FSB. Ocak - Eylül Dönemi Sektör Raporu. Petrol Sanayi Derneği, 2011 Yılı Ocak- Eylül Dönemi Sektör Raporu

Transkript

1 2011 Ocak - Eylül Dönemi Sektör Raporu 0

2 I YILI OCAK-EYLÜL DÖNEMİ SEKTÖR RAPORU ÖZETİ....2 a) Otomotiv Yakıtları Pazarındaki Gelişmeler...2 b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarında Vergiler ve İşlem Hacimleri. 2 c) Petrol Fiyatları ve Pompa Fiyatlarına yansıması 3 d) Diğer Sektörel Gelişmeler..3 e) Diğer petrol ürünlerindeki pazar gelişmeleri.6 f) Özet Tablo..7 II. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE PETROL ve AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER... 9 III. DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER a) Otomotiv Yakıtlarında ÖTV Tutarları b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler c) Türkiye ve AB Ülkelerinde Otomotiv Yakıtlarına Uygulanan Vergiler d) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri IV. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER V. PETROL SEKTÖRÜ İSTATİSTİKLERİ a) Motorinler b) Benzinler c) Otomotiv Yakıtları d) Siyah Ürünler e) Akaryakıtlar f) Yağlama Yağları VI. DİĞER SEKTÖREL GELİŞMELER a) Avrupa Komisyonu Enerji Vergilendirme Direktif Taslağı.. 36 b) Petrol ve LPG Piyasasının Lisanslı Faaliyetlerindeki Gelişmeler c) Motorlu Taşıt Sayıları d) Diğer Endüstriyel ve Ekonomik Veriler VII. VIII. IX. PETDER ÇALIŞMALARI.42 KAYNAKÇA İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ

3 I YILI OCAK-EYLÜL DÖNEMİ SEKTÖR RAPORU ÖZETİ: a) Otomotiv Yakıtları Pazarındaki Gelişmeler: EPDK ve PETDER verilerinden yapılan derlemelere göre 2011 yılının ilk dokuz ayında Benzinler, Motorinler ve LPG Otogaz toplamından oluşan otomotiv yakıtları toplam tüketimi 2010 yılının aynı dönemine göre % 4,7 artarak 18,3 milyon m 3 olarak gerçekleşmiştir Ocak-Eylül döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre; Toplam motorin tüketimi (motorin ve kırsal motorin) % 5,9 artarak 12,9 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir. Toplam benzin tüketimi % 4,1 oranında azalarak yaklaşık 1,95 milyon m³ olmuştur. Otogaz LPG tüketiminin ise yaklaşık % 5,5 oranında artarak 3,49 milyon m 3 olduğu hesaplanmaktadır. Böylece litre bazında otogaz tüketimi benzinin iki katına yaklaşmıştır. b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarında Vergiler ve İşlem Hacimleri: Tüketim verileri üzerinden yapılan hesaplamalar, otomotiv yakıtları pazarındaki büyümenin ve petrol fiyatlarındaki artışın KDV etkisi, akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirlerinin bir önceki yıla göre % 10,5 artarak 33,9 Milyar TL ye ulaştığını göstermektedir Ocak-Eylül döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre; Akaryakıt tüketiminden sağlanan dolaylı vergilerin (KDV ve ÖTV) yaklaşık % 11,3 artarak 29,0 Milyar TL ye, LPG tüketiminden elde edilen dolaylı vergiler toplamının ise % 5,4 oranında artarak 4,8 Milyar TL'ye, Toplam petrol ve LPG sektöründeki işlem hacminin ise % 22,9 artarak 63,9 Milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. 2

4 c) Petrol Fiyatları ve Pompa Fiyatlarına yansıması: 2011 yılının ilk üççeyreğinde, EPDK ca Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasalarında TL bazında benzin fiyatları % 50,7 artarken, bu durum pompa fiyatlarına vergisiz olarak bakıldığında % 33,8 oranında yansımıştır. Motorin fiyatları ise % 54 oranında artarken pompa fiyatlarına yansıması % 32,5 seviyesinde kalmıştır. Türkiye'deki akaryakıt tüketicileri, dünya petrol piyasalarında yaşanan fiyat artışlarından Akdeniz piyasasındaki ülkelerin tüketicilerine göre pompadaki fiyatlar vergisiz olarak kıyaslandığında, % 8-13 düzeyinde daha az etkilenmişlerdir. Diğer bir deyiş ile Türk tüketicisi benzin ve motorin fiyatlarında uluslararası piyasalarda yaşanan bu artışlardan, Akdeniz piyasalarındaki diğer bölge ülkelerindeki tüketicilere göre daha az etkilenmiştir. Bu durum aynı zamanda dağıtım sektöründeki oyuncuların dünya fiyatlarındaki artışın bir kısmını kendi masraf ve kar paylarından karşıladıklarını da göstermektedir. d) Diğer Sektörel Gelişmeler Farklılaştırılmış ürünlerde Avrupa - Türkiye karşılaştırmaları ve EPDK'nın katkılı Motorin fiyatları konusundaki yazısı: EPDK Ekim ayı içinde Akaryakıt dağıtım şirketlerine, ağırlıklı olarak motorin piyasasındaki farklılaştırılmış ürünlerin fiyatlandırması ile ilgili bir yazı gönderdi. Dağıtım sektörünce petrol piyasasına bir müdahale olarak kabul edilen bu yazıda, farklılaştırılmış ürünler olarak tüketicilere sunulan motorin türlerinin fiyatlarının, yazıda belirtilen marjlar dikkate alınarak düzenlenmesi istendi. 3

5 Yazıyı takiben şirketler farklılaştırılmış veya özel ürünlere ilişkin AB ülkeleri ile yapılacak karşılaştırmaların yine bu ülkelerde bulunan benzer/eşdeğer ürünler ile yapılması gerektiği, önemli Ar-Ge çalışmaları sonucunda oluşan bu ürünlerin de aslında bir rekabet alanı olduğu ve tüketici seçiminin sınırlandırılmaması gerektiği şeklindeki görüşlerini EPDK ile paylaştılar. PETDER olarak Kuruma sunulan görüşlerde ise bu girişimin, tavan fiyat uygulamasını, promosyonların sınırlanması bu ve benzeri gelişmelerin, 18 Eylül 2010 sürecinin, yoğun olarak 10 numara adı altında yaşanan haksız rekabetin, sektördeki dağıtım şirketlerinin maliyetlerini arttırdığı, rekabet ortamını, karlılıklarını ve dolayısı ile yatırım ilgilerini olumsuz yönde etkilediği görüşleri ifade edilmiştir. Diğer taraftan enerji piyasalarında liberalleşme sürecinde önemli bir örnek teşkil eden petrol piyasasındaki bu gibi gelişmelerin ve özellikle tüketicilerin yoğun tercih ve beğenisini kazanan bu gibi ürünlerin fiyatları ile ilgili bu yaklaşımın dağıtım sektörünün son beş yıl içinde TL bazında sabit kalan marjları ile birlikte bu gelişmelerin piyasaların öngörülebilirliğini ve şirketlerin yapılarını olumsuz etkilediği belirtilmektedir. Socar - Turcas Petrol İşbirliğinde Türkiye'nin yeni rafineri şirketi Star rafinerisinin temeli İzmir Aliağa'da atıldı: Türkiye özel sektör tarihinin tek noktaya yapılmış en büyük yatırımı olarak belirtilen Star Petrol Rafinerisinin temeli, İzmir'in Aliağa ilçesinde PETKİM arazisi içine atıldı. PETDER üyesi Turcas Petrol A.Ş.'nin bir ortaklığı olan Socar&Turcas'ın 5 milyar dolarlık yatırımı olan 10 milyon ton/yıl kapasiteli Star Rafinerisi'nde yıllık olarak, 5 milyon 950 bin ton düşük kükürtlü motorin, 1 milyon 660 bin ton nafta,, 500 bin ton jet yakıtı, 500 bin ton reformat, 630 bin ton petrokok, 240 bin ton otogaz, 415 bin ton karışık ksilen, 75 bin ton olefinik LPG ve 145 bin ton kükürt üretilecek. 4

