. 16

25 Çalışmanın bu bölümünde bu kurum, kuruluş ve örgütlerden ve bunların kültürlerarası diyalog kapsamında geliştirdikleri projelerden kısaca söz edilecektir. Birleşmiş Milletlerin Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu olan UNESCO, merkezi Paris te olup 1945 yılında kurulmuştur. 190 üyeye sahip olan UNESCO, üye ülkeleri arasında, eğitim, bilim ve kültür alanlarında işbirliğini geliştirmeyi, fikir alışverişini tesis etmeyi ve ilgili konularda standart belirlenmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Kültürlerarası diyalog, çokkültürlülük ve kültürel çeşitlilik konularında son derece hassas olan UNESCO, bu kavram ve ilkelerin bütün toplumlarca kabulü ve bunların gereğinin yerine getirilmesinin dünya barışı ve birliği için son derece önemli olduğuna inanmaktadır. UNESCO, bu amaçla çeşitli projeler geliştirmiş, üye ülkelerin projelerine katkıda bulunmuş ve bünyesinde bu konuda ilkelerin belirlendiği çok önemli evrensel nitelikte kararlar almıştır. 2 Kasım 2001 tarihli Kültürel Çeşitlilik Evrensel Bildirisi, 20 Ekim 2005 tarihli Kültürel İfade Çeşitliliğinin Korunması ve Tesisi Anlaşması bu kararlardan sadece birkaçıdır. Kültürlerarası diyalog ve bu kapsamda düşünülen Medeniyetler İttifakı gibi konularda önemli toplantı, konferans, sempozyum ve seminerlere ev sahipliği yapan UNESCO, Kafkasya Medeniyetleri Arasında Diyalog, Orta Asya da Kültürlerarası Diyalog, İpek Yolları Projesi, Akdeniz Programı, Barış ve Sürdürülebilir Kalkınma İçin Kültürlerarası ve Dinlerarası Diyalog, Mahallede Kültür gibi daha pek çok projenin yürütülmesini de üstlenmiştir. 15 Avrupa Konseyi nin kültürlerarası diyalog kapsamındaki çalışmaları üzerinde önemle durulması gereken bir konudur. Kültürlerarası dilayog çalışmalarına çok erken tarihlerden itibaren başlayan Avrupa Konseyi, Bakanlar düzeyinde çok sayıda toplantı düzenleyip uzman raporları hazırlayan bir kurumdur. Kurumun bu konuda attığı en önemli adımlar şu şekilde sıralanabilir: 7 Aralık 2000 tarihinde Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Toplantısı nda yayımlanan Kültürel Çeşitlilik Bildirisi, kültürlerarası diyaloğun Avrupa Birliği nin kültürden sorumlu Bakanları 15 UNESCO nun kültürlerarası ve dinlerarası diyalog proje, toplantı ve kararları için bkz.: URL_ID=34603&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html Erişim Tarihi:

26 için bir tema haline gelen 22 Ekim 2003 tarihli Kültürlerarası Diyalog ve Çatışmanın Önlenmesi Bildirisi, hemen aynı yıl Atina da kültürlerarası eğitimin ele alındığı Kasım 2003 tarihli Avrupa Birliği Eğitim Bakanları Yeni Avrupa Bağlamında Kültürlerarası Eğitim Bildirisi, gençlikten sorumlu Bakanların 2005 yılında Budapeşte de insan hakları eğitimi, küresel dayanışma, çatışmaların önlenmesi ve dinlerarası işbirliğini ele aldıkları Bakanlar Komitesi Toplantısı, toplumların uyumunun güvence altına alınmasını, kültürel çeşitliliği yönetmek ve ilerletmek için stratejiler geliştirilmesini ve dinî boyut dahil olmak üzere kültürlerarası diyaloğun teşvik edilmesini öneren Mayıs 2005 tarihli Devlet ve Hükümet Başkanları Üçüncü Zirvesi nde kabul edilen Eylem Planı ve Avrupa Kültür Anlaşması nın ellinci yılında evrensel insan hakları temelinde diğerine karşı saygı, hoşgörü, uzlaşma, anlama ve farkındalığın yaratılması, çatışmaların önlenmesi ve entegre ve uyumlu bir toplumun inşası için kültürlerarası diyaloğun teşvik edilmesini şart koşan; medeniyetler çatışmasına değil karşılıklı anlama ve saygı çerçevesinde kültürler arasında açık bir diyaloğa ve kültürlerarası işbirliğine inanan Avrupa Konseyi Kültürlerarası Diyaloğu Geliştirme Stratejisine İlişkin Bildiri (Faro Bildirisi). 