1 4 Kasım 2006 / YALOVA Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü

Transkript

1 ATATÜRK BAHÇE KÜLTÜRLERİ MERKEZ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ EKOLOJİK TARIM ORGANİZASYON DERNEĞİ ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ TÜRKİYE 3. ORGANİK TARIM SEMPOZYUMU I BİLDİRİLER 1 4 Kasım 2006 / YALOVA Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü

2 TÜRKİYE III. ORGANİK TARIM SEMPOZYUMU Sempozyum Düzenleme Kurulu Yavuz AĞI (Başkan) Dr. Vedat ŞENİZ (Bşk. Yrd.) îf Dr. Ahmet ALTINDİŞLİ (Bşk. Yrd.) Sekreterya : :: Dr. Serap SOYERGİN Dr. Gülay BEŞİRLİ Dr. Filiz PEZİKOĞLU Üyeler Zoç. Dr. Masum BURAK Müfit ENGİZ Dr. M. Emin ERGÜN Dr. Erol YALÇINKAYA Dr. Burhan ERENOĞLU Aynisa İLLEEZ Arş.Gör. Funda MOL Sempozyum Bilim Kurulu* Prof. Dr. Ahmet ALTINDİŞLİ Prof. Dr. Dilek ANAÇ rof. Dr. Erkan REHBER D rof. Dr. Ersin ONOĞUR D rof. Dr. Faik KANTAR Prof. Dr. İbrahim AK Prof. Dr. Nezihi UYGUR Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ Prof. Dr. Sedef AKGÜNGÖR Prof. Dr. Uygun AKSOY Prof. Dr. Vahap KATKAT Prof. Dr. Vedat ŞENİZ Prof. Dr. Yılmaz ŞAYAN Prof. Dr. Yüksel TÜZEL Doç. Dr. Himmet TEZCAN Doç. Dr. Mehmet KOYUNCU Doç. Dr. Serap SOYERGİN Dr. Filiz PEZİKOĞLU Dr. Özlem ALTINDİŞLİ Dr. Sabiha ÜNAL Sempozyum Hakem Kurulu* Prof. Dr. Ahmet ALTINDİŞLİ Prof. Dr. Ayşe GÜL Prof. Dr. Celal ER Prof. Dr. Dilek ANAÇ Prof. Dr. Erkan REHBER Prof. Dr. Faik KANTAR Prof. Dr. Fisun G. ÇELİKEL Prof. Dr. Gamze SANER Prof. Dr. Himmet TEZCAN Prof. Dr. Hüseyin BAŞKAYA Prof. Dr. İbrahim AK Prof. Dr. Mehmet DEMİRCİ Prof. Dr. Nezihi UYGUR Prof. Dr. Nur OKUR Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ Prof. Dr. Ruhsar YANMAZ Prof. Dr. Serdar TEZCAN Prof. Dr. Uygun AKSOY Prof. Dr. Yılmaz ŞAYAN Prof. Dr. Yüksel TÜZEL Doç. Dr. Cem ÖZKAN Doç. Dr. Coşkun GÜLSER Doç. Dr. Metin ARTUKOĞLU Doç. Dr. Sait ENGİNDENİZ Doç. Dr. Serap SOYERGİN Doç. Dr. Süleyman ERKAL Yrd. Doç. Dr. Nilüfer KALECİ Dr. Ayşe DEMİRCİ Dr. Ayşe ÖZDEM Dr. Birol AKBAŞ Dr. Burhan ERENOĞLU Dr. Derya SÜREK Dr. Erol YALÇINKAYA Dr. Fadime ATEŞ Dr. Filiz PEZİKOĞLU Dr. Gülay BEŞİRLİ Dr. Hesna ÖZCAN Dr. Kadir MELAN Dr. Kadriye KALIN BACAK Dr. Nesime CEBEL Dr. Melike YURTMEN Dr. Özlem ALTINDİŞLİ Dr. Pervin ERDOĞAN Dr. Sabiha ÜNAL Dr. Seral YÜCEL Dr. Serpil TANGOLAR Fatma AKKAYA Huriye KARA İsimler unvana göre alfabetik olarak sıralanmıştır.

3 İçindekiler _.. Sayfa No Çağrılı Bildiriler Dünyada Organik Tarım Araştırmaları ve İhtiyaçlar Prof. Dr. Ulrich KÖPKE 1 Rheinische Friedrich -Wilhelms-Universitàt Bonn, Germany Dünyada Organik Tarımda Son Gelişmeler ve Türkiye Prof. Dr. Ah met ALTIN DİŞLİ 1 Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği Başkanı, izmir Organik Tarım ve Sağlık Doç. Dr. Türkkan EVRENSEL 1 Uludağ Ün. Tıp Fak. iç Hastalıkları Ana Bilim Dalı, Tıbbi Onkoloji Bil. Dalı Sözlü Bildiriler Ekolojik Düzene Koyun ve Keçinin Katkıları Contribution of Sheep and Goat to Ecology System Mehmet KOYUNCU 2 Organik Sığır ve Kuzu Etinin Kalite Özellikleri Quality Characteristics of Organic Beef and Lamb Alper ÖNENÇ, Mürsel ÖZDOĞAN, Turgay TAŞKIN 9 Yoğun ve Ekolojik Besi Uygulanan Kıvırcık ve Merinos Erkek Kuzuların Besi Performansı, Kesim ve Karkas Özelliklerinin Belirlenmesi Fattening Performance and Carcass Caracteristics of Kıvırcık and Merino Male Lambs in Intensive and Ecological Fattening Systems Deniz SOYSAL, İbrahim AK 18 Dünyada Organik Tavukçuluğun Gelişimi ve Türkiye Açısından Değerlendirilmesi The Development of Organic Poultry Production in the World and Evaluation of the Current Status in Turkey Kamil KÜÇÜKYILMAZ, Mehmet BOZKURT, Mustafa ÇINAR, Abdullah Uğur ÇATLI, Erol BİNTAŞ ' 29 Organik Yetiştirme Sisteminin Etlik Piliçlerin Et Kalite Kriterleri Üzerine Etkileri The Effect of Organic Production System on the Sensory Characteristics of Broiler Meat Mehmet BOZKURT, Kamil KÜÇÜKYILMAZ, Abdullah Uğur ÇATLI Mustafa ÇINAR, Erol BİNTAŞ ' 41 Organik Tarımda Hayvan Sağlığı The Animal Healthy in Organic Agriculture Sabiha ÜNAL 50 Organik Su Ürünleri Yetiştiriciliğinin Temel ilkeleri Basic Principles of Organic Aquaculture Yahya ÇA VDAR, İlhan A YDIN 58 Türkiye'de Organik Hayvancılığa Dayalı Agro-Turizm Olanakları Agro-Tourism Possibilities Based on Organic Livestock Mürsel ÖZDOĞAN, Alper ÖNENÇ, Turgay TAŞKIN Erzurum Yöresinde Organik Tarımda Buğday ve Fiğ Yetiştiriciliği Wheat-Vetch Production on Organic Agriculture in Erzurum Province Koksal KAR AD AŞ, Murat OLGUN, Bülent TURGUT, Ümran KÜÇÜKÖZDEMİR, Dilşat GÜLSEVEN i

4 ERZURUM YÖRESİNDE ORGANİK TARIMDA BUĞDAY VE FİĞ YETİŞTİRİCİLİĞİ Koksal KARADAŞ 1 Murat OLGUN 2 Bülent TURGUT 1 Ümran KÜÇÜKÖZDEMİR 2 Dilşat GÜLSEVEN 1 ÖZET Deneme, Erzurum'da kıraç şartlarda , ve yılları arasında üç yıl süre ile yürütülmüştür. Araştırmada kuru tarımda konvansiyonel ve organik tarım içerisinde nadas-buğday, buğday-buğday ve fiğ-nadas-buğday münavebe sistemlerinin buğdayda verim, m 2 de başak sayısı, başakta tane ağırlığı ve olgunlaşma süresi, toprakta organik madde yönünden mukayese edilmiştir. Çiftlik gübresi ve Fiğ-Nadas-Buğday münavebe sistemi en kârlı uygulama olarak ortaya çıkmaktadır. Ayrıca gerek çiftlik gübresi ve gerekse Fiğ-Nadas-Buğday münavebe sistemi toprakta organik maddede önemli artışa neden olmuştur. Anahtar Kelimeler: Buğday, Fiğ, Münavebe, Konvansiyonel ve Organik Tarım ABSTRACT WHEAT - VETCH PRODUCTION ON ORGANIC AGRICULTURE IN ERZURUM PROVINCE This study was conducted during , and crop growing periods under rainfed conditions in Erzurum. The effects of agricultural systems (conventional and organic agriculture) and rotation systems (fallow-wheat, wheat-wheat and vetch-fallow-wheat) on yield, spike number per m 2, seed weight per spike, days to maturing in wheat and in soil organic matter content. Results revealed that organic agriculture and vetch-fallow-wheat system gave the most profitable combination. Besides, this combination increased soil organic matter content. Keywords: Wheat, Vetch, Rotation, Conventional and Organic Agriculture 1 Doğu Anadolu Tarımsal Arş. Enst. Miidl., Dadaşkent/ERZURUM; kkaradas2002@yahoo.com bturgut@datae.gov.tr, umrankucukozdemir@hotmail.com, dilsadgulseven@hotmaii.com 2 Afyon Kocatepe Üniv., Mühendislik Fak., Gıda Müh. Böl., AFYON; burakolg@hotmail.com 75

5 GİRİŞ Dünyada buğday üretimi yaklaşık 500 milyon ton, ekim alanı 200 milyon ha, verim ise 260 kg/da dır. Ülkemizde buğdayın ekim alanı yaklaşık 10 milyon ha olup, üretim yaklaşık 17 milyon tondur. Bu ekim alanlarında birim alandan elde edilen verim 190 kg/da'dır (Anonim, 2001). Ülkemizdeki verim düzeyi dünya ortalamasının altında seyretmekte ve kalkınmış ülkelerle karşılaştırıldığında birim alandan elde edilen verimin oldukça düşük olduğu görülmektedir. Ülke tarımında önemli bir yere sahip olan buğdayın Erzurum ilini de içerisine alan Kuzeydoğu Tarım Bölgesindeki toplam ekim alanı yaklaşık450 bin ha, üretim 500 bin ton ve verimi ise 120 kg/da'dır (Anonim, 2002). Bölgemizde buğdaydan alınan verimin oldukça düşük olmasına birçok faktör etki etmektedir. Bu faktörlerden başlıcaları; çoğunlukla yerel çeşitlerin yaygın olarak kullanılması ve dolayısıyla yüksek verime haiz tescilli çeşit kullanımının çok az olması, ekimin çoğunlukla yazlık yapılması, gübreleme, sulama, uygun tohum miktarı, uygun bir münavebe sisteminin uygulanmaması, toprak işleme tekniklerinin kullanımı gibi kültürel önlemlerin yetersiz oluşudur (Olgun ve ark., 1999). Bölgemizde bu sorunların mevcudiyetinin yanı sıra gübre, ilaç gibi girdilerin oldukça az kullanılmasının sonucu olarak toprak ve su kaynaklarının kirlenmemiş olması bölgemizin organik tarım açısından çok büyük bir potansiyele sahip olduğunun bir işaretidir. Dünyadaki işlenebilir arazilerde meydana gelen degradasyon, fert başına düşen üretim alanı azalması, fert başına tarım ürünleri açığının büyümesi, sulanan alanların hızla artırılmayışı, su kaynaklarının kirlenmesi, tarımsal aktivite yoluyla doğal kaynaklara yapılana baskının artmasına neden olmaktadır. Bu sorunların artışında konvansiyonelleşmiş tarımsal uygulamalar önemli bir paya sahiptir. Bu etkileri ortadan kaldırabilmek için tarımda yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulmuştur. Bu amaçla ortaya atılan organik tarım kavramı, tarım dışı girdiler yerine biyolojik süreçleri ve çeşitliliği devreye sokan bir yaklaşımla, kaynak değerlerindeki bozulmanın azaltılması ve geliştirilmesi amaçlanmıştır (Çınar ve Yapraklı, 2001). Organik tarım; genel anlamda doğada mevcut olan dengeyi korumak amacıyla, tamamen veya mümkün olduğu ölçüde sentetik mücadele ilacı ve gübre kullanımı ile, hayvancılıkta büyüme düzenleyicilerin ve yem katkı maddelerinin kullanımını kaldıran, iyi bir toprak işleme ekim nöbeti sistemleri ve gübreleme ile entegre mücadele yapılmasını öngören tarım sistemi olarak tanımlanmaktadır. Genel olarak bölgede buğday yetiştiriciliğinde ilaç ve gübre gibi pahalı girdilerin kullanımı oldukça az olup bunları tedarik edemeyen çiftçiler bir şekilde organik olarak tarım yapmaktadır denilebilir. Ancak son yıllarda gübre kullanımında bilinçsizce bir artışa bağlı olarak su ve toprak kaynaklarımız hızla kirlenmeye başlamıştır. Buğday üretiminde kullanılan gübrelerden birisi de ahır gübresidir. Ahır gübresi, toprağın bazı fiziksel ve biyolojik özelliklerini etkilemesi yanında, bitkiler için gerekli olan çeşitli besin elementlerini de sağlamaktadır (Aase ve Reitz, 1989). Bu araştırmada kuru tarımda konvansiyonel ve ilaç, sentetik gübre kullanılmaksızın tamamen organik tarım içerisinde nadas-buğday, buğday-buğday ve fiğ-nadas-buğday münavebe sistemlerinin buğdayda verim, m 2 de başak sayısı başakta tane ağırlığı 76

6 ve olgunlaşma süresi, toprakta organik madde yönünden etkileri mukayese edilmiştir. MATERYAL VE METOT Deneme, Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü' nün kıraç deneme alanında kuru şartlarda , ve yılları arasında üç yıl süre ile yürütülmüştür. Deneme materyali olarak kıraç şartlar için tescil ettirilen, mutlak kışlık, bin tane ağırlığı g olan kırmızı renkli ve ekmeklik kalitesi iyi olan Doğu-88 buğday çeşidi; fiğ olarak ta bölge şartlarına adapte olmuş Macar fiği kullanılmıştır. Deneme "Tesadüf Bloklarında Bölünen Bölünmüş Parseller" deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak Doğu Anadolu tarımsal Araştırma Enstitüsü'nün kıraç deneme alanında kurulmuştur. (Little ve Hills, 1978; Yıldız ve Bircan, 1991; Mead ve ark., 1994). Parsel boyutları 10 m uzunluğunda ve 4 m genişliğinde olacak şekilde deneme yürütülmüştür. Denemede Konvansiyonel Tarımda; Buğdaybuğday, Nadas-Buğday ve Fiğ-Nadas-Buğday münavebe sistemleri; Organik Tarımda; Buğday-Buğday, Nadas-Buğday ve Fiğ-Nadas-Buğday münavebe sistemleri yer almıştır. Buğday ekimi kışlık olarak en uygun tarih olan 22 Ağustos-15 Eylül tarihleri arasında yapılmıştır (Akkaya ve Akten, 1989; Özcan ve Acar, 1990). Araştırmada tohumlar mibzerle 20 cm sıra aralığı ile 4-6 cm derinliğe m 2 'ye 475 tane hesabıyla (Akkaya, 1994) ekilmiştir. Denemede konvansiyonel tarımda azotlu gübrenin yarısı ekimle birlikte yarısı da sapa kalkma döneminde; fosforlu gübre ise tamamı ekimle birlikte olmak üzere dekara 6 kg N ve 6 kg P hesabıyla verilmiştir (Akkaya, 1993; Kıral ve Özcan, 1990). Fiğ sonbaharda 1-15 Eylül tarihleri arasında 20 cm sıra aralığı ile ekilmiş ( Çelik, 1980), dekara 4.5 kg N (Tan ve Serin, 1995) ve 4 kg P (Serin ve Tan, 1998) tarla hazırlığı sırasında uygulanmıştır. Organik tarımda dekara 2-3 ton hesabı ile yanmış çiftlik gübresi uygulanmıştır (Tan ve Serin, 1995). Organik tarımda hiçbir mineral gübre ve yabancı ot ilacı uygulaması yapılmamıştır. Buğday hasat olgunluğuna eriştiği zaman, her parselin yanlarından iki sıra (40 cm), parsel başlarından ise 100' er cm kenar tesiri olarak atıldıktan sonra kalan kısımlar parsel biçerdöveri ile hasat ve harman edilmiş; fiğde ise en alttaki baklaların oluştuğu ve içindeki tanelerin dolduğu anda hasat edilmiştir (Çakmakçı ve Açıkgöz, 1987). BULGULAR VE TARTIŞMA , ve yılları arasında üç yıl süreyle yürütülen denemede buğdayda verim, m 2 de başak sayısı, başakta tane ağırlığı ve olgunlaşma süresine ait sonuçlar tartışılmıştır. Buğdayda verim yönünden varyans analiz sonuçları Çizelge 1'de, incelenen karakter ortalamaları Çizelge 2'de verilmiştir. 77

7 Çizelge 1'den de görüleceği gibi, verim yönünden yıllar, gübre kaynakları ve münavebe sistemleri arasındaki farklılık, yıl x münavebe interaksiyonu %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Diğer taraftan yıllar, gübre kaynakları ve münavebe sistemlerinin verim üzerine etkileri Çizelge 2'de verilmiştir yılından en fazla verim elde edilirken (275.0 kg/da), ilk yıl olan yılından elde edilen verim en az olmuştur (213.1 kg/da). Mineral gübre uygulamasından elde edilen verim (261.6 kg/da), çiftlik gübre uygulamasından daha fazla olurken (221.9 kg/da); Fiğ-Nadas-Buğday uygulamasından en fazla verim (279.2 kg/da) alınmıştır. Buğday-Buğday uygulaması en az verimi sağlamıştır (172.1 kg/da). Buğdayda m 2 'de başak sayısı yönünden varyans analiz sonuçları Çizelge 3'de, incelenen karakter ortalamaları Çizelge 4'de verilmiştir. M 'de başak sayısı yönünden yıllar, gübre kaynakları ve münavebe sistemleri arasındaki farklılık, yıl x münavebe ve gübre x münavebe interaksiyonları %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Çizelge 4'de yıllar, gübre kaynakları ve münavebe sistemlerinin m 'de başak sayısı üzerine etkileri verilmiştir. Yılları dikkate aldığımızda yılından en fazla m 2 'de başak sayısı elde edilirken (363.7), ikinci yıldan ( yılı) elde edilen m 2 'de başak sayısı en az olmuştur (303.1). En fazla m 2 'de başak sayısı mineral gübre uygulamasından elde edilirken (355.5), en az m 2 'de başak sayısı çiftlik gübre uygulamasından elde edilmiştir (296.2); Nadas-Buğday uygulamasından en fazla m 2 'de başak sayısı (376.8) alınırken, Buğday-Buğday uygulaması en az m 2 'de başak sayısını vermiştir (274.0). Buğdayda başakta tane ağırlığı yönünden varyans analiz sonuçları Çizelge 5'de, başakta tane ağırlığı ortalamaları Çizelge 6'da verilmiştir. Başakta tane ağırlığı yönünden gübre kaynakları arasındaki farklılık istatistiki bakımdan önemli (P<0.05) bulunmuştur. Yine yıllar, gübre kaynakları ve münavebe sistemlerinin başakta tane ağırlığı üzerine etkileri Çizelge 6'da verilmiştir. Ağırlık olarak en ağır taneler mineral gübre uygulamasından (1.25 gram) elde edilirken, çiftlik gübresi daha az başakta tane ağırlığını vermiştir (1.14 gram). Buğdayda olgunlaşma süresi önemli verim unsurlarından birisidir. Olgunlaşma süresi yönünden varyans analiz sonuçları Çizelge 7'de, olgunlaşma süresi ortalamaları Çizelge 8'de verilmiştir. Olgunlaşma süresi yönünden münavebe sistemlerinin etkisi ve yıl x münavebe interaksiyonu istatistiki bakımdan çok önemli (P<0.01) bulunmuştur. Yıllar, gübre kaynakları ve münavebe sistemlerinin olgunlaşma süresi üzerine etkileri Çizelge 8'de verilmiştir. Fiğ-Nadas-Buğday münavebe sistemi içerisinde buğday 42.3 günde olgunlaşmış olmasına rağmen, bu durum Buğday-buğday münavebe sisteminde 40.4 gün olarak belirlenmiştir. Diğer taraftan, denemenin uygulandığı 3 yıl boyunca topraktaki kum kil ve silt oranları ile topraktaki organik madde artışı Çizelge 9'da verilmiştir. İncelenen toprakların tekstür yapısında %kil 38-41, %silt 31-40, %kum arasında değişmiş olup topakların killi tın yapıya sahip olduğu belirlenmiştir. Organik madde yönünden bir istatistiki karşılaştırma yapılmamıştır. Ancak, topraklarda organik madde artışı en çok çiftlik gübresi ve Fiğ-Nadas-Buğday münavebe sistemi uygulanmış parsellerde gözlenmiştir (%3.28). Bu durum göstermektedir ki çiftlik gübresi ve Nadas-Buğday münavebe sistemine fiğin

8 alınması toprakta organik maddede önemli artışa neden olmaktadır. Münavebe sistemleri ve gübre uygulamalarının maliyet analizi yapılmış olup bu durum Çizelge 10'da gösterilmiştir. Çizelgeden de görüleceği gibi, mineral gübre ve B-B münavebe sisteminde ytl/da'lık bir zara söz konusu iken çiftlik gübresi ve F-N-B münavebe sisteminde ytl/da'lık kâr elde edilmiştir. Yapılan çalışmada organik yöntemlerle elde edilen M-74 sırık domateslerinin besin elementlerinin konvansiyonel yöntemlerle elde domateslerden daha fazla olduğu bulunurken (Demir ve ark., 2003), diğer bir çalışmada çiftlik gübresinin bitkiler için gerekli besin elementlerini sağlayarak ürün miktarı üzerine olumlu etki yaptığı belirtilmiştir (Soyergin, 2003). Amerika'da yapılan bir çalışmada ise ticari ve konvansiyonel işletmelerin toprak kalitesinin çiftlik geliri üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Araştırmada toprağın kalitesi ve çiftlik gelirinin tarımda devamlılığı ölçen iki temel ölçü olduğu belirlenmiş ve organik üretim yapan sistemlerin toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri üzerinde olumlu etki yaptıkları ve konvansiyonel işletmelere göre daha kârlı oldukları ortaya konulmuştur (Regonald 1988). Sonuç olarak; çiftlik gübresi ve Fiğ-Nadas-Buğday münavebe sistemi en karlı uygulama olarak ortaya çıkmaktadır. Ayrıca gerek çiftlik gübresi ve gerekse Nadas- Buğday münavebe sistemine Fiğin alınması toprakta organik maddede önemli artışa neden olmak suretiyle toprağın fiziksel ve kimyasal şartlarını iyileştirmekte ve toprak verimliliğine olumlu katkıda bulunmaktadır. KAYNAKLAR Aase, J.K. and L.L. Reitz, Conservation Production Systems With and Without Grass Barriers in the Northern Great Plains. Journal of Soil and Water- Conservation. 44(4): Akkaya, A. ve Ş. Akten, Erzurum Kıraç Şartlarında Farklı Ekim Zamanlarının Kışlık Buğdayın Verim ve Verim Öğelerine Etkisi. Doğa, Türk Tarım ve Orman. Derg., 13, Akkaya, A., Fosforlu Gübre Miktarı ve Uygulama Yöntemlerinin Kışlık Buğdayda Verim ve Bazı Verim Unsurlarına Etkisi. Atatürk Üniv. Zir. Fak. Der., 24, , Erzurum Koşullarında Farklı Ekim Sıklıklarının İki Kışlık Buğday Çeşidinde Verim ve Bazı Verim Unsurlarına Etkisi. Doğa, Türk Tarım ve Orman. Derg., 18, Anonim, T.C. Başbakanlık D.İ.E. Yay., Ankara., Tarımsal Yapı ve Üretim. T.C. Başbakanlık D.i.E. Yay., Ankara. Çakmakçı, S., ve Açıkgöz, E., 1987, Adi fiğ (Vicia sativa)'de ekim zamanı ve sıra aralığı ve biçim devrelerinin ot verimi ve kalitesine etkisi. Doğa, Türk Tar. ve Orm. Derg., 11, Çelik, N., Erzurum Kıraç Koşullarında Farklı Sıra Aralığı ve Biçim Çağları ile Kimyevi Gübrelerin Adi Fiğin (Vicia sativa L. var. 147) Kuru Ot ve Tane Verimleri ile Otun Kalitesine etkileri Üzerine araştırmalar (Doktora Tezi). Atatürk Üniv. Zir. Fak Tarla Bitkileri Bölümü, Erzurum. 79

9 Çınar, R. ve Ş. Yapraklı, Ekolojik Tarım Ürünlerinde iç Pazarın Oluşmasının Önemi Üzerinde Bir Araştırma. 6. Ulusal Pazarlama Kongresi, 28 Haziran-1 Temmuz 2001, Erzurum, s: Demir, H., A. Topuz, M. Gölükçü, E. Polat, F. Özdemir ve H. Şahin, Ekolojik Üretimde Farklı Organik Gübre Uygulamalarının domatesin Mineral Madde içeriği Üzerine Etkisi. Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi. 16(1), 19-25, Antalya. Kıral, A. S. ve H. Özcan, Erzurum Kıraç Şartlarında Lancer Kışlık Ekmeklik Buğday Çeşidinde Tohum, Fosfor ve Azot Uygulama Miktarları. Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enst. Yay. No, 5, Erzurum. Little, T. M. and F. J. Hills, Agricultural Experimentation Design and Analysis, John Wiley & Sons, Inc., USA, (2nd ed.) p 298. Mead, R., R.N. Curnow and A.M. Hasted, Statistical Methods in Agriculture and Experimental Biology. Second Edition, Chapman & Hall, p 412. Olgun, M., Y. Serin ve F. Partigöç, Doğu Anadolu Bölgesi'nde Buğdayda İklim-Verim İlişkisi. GAP 1. Tarım Kongresi, Harran Üniv. Zir. Fak., Mayıs 1999: , Şanlıurfa. Özcan, H. ve A. Acar, Erzurum Kıraç Şartlarında Ekim Zamanlarının Değişik Buğday Çeşitlerinin Tane Verimine Etkileri. Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enst. Yayınları, No, 3, Erzurum. Regonald, J. P., Comparison of Soil Properties as Influenced by Organic and Conventional Farming Systems. American Journal of Alternative Agriculture 3,4: pp; Serin, Y. ve M. Tan, Baklagil Yembitkileri. Atatürk Üniv. Zir. Fak. Ders Yay. No: 190, Atatürk Üniv. Zir. Fak. Ofset Tesisi, Erzurum, s 115. Soyergin, S., Organik Tarımda Toprak Verimliliğinin Korunması, Gübreler ve Organik Toprak İyileştiricileri. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, s. 9, Yalova. Tan, M, ve Y. Serin, Erzurum Sulu Koşullarında Rhizobbium Aşılaması ve Değişik Dozlarda Azotla Gübrelemenin Adi Fiğ (Vicia sativa L.)'de Ot, Tohum, Sap ve Ham Protein Verimi ile Otun Ham Protein Oranına ve Nodül Sayısına Etkileri Üzerine Bir Araştırma. Doğa, Türk Tar. ve Orm. Derg., 19, Yıldız, N. ve H. Bircan, Araştırma ve Deneme Metodları. Atatürk Üniv. Zir. Fak. Yay. No, 305, Ders Kitapları Serisi No, 57, Erzurum, s

10 Çizelge 1. Buğdayda verim (kg/da) yönünden varyans analiz sonuçları. Verim (kg/da) Varyasyon kaynağı Serbestlik derecesi Kar ortalaması Yıl ** Hataı Gübre ** Yıl x Gübre Münavebe ** Yıl x Münavebe ** Gübre x Müna Yıl x Güb. X Mün Hata Genel V.K (%): 31.3 Çizelge 2. Yılların, gübre ve münavebe uygulamalarının verim üzerine etkisi. Verim (kg/da) N-B F-N-B B-B Ortalama 1. Yıl Min. Giihm??5 fi?31 3?14 8??3.9 Çif. Gübresi Ortalama B 2. Yıl Min. Gı'ihre 300 5? ?57.7 Çif. Gübresi Ortalama B 3. Yıl Min. Giihm 38? n Çif. Gübresi Ortalama A Yıllar Min Giibre 30?. 7? ? 8?61 fi A ortalaması Çif. Gübresi B Genel Ortalama A A B L.S.D. (%): Yıl:28.3, Gübre:21.2, Münavebe: 25.9, Yıl x Münavebe: 31.6 Çizelge 3. Buğdayda m 2 'de başak sayısı (adet) yönünden varyans analiz sonuçları. M 2 de başak sayısı (adet) Varyasyon kaynağı Serbestlik derecesi Kar ortalaması Yıl ** Hataı Gübre ** Yıl x Gübre Münavebe ** Yıl x Münavebe ** Gübre x Müna ** Yıl x Güb. X Mün Hata Genel V.K (%):

11 Çizelge 4. Yılların, gübre ve münavebe uygulamalarının m 2 'de başak sayısı üzerine etkisi. M 2 de Rasak fiavısı ia dett N-B F-N-B B-B Ortalama 1. Yıl Min Glihre 403 5?6? Çif. Gübresi Ortalama A 2. Yıl Min. Gühre 403.5? ? Çif. Gübresi Ortalama B 3. Yıl Min. Gübre ? Çif. Gübresi Ortalama B Yıllar Min Gıihre ? A ortalaması Çif. Gübresi B Genel Ortalama A B C L.S.D. (%): Yıl:30.2, Gübre: 24.4, Münavebe:29.8, Yıl x Münavebe:32,9 Gübre x Münavebe:30,8 Çizelge 5. Buğdayda başakta tane ağırlığı (gram) yönünden varyans analiz sonuçları. Başakta tane ağırlığı (gram) Varyasyon kaynağı Serbestlik derecesi Kar ortalaması Yıl Hataı Gübre * Yıl x Gübre Münavebe Yıl x Münavebe Gübre x Müna Yıl x Güb. X Mün Hata Genel V.K (%): 23.1 Çizelge 6. Yılların, gübre ve münavebe uygulamalarının başakta tane ağırlığı üzerine etkisi. Başakta tane ağırlığı (gram) N-B F-N-B B-B Ortalama 1. Yıl Min. Gübre 1?1 1?R Çif. Gübresi Ortalama Yıl Min Gıihre 1.? ? 1.19 Çif. Gübresi Ortalama Yıl Min. Gübre Çif. Gübresi Ortalama Yıllar Min. Gübre 1? ?5 a ortalaması Çif. Gübresi b Genel Ortalama L.S.D. (%): Gübre:

12 Çizelge 7. Buğdayda olgunlaşma süresi (gün) yönünden varyans analiz sonuçları. Olgunlaşma süresi (gün) Varyasyon kaynağı Serbestlik derecesi Kar ortalaması Yıl Hataı Gübre Yıl x Gübre Münavebe 2 3.1** Yıl x Münavebe ** Gübre x Müna Yıl x Güb. X Mün Hata Genel V.K (%): 23.1 Çizelge 8. Yılların, gübre ve münavebe uygulamalarının olgunlaşma süresi üzerine etkisi. Olgunlaşma Süresi (gün) N-B F-N-B B-B Ortalama 1. Yıl Min. Gübre Çif. Gübresi Ortalama Yıl Min. Gübre Çif. Gübresi Ortalama Yıl Min. Gübre Çif. Gübresi Ortalama Yıllar Min. Gübre Ortalaması Çif. Gübresi Genel Ortalama 41.2 AB 42.3 A 40.4 B 41.3 L.S.D. (%): Münavebe:1.1, Yıl x Münavebe: 1.9 Çizelge 9. Topraklardaki tekstür ve organik madde miktarları. Tekstür (%) Organik Kil Silt Kum madde (%) N-B Mineral B-B gübre F-N-B N-B Çiftlik gübresi B-B F-N-B

13 Çizelge 10. Münavebe sistemleri ve gübre uygulamalarının ekonomik analizi. Münavebe sistemleri Mineral gübre N-B Mineral gübre F-N-B Mineral gübre B-B Çiftlik gübresi N-B Çiftlik gübresi F-N-B Çiftlik gübresi B-B Ortalama verim (kg/da) Üretim değeri (YTL/da) Toplam üretim değeri (YTL/da) Değişen masraflar (YTL/da) Fiğ Buğday Fiğ Buğday Fiğ Buğday Toplam değişen masraflar (YTL/da) Brüt kar (YTL/da) ,