6 Maliye Bakanlığı Eylül ayında 10 numara yağa tedbir olarak ÖTV düzenlemesi yaptı. Ancak buna rağmen devam eden sorun, İstanbul Esenler otogarındaki baskınla tekrar gündeme geldi. Maliye Bakanlığı, toplum ve çevre sağlığı için çok önemli bir tehdit olan 10 numara yağ adı altında piyasada yaygın bir şekilde yapılan sahte, hileli akaryakıt faaliyetlerinin önüne geçmek ve son üç yılda 3,5 Milyar TL yi aşan vergi kaybını ortadan kaldırmak için 14 Eylül de yayınlanan Bakanlar Kurulu kararı ile yağlama yağlarında ÖTV düzenlemesine gitti. Bu düzenlemeyi takiben 21 Eylül tarihinde yaptığı tecil terkin mekanizmasına ilişkin değişiklik ile sorunun önemli bir bölümü olan tecil / terkin yönteminde kullanılan raporlama ve uygulamaya ilişkin ilave ve önemli düzenlemeler yaptı. Bu önemli gelişmelere rağmen piyasadaki gözlemler, bu sorunun henüz önlenemediğini ve sınai mamul üretiminde kullanılacağı beyan edilerek ÖTV tutarı (yeni arttırılan) ödenmeksizin söz konusu yağların farklı isimler altında tekrar 10 numara olarak piyasaya girdiğini göstermekte. Son günlerde basına yansıyan haberlerde, İstanbul Esenler Otogarına her gün büyük ölçekte 10 numara yağ sevkiyatının olduğu ve otobüslere bu gibi isimler altında sahte akaryakıt konulduğu tespit edilmiş ve bu haberler üzerine söz konusu iş yerlerine yönelik yasal işlemler başlatılmıştır. Bu gelişmeler, yapılan düzenlemelerin tek başına arzu edilen etkiyi henüz yaratmadığını ve söz konusu faaliyetleri yapanlar üzerinde doğrudan bir denetim işleminin acil ve kaçınılmaz olduğunu gösteriyor. EPDK nın, benzin ve motorinde her yıl kademeli artırılmak üzere yerli tarıma dayalı biyoyakıt katılmasını zorunlu kılan kararı yürürlüğe girdi. EPDK, Eylül ayında biyoyakıtlar ile ilgili nihai kararını bir Tebliğ halinde yayınladı. Yayımlanan Tebliğe göre benzinlere yerli tarım ürünü biyoethanol katılması 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren en az % 2, motorine ise biyodizel katılması 1 Ocak 2013 tarih itibari ile en 5

7 az % 1 karıştırma oranı ile zorunlu olacak. Takip eden yıllarda harmanlanacak miktarlar en fazla % 3'e kadar kademeli olarak arttırılıyor. Kararda öngörülen takvim ve hedefler sektörün genel yaklaşımları ile uyumlu, ancak, harmanlama işleminin kimler tarafından ve ne şekilde yapılacağı henüz kesinlik kazanmış değil. EPDK yetkilileri ile yapılan görüşmeler, bu konunun önümüzdeki aylar içerisinde sektör ile yapılacak toplantılar ile belirleneceğini ve kesinlik kazanacağını gösteriyor. Biyoethanol için gerekli olan yerli tarım ürünü ve uygun üretim teknolojilerinin yerleşmiş olmasına rağmen biyodizel için yeterli yerli tarım ürünü bulunmuyor. Ülkemizin önemli ölçüde bitkisel yağlı tohum açığının olması ve biyodizel konusunun geçmiş yıllarda ciddi bir suistimal alanı olması bu alandaki en önemli sorun olarak görünmektedir. e) Diğer petrol ürünlerindeki pazar gelişmeleri: EPDK tarafından yayınlanan en son sektör verileri ile bağımsız bir kuruluş olan PwC tarafından yapılan sektör veri analizi raporları kaynak kullanılarak yapılan hesaplamalar, Otogaz ın toplam % 70'ini oluşturduğu LPG tüketiminin, dökme ve tüplü LPG'deki daralmaya rağmen, otogaz pazarındaki büyümenin etkisi ile yaklaşık % 1,5 arttığını göstermektedir. Fuel oil ve kalyak türlerinden oluşan siyah ürün pazarındaki son yıllardaki sürekli daralma bu yılda devam etmiştir. Siyah ürünlerin tüketimi, geçen yılın aynı dönemine göre % 11,3 azalarak 521 bin ton olarak gerçekleşmiştir yılının ilk sekiz ayında Türkiye nin toplam yağlama yağları tüketiminin bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık % 1,3 oranında artarak 279 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. 6

8 f) Özet Tablo: -1 PETROL ÜRÜNLERİ TÜKETİMLERİ OCAK - EYLÜL 95 Oktan (katkılı dahil)* ,0% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı* ,5% Toplam Benzinler m ,1% Kırsal Motorin* ,6% Motorin ( Düşük Kükürtlü )* ,8% Toplam Motorinler m ,9% Otogaz* m ,5% Toplam Otomotiv Yakıtları * m ,7% B) LPG Ürünleri (ton) Ç Ç. Fark Dökme* ,0% Tüplü* ,4% Otogaz* ,5% Toplam LPG (ton) ,8% c) Yağlama Yağları (ton) Ç Ç. Fark Taşıt Yağları ,2% Endüstriyel Yağlar ,0% Deniz Yağları ve Gresler ,6% Toplam Yağlama Yağları (ton) ,0% * EPDK Petrol ve LPG Piyasası Sektör Raporları değerleri ve PETDER verileri kullanılarak hesaplanmıştır. Akaryakıt verileri 11 ve Yağlama Yağları verileri 6 dağıtıcıdan gönüllülük esasına göre temin edilerek hesaplanan Ülke toplamıdır. 7

9 Özet Tablo: -2 VERGİ/FİYAT BİLGİLERİ OCAK - EYLÜL A)Türkiye Pompa Fiyatları (TL/lt)* Fark Vergili Benzin (95 Oktan) 3,68 4,17 13,3% Vergili Motorin (Standart 10ppm) 3,08 3,58 16,2% Vergili Otogaz (LPG) 1,99 2,31 16,1% Vergisiz Benzin (95 Oktan) 1,23 1,64 33,8% Vergisiz Motorin (Standart 10ppm) 1,31 1,73 32,5% Vergisiz Otogaz (LPG) 0,97 1,24 27,9% B) Petrol ve Ürünlerin Fiyatı(TL) ** Fark Brent (Varil) 118,0 183,9 55,8% Benzin, CIF Med (1000lt) 1.090, ,2 50,7% Motorin, CIF Med (1000lt) 1.021, ,4 54,0% LPG, CIF Med (1000lt) 1.035, ,0 41,0% C) Hesaplanan Toplam Dolaylı Vergiler (Milyar TL) *** Fark Akaryakıt ÖTV 6,8 8,4 24,1% Akaryakıt KDV 19,3 20,6 6,9% LPG ÖTV 3,4 3,5 1,9% LPG KDV 1,1 1,3 15,7% Toplam Dolaylı Vergiler 30,6 33,9 10,5% * EPDK web sayfasında yayınlanan verilerden hesaplanmıştır. ** Kaynak : Argus Monthly report *** Toplam tüketim verileri kullanılarak hesaplanmıştır. 8

10 II. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE PETROL ve AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER: Uluslararası Piyasalarda Ham Petrol ve Ürün Fiyatlarındaki Gelişmeler: Dünya petrol fiyatlarındaki hareketlilik 2011 yılının ilk dokuz aylık döneminde artarak devam etmiş ve bu gelişmelerin sonucunda akaryakıt pompa fiyatları kamuoyu gündemindeki yerini ve önemini korumuştur. Brent ham petrolü uluslararası piyasalarda 2011 yılına varil başına 95 $ civarında bir fiyat ile başlamış, 2011 yılı Nisan ayında 126 $ a ulaşarak 2011 yılının ilk dokuz aylık dönemindeki en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Eylül ayı sonu itibarı ile Brent tipi ham petrol 109 $ düzeyinde seyretmektedir. Ham petrol fiyatlarındaki bu hareketlilik Akdeniz piyasalarındaki ürün fiyatlarının da hızla tırmanmasına neden olmuş ve 2011 yılı Nisan ayı içinde benzin $/ton, motorin ise $/ton olarak bu yılın en üst noktasına ulaşmıştır. Aşağıdaki grafik uluslararası piyasalardaki bu gelişmeleri, 2009 yılı başından 2011 yılı Eylül ayına kadar olan süreci kapsayacak şekilde ve haftalık bazda vermektedir. Bu süreç içinde dikkati çeken bir başka eğilim ise Akdeniz piyasasındaki benzin ve motorinin arasındaki fiyat farkının iyice kapanmasıdır $/Ton $/Varil Oto gaz LPG Benzin Motorin Brent Şekil 1: 2010 Ocak ayından 2011 Eylül sonuna kadar olan dönemdeki Akdeniz piyasalarındaki Brent tipi ham petrol ($/varil), motorin ve benzin fiyatları, ($/ton) 9

11 Dünya piyasalarındaki ham petrol ve ürün fiyat hareketlerinin Türkiye deki pompa fiyatlarına yansıması: Dünya petrol piyasalarında, özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde ortaya çıkan siyasi gerilimler nedeni ile artan petrol fiyatları ülkemizde de önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu dönem içinde EPDK ca Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasalarındaki ürün fiyatlarındaki değişimin Türkiye deki pompa fiyatlarına olan yansıması aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. Bu grafik, 2011 yılının ilk dokuz ayında uluslararası piyasalardaki fiyat artışlarının, bir önceki yılın aynı dönemine göre, Türkiye'de pompa fiyatlarına sınırlı ve dünya piyasalarının altında bir ölçüde yansıdığını göstermektedir yılının ilk dokuz ay ortalaması ile 2011 yılının aynı dönem ortalaması karşılaştırıldığında, Brent petrolün fiyatının 77,6 $/ton (118,0 TL/ton) dan 113,0 $/ton (183,8TL/ton) a çıktığı TL bazında %55,8 oranında arttığı görülmektedir. Bu değişimin sonucunda Akdeniz piyasalarında benzinin fiyatının TL bazında ilk dokuz ay ortalaması olarak % 50,7, motorinin % 54 ve LPG nin % 41 oranında bir artış gösterdiği hesaplanmaktadır. Bu önemli büyüklükteki artış vergisiz pompa fiyatlarına ise daha aşağı bir düzeyde yansımış bulunmaktadır. Örneğin benzin, Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasasında geçen yıl TL bazında% 50,7 oranında artarken, bu artış Türkiye deki (vergisiz) pompa fiyatına % 33,8 oranında yansımıştır. Aşağıdaki grafik, dünya piyasalarındaki artışın Türkiye petrol piyasasına sınırlı bir ölçüde yansıdığını açıkça ortaya koymaktadır. Diğer bir deyiş ile Türk tüketicisi benzin ve motorin fiyatlarında uluslararası piyasalarda yaşanan bu artışlardan, Akdeniz piyasalarındaki diğer bölge ülkelerindeki tüketicilere göre daha az etkilenmiştir. Bu durum aynı zamanda dağıtım sektöründeki oyuncuların dünya fiyatlarındaki artışın bir kısmını kendi masraf ve kar paylarından karşıladıklarını da göstermektedir. 10

12 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 55,8% 50,7% 33,8% 54,0% 32,5% 41,0% 27,9% 20,0% 10,0% 0,0% Brent (TL) Benzin CIF (TL) Türkiye Vergisiz Benzin (TL) Motorin CIF (TL) Türkiye Vergisiz Motorin (TL) LPG CIF (TL) Türkiye Vergisiz LPG (TL) Şekil 2: 2011 yılı dokuz aylık döneminde Akdeniz piyasalarında ve Türkiye pompa fiyatlarında değişim oranları (%, bir önceki yılın aynı dönemine göre ) Otomotiv ürünleri pompa fiyatlarında Avrupa Türkiye karşılaştırmaları: EPDK ca Akdeniz havzasındaki dört ülke, (Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya) Kanun daki en yakın erişilebilir serbest piyasalar olarak yorumlanmaktadır. Bu nedenle Türkiye de tavan olarak ilan edilen pompa fiyatları ile referans ülkeler olarak kabul edilen bu dört Akdeniz ülkesindeki pompa fiyatları sık sık karşılaştırma konusu olmaktadır. Pompa fiyatlarında yapılacak bu tür karşılaştırmalarda muhakkak vergi etkisi dikkatle arındırılmalı, karşılaştırmalardaki kur farkları ile vergi dışı diğer fonlar, ile ikmal noktalarına olan mesafeler dikkatli bir şekilde ayrıştırılarak karşılaştırmalar yapılmalıdır. PETDER olarak bir süredir, Türkiye - Avrupa pompa fiyatı karşılaştırmalarında sağlıklı bir karşılaştırma yöntemi geliştirilmesi için çalışmalar sürdürmekteyiz. Bu tür karşılaştırmalarda ülkelerdeki vergi farklılıkları, farklı şehirlerde uygulanabilen yerel vergi ve fonlar, ürün cinsi, kur etkileri, rafineri fiyatı olarak kabul edilen fiyatın içindeki nakliye unsurları ve fiyatın hangi dönemi kapsayıp nasıl hesaplandığı gibi önemli etkenler dikkatli bir şekilde ayıklanmalıdır. Bununla birlikte Türkiye için yasal zorunluluk olan ulusal marker, 20 günlük ulusal stok, yüksek ÖTV nin finansmanı ve kara taşımacılığından kaynaklanan zorunlu giderlerde ayrıca dikkate alınmalıdır. Aksi takdirde yapılan karşılaştırmalarda doğal olarak hatalar yapılabilir ve farklı yorumlara neden olabilir. 11

13 Nitekim geçtiğimiz yıllarda hataların bu gibi karşılaştırma hatalarının kamuoyunda yanlış yorumlara neden olduğu da görülmüştür. Bu amaçla Petrol Piyasası Kanunu uyarınca referans piyasalar olarak yorumlanan Akdeniz piyasalarındaki dört önemli ülke İtalya, Fransa, Yunanistan ve İspanya nın başkentlerindeki akaryakıt tavan pompa fiyatları, (bu ülkelerin resmi web sayfaları kullanılarak EPDK web sayfasında yayınlanan İstanbul Avrupa yakası tavan pompa fiyatları ile vergi ve kur etkilerinden arındırılarak karşılaştırılmıştır. Aşağıdaki grafik benzin ve motorinde İstanbul tavan pompa fiyatları ile dört Akdeniz ülkesi İtalya, Fransa, Yunanistan ve İspanya nın başkentlerindeki 2011 yılı ilk dokuz aylık ortalama tavan pompa fiyatlarını (vergisiz olarak) göstermektedir. Görüleceği üzere Türkiye vergisiz pompa fiyatları, Türkiye de dağıtım hizmetlerinin bu ülkeler ile farklı yapısal özelliklerinin sonucunda oluşan ilave maliyetlere rağmen, bu ülkeler ile uyumlu ve hatta daha düşük bir seviyede gelişmektedir. 0,77 0,76 0,75 0,75 0,76 0,75 0,74 0,74 0,73 0,72 0,72 0,72 0,71 0,70 0,69 İspanya (Madrid) Fransa (Paris- Lyon) Yunanistan (Atina) İtalya AKdeniz-4 Ortalama Türkiye (İstanbul Avrupa Yakası) Şekil 3: Dört Akdeniz ülkesi (AK-4, Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya) ve Türkiye için vergisiz tavan benzin pompa fiyatları karşılaştırması ( /Lt, 2011 yılı dokuz aylık ortalama) 12

14 0,90 0,87 0,85 0,80 0,80 0,79 0,81 0,78 0,75 0,74 0,70 0,65 İspanya (Madrid) Fransa (Paris-Lyon) Yunanistan (Atina) İtalya AK-4 Ortalama Türkiye (İstanbul Avrupa Yakası) Şekil 4: Dört Akdeniz ülkesi (AK-4, Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya) ve Türkiye için vergisiz tavan benzin pompa fiyatları karşılaştırması ( /Lt, 2011 yılı dokuz aylık ortalama) III. DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER: a) Otomotiv Yakıtlarında ÖTV Tutarları Bilindiği üzere, akaryakıt sektöründe dolaylı vergilerin payı tüketiciye yansıyan pompa fiyatının en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Aşağıdaki grafik 2011 yılı ortalaması olarak, otomotiv yakıtlarında TL bazında dolaylı vergilerin (ÖTV+KDV) toplam tutarını göstermektedir yılının ilk dokuz ayında benzinde bir litrelik pompa fiyatının ortalama 2,53 TL sini (pompa fiyatının %60,6'i) dolaylı vergiler oluşturmuştur. Bu tutar motorinde 1,85 TL/lt (pompa fiyatının %51,7) ve otogazda ise 1,07 TL/lt (pompa fiyatının %46,2'sı) olarak hesaplanmaktadır. 13

15 4,50 4,00 3,50 3,00 TL/Lt 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 1,64 1,73 0,64 %60,6 0,55 1,24 1,89 %51,7 0,35 1,30 0,72 K. Benzin 95 Motorin (D. K.) Otogaz LPG %46,2 Ürün Bedeli + Dağıtım Payı + Masraflar KDV* ÖTV Şekil 5: Pompa fiyatı içerisindeki dolaylı vergiler ve ürün bedeli+masraflar(ürün bedeli, navlun, masraflar ve dağıtım şirketi ile bayi marjı dâhil) dağılımı, * 2011 Ocak Eylül dönemi ortalaması b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler: Son altı yıldır, akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergilerin toplamı, toplam tüketimde özellikle son yıllarda önemli bir artış olmamasına rağmen, her yıl artış göstermiş ve bu sektörlerden sağlanan dolaylı vergiler 2011 yılı ilk dokuz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre %10,5 artarak 33,9 Milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Yıl sonu itibari ile 45,1 Milyar TL düzeyine ulaşması beklenmektedir. Aşağıdaki grafikten görüleceği üzere Petrol Sektöründen 2005 yılından bugüne kadar sağlanan altı yıllık toplam dolaylı vergi gelirinin 222 Milyar TL olduğu hesaplanmaktadır. 14

16 Milyar TL 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Akaryakıt ve LPG'den Elde Edilen Dolaylı Vergiler (Milyar TL) Q3 ÖTV KDV Şekil 6: Akaryakıt ve LPG den sağlanan toplam dolaylı vergilerin yıllara göre değişimi c) Türkiye ve AB Ülkelerinde Otomotiv Yakıtlarına Uygulanan Vergiler: Türkiye deki pompa fiyatlarında en önemli bölümü oluşturan vergilerin AB ülkeleri ile karşılaştırması yapıldığında Türkiye nin benzinde en yüksek vergi uygulayan ülke konumunun bu dönemde de devam ettiği, motorinde ise İngiltere den sonra ikinci konumunu sürdürdüğü görülmektedir. Benzindeki bu durum sadece AB ülkeleri ile sınırlı kalmamış, dünyanın en yüksek vergisinin ülkemizde olduğu basına yansıyan veya çeşitli uluslararası kuruluşların yayınladığı raporlarda da görülmektedir. Bu süreç içinde gözlenen bir diğer gelişme ise Yunanistan'daki vergi artışları sonrasında benzinde Türkiye'den sonra ikinci sıraya yerleşmiş olmasıdır. Avrupa Ülkeleri ile 2011 ilk dokuz ayı ortalaması olarak karşılaştırmaları gösterir grafik aşağıda verilmiştir. 15

17 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 İngiltere Türkiye İsveç İrlanda Yunanistan Almanya Çek Cumhuriyeti İtalya Danimarka Belçika Avusturya Fransa Hollanda Macaristan AB 27 Slovakya Portekiz Finlandiya Estonya Malta Slovenya Letonya Polonya Romanya İspanya Litvanya Bulgaristan Güney Kıbrıs Lüksemburg 0,81 0,80 0,71 0,70 0,69 0,68 0,68 0,67 0,66 0,66 0,65 0,64 0,64 0,63 0,62 0,62 0,62 0,60 0,58 0,57 0,56 0,55 0,54 0,54 0,51 0,51 0,50 0,46 0,93 Türkiye Yunanistan Hollanda İngiltere İsveç Almanya Finlandiya Danimarka Belçika Portekiz Fransa İtalya İrlanda Slovakya AB 27 Çek Cumhuriyeti Avusturya Macaristan Malta Litvanya Slovenya Polonya İspanya Lüksemburg Estonya Letonya Romanya Bulgaristan Güney Kıbrıs 1,10 1,00 0,99 0,93 0,92 0,90 0,90 0,89 0,88 0,87 0,86 0,84 0,82 0,81 0,77 0,76 0,75 0,73 0,68 0,66 0,65 0,65 0,64 0,63 0,63 0,62 0,60 0,56 0,53 Motorin K.Benzin 95 Oktan Şekil 7: Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye de motorin (sol taraftaki grafik) ve benzindeki (sağ taraftaki grafik) toplam dolaylı vergi miktarları, ( /Lt), Ocak - Eylül 2011 ortalaması Dolaylı vergilerin sektör üzerindeki etkisi oluşan yüksek fiyat nedeni ile tüketimin azalması gibi istenmeyen bir sonucu doğurmasının yanı sıra dağıtıcılar üzerinde oluşan ve giderek artan finansman yüküdür. Türkiye de dağıtım sektörü yüksek olan dolaylı vergileri (ÖTV ve KDV) peşin ödemekte, bunun geri ödemesini ise pompa satışları üzerinden (kredi kartı, taşıt tanıma, taksitlendirme, vadeli satışlar vb) daha uzun bir süreç içinde tahsil edebilmekte ve bu nedenle verginin finansman maliyetinin yanı sıra finansman riskini de üzerinde taşımaktadırlar. Yüksek vergi ve verginin finansmanı da dağıtım sektörü açısından önemli bir yük teşkil etmekte olup bu durumun da Türkiye Avrupa pompa fiyatlarına ilişkin karşılaştırmalarda, Türkiye deki dağıtım sektörünün Avrupa dan yapısal farklılıklarının getirdiği etkilerle birlikte dikkate alınması gerekmektedir. 16

18 d) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri Akaryakıt sektörünün oluşturduğu toplam parasal büyüklük 2011 ilk üççeyreğinde, yükselen petrol fiyatlarının, artan tüketimin doğal sonucu olarak artmaya devam etmiştir. Aşağıdaki iki grafik akaryakıt ve LPG için hesaplanan sektör büyüklüklerini ayrı ayrı ve karşılaştırmalı olarak göstermektedir. Akaryakıt +LPG sektöründeki işlem büyüklüğü 2011 yılı Ocak Eylül döneminde yaklaşık % 22,9 artmış ve 63,9 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde LPG sektör büyüklüğü % 15,7 artarak 8,6 Milyar TL olmuştur. 70,0 Milyar TL 60,0 50,0 40,0 0,9 7,5 8,6 1,0 30,0 20,0 43,6 54,2 10,0 0,0 2010Q3 2011Q3 Beyaz Ürünler LPG Siyah Ürünler Şekil 8: Akaryakıt türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL) Milyar TL 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 0,3 0,3 3,8 3,4 4,5 3, Q Q3 Otogaz Tüplü Dökme Şekil 9: LPG türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL) 17

19 IV. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER: Farklılaştırılmış ürünlerde Avrupa - Türkiye karşılaştırmaları ve EPDK'nın katkılı Motorin fiyatları konusundaki yazısı ve dağıtım faaliyetlerinin sürdürülebilirliği üzerindeki sorunlar EPDK Ekim ayı içinde Akaryakıt dağıtım şirketlerine, ağırlıklı olarak motorin piyasasındaki farklılaştırılmış ürünlerin fiyatlandırması ile ilgili bir yazı göndererek, standart motorinin yanı sıra, farklılaştırılmış ürünler olarak tüketicilere sunulan motorin türlerindeki marj seviyesinin şirketlere gönderilen yazıda ifade edilen şekilde oluşması gerektiğini belirtmiştir. Türkiye enerji piyasalarında liberalleşme sürecinin öncüsü konumundaki petrol piyasasına, müdahale niteliğinde olan bu yazılı girişimi takiben, dağıtım şirketleri özellikle katkılı ürünlerin pompa fiyatlarında değişikliğe gitmişlerdir. PETDER olarak son bir kaç yıllık dönemde, piyasamıza yönelik tavan fiyat uygulaması, promosyonların sınırlandırılması, özel ya da farklılaştırılmış ürünler üzerinden piyasaya müdahale gibi gelişmeleri endişe ile izlemekte ve bu gibi yaklaşımların rekabeti olumsuz etkilediği ve piyasamızdaki yatırım ortamına zarar verdiği görüşündeyiz. Buna ilave olarak kangren halini alan ve bir türlü tam olarak çözümlenemeyen 10 numara vb gibi kayıt dışı ya da sahte akaryakıt faaliyetlerinin önünün alınamaması, kurallara saygılı davranan oyuncuların karşılaştıkları haksız rekabet karşısında sürekli pazar kaybetmelerine neden olmaktadır. Bu gelişmelerle birlikte 18 Eylül sürecinin de etkisi ile akaryakıt dağıtım sektöründe faaliyet gösteren dağıtım şirketleri karlılıklarını yitirdiklerini açıkça belirtmektedirler. 18

20 Gelinen bu aşamada akaryakıt dağıtım piyasası öngörülebilir ve yatırım yapılabilir bir piyasa olmaktan çıkmakta olup, bu durumun şirketlerin istihdam politikalarına olumsuz yansıdığı da görülmektedir. Akaryakıt dağıtım sektörünün brüt masraf payı/marjı son beş yıldır TL bazında artmamış, önemli büyüklükte enflasyon kaybına uğramıştır. EPDK tarafından yayınlanan Rafineri fiyatları ve İstanbul Avrupa yakası pompa fiyatları dikkate alınarak yapılan genel bir değerlendirmede, ortalama olarak son beş yıldır, dağıtım sisteminin (bayi + dağıtıcı) toplam brüt masraf payının (marj) TL bazında artmadığı görülmektedir. Bu durum doğal olarak dağıtıcı ve bayilerde karlılığı olumsuz etkilemekte ve özellikle son dönemde kamuoyuna yansıyan haber ve yorumlardan da görüleceği üzere dağıtım sektörünün yatırımları ve piyasaların öngürülebilirliği açısından olumsuz bir tablo ortaya çıkmaktadır Benzin brüt marj (Kuruş/lt) Motorin brüt marj (Kuruş/lt) Şekil 10: Akaryakıt dağıtım sektörünün (Dağıtıcı + Bayi) tüm masraf ve kar paylarının yer aldığı toplam brüt marjların (İstanbul Avrupa yakası ortalama tavan pompa fiyatları- standart benzin ve motorin- baz alınarak, EPDK ca yayınlanan rafineri toptan fiyatları üzerinden hesaplanmıştır) son beş yıl içindeki gelişimi (TL/lt) 19

21 Dağıtıcı ve bayilerin tüm masraf, yatırım payı ve karlarını karşıladıkları, masraf payı / marj olarak isimlendirilen bu bölüm dağıtım sektörünün bir anlamda ticari varlığının güvencesi niteliğindedir. Tavan pompa fiyatlarından vergi ve ilan edilen ürün fiyatlarının düşmesi ile hesaplanan ve şirket bazında bilgilerin yer almadığı teorik olarak hesaplanan bu marj 2007 yılından bugüne kadar, TL bazında sadece enflasyon karşısında % 40 civarında erimiştir. Gerek 18 Eylül tarihi itibarı ile Rekabet Mevzuatı sonucunda dağıtıcılarca bayilere mevcut sözleşmelerin tekrar yenilenmesi karşılığında ödendiği ifade edilen 1,5 Milyar $ civarındaki sözleşme yenileme ücretleri, gerekse enflasyon karşısında sürekli eriyen dağıtıcı marjları sektör için yatırımları ve ticari sürdürülebilirliği olumsuz etkilediği ifade edilmektedir. Diğer taraftan EPDK yazısında konu edilen katkılı ürünlere ilişkin Avrupa ülkelerinin resmi kaynakları üzerinden yapılan çalışmalar söz konusu katkılı ürünler bazında ve aynı ürünler cinsinden makul bir karşılaştırma yapılmasının mümkün olduğunu göstermektedir. Petrol şirketlerince, yine referans kabul edilen söz konusu Akdeniz piyasalarında tüketicilere sunulan muadil teknolojik ürünlerin (farklılaştırılmış ürünlerin) ilgili resmi web sayfalarında yayınlanan fiyatları karşılaştırıldığında, Türkiye'de benzer ürünlerde uygulanmakta olan pompa fiyatlarının genel olarak bu ülkelere göre alt seviyede geliştiği görülmektedir. Bu durum aşağıdaki Tabloda gösterilmektedir. Ülke Standart dizel ve katkılı dizel ürünler arasındaki pompa fiyat farkı İspanya (Madrid bölgesi) 5-7 cent/lt; (ortalama 5. 5 ( cent/lt) Yunanistan (Atina Bölgesi) 5-12 cent/lt İtalya 4-12 cent/lt; (ortalama 10 cent/lt Hollanda 5-7 cent/lt Almanya 7-12 cent /lt Fransa 4-7 cent/lt Türkiye (söz konusu yazı öncesi durum) 4-5 cent/lt Tablo 2: Farklılaştırılmış katkılı motorin ile standart motorin arasında AB ülkelerindeki pompa fiyatları karşılaştırılması, (Ekim 2011 güncel bilgiler) 20

22 Socar - Turcas Petrol İşbirliğinde Türkiye'nin yeni rafineri şirketi Star rafinerisini temeli İzmir Aliağa'da atıldı: Türkiye özel sektör tarihinin tek noktaya yapılmış en büyük yatırım olarak belirtilen Star Petrol Rafinerisinin temeli, İzmir'in Aliağa ilçesinde atıldı. Petkim sahasına yapılan Socar&Turcas'ın 5 milyar dolarlık yatırımı olan 10 milyon ton/yıl kapasiteli Star Rafinerisi'nin temeline ilk harcı, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev koydu. Rafineride yıllık olarak 5 milyon 950 bin ton düşük kükürtlü motorin, 1 milyon 660 bin ton nafta,, 500 bin ton jet yakıtı, 500 bin ton reformat, 630 bin ton petrokok, 240 bin ton LPG, 415 bin ton karışık ksilen, 75 bin ton olefinik LPG ve 145 bin ton kükürt üretileceği belirtilmektedir. Star rafinerisi, ülkemizde faaliyete geçecek olan ikinci rafineri şirketi olarak da ayrı bir önem taşımaktadır. 10 Numara yağ sorunu yapılan ÖTV düzenlemesine rağmen Esenler Otogarındaki yasa dışı uygulamalar ile yine gündemde : Maliye Bakanlığı, toplum ve çevre sağlığı için çok önemli bir tehdit olan 10 numara yağ adı altında piyasada yaygın bir şekilde yapılan sahte, hileli akaryakıt faaliyetlerinin önüne geçmek ve son üç yılda 3,5 Milyar TL yi aşan vergi kaybını ortadan kaldırmak için 14 Eylül de yayınlanan Bakanlar Kurulu kararı ile yağlama yağlarında ÖTV düzenlemesine gitti. Bu düzenlemeyi takiben 21 Eylül tarihinde yaptığı tecil terkin mekanizmasına ilişkin değişiklik ile de sorunun en büyük bölümü olan tecil/terkin yönteminde kullanılan YMM raporlarına ilişkin ilave ve önemli düzenlemeler yaptı. Buna göre yağlama müstahzarlarının kilogramda 30 kuruş olan ÖTV miktarı, 1,065 TL ye yükseltilerek diğer yağlama yağlarıyla eşitlendi. Ancak bu ürünlerdeki tecil oranının da yüzde 95 ten yüzde 98,75 e çıkarılmasıyla, bir anlamda yapılan ÖTV artışından imalat sanayinin etkilenmemesi hedeflendi. 21

23 Bu önemli girişime rağmen piyasadaki gözlemler, sorunun henüz önlenemediğini ve sınai mamul üretiminde kullanılacağı beyan edilerek arttırılan ÖTV tutarını ödemeksizin temin edilen yağların tekrar 10 numara olarak piyasaya girdiğini göstermektedir. Nitekim son günlerde basına yansıyan haberlerde İstanbul otobüs terminalinde her gün büyük miktarlarda 10 numara yağ sevkiyatının devam ettiğini ve bu şekilde otogardan birçok aracın hileli akaryakıt teminine devam ettiği görülmektedir. Bu gelişmeler söz konusu faaliyetleri yapanlar üzerinde doğrudan bir denetim işleminin acil ve kaçınılmaz olduğunu göstermektedir. Bunun öncesinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nca 12 Şubat 2011 tarihinde yayınlanan Madeni Yağların Ambalajlanması ve Piyasaya Sunumu na ilişkin Tebliğin önemli bir amacı olan 10 numara yağ adı altında yapılan sahte akaryakıt faaliyetlerinin önlenmesinin amaçlandığı açıklanmıştı. Gelinen aşamada alınmaya çalışılan tüm idari ve yasal tedbirlere rağmen 10 numara yağ sorunun artarak devam ettiği görülmektedir. Aşağıdaki tablo ve grafik yurt içi piyasaya 8. ay sonu itibarı ile Talep Fazlası olarak ve ağırlıklı olarak ithalat yolu ile giren yağlama yağları miktarını göstermektedir. Bu tablo ve grafiğe göre Ağustos ayı sonu itibarı ile piyasaya giren İhtiyaç Fazlası olarak sürülen yağlama yağı miktarı Ton olarak görülmektedir. Bu veri geçen yıla göre 10 numara yağ adı altında yapılan faaliyetlerin boyutunun da arttığını göstermektedir. Baz Yağ (TON/YIL) Gerçekleşen Baz Yağ İthalatı Gerçekleşen Madeni Yağ İthalatı Gerçekleşen Katkı ve Müstahzar İthalatı Rafineri Baz Yağ Satışı Piyasaya ARZ (A) Gerçekleşen Baz Yağ İhracatı Gerçekleşen Madeni Yağ İhracatı Gerçekleşen Katkı ve Müstahzar İhracatı Madeni Yağ Yurt İçi Satışı Toplam TALEP (B) FARK (A-B) Ay Kümülatif Tablo 3: Yağlama yağları tüketim tablosu 22

24 Talep Fazlası (ton) Ay Kümülatif Şekil 11: Yurt içi piyasaya talep fazlası olarak ithalat yolu ile giren yağlama yağları miktarı Bu tablolar, yurt içi piyasaya giren yağlama yağlarındaki ihtiyaç fazlası (yurt içi tüketim + ihracattan arta kalan miktar) yağlama yağlarındaki artışı açıkça ortaya koymaktadır. Yağlama yağları ile motorin ÖTV'si arasındaki farkın ve aynı zamanda sınaî üretimi teşvik amaçlı olarak geliştirilen Tecil/Terkin uygulamasının kötüye kullanılmasının sonucunda Türkiye'de 2009 yılında yaklaşık 1,0 milyon ton, 2010 yılında yaklaşık 1,5 milyon ton ve 2011 yılının ilk sekiz ayında en az 1,1 milyon ton düzeyinde bir piyasa faaliyetinin 10 numara yağ adı altında yürütüldüğünü göstermektedir yılında yapılan vergi düzenlemesi sonrası çok ciddi boyutlara ulaşan 10 numara yağ sorunu bu dönem içinde yaklaşık 3,5 milyon ton düzeyinde bir sahte akaryakıt faaliyetine konu olmuştur. Bu büyüklükte bir sahte akaryakıt faaliyetinin son üç yıl içinde Türkiye ekonomisine neden olduğu vergi kaybı 3,5 Milyar TL düzeyini aşmıştır. Piyasa gözlemleri, alınan mali tedbirlere rağmen 10 Numara Yağ sorununun çözülmediğini ve büyük şehirlerimizde dahi yaygın bir şekilde devam ettiğini göstermektedir. 23

25 EPDK nın, benzin ve motorinde her yıl kademeli artırılmak üzere yerli tarıma dayalı biyoyakıt katılmasını zorunlu kılan kararı yürürlüğe girdi EPDK Eylül ayında biyoyakıtlar ile ilgili nihai kararını bir Tebliğ halinde yayınladı. Yayımlanan Tebliğe göre benzinlere yerli tarım ürünü biyoethanol katılması 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren %2 ile, motorine ise biyodizel katılması 1 Ocak 2013 tarih itibari ile %1 başlayacak şekilde zorunlu olacak. Harmanlanacak miktarlar en fazla %3'e kadar kademeli olarak arttırılıyor. Kararda öngörülen takvim ve hedefler sektörün genel yaklaşımları ile uyumlu, ancak, harmanlama işleminin kimler tarafından ve ne şekilde yapılacağı henüz kesinlik kazanmış değil. EPDK yetkilileri ile yapılan görüşmeler, bu konunun önümüzdeki aylar içerisinde sektör ile yapılacak toplantılar ile belirleneceğini ve kesinlik kazanacağını gösteriyor. Diğer taraftan, söz konusu hedefler ülkemizin yerli tarım üretim kapasitesi açısından değerlendirildiğinde, -Biyoethanol de hem yerli tarım ürünü üretiminin yeterli kapasitede olduğu ve hemde kurulu tesislerin kapasite, teknoloji ve kalite olarak bu talebi karşılayacak seviyede olduğunu göstermektedir. -Biyodizelde ise yıllık tonu aşacak olan harmanlama talebinin karşılığı olan yerli tarım ürünü bitkisel yağ üretiminin olmadığı, buna karşılık Türkiye nin bitkisel yağ açığının ise büyümekte olduğu görülmektedir. Bu durum, biyodizel için yeterli üretimi sağlayacak koşulların oluşması için etkin tarım politikalarına ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Bununla birlikte biyodizel alanında geçmiş yıllarda yaşanan olumsuz deneyimlerin, tekrarlanmaması biyodizel konusunun geçmişte olduğu gibi sahte/kayıt dışı akaryakıtın adresi haline gelmesinin de şimdiden alınacak tedbirler ile önlenmesi gerekmektedir. 24

26 V. PETROL SEKTÖRÜ İSTATİSTİKLERİ: a) Motorinler EPDK tarafından yayınlanan Resmi verilere göre, 2011 yılı Ocak Eylül döneminde toplam motorin türleri (motorin ve kırsal motorin) tüketimi, 2010 yılı ilk dokuz ayına göre % 5,9 artarak yaklaşık 12,87 milyon m³ olmuştur. Milyon M 3 18,0 16,0 14,0 12,0 0,2 0,8 1,6 2,7 3,4 4,0 4,9 10,0 3,6 8,0 6,0 4,0 9,7 10,0 11,2 11,5 12,4 12,3 12,5 13,5 13,2 11,9 11,4 8,5 12,2 2,0 0,0 0,7 Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) Şekil 12: Toplam motorin tüketimi değişimi (Milyon m 3 ) Bu yıl Nisan ayında EPDK Tebliği gereği yüksek kükürtlü kırsal motorinin dolaşımdan tamamen kalkması sonucunda geçen yıl toplam motorin tüketiminin % 70'ini oluşturan yüksek kükürtlü motorin tüketiminin toplam motorin tüketimi içindeki payı, Ocak ve Nisan aylarında pompalarda satılan son stokların da tüketilmesi ile birlikte ilk dokuz ay ortalaması olarak bu yıl % 6'ya düşmüştür. 1 Nisan 2011 tarihinden itibaren Türkiye'de pompalardan satılan tüm motorinler düşük kükürtlü (10 ppm) olarak tüketicilere sunulmaya başlanmış ve aynı şekilde benzin ve motorin AB standartları ile uyumlu hale gelmiştir. Böylece yakıt kalitesi ile ilgili AB mevzuat uyum çalışmaları sonucunda, benzin ve motorindeki kükürt oranlarının 10 ppm düzeyine düşürülmesi, benzin ve motorinden kaynaklanan kirletici emisyonlarda çok büyük bir azalma olmuştur. 25

27 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 29,9% 70,1% 2010Q3 Kırsal Motorin 94,4% 5,6% 2011Q3 Motorin (Düşük Kükürtlü) Şekil 13: 2010 ve 2011 yılı ilk dokuz ay ortalaması olarak kırsal motorin ve motorinin toplam b) Benzinler motorin tüketimi içindeki payları (%) 2011 yılı ilk dokuz ayında toplam benzin tüketimi 2010 ilk dokuz ayına göre % 4,1 oranında azalarak yaklaşık bin m³ olmuştur. Bu azalmada, daha düşük ÖTV uygulanması nedeniyle fiyat avantajına sahip olan otogazın benzin tüketiminden artan miktarda pay almasının ve dizel otomobil (2011 yılı ilk altı ayında Dizel otomobil sayısında adetlik (% 6,2) artış yaşanmıştır) kullanımındaki artışın önemli bir etkisi bulunmaktadır. Milyon M 3 6,0 5,0 4,0 1,7 1,3 0,6 3,0 1,6 1,2 1,9 1,6 1,0 0,6 0,4 0,2 0,1 0,4 0,3 0,3 0,1 0,1 0,3 0,3 0,2 0,0 2,0 0,2 1,0 2,0 2,3 2,2 2,3 2,4 2,6 2,9 2,7 2,6 2,6 2,5 1,8 1,8 0,0 K. Benzin (RON 95) K. Benzin (RON 97) Katkılı K. Benzin Normal Benzin Şekil 14: Toplam benzin tüketiminin yıllara göre değişimi 26

28 Toplam benzin tüketimi içinde 95 oktan benzin % 91,3 oran ile en fazla tüketilen yakıt cinsidir. Eski tip araçlarda kullanılan katkılı kurşunsuz benzin tüketiminin de büyük oranda azaldığı hatta bitme noktasına geldiği görülmektedir. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0,9% 0,3% 8,5% 8,4% 90,6% 91,3% 2010Q3 2011Q3 K. Benzin (RON 95) K. Benzin (RON 97) Katkılı K. Benzin Şekil 15: Benzin türleri tüketiminin toplam benzin tüketimi içindeki payları c) Otomotiv Yakıtları 2011 yılı ilk dokuz ayında toplam otomotiv yakıtları (benzinler, motorinler ve LPG otogaz) tüketimi önceki yıl aynı dönemine göre % 4,7 oranında artarak yaklaşık 18,3 milyon m 3 olarak gerçekleşmiştir. Otomotiv yakıtlarının son on yıllık döneme ait gelişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Toplam otomotiv yakıtları tüketiminde 2003 yılında başlayan artış eğiliminin 2007 den sonra durduğu görülmektedir yılı sonrası dönemde Türkiye toplam araç sayısında bir artış olmasına rağmen otomotiv yakıt satışlarında bir artış olmaması, 2009 yılında yaşanan krizin etkisinin yanı sıra, 10 numara yağ ve benzeri hileli ürünlerin otomotiv yakıtı olarak yaygın bir şekilde kullanılması ile açıklanabilmektedir. 27

29 Milyon m3 25,0 20,0 15,0 10,0 2,3 2,2 2,0 2,0 5,3 4,8 4,1 3,8 0,0 0,0 0,0 0,0 2,9 3,1 3,7 3,5 0,2 0,8 2,8 3,4 1,6 3,6 3,8 3,3 3,0 2,7 3,4 4,1 4,4 2,9 2,7 4,0 4,9 3,3 2,0 3,6 3,5 1,9 5,0 9,7 10,0 11,2 11,5 12,4 12,3 12,5 13,5 13,2 11,9 11,4 8,5 12,2 0,0 0,7 Kırsal Motorin Toplam Benzinler Motorin (Düşük Kükürtlü) LPG Otogaz Şekil 16: Otomotiv yakıtları tüketiminin yıllara göre değişimi Otomotiv yakıtları içerisinde motorin (düşük kükürtlü) ve otogaz LPG nin aldığı pay artmaya, benzin türleri ve kırsal motorinin payı ise azalmaya devam etmektedir. Bu durum aşağıdaki grafikte kendini göstermektedir. Şekil 17.a ve Şekil 17.b de verilen grafikler, oto LPG pazarının otomotiv yakıtları içindeki payının benzinin iki katı büyüklüğe ulaştığını ve toplam otomotiv yakıtları pazarının %19'unu oluşturduğunu göstermektedir. 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 18,9% 19,1% 11,6% 10,6% 69,5% 70,3% 2010Q3 2011Q3 Motorinler Benzinler OtoLPG Şekil 17.a: Otomotiv yakıtlarının tüketim payları (hacimsel %) 28

30 Benzin - LPG geçişine ilişkin önemli bir gösterge ise benzin otogaz LPG toplamının kendi aralarındaki dağılımında görülmektedir yılında LPG otogaz, LPG otogaz ve benzinin oluşturduğu pazarın % 62,0 sini temsil ederken 2011 yılı ilk dokuz ayında bu oran % 64,2 ye çıkmıştır. 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 62,0% 64,2% 38,0% 35,8% 2010Q3 2011Q3 Benzinler OtoLPG Şekil 17.b: 2010 ve 2011 Ocak Eylül dönemleri benzin ve otogaz LPG tüketim payları (hacimsel%) d) Siyah Ürünler Siyah ürün tüketimi 2011 yılı ilk dokuz ayında önceki yılın ilk dokuz ayına göre %11,3 oranında azalarak yaklaşık 521 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde kalorifer yakıtı tüketimi, %11,9 azalarak yaklaşık 116 bin ton, fuel oil no: 6 tüketimi ise %11,1 azalarak yaklaşık 405 bin ton olmuştur. Siyah ürünlerde doğalgazın yaygın olarak piyasaya girişi yüzünden uzun zamandır süregelen azalma 2011 yılı ilk dokuz ayında da devam etmiştir. Yıllara göre siyah ürün tüketimleri değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. 29

31 Milyon Ton 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 1,3 3,8 1,4 2,7 1,0 1,0 0,7 3,9 3,8 3,7 0,6 3,4 0,5 2,4 0,5 2,1 0,4 2,3 0,3 1,6 0,3 0,8 0,1 0,1 0,5 0,4 Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Şekil 18: Siyah ürünler tüketiminin yıllara göre değişimi Fuel oil ve kalorifer yakıtı tüketimindeki azalma tamamen doğalgaz tüketiminin yaygınlaşmasından kaynaklanmaktadır. e) Akaryakıtlar Toplam akaryakıt (benzinler, motorinler, gazyağı, kalorifer yakıtı ve fuel oil) tüketimi 2011 yılı ilk dokuz ayında % 4 oranında artarak yaklaşık 12,9 milyon ton olmuştur. Aşağıdaki grafikten görüldüğü üzere Türkiye nin toplam akaryakıt tüketimi 2007 ve 2008 yıllarında net olarak artmış, 2009 ve 2010 yıllarında ise azalmıştır. Bu gerileme siyah ürün tüketiminin önemli ölçüde azalması, 2009 yılında yaşanan küresel krizin olumsuz etkileri ve 10 numara yağ adı altında yapılan hileli akaryakıt faaliyetlerinin motorin tüketimi üzerindeki etkilerinden kaynaklanmaktadır. 30

32 Milyon Ton 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 1,3 1,4 3,8 2,7 4,0 3,7 1,0 1,0 3,9 3,8 3,6 2,9 0,7 0,6 0,5 3,7 3,4 2,4 2,6 2,9 2,7 0,2 0,7 1,3 0,5 0,4 2,1 2,3 2,6 2,3 2,3 2,9 0,3 1,6 0,3 0,8 2,3 2,1 3,4 4,2 0,5 0,1 1,6 3,1 0,4 0,1 1,5 6,0 4,0 2,0 8,2 8,4 9,5 9,7 10,5 10,4 10,6 11,4 11,1 10,1 9,6 7,2 10,3 0,0 0,6 Kırsal Motorin Fuel Oil No:6 Motorin (Düşük Kükürtlü) Benzinler Kalorifer Yakıtı Şekil 19: Toplam akaryakıt tüketiminin değişimi Toplam akaryakıtlar içindeki yakıt türlerinin dağılımı ise aşağıda verilmiş olup, 2010 yılının ilk dokuz ayına göre önemli bir değişim görülmemiştir. (2011 yılı ilk altı ayında dizel otomobil sayısında adetlik (%6,2) artış yaşanmıştır) 2010 Ocak Eylül 2011 Ocak Eylül Siyah Ürünler 22% Siyah Ürünler 22% Motorinler 68% Benzinler 10% Motorinler 68% Benzinler 10% Şekil 20: Akaryakıt türlerinin toplam akaryakıt tüketimi içindeki payları (%) f) Yağlama Yağları Yağlama Yağları (mineral ve sentetik) sektöründeki pazar gelişmeleri ALPET, BP, CASTROL, LUKOIL, OPET, POAŞ, SHELL, TOTAL ve MOIL firmalarının gönüllü katılımı ile PETDER koordinasyonunda sağlanan veriler ile izlenmektedir. Bu şirketlerin toplam madeni yağ pazarı içindeki payı EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile 31

33 yapılan kıyaslamalarla tespit edilmiş ve bu şekilde oluşturulan sistematik ile yapılan hesaplamalara göre 2011 yılının ilk dokuz ayında toplam yağlama ürünleri ülke tüketimi geçen yılın aynı dönemine göre % 1,0 oranında artarak 313,2 bin ton olmuştur. Yağlama yağları pazarındaki bu önemli tüketim artışı, araç sayısındaki artışın yanı sıra diğer sınai ve ekonomik göstergeler ile de uyumludur. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu verilerine göre Türkiye de faaliyet gösteren 312 adet madeni yağ üretim tesisi bulunmaktadır. 350 Bin ton Taşıt Yağları Endüstriyel Yağlar Deniz Yağları Gresler Şekil 21: 2011 yılı Ocak-Eylül dönemi yağlama yağları tüketimi (Bin Ton) 2011 yılının ilk dokuz aylık döneminde madeni yağ tüketiminin % 53 ünü Taşıt Yağları, %37 sini Endüstriyel Yağlar, % 5 ini Deniz Yağları, % 5 ini ise Gresler oluşturmaktadır. Deniz Yağları 5% Gresler 5% Endüstriyel Yağlar 37% Taşıt Yağları 53% Şekil 22: 2011 yılı Ocak-Eylül dönemi yağlama yağları tüketimi ürün grubu payları (%) 32

34 Taşıt Yağları Türkiye toplam taşıt yağları tüketiminin 2011 yılının ilk dokuz aylık döneminde 166 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır yılının ilk dokuz ayında tüketilen taşıt yağlarının 26 bin tonu dişli ve transmisyon yağları, 148 bin tonu motor yağları iken, 2011 yılının aynı döneminde tüketilen taşıt yağlarının 27 bin tonunu dişli ve transmisyon yağları, 139 bin tonunu ise motor yağları oluşturmuştur. Bin ton Motor Yağları Dişli ve Transmisyon Yağları Şekil 23: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Eylül Dönemi taşıt yağları tüketim miktarları Motor Yağları 2011 yılının ilk dokuz ayında toplam motor yağları tüketiminin geçen yılın aynı dönemine göre % 5,7 oranında azalarak 139 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. Bu dönemde motor yağlarının toplam yağlama ürünleri içerisindeki payı yaklaşık % 44 olarak gerçekleşmiştir. Motor yağları tüketimine ilişkin karşılaştırmalı grafikler aşağıda verilmiştir. 33

35 Bin ton Ticari Araç Binek Araç Motosiklet Şekil 24: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Eylül dönemi motor yağları tüketim miktarları Endüstriyel Yağlar Toplam endüstriyel yağlarının tüketimi 2011 yılının ilk dokuz aylık döneminde % 11 oranında artarak yaklaşık 115 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde endüstriyel yağlar, toplam yağlama ürünleri içerisinde yaklaşık % 37 lik pay teşkil etmiştir. Endüstriyel yağlar tüketiminin ürün cinslerine göre değişimi karşılaştırmalı olarak aşağıda verilmektedir Bin ton Diğer Trafo Yağlar Dişli Yağları Metal İşleme Yağları 40 Proses Yağları Hidrolik Yağlar Şekil 25: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Eylül dönemi endüstriyel yağlar tüketim miktarları 34

36 Diğer 19% Trafo Yağlar 7% Dişli Yağları 5% Hidrolik Yağlar 47% Metal İşleme Yağları 7% Proses Yağları 15% Şekil 26: 2011 yılı Ocak-Eylül dönemi endüstriyel yağların tüketim payları (%) Özel Ürünler (Antifriz ve Hidrolik Fren Sıvıları) Madeni yağ üretim tesislerinde imalatı yapılan antifriz ve hidrolik fren sıvısı üretimi toplamı bir önceki yılın aynı dönemine oranla % 2,6 oranında azalarak 34 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 40,0 35,0 30,0 Bin ton 25,0 20,0 15,0 31,7 30,7 10,0 5,0 0,0 3,1 3, Hidrolik Fren Sıvısı Antifriz Şekil 27: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Eylül dönemi antifrizler ve hidrolik fren sıvıları tüketim miktarları 35

37 VI. DİĞER SEKTÖREL GELİŞMELER- İLİŞKİLİ SEKTÖRLER a) Avrupa Komisyonu Enerji Vergilendirme Direktif Taslağının bu yıl sonuna kadar komisyonca yayınlanması bekleniyor: Avrupa Komisyonu 2003 te yayınlanan enerji ürünlerinin vergilendirilmesine yönelik direktifini revize etmeye hazırlanıyor. Yapılan taslak düzenleme ile enerji ürünlerinin vergilendirilmesinde karbon dioksit salınımı ve enerji yoğunluğunun esas alınması planlanmaktadır. Bu tasarı farklı amaçlarla kullanılan enerji ürünleri arasındaki vergi aralığını kapatmayı ve bir anlamda enerji ürünlerindeki vergi farklılıklarını sadece enerji verimliliği ve çevresel etkilere endekslemeyi amaçlamaktadır. Tasarıya göre, kalorifer yakıtı olarak kullanılan enerji ürünleri ve ulaşım amaçlı kullanılan enerji ürünleri yukarıda belirtilen hususlara göre aynı şekilde vergilendirilecektir. Bu bağlamda, ulaşım amaçlı kullanılan LPG ve CNG ürünleri de ayrı bir muafiyet altına girmeyecek ve belirlenen iki kıstasa (salınım ve enerji verimliliği) göre vergilendirilecek, herhangi bir enerji ürününün kullanım alanına göre farklı vergilendirilmesi mümkün olamayacaktır. CO2-ilişkin vergilendirme Enerji yoğunluğu vergilendirme Enerji yoğunluğu vergilendirme Enerji yoğunluğu vergilendirme Benzin GTİP no , , , , ve /t CO2 9.6 /GJ 9.6 /GJ 9.6 /GJ Motorin GTİP no 'den 'a 20 /t CO2 8.2 /GJ 8.8 /GJ 9.6 /GJ Kerosen GTİP no ve /t CO2 8.6 /GJ 9.2 /GJ 9.6 /GJ LPG GTİP no 'den 'a 20 /t CO2 1.5 /GJ 5.5 /GJ 9.6 /GJ Doğalgaz GTİP no and /t CO2 1.5 /GJ 5.5 /GJ 9.6 /GJ Tablo 4 : AB ülkelerinde, 1 Ocak 2013 den itibaren enerji ürünlerine uygulanması planlanan en düşük vergi miktarları 36