16 Avrupa Konseyi yukarıdaki bildirilerine ek olarak 2008 yılında kültürlerarası diyalog faaliyetlerinde izlenecek kapsamlı ve uzun dönemli stratejilerin belirlenmesi amacıyla Kültürlerarası Diyalog Beyaz Kitabı adında bir eser de yayımlamıştır. Kültürlerarası Diyalog Beyaz Kitabı, Avrupa ve Avrupa ile ona komşu olan bölgeler arasında kültürlerarası diyaloğun ilerletilmesine yönelik beş politika yaklaşımını ele almaktadır. Kitabın amacı, kültürlerarası diyaloğun ilerletilmesine yönelik hedeflenen anahatları, analitik ve metodolojik gereçleri ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde politika yapımcıları ve uygulayıcılarına sunmaktır. Avrupa Konseyi nin kültürlerarası diyalog faaliyetlerini esas alan Beyaz Kitap, iyi uygulama örneklerinden ve 2007 yılı başlarında üye 48 devlete gönderilen sorulara verilen hükümet nezdindeki cevaplardan oluşmaktadır Avrupa Konseyi nin kültürlerarası diyalog kapsamındaki toplantı ve kararlar için bkz.: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

27 Kültürlerarası diyalog faaliyetlerine önemli bir katkı da Avrupa Komisyonu ndan gelmiştir. Komsiyon, Avrupa Konseyi ve Parlamentosu ile birlikte 2008 yılını Avrupa Kültürlerarası Diyalog Yılı olarak ilan etmiş ve bu kapsamda yapılacak çalışmalara destek olacağını açıklamıştır. Avrupa Kültürlerarası Diyalog Yılı, sadece kamu yetkililerinin iştirak ettiği değil aynı zamanda bütün sivil toplum örgütlerinin de içinde bulunduğu kültürler arasında daha sıkı ve derin bir diyalog ihtiyacından doğmuştur. Avrupa Komisyonu, bu faaliyeti ile Avrupa da insanların hayatlarına farklı kültürlerin katkılarını vurgulamayı ve bu zengin kültürel mirasın faydalarını keşfetmeleri yönünde bireyleri cesaretlendirmeyi amaçlamıştır Avrupa Kültürlerarası Diyalog Yılı nın ana temaları arasında, Avrupa vatandaşlarına ve Avrupa Birliği nde yaşayan bütün herkese daha açık ve daha karmaşık bir çevreyle ilgili olarak bilgi ve yetenek kazandırılması, dünyaya açık, kültürel çeşitliliğe saygılı ve evrensel değerlere bağlı bir aktif Avrupa vatandaşlığının öneminin farkındalığını arttırma vasıtası olarak kültürlerarası diyaloğun geliştirilmesi bulunmaktadır. 18 Kültürlerarası diyalog faaliyetleri kapsamında yakından bilinen vakıfların başında Kültürlerarası Diyalog İçin Anna Lindh Vakfı gelmektedir. Vakıf, Akdeniz in her iki kıyısındaki toplumların ve insanların birbirlerine yakınlaşması ve ortak projeler geliştirmesi amacıyla Kasım 1995 tarihinde gerçekleşen Barcelona Konferansı nda alınan kararlar doğrultusunda 18 Nisan 2005 te İskenderiye de kurulmuştur. Vakfın öncelikli konu başlıkları insan hakları ve demokrasi, sürdürülebilir kalkınma, eğitim, öğretim ve araştırma, bilgi toplumu, cinsiyet ayrımcılığı konusu, gençlerin teşvik edilmesi ve sanatsal ve kültürel işbirliği olarak tanımlanmıştır. Farklı toplumlar arasındaki diyaloğu geliştirmek için kültürel alışverişi artırmaya yönelik proje ve çalışmaları teşvik eden Vakıf, Avrupa-Akdeniz bölgesinde dillerin, dinlerin ve uygarlıkların tüm zenginlikleriyle birbirlerine kaynaştığı bir ortam yaratmayı hedeflemektedir. Vakıf, 2008 in Avrupa Kültürlerarası Diyalog Yılı olması nedeniyle kültürlerarası diyalog 18 Ayrıntılı bilgi için bkz.: Erişim Tarihi:

28 adına uluslararası alanda bir farkındalık yaratmak için Diyalog için 1001 Etkinlik adında bir kampanya gerçekleştirmiştir KÜLTÜRLERARASI DİYALOĞA DAİR POLİTİKA ALANLARI VE SEKTÖRLER Kültürlerarası diyaloğun geliştirilmesi çok farklı politika alanlarını ve sektörleri içeren bir konu olarak ulusal ve uluslararası kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütleri tarafından ele alınmaktadır. Çalışmanın bu bölümünde kültürlerarası diyaloğun olumlu katkıda bulunarak fark yaratmakta olduğu eğitim, gençlik, kültür, spor, medya gibi alanlar üzerinde durulacaktır. Kültürlerarası diyalog plan ve stratejilerine ülkelerin ve toplumların farklı siyasi, ekonomik ve sosyal yapılarından kaynaklanan farklı yaklaşımlar sergilemesine ve hatta yukarıda sözü edilen alanların herbirinin kendisine özel yaklaşım ve programlar geliştirmesine rağmen tüm sektörlerin üzerinde önemle durduğu ortak noktalar söz konusudur. Bunlar: Irkçılık ve ayrımcılıkla mücadele Kültürlerarası diyalog konusunda sektörlerin sorumluluk bilincini artırma ve öğretmenleri, öğrencileri, aileleri veya kültürel kurumları, sanatçıları ve katılımcıları da içeren unsurları entegre stratejiler yoluyla birbirine bağlama Resmî ve gayriresmî öğrenme ortamları ile kurumsal çevrenin değerini kabul etme Sürdürülebilir politika ve programlar geliştirilmesi için azınlıkların ve göçmenlerin eşit katılımını sağlama Mevcut kriter ve kurallarla veya dar tarih bakış açısıyla değil insanların kendilerini daha iyi ifade edebileceği farklı ifade biçimleri ortaya koyarak çeşitliliğin içeriğini oluşturma 20 şeklinde maddelendirilebilir. 19 Ayrıntılı bilgi için bkz.: Erişim Tarihi: Erişim Tarihi:

29 Eğitim sektörü veya alanı kültürlerarası diyaloğun merkezinde yer almaktadır. Çünkü küreselleşen dünyada milletler, toplumlar veya bireyler için karşılıklı hoşgörüye dayanan bir diyaloğun geliştirilmesinde kültürlerarası eğitime büyük ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda özellikle yüksek eğitim kurumları ve kültür enstitüleri önemli bir rol oynamaktadır. Kültürlerarası diyaloğun önemine vurgu yapacak eğitim metodları, yüksek eğitim kurumlarında bu alanda açılacak yeni bölümler ve öğrencilerin farklı kültürlerle temaslarını arttıracak olanakların sağlanması kültürlerarası diyaloğun daha da derinleştirilip kuvvetlendirilmesine önemli bir katkı sağlayacaktır. Eğitim sektöründe kültürlerarası diyaloğun amacı, bireylerin gittikçe farklılaşan toplumlara katılımlarını kolaylaştırmak için onları, kültürlerarası yetkinlikler denen bilgi ve becerilerle donatmaktır. Örneğin Avrupa da onbinlerce öğrencinin yurtdışında eğitim deneyimine ulaşmasını sağlamış olan Erasmus gibi AB nin mali destek sağladığı programlar, kültürler arasında saygı ve anlayışa katkıda bulunmaktadır. Bu tür programlar, insanların kendi özgül kültürel ve sosyal altyapılarından çıkıp diğer kültürlerden gelen insanların anlattıklarını aktif olarak dinlemelerine olanak sağladığından kültürlerarası diyaloğun önemli yapıtaşlarından birini oluşturmaktadır. 