Hz. Mevlana ve Bediuzzaman'da Hikâye ve Temsil Kullanma Geleneği

Transkript

1 Hz. Mevlana ve Bediuzzaman'da Hikâye ve Temsil Kullanma Geleneği Prof. Dr. Musa Kazım YILMAZ Giriş Hikâye ve temsil yoluyla anlatım hem Kur an ın hem de diğer semavi kitapların ve suhufların örfünde var olan ve çokça kullanılan bir anlatım biçimidir. Bu kutsal kaynaklarda geçen hikâyelerin çoğusu peygamberlerin, bazen bir Allah dostunun, bazen de sıradan bir insanın başından geçen ilginç kıssalardır. Kur an-ı Kerim münafıkların iman karşısındaki iki yüzlüklerini, ehl-i kitab âlimlerinin Kur an a karşı inatçı tavırlarını ve müşriklerin akılsızlıklarını birer temsil ile anlatır. Özellikle zülcenaheyn olan, yani hem âlim hem mürşit olan İslam âlimleri de kitaplarında bu metodu kullanmışlardır. Bunu anlamak zor değildir. Çünkü hikâye ve temsil yoluyla anlatım hem hakikatin anlaşılmasını kolaylaştırıyor hem de, o hakikatin uzun süre akılda kalmasını, hatta akılda yerleşmesini sağlıyor. Hz. Mevlana ve Temsil Hz. Mevlana Celalüddin Rumî (KS), Mesnevî de çok sayıda temsil ve hikâyelere yer vermektedir. Ancak hiç kuşkusuz ki amacı okuyucuyu eğlendirmek değildir. Hz. Mevlana nın amacı Allah ın sıfatlarını veya itikadî bir meseleyi, peygamberler ya da velilerle ilgili bir konuyu, hayattan seçtiği temsillerle açıklamak ve bu yolla müritlerine Kur an ının mesajını ve hakikatleri iletmektir. Denilebilir ki, Mesnevi hikâyelerinin büyük bir kısmı ayetlere veya hadislere dayanmaktadır. Ancak Mesnevî hikâyeleri genellikle uzuncadır. Hz. Mevlana bu hikâyeleri bölümlere ayırır, bazen hikâyenin henüz başında iken, bazen de ortasında iken mesajlarını temsil yoluyla verir. Bazen vermek istediği mesajı vecizeler ve küllî kaideler halinde vermeye çalışır. Bazen de bir hikâye henüz bitmeden kinci bir hikâyeye başlar. Sonra bu hikâyeyi bitirir ve eski hikâyesine tekrar döner, kaldığı yerden devam eder. Hikâyelerin uzatılmasından maksat, mesajın tekrar tekrar ve güçlü bir şekilde verilmesidir. Mesela Mesnevi nin 1. Defterinin hemen baş taraflarında Taasup Nedeniyle Hıristiyanları Öldüren Yahudi Padişahının Hikâyesi başlığı altında anlatılan ve yaklaşık 450 beyitten oluşan uzun hikâyenin içinde tam 30 başlık bulunmaktadır. Bu başlıkların altında bazen hikâyenin ana temasıyla alakasız zannedilen başlıklar da yer alır. Bu hikâyede, Yahudilerin Hıristiyanlığı nasıl bozdukları ve hile yoluyla Hıristiyanlık dinini nasıl Roma paganizmine

2 çevirdikleri anlatılmaktadır. Hikâyede, Hz. İsa nın zamanında Yahudiliğin hamisi durumunda olan, yüz binlerce mazlum mümini öldürecek kadar kin ve öfke kusan ve adalet duygusunu tamamen yitirmiş olan bir padişahtan söz edilmektedir. Ancak müminlere karşı kin kusan Yahudi padişah, mümin Hıristiyanları nasıl yok edeceğinin bir yolunu bulamıyor. Onun veziri ise padişaha şöyle bir hile öğretir: Hıristiyan bir mümin olarak elimi kolumu kes ve başımı yar. Sonra da bağışlanmam için araya şefaatçiler girsin. Güya sen benim gibi dinine bağlı, aşırı dindar bir Hıristiyan ı bağışlıyorsun, sonra da beni uzak bir memlekete sür. Ben orada mazlum ve ihlâslı bir Hıristiyan olarak insanları kandıracağım. Sonra sen arzu ettiğin gibi katliamı yapabileceksin. Hz. Mevlana hikâye esnasında bazen küçük temsillerle bazen de vecizeler halinde mesajlarını verir. Nitekim zalim ve İsa düşmanı olan Yahudi padişahını anlatırken İsa yı ve Musa yı birbirinden ayırmasını şaşı gören bir adam misaliyle dile getirir: Bir usta şaşı gören bir çırağına o şişeyi odadan getir demiş. Her şeyi çift gören şaşı çırak ise, O iki şişeden hangisini sana getireyim demiş. Usta, Oğlum o bir şişedir, önüne bak ve fazla görme demiş. Şaşı çırak mahcup olmuş ve Usta, lütfen beni kınamaktan vazgeç demiş. Usta, O zaman o iki şişeden birini kır, bir tanesini bana getir. demiş. Şaşı çırak bir şişeyi kırmış, ancak diğeri de görünmez olmuş. Yahudi padişah da İsa nın mesajını kabul etmeyince Musa dan da mahrum olduğunu anlayamayacak kadar aptalca bir işin içine girmiş. Hikâye Esnasında Söylediği Hakikatler Hz. Mevlana hikâyeye devam ederken bir taraftan da şu hakikatleri dile getirir: خشم و شهوت ز کند احول را مرد استقامت کند مبدل را روح.Öfke ve şehvet kişiyi şaşı yapar, ruhunu istikametten çevirir چون غرض آمد هنر پوشیده شد شد صد حجاب از دل به سوی دیده Garaz olunca hüner görünmez olur; gönülden göze doğru yüz perde.oluşur

3 چون دهد قاضی به دل رشوت قرار کی شناسد ظالم از مظلوم زار Kadı gönlünde rüşvete karar verince, zalimi inleyen mazlumdan nasıl ayırır? Hikâyenin devamında, Yahudi padişah ın lanetli vezirine kanan Hıristiyan müminlerin durumunu ve nasıl kandırıldıklarını anlatır. Bu vesileyle kandırılmanın insanoğlunun en büyük baş belasından biri olduğunu vurgular ve şöyle der: صد هزاران دام و دانه ست ای خدا ما چو مرغان حریص بی نوا Ey Allahım! Yüzbinlerce tuzak ve yem vardır, Biz ise ihtiraslı ve azıksız kuşlar.gibiyiz دم بدم ما بست هه دام نویم هر یکی گر باز و سیمرغی شویم Her birimiz doğan ve simurg bile olsak, her an yeni bir uzağa.yakalanmaktayız ما درین انبار گندم می کنیم گندم جمع آمده گم می کنیم.Biz bu ambara buğday koyuyoruz, fakat toplanmış buğdayı kaybediyoruz موش تا انبار ما حفره زدست و از فنش انبار ما ویران شدست Fare bizim ambarımıza kadar delik açmış ve ambarımız onun marifetiyle harap olmuştur. اول ای جان دفع شر موش کن وانگهان در جمع گندم جوش کن Ey Can! Önce farenin şerrini def et. Ondan sonra buğday toplamakta çaba.göster بشنو از اخبار آن صدر الصدور ل صلوة تم ال بالحضور O efendiler efendisinin hadislerinden birini dinle: Namaz ancak huzurla tamam olur. 1 1 Mesnevi, 15, 18; TorbatJam. Com.

4 Hz. Mevlana hikâyeye devam ederken insanın amel yapmasının yeterli olamayacağını, amelimizi bütünüyle yakacak olan laubaliliklerden uzak durmak gerektiğini, fare ve ambar temsiliyle latif bir şekilde dile getiriyor. Sonunda Eğer ambarımızda hırsız fare yoksa kırk yıllık amellerimizin buğdayı nerede? diyerek iletmek istediği mesajı ifade eder. Bediüzzaman da Temsil Üstad Bediüzzaman tıpkı Üstatlarımdan biridir 2 dediği Hz. Mevlana Celaleddin Rumî gibi temsil ve hikâye yoluyla anlatıma çok önem veriyor. Ona göre temsil, i câz-ı Kur ân ın en parlak bir aynasıdır. 3 Hatta haşre dair onuncu sözün başında temsili bir hikâye anlatır ve 12 suretle haşrin ve kıyametin varlığını isbat eder. Daha sonra bu 12 suretlere karşı 12 hakikat ile meseleyi canlandırır. Risalenin başında şöyle der: İhtar: Şu risalelerde teşbih ve temsilleri hikâyeler suretinde yazdığımın sebebi, hem teshil, hem hakàik-ı İslâmiye ne kadar makul, mütenasip, muhkem, mütesanit olduğunu göstermektir. Hikâyelerin manaları, sonlarındaki hakikatlerdir. Kinâiyât kabilinden yalnız onlara delâlet ederler. Demek, hayalî hikâyeler değil, doğru hakikatlerdir. 4 Buradan anlıyoruz ki, Bediüzzaman ın anlattığı hikâyeler hayali ve eğlencelik hikâyeler değildir. Belki, hakikatlere delalet eden suretlerdir. Ancak Üstad genellikle çok uzun ve iç içe girmiş hikâyeler anlatmayı tercih etmez. Sadece 24. Sözün ikinci dalında, Hz. Mevlana ya benzer bir tarzda, ehl-i fikir, ehl-i velayet ve ehl-i nübüvvetin gaybî hakikatleri anlama kabiliyetlerinin anlatıldığı, hakikatle karışık uzun bir temsile yer vermektedir. Temsilin sonunda, diğer temsilî hikâyelerde yaptığını yapmaz ve hakikati anlatma kısmına geçmez. Şöyle der: Şimdi şu temsil, hem bir derece hakikati ihsas ettiğinden, hem hakikat çok geniş ve çok derin olduğundan, biz dahi temsil ile iktifa ediyoruz. Haddimizin ve takatimizin fevkinde olan esrara girişmeyeceğiz. 5 Üstad Bediüzzaman çok yüksek hakikatleri birer temsil ile anlatır. Mesela Allah ın insanoğluna şah damarından daha yakın olduğu halde insanın Allah tan uzak olması ne demektir? Bediüzzaman bu soruya cevap aramak için bir temsilden istifade eder ve özetle şöyle der: Evet, nasıl güneş, kayıtsız nuru, maddesiz aksi vasıtasıyla, sana senin gözbebeğinden daha yakın olduğu halde, sen mukayyet olduğun için ondan 2 Bediüzzaman, Emirdağ Lahikası, 187; Yeniaysa Neşriyat. 3 Bediüzzaman, Sözler, 178; Yeniaysa Neşriyat. 4 Sözler, Sözler, 307.

5 gayet uzaksın, ona yaklaşmak için çok kayıtlardan tecerrüt etmek, çok merâtib-i külliyeden geçmek lâzım gelir; âdeta manen yer kadar büyüyüp kamer kadar yükselip, sonra doğrudan doğruya güneşin mertebe-i asliyesine bir derece yanaşabilir ve perdesiz görüşebilirsin; öyle de, Celil-i Zülcemal, Cemîl-i Zülkemal, sana gayet yakındır. Sen Ondan gayet uzaksın. Kalbin kuvveti, aklın ulviyeti varsa, temsildeki noktaları hakikate tatbike çalış. 6 Temsil ve hikâye ile anlatım konusunda Bediüzzaman ile Hz. Mevlana arasında bazı farklar görmekteyiz. Her şeyden önce, Bir kaçı istisna edilirse, Bediüzzaman ın hikâyeleri çok uzun ve karmaşık değildir. Yani iç içe geçmiş hikâyeler Risale-i Nur da yoktur. Oysa Hz. Mevlana nın hikâyeleri oldukça uzun ve karmaşıktır. Diğer taraftan, Hz. Mevlana hayatın her safhasıyla alakadar olduğu ve Mesnevî de hayatın her rengine yer vermesi hasebiyle, Mesnevî hikâyelerinde aşka, hatta müstehcen sayılabilecek hikâyelere yer vermiştir. Dödüncü defterin baş taraflarında Karısının yanında yabancı bir adam bulan sufinin hikâyesinde olduğu gibi Oysa Risale-i Nur da yer alan temsil ve hikâyelerde bu tür anlatım tarzlarına asla yer verilmez. Fakat bazılarının iddia ettiği gibi, Mesnevî de bu tür hikâyeler çok fazla değildir. Hem Hz. Mevlana hem Bediüzzaman ın temsil yoluyla anlatımdan maksatları iman hakikatlerini anlatmaktır. İkisinden de orijinal örnekler verelim. Hz. Mevlana nın Temsil yoluyla Cebir İnancını Ve Çalışmadan Tevekkülü Reddetmesi Hz. Mevlana, Av Hayvanlarının Aslana tevekkül Etmeleri ve Çalışmayı bırakmaları başlığı altında 35 başlıktan oluşan uzun hikâyede Hz. Mevlana her başlık altında hakikatlere yer verir. Özellikle çalışmadan tevekkülün dinde yasaklanmış olduğuna dikkat çekerek bu konuda çok sayıda ayet ve hadislere de yer verir. Hatta çalışmadan Allah a tevekkül edip ondan lütuf istemenin kişiyi cebir itikadına götüreceğini, bu itikadın ise küfran-i nimete yol açtığını vurguluyor: Şöyle der: گفت شیر آری ولی رب العباد نردبانی پیش پای ما نهاد Aslan kendisine tevekkül eden av hayvanlarına dedi ki: Evet, kulların.rabbi ayağımızın önüne bir merdiven koydu 6 Sözler, 179.

6 پایه پایه رفت باید سوی بام هست جبری بودن اینجا طمع خام Adım adım dama doğru ilerlemek gerekir. Burada cebrî olmak ham.tamahkârlıktır پای داری چون کنی خود را تو لنگ دست داری چون کنی پنهان تو چنگ Ayağın var, kendini ne diye topal yapıyorsun? Elin var; avucunu ne diye gizliyorsun? سعی شکر نعمتش قدرت بود جبر تو انکار آن نعمت بود Çalışmak kudret nimetine şükretmektir. Senin cebir inancın, bu nimeti.inkâr etmektir شکر قدرت قدرتت افزون کند جبر نعمت از کفت بیرون کند Kudrete şükretmek senin gücünü arttırır. Cebir inancı ise, elinden nimeti.çıkarır هان مخسپ ای کاهل بی اعتبار جز به زیر آن درخت میوه دار Dikkat et Ey itibarsız tembel! O meyveli ağacın altından başka bir yerde!uyuma جبر و خفتن درمیان ره زنان مرغ بی هنگام کی یابد امان Cebir ise, yol kesiciler arasında uyumak gibidir. Vakitsiz öten kuş canını?nasıl kurtarır گر توکل می کنی در کار کن کشت کن پس تکیه بر جبار کن 7.Tevekkül edeceksen işte yap; Önce ekin ek, sonra Cebber a yaslan Hz. Mevlana Cebriyecilerin inancının yanlış olduğunu vurgulamak için böyle bir temsil anlatmayı uygun görmüştür. Bediüzzaman nın Cebir İnancını ve Çalışmadan Tevekkülü Reddetmesi 7 Mesnevi, s. 43 vd; torbatjam.com.

7 Şimdi Üstad Bediüzzaman a bakıyoruz. Kendisi de Cebriyecilerin ne kadar yanlış yolda olduklarını göstermek için bir soruya verdiği cevapta özetle şunları kaydediyor: Eğer biri dese: "Kader bizi böyle bağlamış, hürriyetimizi selb etmiştir. İnbisat ve cevelâna müştak olan kalp ve ruh için, kadere iman bir ağırlık, bir sıkıntı vermiyor mu?" Elcevap: Kat a ve asla! Sıkıntı vermediği gibi, nihayetsiz bir hiffet, bir rahatlık ve ruh ve reyhanı veren ve emn ü âmânı temin eden bir sürur, bir nur veriyor. Çünkü insan kadere iman etmezse, küçük bir dairede cüzî bir serbestiyet, muvakkat bir hürriyet içinde, dünya kadar ağır bir yükü, biçare ruhun omzunda taşımaya mecburdur. Kadere iman, bütün o ağırlığı kaderin sefinesine atar. Kadere iman o kadar lezzetli, saadetlidir ki, tarif edilmez. Yalnız, şu temsil ile o lezzete ve o saadete bir işaret edeceğiz. Şöyle ki: İki adam bir padişahın payitahtına giderler, o padişahın mahalli garaip olan has sarayına girerler. Biri padişahı bilmez, o yerde gasibâne, sadıkane tavattun etmek ister. Fakat o bahçe, o sarayın iktiza ettikleri idare ve tedbir ve varidat ve makinelerini işlettirmek ve garip hayvanatın erzakını vermek gibi zahmetli külfetleri görür, mütemadiyen ızdırap çeker. O cennet gibi bahçe, başına bir cehennem gibi oluyor. Her şeye acıyor. İdare edemiyor. Teessüfle vaktini geçirir. Sonra da, o hırsız edepsiz adam, te dib suretiyle hapse atılır. İkinci adam padişahı tanır; kendini padişaha misafir bilir. Bütün o bahçede, o sarayda olan işler, bir nizam-ı kanunla cereyan ettiğini, Her şey bir programla, kemal-i suhuletle işlediğini itikat eder. Zahmet ve külfetleri, padişahın kanununa bırakıp, kemal-i safa ile o cennet-misal bahçenin bütün lezzetlerinden istifade edip, padişahın merhametine ve idare kanunlarının güzelliğine istinaden her şeyi hoş görür, kemal-i lezzet ve saadetle hayatını geçirir. İşte Men Amene bi l-kaderi Emine Mine l-kederi nin sırrını anla. 8 Üstad Bediüzzaman tevekkülün hakikatini da yine bir temsil ile şöyle anlatır: Tevekkül eden ve etmeyenin misalleri, şu hikâyeye benzer: Vaktiyle iki adam, hem bellerine, hem başlarına ağır yükler yüklenip, büyük bir sefineye bir bilet alıp girdiler. Birisi, girer girmez yükünü gemiye bırakıp, üstünde oturup, nezaret eder; diğeri hem ahmak, hem mağrur olduğundan, yükünü yere bırakmıyor. 8 Sözler, 434.

8 Ona denildi: "Ağır yükünü gemiye bırakıp rahat et." O dedi: "Yok, ben bırakmayacağım. Belki zâyi olur. Ben kuvvetliyim. Malımı, belimde ve başımda muhafaza edeceğim. Yine ona denildi: "Bizi ve sizi kaldıran şu emniyetli sefine-i sultaniye daha kuvvetlidir, daha ziyade iyi muhafaza eder. Belki başın döner, yükün ile beraber denize düşersin. Hem, gittikçe kuvvetten düşersin. Şu bükülmüş belin, şu akılsız başın, gittikçe ağırlaşan şu yüklere takat getiremeyecek. Kaptan dahi, eğer seni bu halde görse, ya divanedir diye seni tard edecek, ya Haindir, gemimizi ittiham ediyor, bizimle istihza ediyor, hapis edilsin diye emredecektir. Hem, herkese maskara olursun. Çünkü ehl-i dikkat nazarında, zaafı gösteren tekebbürün ile aczi gösteren gururun ile riyâyı ve zilleti gösteren tasannuun ile kendini halka mudhike yaptın; herkes sana gülüyor" denildikten sonra, o bîçarenin aklı başına geldi, yükünü yere koydu, üstünde oturdu. "Oh! Allah senden razı olsun. Zahmetten, hapisten, maskaralıktan kurtuldum" dedi. İşte ey tevekkülsüz insan! Sen de bu adam gibi aklını başına al, tevekkül et. Ta bütün kâinatın dilenciliğinden ve her hâdisenin karşısında titremekten ve hodfüruşluktan ve maskaralıktan ve şekavet-i uhreviyeden ve tazyikàt-ı dünyeviye hapsinden kurtulasın. 9 Hz. Mevlana nın Nübüvvet ve Velayeti Temsil Yoluyla Anlatması Hz. Mevlana, Papağanı olan bir Bakkalın hikâyesinde birçok hakikate işaret ediyor. Bir gün bakkal dükkânına geldiğinde papağanın gülyağı şişesini döktüğünü görür. Bakkal güzel konuşan papağanın kafasına vurur ve başını kel eder. Bunun üzerine papağan küser ve bir daha konuşmaz. Bakkal, her ne çareye başvurduysa onu bir daha konuşturamaz ve papağanın kafasına vurduğuna çok pişman olur. Nihayet bir gün başı kel olan bir derviş dükkânın önünden geçer. Papağan onu görür görmez, kendisine benzeyen bir kel buldu diye konuşmaya başlar ve şöyle der: Ey kel adam! Ne diye kellerin arasına karıştın? Yoksa sen de şişeden yağ mı döktün? Halk papağanın bu sözünden dolayı gülüşmeye başlar. Zira papağan kel dervişi kendisi gibi sakar biri sanmıştı. Hz. Hz. Mevlana bundan sonra, değişik benzetmelerle hakikatlere işaret eder ve şöyle der: 9 Sözler,

9 کار پاکان را قیاس از خود مگیر گر چه ماند در نبشتن شیر و شیر Her ne kadar Aslan manasına gelen Şir ile Süt manasına gelen Şir.benzese de, sen başkasını kendine mukayese etme جمله عالم زین سبب گمراه شد کم کسی ز ابدال حق آگاه شد Bütün âlem bu nedenle yolunu kaybetti; Hak abdalından az kşiler haberdar.oldu همسری با انبیا برداشتند اولیا را همچو خود پنداشتند.İnsanlar peygamberlerle denkliğe kalkıştılar. Velileri kendileri gibi sandılar گفته اینک ما بشر ایشان بشر ما و ایشان بست هه خوابیم و خور.Biz de beşer onlar da beşer. Biz ve onlar uykuya bağlıyız derler این ندانستند ایشان از عمی هست فرقی درمیان بی منتهی Körlüklerinden dolayı, aralarında sonsuz farklılığın olduğunu bilemediler. هر دو گون زنبور خوردند از محل عسل لیک شد زان نیش و زین دیگر Oysa iki tür arı var; aynı yerden yerler. Birinden zehir, diğerinden bal.çıkar هر دو گون آهو گیا خوردند و آب زین یکی سرگین شد و زان مشک ناب İki tür Ceylan ot yer, su içer. Birinden dışkı, diğerinden saf misk meydana.gelir هر دو نی خوردند از یک آب خور این یکی خالی و آن پر از شکر.İki tane ney aynı sulaktan beslendi; biri boş, diğeri şekerle doldu این خورد گردد پلیدی زو جدا آن خورد گردد همه نور خدا.Şu adam yer, kendisinden pislik çıkar, o yer; bütünüyle Hak nuru olur این زمین پاک و آن شوره ست و بد این فرشت هه پاک و آن دیوست و دد Şu toprak paktır, o toprak ise çorak ve kötü. Bu pak melektir, o şeytan ve vahşi bir hayvandır.

10 سحر را با معجزه کرده قیاس هر دو را بر مکر پندارد اساس.Sihri mucize ile mukayese edip ikisinin de aslını hile zanneder ساحران موسی از استیزه را برگرفته چون عصای او عصا Musa nın karşısındaki sihirbazlar, husumetle onun asası gibi asa edindiler. لعنة الله این عمل را در قفا رحمة الله آن عمل را در وفا Bu amelin ardında Allah ın laneti, şu amel içinse, vefa olarak Allah ın 10.rahmeti vardır میم و واو و میم و نون تشریف نیست لفظ مؤمن جز پی تعریف نیست Mim vav ve mim ile nun harfleri kişiyi şereflendirmez. Mümin kelimesi.tariften başka bir şey değildir Bediüzzaman ın İmanî Ve İslamî Hakikatleri Temsil Yoluyla Anlatımı Bediüzzaman ın iman hakikatlerini anlatırken kullandığı temsillerinden bazıları şunlardır: Nasıl ki bir taburun askerleri, istirahat için dağılsa, sonra bir boru ile çağrılsa, kolay bir surette tabur bayrağı altında toplanmaları, yeniden bir tabur teşkil etmekten çok kolay ve çok rahattır; öyle de, bir bedende birbiriyle imtizâc ile ünsiyet ve münasebet peyda eden zerrât-ı esasîye, Hazret-i İsrafil Aleyhisselâmın Sûr u ile Hàlık-ı Zülcelâlin emrine "Lebbeyk" demeleri ve toplanmaları, aklen birinci icaddan daha kolay, daha mümkündür 11 Mesela, nasıl bir ağaç yaprak, meyve ve çiçeklerinin kelimâtı ile bir tesbihâtı var; öyle de, koca semâvât denizi dahi kelimâtı hükmünde olan güneşler, yıldızlar ve ayları ile Fâtır-ı Zülcelâline tesbihât yapar ve Sâni-i Zülcelâline hamd eder ve hâkezâ Mesnevi, torbatjam.com, s Sözler, Sözler, 473.

11 Nasıl küçük küçük cüzdanlar, büyük bir kütüğün vücudunu ihsas eder ve küçük küçük senetler bir defter-i kebirin bulunduğunu iş âr eder ve küçük kesretli tereşşuhâtlar büyük bir su menbaını işmâm eder; aynen öyle de, küçük küçük cüzdanlar hükmünde, hem birer küçük Levh-i Mahfuz manasında, hem büyük Levh-i Mahfuzu yazan kalemden tereşşuh eden küçük küçük noktalar suretinde olan beni beşerin kuvve-i hafızaları, ağaçların meyveleri, meyvelerin çekirdekleri, tohumları, elbette bir hâfıza-i kübrâyı, bir defter-i ekberi, bir Levh-i Mahfuz-u âzamı ihsâs eder, iş âr eder ve ispat eder, belki keskin akıllara gösterir. 13 Nasıl ki, meselâ Amerika da, bütün milletler umumî bir kongreye davet edilse, her millet büyük gemisine biner, oraya gider. Öyle de, bahr-i muhît-i kâinatta, bir senede yirmi beş bin senelik uzun bir seyahate alışan küre-i arz, ahalisini alır, gider, mahşer meydanına boşaltır. 14 Evet, nasıl mîrî malından kırk parayı çalan bir adam, bütün hazır arkadaşlarına birer dirhem almasını kabul ile hazmedebilir; öyle de, "Kendime mâlikim" diyen adam, "Her şey kendine mâliktir" demeye ve itikat etmeye mecburdur. 15 Meselâ, ben nasıl bu evi yaptım ve yapmasını biliyorum ve görüyorum ve onun mâlikiyim ve idare ediyorum; öyle de, şu koca kâinat sarayının bir ustası var, o usta onu bilir, görür, yapar, idare eder ve hâkezâ.demek, nasıl esmâda bir İsm-i âzam var; öyle de, o esmânın nukuşunda dahi bir nakş-ı âzam var ki, o da insandır. Ey kendini insan bilen insan! Kendini oku. Yoksa hayvan ve câmid hükmünde insan olmak ihtimalî var. 16 Nasıl ki güneşin zatı bulunup ziyası bulunmamak kabil değil; öyle de, binler derece ondan ziyade kabil değildir ki, şu muntazam mevcudatı icad eden Zatın ilmi, ondan infikâk etsin. Şu ilm-i muhit, o Zata lâzım olduğu gibi, taallûk cihetiyle her şeye dahi lâzımdır. 17 Meselâ, Ayasofya kubbesindeki taşlar eğer mîmarının emrine ve sanatına tâbi olmazlarsa, her bir taşı, Mîmar Sinan gibi dülgerlik sanatında bir mahareti ve sâir taşlara hem mahkûm, hem hâkim olmak, yani "Geliniz, düşmemek, sukut etmemek için baş başa vereceğiz" diye bir hüküm sahibi olması lâzımdır; öyle de, binler defa Ayasofya kubbesinden daha sanatlı, daha hayretli ve hikmetli olan masnuâttaki zerreler, Kâinat Ustasının emrine tâbi 13 Sözler, Mektubat, Sözler, Sözler, Mektubat, 235.

12 olmazlarsa, her birine Sâni-i Kâinatın evsâfı kadar evsâf-ı kemâl verilmesi lâzım gelir. Feyâ sübhânallah! Zındık maddiyyun gâvurlar, bir Vâcibü l-vücudu kabul etmediklerinden, zerrât adedince bâtıl âliheleri kabul etmeye mezheblerine göre muztar kalıyorlar. İşte şu cihette, münkir kâfir, ne kadar feylesof âlim de olsa, nihayet derecede bir cehl-i azîm içindedir, bir echel-i mutlaktır. 18 Nasıl, küfür Cehenneme duhulüne sebeptir; öyle de, Cehennemin vücuduna ve icadına dahi sebeptir. Zira küçük bir hâkimin küçük bir izzeti, küçük bir gayreti, küçük bir celâli bulunsa; bir edepsiz ona serkeşâne dese, "Beni te dib etmezsin ve edemezsin"; herhalde, o yerde hapishane yoksa da, tek o edepsiz için bir hapishane teşkil edecek, onu içine atacaktır. 19 Nasıl ki mahrûtî (huni şeklinde) bir dağın etrafında, birbiri içinde, birbirinden yüksek, kaidesinden zirvesine kadar surlu daireler bulunsa; o daireler birbirinin üstündedir, fakat birbirinin güneşi görmelerine mâni olmaz, birbirinden geçebilir, birbirine bakar. Öyle de, Cennetler de buna yakın bir tarz ile olduğu, ehâdisin mütenevvi rivâyâtı işaret ediyor. 20 Nasıl ki, merhûme ve rahmete muhtaç bir güzel kadın cenazesine nazar-ı şehvet ve hevesle bakmak, ne kadar ahlâkı tahrip eder; öyle de, ölmüş kadınların sûretlerine veyahut sağ kadınların küçük cenazeleri hükmünde olan sûretlerine hevesperverâne bakmak, derinden derine, hissiyât-ı ulviye-i insaniyeyi sarsar, tahrip eder. 21 Nasıl ki, bir sultanın hizmetkârı onun tebaiyeti ile öyle bir mevkie çıkar ki, bir şah çıkamaz. İşte şu sırdandır ki, en büyük veliler Sahabe derecesine çıkamıyorlar. 22 Nasıl ki, bir azîm sefinenin dümencisi vazifesinin adem-i ifâsıyla, sefine gark olup, bütün hademelerin netice-i sa yleri iptal olur; bütün o tahribât, bir ademe terettüb ediyor. Öyle de, küfür ve mâsiyet, adem ve tahrip nevinden olduğu için, cüz-i ihtiyârî bir emr-i itibârî ile onları tahrik edip, müthiş netâice sebebiyet verebilir. 23 Nasıl ki kışta, fırtınaların şiddetli olduğu bir vakitte, dar delikler dahi seddedilir; yeni kapıları açmak, hiçbir cihetle kâr-ı akıl değil. Hem, nasıl ki 18 Sözler, Sözler, Sözler, Sözler, Sözler, Sözler, 429.

13 büyük bir selin hücumunda, tâmir için duvarlarda delikler açmak gark olmaya vesîledir. Öyle de, şu münkerât zamanında ve adat-ı ecânibin istilâsı ânında ve bid aların kesreti vaktinde ve dalâletin tahribâtı hengâmında, içtihad nâmiyle, kasr-ı İslâmiyet ten yeni kapılar açıp duvarlarından muharriplerin girmesine vesîle olacak delikler açmak, İslâmiyet e cinâyettir. 24 Yâ Rab! Nasıl büyük bir sarayın kapısını çalan bir adam, açılmadığı vakit, o sarayın kapısını, diğer makbul bir zatın sarayca me nûs sadâsıyla çalar; tâ ona açılsın; öyle de, bîçare ben dahi Senin dergâh-ı rahmetini, mahbub abdin olan Üveysü l-karânî nin nidâsıyla ve münâcâtıyla şöyle çalıyorum. O dergâhını ona açtığın gibi, rahmetinle bana da aç. Ekûlü kemâ kàle 25 Nasıl ki yıldız böceği, kendi ışıkçığına itimat eder, gecenin hadsiz zulümâtında kalır; bal arısı kendine güvenmediği için gündüzün güneşini bulur, bütün dostları olan çiçekleri, güneşin ziyasıyla yaldızlanmış müşahede eder; öyle de, kendine, vücuduna ve enâniyetine dayansan, yıldızböceği gibi olursun. 26 Meselâ, nasıl ki bir hayvanın veyahut bir meyvenin derisi soyulsa, muvakkat bir zarafet gösterir; fakat az bir zamanda o zarif et ve o güzel meyve, o yabanî ve paslı ve kesif ve ârızî deri altında siyahlanır, taaffün eder. Öyle de, şeâir-i İslâmiyedeki tabirat-ı Nebeviye ve İlâhiye, hayattar ve sevabdar bir cilt, bir deri hükmündedir. Onların soyulmasıyla, maânîdeki bir nuraniyet, muvakkaten çıplak, bir derece görünür. Fakat ciltten cüda olmuş bir meyve gibi, o mübarek manaların ruhları uçar, zulmetli kalb ve kafalarda beşerî postunu bırakıp gider. Nur uçar, dumanı kalır. 27 Ve madem ehl-i dalâlet ve tuğyan, işlerine gelmeyen bir eseri, eser sahibini çürütmekle eseri çürütmek âdetleridir. Elbette, semâ-yı Kur ân ın yıldızlarıyla bağlanan risaleler, benim gibi çok itirazâta ve tenkidâta medar olabilen ve sukut edebilen çürük bir direkle bağlanmamalı. 28 Evet, lezzetli üzüm salkımlarının hasiyetleri, kuru çubuğunda aranılmaz. İşte ben de öyle bir kuru çubuk hükmündeyim. 29 Meselâ, nasıl ki murassa ve müzeyyen bir elbise-i fâhireyi biri sana giydirse ve onunla çok güzelleşsen, hâlk sana dese, "Maşaallah, çok güzelsin, 24 Sözler, Sözler, Sözler, Mektubat, Mektubat, Mektubat, a.y.

14 çok güzelleştin." Eğer sen tevazukârâne desen, "Hâşâ, ben neyim? Hiç! Bu nedir, nerede güzellik?" O vakit küfrân-ı nimet olur ve hulleyi sana giydiren mahir san atkâra karşı hürmetsizlik olur. Eğer müftehirâne desen, "Evet, ben çok güzelim. Benim gibi güzel nerede var? Benim gibi birini gösteriniz." O vakit, mağrurâne bir fahirdir. İşte, fahirden, küfrandan kurtulmak için demeli ki: "Evet, ben güzelleştim. Fakat güzellik libasındır ve dolayısıyla libası bana giydirenindir; benim değildir." İşte, bunun gibi, ben de, sesim yetişse bütün küre-i arza bağırarak derim ki: Sözler güzeldirler, hakikattirler. Fakat benim değildirler; Kur ân-ı Kerîmin hakaikinden telemmu etmiş şualardır. 30 Nasıl ki bir insanın bir eli bir elini kıskanmaz ve gözü kulağına haset etmez ve kalbi aklına rekabet etmez. Öyle de, bu heyetimizin şahs-ı manevîsinde, herbiriniz bir duygu, bir aza hükmündesiniz. Birbirinize karşı rekabet değil, bilakis birbirinizin meziyetiyle iftihar etmek, mütelezziz olmak bir vazife-i vicdaniyenizdir. 31 Nasıl ki ehl-i hamiyet bir insan, dostların hayatını kurtarmak için kendini feda eder. Öyle de, ehl-i imanın hayat-ı ebediyelerini tehlikeli düşmanlardan muhafaza etmek için, lüzum olsa-hem lüzum var-kendim, değil yalnız layık olmadığım o makamları, belki hakiki hayat-ı ebediyenin makamlarını dahi feda etmeye, Risale-i Nur dan aldığım ders-i şefkat cihetiyle terk ederim. 32 Nasıl ki bir çam ağacının buğday tanesi kadar bir çekirdeği, koca çam ağacına bir mebde oluyor; kudret-i İlâhî o acip ağacı o çekirdekten halk ediyor, aynen bunun gibi, hiçbir mahviyet ve tevazu niyetiyle olmayarak, bütün kanaatimle ilân ediyorum ki, benim hizmetim ve sergüzeşte-i hayatım, bir nevi çekirdek hükmüne geçmiş. İnayet-i İlâhiye ile bu zamanda ehemmiyetli bir hizmet-i imaniyeye mebde olmak için, Kur ân dan gelen ve meyvedar bir şecere-i âliye olan Nur Risalelerini ihsan etmiş. 33 Divan-i Harb-i Örfide İdamla yargılandığında şöyle demişti: Ben hapishane denilen âlem-i berzahın kapısında dururken ve darağacı denilen istasyonda âhirete giden şimendiferi beklerken, cemiyet-i beşeriyenin gaddarane hallerini tenkit ederek, değil yalnız sizlere, belki bu zamandaki nev-i benî beşere irad ettiğim bir nutuktur. Onun için, sırrınca, kabr-i kalbden hakaik çıplak çıktı; namahrem olan kimseler nazar etmesin. 30 Mektubat, Mektubat, Emirdağ Lahikası, Emirdağ Lahikası, 311.

15 Âhirete kemal-i iştiyak ile müheyyayım. Bu asılanlarla beraber gitmeye hazırım. Nasıl ki, bir bedevî garaipperest, İstanbul un acayip ve mehasinini işitmiş, fakat görmemiş; nasıl kemal-i hâhişle görmeyi arzu eder! Ben de ma rez-i acaip ve garaip olan âlem-i âhireti, o hâhişle görmek istiyorum. Şimdi de öyleyim. Beni oraya nefyetmek, bana ceza değil! Sizin elinizden gelirse, beni vicdanen tâzib ediniz! Ve illâ başka suretle azap, azap değil, benim için bir şandır! 34 Sonuç Hem Hz. Mevlana hem Bediüzzaman, İslamî hakikatleri anlatırken temsili anlatımdan ve hikâyelerden çok istifade etmişlerdir. Bediüzzaman, Üstatlarımdan birisidir dediği Mevnana Celaleddin Rumî ye ve onun Mesnevi-i Şerifine çok büyük önem atfediyor. Hz. Mevlana nın zamanında gelseydi Mesnevi tarzında yazacağını, Mevlana nın da bu zamanda gelseydi Risale-i Nur tarzında yazacağını ifade eden Bediüzzaman, Arapça Mesnevi nin mukaddimesinde şunları söylüyor: Mevlâna Celâleddin (r.a.) ve İmam-ı Rabbanî (r.a.) ve İmam-ı Gazâlî (r.a.) gibi, akıl ve kalb ittifakıyla gittiği için, her şeyden evvel kalb ve ruhun yaralarını tedavi ve nefsin evhamdan kurtulmasını temine çalışıp, lillâhilhamd, Eski Said Yeni Said e inkılâp etmiş. Aslı Farisî, sonra Türkçe olan Mesnevî-i Şerif gibi o da Arapça bir nevi Mesnevî hükmünde Katre, Hubab, Habbe, Zühre, Zerre, Şemme, Şu le, Lem alar, Reşhalar, Lâsiyyemalar ve sair dersleri ve Türkçede o vakit Nokta ve Lemeatı gayet kısa bir surette yazmış; fırsat buldukça da tab etmiş. Yarım asra yakın o mesleği Risale-i Nur suretinde, fakat dâhilî nefis ve şeytanla mücadeleye bedel, hariçte muhtaç mütehayyirlere ve dalâlete giden ehl-i felsefeye karşı, Risale-i Nur, geniş ve küllî Mesnevîler hükmüne geçti. 35 Hz. Mevlana nın Mesnevisine Mesnevi-i Şerif diyecek kadar önem atfeden Bediüzzaman, Risale-i Nur un telifinde, tıpkı Hz. Mevlana gibi temsil geleneğinden ve hikâyeciklerden çok istifade etmiştir. Ancak, temsil metodunun kullanılması hususunda Risale-i Nur ile Mesnevi arasında ciddi farklar olduğu açıktır. 34 Bediüzzaman, Divan-i harb-i Örfi, s.18-19;yeniaysa Neşriyat. 35 Bediüzzaman, Mesnevi-i Nuriye, 10; yeniaysa Neşriyat.

16