ANTALYA Kalibrasyon Merkezi

Transkript

1 TÜRKAY KALİBRASYON MEHMET ÇOLAK ANTALYA Kalibrasyon Merkezi LABORATUVAR SORUMLUSU

2 Metroloji Ölçme ile ilgili bilim sahasıdır. Bilimsel, Endüstriyel ve yasal (Legal) Metroloji olarak üç dalda uygulanmaktadır. ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ Bilimsel Metroloji Metroloji Yasal (Legal) Metroloji BİLİM,SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Endüstriyel Metroloji TÜRKAY KALİBRASYON

3 ! METROLOJİ? Bilimsel Metroloji Uluslar arası geçerliliği olan Primer Standardların ülke düzeyinde oluşturulması ile ilgili faaliyetleri kapsamaktadır. Ülkemizde bu konuda TUBİTAK bünyesinde hizmet veren Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) görevlendirilmiştir. Endüstriyel Metroloji Bilimsel metrolojinin faaliyetleri sonucu elde edilen primer standardlara izlenebilirliği sağlanmış sekonder standardlarla Endüstride kullanılan izleme ve ölçme cihazlarının kalibrasyonlarının yapıldığı hizmet alanını kapsar. TSE, 132 sayılı kuruluş kanunu ile bu alanda da görevlendirilmiştir. Yasal (Legal) Metroloji Ticarete esas teşkil eden ölçü ve kontrol aletlerinin kalibrasyonları ile ilgilenir. Bu kategoriye giren cihazlar mecburi olarak kalibre ettirilmek zorundadır. Ülkemizde T.C. BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI bu konuda görevlendirilmiştir.

4 ! ELEKTRİKSEL KALİBRASYON LABORATUVARI?

5 Laboratuvar Şartları Elektriksel Kalibrasyonlar belirlenmiş ve kontrol edilen çevre şartlarında gerçekleştirilmelidir SICAKLIK ( 23 ± 1 ) C BAĞIL NEM ( 45 ± 10 ) %

6 ! ELEKTRİKSEL KALİBRASYON / Referanslar ve Cihazlar? Multimetre Voltmetre Osiloskop Miliohmetre Direnç Kutusu Yalıtım Test Cihazı Pens Ampermetre AC/DC Transfer Standardı MiliOhmmetre ve 4-Uçlu Direnç Ölçümü Yüksek Gerilim Bölücü

7 Akım Peni ve DMM DC Gerilim Standardı Çok Fonksiyonlu Kalibratör Referans DMM El Tipi Osiloskop LCR Metre Referans Direnç DC Gerilim Referans

8 ! REFERANS STANDARDLAR?

9 Kalibrasyon Belirlenmiş koşullar altında, ölçme sisteminin veya ölçme cihazının gösterdiği değerler veya maddi ölçüt ile gösterilen değerlerle ölçülen büyüklüğün bunlara karşılık geldiği bilinen değerleri arasındaki ilişkiyi belirleyen işlemler dizisidir. BİLİNEN BİLİNMEYEN Paralel Blok Mastar Kalibratörü

10 İzlenebilirlik Doğruluğu en kaba ölçme faaliyetinden, primer standarda kadar kesintisiz olarak yapılan mukayeseli ölçme işlemleri dizisidir. VIM Referans Ölçülen : Josephson Eklem Sistemi : Çok Fonksiyonlu Kalibratör Primer Primer Standard Etalon Referans Ölçülen Referans Ölçülen : Çok Fonksiyonlu Kalibratör : Saha Kalibratörü : Çok Fonksiyonlu Kalibratör : DMM Sekonder Seviye Ölçüm Lab. Sekonder Seviye Ölçüm Laboratuvarları Referans Standard Sekonder Standard Çalışma Standardı Referans Ölçülen Referans Ölçülen : Saha Kalibratörü : DMM : DMM : Akü Gerilimi Firmaların Ölçüm Laboratuvarları Atölyede Yapılan Ölçümler

11 ! İZLENEBİLİRLİK ZİNCİRİ VE DÖNGÜLÜ KARŞILAŞTIRMA ÖRNEK SP UME NMI PTB BIPM NPL SEKONDER STANDARD ÇALIŞMA STANDARDI ÖLÇME CİHAZLARI

12 ! 7 TEMEL SI BİRİMİ SI Uzunluk Işıma Şiddeti cd m kg Kütle Madde Miktarı mol 7 Temel SI Birimi s Zaman Termodinamik Sıcaklık K A Elektrik Akımı

13 4 ELEKTRİK AKIMI I A (Amper) Boşlukta birbirine 1 m mesafede paralel duran sonsuz uzunlukta ve kesitleri ihmal edilebilen iki iletken arasında Nm kuvvet oluşturan akımın şiddetidir. 1 Amper = 1 Coulomb / 1 Saniye 1 A= 1C / 1s

14 ! BİRİM DÖNÜŞÜMLERİ? 1 kv 1000 V 1 x V 1 V 1000 mv 1 mv 1000 µv 1 x mv 1 x µv 1 mv V 1 x 10-3 V 1 µv V 1 x 10-6 V