21 Kültürlerarası diyaloğu, dünya ile ilgili vizyonlarını oluşturmakta, gelecek için çeşitli beceri ve yetkinlikler kazanmakta ve geliştirmekte olan gençler arasında teşvik etmek özellikle büyük önem taşımaktadır. Çünkü özellikle son 20 yılda gençlerin sosyal, kültürel, ekonomik çevrelerinde, bireysel ve kollektif davranışlarında ve aile ilişkilerinde yaşanan değişim pek çok araştırmada gençlerin büyük oranda işsizlik sorunu ile el alınmasına sebep olmuştur. Ancak gençler üzerinde görülen farklı alanlardaki değişimler aynı zamanda kültülerarası diyaloğun geliştirilmesi için önemli fırsatlar da sunmaktadır. Teknolojiyi en iyi şekilde kullanma, yeni trendlere hızla uyum sağlama ve seyahat özgürlüğünden olabildiğince yararlanma konusunda gençlerin gösterdiği performans, onların farklı kültürlerle 21 Görünüm Dergisi, Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu, Bahar 2008, Sayı: 11, s. 6, Erişim Tarihi:

30 temasını daha kolay kılmaktadır. Kendi kültürleri dışında bir kültür ile temas ve etkileşim, gençlerin merakını ve tüm dünyadaki yaşıtları ile bağlantı kurma isteklerini de cezbetmektedir. Kültürlerarası diyalog kapsamında gençler için geliştirilecek projeler, gençlere hem kendi gelişimleri hem de toplum için kültürel çeşitliliğin zenginliğini keşfetmelerine olanak sağlamaktadır. Spor sektörünün de kültürlerarası diyaloğa sağladığı katkıları gözardı etmemek gerekmektedir. Spor, her yaştan milyonlarca insanın içinde bulunduğu ya da takip ettiği spor faaliyetleri ve organizasyonlarıyla her gün insanları birleştirme özelliğine sahiptir. Spor, yerel kulüplerde ya da uluslararası turnuvalarda farklı kültürel alt yapılara sahip insanları bir araya getirme özelliğiyle kültür unsuruna sahip bir alandır. Örneğin kulüplerdeki yabancı oyuncular ya da çalıştırıcılar belli br spora yalnızca uzmanlıklarını değil aynı zamanda kültürel zenginliklerini de katmaktadırlar. Başka bir örnek verecek olursak küresel bir spor olarak özellikle futbol, 10 maddelik bir plan tanımlayarak beraberinde kulüplere rehberlik sağlayacak ilkeleri yayınlayan UEFA tarafından son yıllarda Avrupa bağlamında desteklenen pek çok ırkçılık karşıtı girişimin konusu olmuştur. Tarafsız ve evrensel kurallar altında bir arada oynamak ve sporda centilmenlik ilkesi kültürlerarası bir deneyimin çerçevesini de oluşturmaya katkıda bulunmaktadır. 22 Medya sektörü de dolaylı diyalog için önemli alanlar sunmaktadır. Nitekim halkların dünya vizyonlarını şekillendirme konusunda medya önemli bir rol oynamaktadır. Farklı kültürel alt yapıların medyada ortaya konma ve anlatılma biçimleri, bireysel fikirleri de büyük ölçüde etkilemekte ve böylece klişeleri ve kalıp yargıları pekiştirmekte ya da yıkmaktadır. Medya aynı zamanda toplumların kültürel çeşitliliğini ifade etmekte, kültürleri konuya dâhil etmektedir. Ayrıca okuyucuların, izleyicilerin ya da dinleyicilerin gündelik olarak karşılaşamayacağı çeşitli bakış açıları için platformlar sunmaktadır. Özellikle yeni iletişim hizmetleri, bireylerin dolaylı yoldan kültürlerarası diyaloğa katılımını sağlamakta, özellikle sosyal ağ 22 Erişim Tarihi: