ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-III 6.Ders. Dr. İsmail BAYTAK. Eski BATI Yunan Pers Savaşları

Transkript

1 ESKİÇAĞ TARİHİ ve UYGARLIKLARI-III 6.Ders Dr. İsmail BAYTAK Eski BATI Yunan Pers Savaşları

2

3

4

5

6

7 İYONYA İHTİLALİ ve ONU İZLEYEN OLAYLAR İyonya Ayaklanması Aiolis, Doris, Kıbrıs ve Karya'nın birleşmesiyle, Önasya üzerindeki Akamenid İmparatorluğuhakimiyetine karşı geliştirdikleri, MÖ tarihleri arasında gerçekleşen askeri bir ayaklanmadır. Siyasal, ulusal ve ekonomik nedenlerden ötürü İSYAN MÖ.6.yy. da Yunan kentlerinin çoğu İonia PERS satraplığına girmiştir. Tiranlık bir hükümet şekli olmuş.. Olumsuzluklar Siyasal bağımsızlık yok, İyonya da ekonomik bunalım başlaması, Pers gümrük vergilerinin yüksek olması, Fenike rekabeti ve Mısır bozgunu, İyonyalılar ın Karadeniz kolonileri ile olan bağının kesilmesi, Byzantion, Kalkhedon, Perinthos un Pers boyunduruğundan çıkmak istemesi

8 İYONYA AYAKLANMASI Tarih MÖ Bölge Sonuç İyonya, Aiolis, Doris, Karya, Atina, Eretria, Kıbrıs Batı Anadolu, Kıbrıs Akamenid zaferi Taraflar Akamenid İmparatorluğu Aristagoras Charopinos, Hermophantus, Eualcides, Melanthius, Histiaeus, Phokaia lı Dionysius Komutanlar ve liderler Megabates, Artaphernes, Daurises, Hyamees, Otanes, Datis

9

10

11 MÖ. 5.yy da Yunan kentleri PERS saldırılarına karşı birleşmişlerdir. Persler, gelişmiş bir bürokrasi ve güçlü bir orduya sahiptirler. Pers hakimiyeti, Batı Anadolu dan Hindistan sınırlarına kadar ulaşmıştır. Büyük Kyros; Med-Lidya-Suriye-Filistin-Babil. Kral Dareius; Balkanlar ve Kuzey Karadeniz seferleri sonrası Tuna Irmağı nı aşarak Makedonya Krallığı nı haraca bağlamıştır. Persler Boğazlara ve TÜM Karadeniz e hakim olmuştur. Mısır daki Yunan Kolonisi Naukratis i de yıkmıştır. Yunan ve İon kentlerini ekonomik sıkıntılar içerisine girmiştir. Miletos öncülüğünde İon kentleri Perslere karşı ayaklanmıştır Atina ve Eretria kentlerinin destekleri ile PERS-YUNAN savaşları başlar

12 İYONYA İSYANI ve EPHESOS SAVAŞI Aristagoras ve Histiaeus adlı 2 TİRAN Perslerin desteği ile MİLETOS un başına geçerler. Aristagoras Perslere karşı Batı Anad. kentlerini SPARTA dışında çoğunu savaşa ikna etmiş. Aigina ve Korint gibi büyük donanma kentleri de katılmamıştır. Atina 20, Eretria da 1 gemi gönderir. Yunan ordusu Sardeis e saldırmıştır. Bunun üzerine Pers birlikleri toplanarak Efes de yunan birlikleri ile savaşmıştır. Artaphanes Sardeis satrabı :Pers kralı Dareius un kardeşidir. Pers ordusu Ephesos civarında İyonya ordusunu bozguna uğratır. 498 İyonlar kendi kentlerinde savaşa devam etmek üzere çekilirken Atinalılar ve Eratrialılar gemilere kaçmayı başardı ve Yunanistan'a döndüler

13 AYAKLANMANIN YAYILMASI Bu yenilginin ardından Atina ile İyonya arasındaki ittifak da çözülmüştü ve Perslerin karşısındaki kuvvet güç kaybetmişti. Atinalılar kentlerine döndüler ve Aristogaras'ın tüm mesajlarının yakarışlarına karşı İyonya'ya yardıma gitmediler İyonya kent birlikleri ayaklanmaya devam etmişlerdir. Kısmi bir başarı kazanmışlardır. Karya, Likya, Kıbrıs şehirleri de ihtilale katılır. PERSLER toparlanıp ilk olarak Kıbrıs daki Yunan şehirlerine saldırır. Miletos önderliğindeki Ege Ordusu 495 de Milet açıklarında LADE yakınlarında tekrar yenilmiştir. MÖ.494 de Persler MİLETOS u kuşatır. Halkı da sürgüne yollar. 6 yıl süren isyan sürecinde mücadeleyi Dareius çoğu kenti kendine bağlayarak sindirmiştir. Dareius tüm Batı Anadolu kentlerini yeniden düzene sokar,kalkındırır.

14 MARATON SAVAŞI Persler (Dareius) İyonya isyanını bastırdıktan sonra Grekleri cezalandırmak için Yunanistan a bir sefer düzenler. 492 de Mardonius komutasında bir donanmayı Atina ve Eretria üzerine göndermiştir. Mardonius Trak kabilelerindeki isyanı önledi. Makedonya Krallığı nı vasal devlet olarak PERS lere bağladı. Eretria nın yakılması üzerine Miletos SPARTA dan yardım ister. Olumsz Plataia kentinden gelen 1000 hoplit destekle Attika da Euripos koyunda Maraton Ovası nda Pers ordusunu yenilgiye uğratırlar. MÖ.490 Halk meclisi tarafından başkomutan seçilen Miltiades kişilik ordu ile kişilik Pers ordusunu taktikle kazanmıştır. Yunanlılar 7 pers gemisinialırlar. Artaphanes: Kilikya-Rodos-Naksos-Euboia-Eretria-ATİNA. Kleistenes-Hipparhos-Temistokles-Miltiades-Hippias-

15

16 Günümüzde Maraton Ovası Tarih MÖ Ağustos/Eylül 490 Bölge Sonuç Atina Platea Miltiades Kallimakhos Themistokles Aristides Atinalı Platealı 192 Atinalı [1] 11 Platealı (Heredot) ölü (modern tahminler) Maraton, Yunanistan Kesin Grek (Yunan) zaferi Taraflar Ahameniş İmparatorluğu Komutanlar ve liderler Datis Artephernes Güçler bin piyade süvari 600 trireme Kayıplar ölü 7 trireme (Heredot) [2] ölü (modern tahminler)

17

18 ARTEMİSİON ve TERMOPYLAE SAVAŞI Persler de II.Yunan seferi sırasında Dareius yerine Kserkes kral olur. Sardeis üzerinden Çanakkaleye devam ettiler. MÖ.480 de Harpalos adlı bir mühendis tarafından önden ve arkadan demirle birbirine bağlı gemilerden 2 köprü üzerinden Trakya ya geçildi. Atina ve Sparta öncülüğünde Karşı tarafta da Pers işgaline karşı HELLEN Birliği oluşturulmuştu Peloponnes, 3000 Yunan kuvveti, 300 spartalı. Komutan olarak Sparta kralı LEONIDAS yer almaktadır. Grekler Pers donanmasının 270 kadar Yunan gemisi ile Euboia Adası nın kuzeyinde Artemision Burnu nda yenilgiye uğrattı. Küçük bir Sparta birliği Termopylae de 7 gün boyunca bir geçidi savundu. EFIALTES adlı hain klavuz ile dağ yolundan Persleri geçirince Leonidas başarısız oldu. MÖ.480 ilk olarak BOIOTIA ve ardından ATINA kaybedilir.

19

20 SALAMİS DENİZ SAVAŞI Artemision deniz muharebesi ve Termopylae kara muharebesinden sonra Yunan kuvvetleri Korinthos ve Salamis Körfezi ne çekilmişlerdir. Aigina, Peloponnes,Kiklad adaları brlikleri ile 300 gemi kalmıştır. Pers ordusunun yarısı takipte yarısı da Atina Akropolünü yakmaktadır. Temistokles in stratejisi ile, Kserkses in aceleci tavrından dolayı 12 saat süren eylül savaşında MÖ 480 de Salamis de yapılan savaşta Pers ordusu yenilmiştir. Bu sırada Babil de ayaklanma çıkınca Mardonius ve kuvvetlerini burada bırakarak Anadolu ya geçmiştir.

21

22

23 Sparta kralı Pausanias tarafından yaptırılan ve üzerine savaşa katılan kentlerin ismi yazdırılan 3 ayaklı altın kazanın kaidesi İst.Sultan Ahmed meydanındadır. Yılanlı Sütun (Burmalı Sütun) İstanbul un Sultanahmet semtinde yer alan Hipodrom'dan (At Meydanı) kalan, birbirine dolaşmış üç piton yılanının tasvir edildiği bronzdan yapılmış Antik Yunan anıtı. İstanbul un Klasik döneminden günümüze kadar ulaşmış en eski büyük boyutlu anıttır. 29 boğumu günümüze ulaşan bronz sütun, MÖ 479'da Pers ordusu karşısında birleşen Yunan şehirlerinin kazandığı zafer anısına yapılmış ve Delfi'deki Apollo mabedine dikilmişti. Eserin İstanbul a İmparator Konstantin tarafından 324 yılında getirildiği kabul edilir. Şehri böceklere ve sürüngenlere karşı korumak için büyülü güçlere sahip olduğuna inanılırdı. Günümüze 5 metrelik bölümü gelebilmiştir; alt ve üst kısmı kırıktır. Yılanlı Sütuna ait yılan kafalarından ikisi kayıptır; üçüncü kafa İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndedir.

24

25

26 PLATAİA ve MYKALE SAVAŞLARI Atina da Temistokles yerine Ksantippos ve Aristeides geçtiler. Hellen Birliğini bozmak için çalıştılar. Hatta iskender kanalı ile Atina ya barış antlaşması için teklif Pers kuvvetleri, Boiotia ve Attika da Yunanlıları yenilgiye uğratır. Ancak Plateia da Spartalı Pausanias komutasındaki orduya yenilir. Bu savaş sırasında komutan Mardonius öldürüldü. 479 Yunan donanması Mykale limanında bulunan Pers donanmasına ani bir baskın düzenleyerek ateşeverdi. Persler geri çekilirken Batı Anadolu kentlerinin çoğu ayaklanarak özgür kalmıştır. Bu durum üzerine İonların önerisiyle 478 de Atina başkanlığında ATTİKA-DELOS deniz birliği kurulacaktır.

27 DELOS DENİZ BİRLİĞİ Hellen Birliği sonrası yeni hedefler ve tedbir amacıyla bu birlik kurulur. Atina öncülüğünde birliğin merkezi Athena Tapınağı merkezi DELOS 478/ kent devleti vardı. Perslerin Adalar ve denizlerdeki hakimiyetine son vermek. Sparta dışında tüm Yunan kentleri dahil olmuştur. Hellenlerin komutanı olarak Sparta kralı PAUSANIAS vardı. Persleri püskürtüp Trakya ve Boğazlara hatta BYZANTION a hakim olur Fakat bir tiran olarak hareket etmekteydi., Bu sebeple İonların önerisi üzerine donanmanın başına Atina getirildi. ARISTEIDES Atina birliğin hazinesini ve imkanlarını çıkarları için kullanmıştır. Bu durum Sparta ile Atina arasını iyice açmış ve PEL. Savaşı

28 EURYMEDON SAVAŞI ve KALLIAS ANTLAŞMASI Atina da Miltiades in oğlu KİMON Anadolu da Eurymedon Irmağı civarında Pers donanmasını yenilgiye uğratmıştır. 466 Doğu Akdeniz ticaretini elinde tutan FENİKE hakimiyetine son vermek ister. MÖ.450 de Mısır daki isyana destek vermiş. Yerine PERİKLES geçer. Persler ile anlaşma sağlamak zorunda kalmıştır. 449 Olympia Olimpiyatlarını 3 kez kazanan Kallias da burada old.için Bu antlaşma ile Batı Anadolu kent devletleri bağımsızlıklarını ilan eder. Maraton savaşı ile başlayan PERS-YUNAN savaşları son bulmaktadır.

29 PELOPONNES HARBİ MÖ.431 yıllarında partilerüstü büyük bir devlet adamı olan Perikles sağ ve sol kesim tarafından hedef alınarak harbe zorlanmıştır. 27 yıl sürmüştür. Pers savaşları sonrası Atina nın gerek siyasal gerekse ekonomik alanda güçlenmesi sparta ve Peloponneslileri kuşkulandırmıştır. Korint kentinin kendi kolonisi ile olan anlaşmazlığa Atinanın karışması, Atina ticarette ve sanayide iyice gelişmiş diğer şehirler rekabete bile girememişlerdir. Tüm batı ticaret yolları Atina donanmasının kontrolü altına girmiştir. Korintliler Mak.kralı Perdikkas ile birleşerek Atina ya karşı savaştılar. 446 da kurulan Peloponnes barışı bozulmuş oldu. Atina kralı Perikles Megara ya ambargo uyguladı. Sparta da Argos ve Korintlilerin yanında harbe giriyordu. Peloponnes <birliğinin başında SPARTA vardı hoplitlik bir ordusu vardı.

30 Atina nın ise Attika Delos Birliği güçleri, Sakız Midilli Korfu adası gemileri Atina donanması 400 gemi, Akdeniz de meydana gelen en büyük donanma gücü vardı. Kara ordusu hoplit, Mali durumu Peloponnes e göre kat ve kat iyiydi. Peloponnesliler bir kara harekatına güveniyorlar, Atina ise donanma gücünü kullanmak niyetindedir.

31 ARKHİDOMOS SAVAŞI (on yıl savaşları) Sparta kralı Arkhidamos Pelop..Birliği üyeleriyle MÖ 431 Attika seferi sırasında kenti yağmalar. Atinalılar geri çekilmelerine rağmen Naupaktos da deniz muharebesi ile bu birliği püskürtmüşlerdir. Yapılan savaşta Atinalılar üstün gelir. Veba salgınları sonrası Perikles yerine Kleion geçer. Sparta da da Arkhidamos yerine Brasidas geçer. Atinalılar Delion da yenilir. MÖ.423 te 1 yıllık ateşkes imzalanır her iki komutan da ölürler. MÖ.412 de Atinalı kral tarafından barış yapılır. NIKIAS BARIŞI İki taraf işgal ettiği bölgeleri terk edecek Sparta Atina nın liderliğini ve DELOS birliğini kabul edecektir.

32 SİCİLYA SEFERİ Atina da Alkibiades dönemi başlar. Argos kenti ile beraber Spartaya karşı savaş açar. Donanma ile bir sefere çıkar. Amaç: Sicilya daki Syrakuzai dir. Alkibiades vatan haini ilan edilir. Oda Sparta ya sığınır. Atina nın savaş planlarını onlarla paylaşır. Pers ordusu-syrakusai donanmaları Yunan kuvvetlerini MÖ.413 de yokeder.

33 NOTİON, ARGİNUSAİ, AİGOSTAMOL Savaşları Thukydides e göre Sparta donanması 427 de Notion dadır. Atina tehlikesini haber alan Sparta Perslerden (II.Dareios) yardım ister. Persler Notion ve Kolophon u alırlar. Atinalı Alkibiades ile Sparta donanması arasındaki savaşta Sparta kazanır. Alk. bu kez Perslere sığınmaktadır. Satrab Pharnabazos Spartalı Lysandros döneminde Atinalılarla mücadele devam etmektedir. Sonuç: Sparta üstünlüğü ile Atinalılar geri çekldiler. Aldıkları yerleri vererek Yunan Kentleri arasındaki liderlik Atinadan Spartaya geçmiştir.

34 KORİNTHOS Savaşı Peloponnes savaşları sonrasında Perslerde Dareios yerine Artakserkes Diğer oğul Satrap Kyros kardeşine karşı durur. Büyük bir ordu ile SUSA ya hareket eder. 401 Geri çekilen kyros kuvvetlerinden yunanlı Spartanın gücüne katılır. ONBİNLERİN DÖNÜŞÜ Anabasis Ksenophon un eseri Haliartos savaşı gerçekleşir. Atina Boiotia Korinthos Argos 4 lü ittifak Karşısında Spartalılar yine kazanırlar.pers kralının araya girmesiyle barış yapılır. KRAL BARIŞI Anadoludaki tüm Yunan kuvvetleri PERSlere bırakılmıştır.

35 İKİNCİ DELOS Birliği MÖ.378 de Spartaya karşı yeni bir deniz birliği kurulur. Birlik çok geçmeden dağılmıştır.