15 ! SAPMANIN HESAPLANMASI? ÖRNEK Referans Değer V Ölçülen Değer V Sapma V 10,0 11,0 +1,0 ÖRNEK Referans Değer A Ölçülen Değer A Sapma A 50,0 48,5-1,5

16 ! ÇÖZÜNÜRLÜK - HASSASİYET - ÖLÇÜM ARALIĞI? ÇÖZÜNÜRLÜK MAKSİMUM KAPASİTE ae TSE 2008

17 Gerilim Bir üretecin (Pil, Jeneratör vb) iki ucu arasındaki ( + ve -) potansiyel farkıdır. Simge : V (U) Birimi : Volt Volt DOĞRU GERİLİM (DC V) Yönü ve şiddeti zamana göre değişmeyen gerilime Doğru Gerilim denir -Akü, Pil, DC Adaptör çıkışı (Şarj cihazı) ALTERNATİF GERİLİM (AC V) Yönü ve şiddeti zamana göre periyodik olarak değişen gerilime Alternatif Gerilim denir -Şebeke Gerilimi, Trafo çıkış gerilimi

18 Akım İletkenden (Kablo, İletim hattı vb) birim zamanda geçen elektrik yükü (Elektron) miktarıdır. Simge : I Birim : Amper Amper DOĞRU AKIM (DC A) Yönü ve şiddeti zamana göre değişmeyen akıma Doğru Akım denir -Akü, Pil, DC Adaptör çıkışından alınan akım ALTERNATİF AKIM (AC A) Yönü ve şiddeti zamana göre değişen akıma Alternatif Akım denir -Şebeke Gerilimine bağlı bir cihazın (Elektrikli ısıtıcı, Lamba vb.) çektiği akım

19 ! DİRENÇ KAPASİTANS - ENDÜKTANS? DİRENÇ (OHM - Ω) İki ucu arasına gerilim uygulanan bir maddenin akıma karşı gösterdiği direnme özelliğidir. Sembol : R R=V / I (V: Direnç Üzerindeki Gerilim ) ( I: Dirençten Geçen Akım ) ENDÜKTANS (HENRY H) Kondansatör, AC akımı geçirmeyip, DC akımı geçiren devre elemanıdır. Bir elektrik devresinde akımın oluşturduğu manyetik akının bir ölçüsü, birimi henry'dir Sembol : L ZL=jwL ( Endüktif Empedans ) KAPASİTANS (FARAD F) Kondansatör, DC akımı geçirmeyip, AC akımı geçiren devre elemanıdır. kapasite değeri, elektriksel gerilimin içerdiği elektriksel yükü tanımlayan büyüklüktür. Toplam yükün gerilime bölünmesi ile elde edilir Sembol : C C=Q / V ( Q:Yük Miktarı ) ( V : Gerilim ) ZC=1 / ( jwc ) ( Kapasitif Empedans )

20 Dijital Multi Metre DMM Multimetreler el tipi, masa tipi, modüler yapıda yada bilgisayar kartı olarak tasarlanmış olabilir. Bu cihazlarla, elektriksel büyüklükler olan DC gerilim, AC gerilim, harmonikli gerilim, DC akım, AC akım ve direnç ya doğrudan yada yardımcı teçhizatlarla ölçülebilirler. Bazı multimetreler ise ayrıca frekans, kapasite ve sıcaklığı da ölçebilirler. (3 ½, 4 ½,5 ½,6 ½,7 ½, 8 ½ Haneli DMM ler mevcuttur)?

21 ! BİRİNCİL STANDARD / DC Gerilim ( JOSEPHSON EKLEM SİSTEMİ )?

22 ! BİRİNCİL STANDARD / Direnç ( QUANTUM HALL ETKİSİ )? Hall iletkenliğinin Kuantumlu (ayrık değerli) olmasına denir yılında K. Klitzing, M. Pepper ve G. Dorda güçlü manyetik alan ve düşük sıcaklıklarda bu etkiyi gözledi. Fakat o zaman sadece tam sayı değerlerinde kuantumlu olduğu gözlenmişti. Buna Tamsayılı Kuantum Hall Etkisi" dendi. 1982'de H. Stormer and D.Tsi kuantumlamanın 1/3, 2/3, 2/5, 3/5, 4/3, 5/3 gibi basit kesirli sayılar için de geçerli olduğunu gözledi (Kesirli Kuantum Hall Etkisi). R. Laughlin de 1983'de bu olayın kuramsal açıklamasını yaptı. Bu üç bilimci bu çalışmalarından dolayı 1998 Nobel ödülünü paylaştılar

23 ! DC GERİLİM KALİBRASYONU / DC Gerilim? Null detector BATTERY O.K AB HIGH IMPEDANCE VOLTMETER- NULL DETECTOR LINE OPR BAT CHG LINE OPR OPR POWER OFF BAT CHK BAT OPR ZERO INPUT COMMON GUARD RANGE MICROVOLTS VOLTS ISOLATED OUTPUT LEVEL OUTPUT Sıfır Detektörü Yardımı ile Referans Gerilim Kaynağı Karşılaştırması

24 ! ÇOK FONKSİYONLU KALİBRATÖR / İZLENEBİLİRLİK? ULUSAL STANDARDLAR Vp-p Ohm Farad Hz/s Vrms tr/abs

25 ! ÇOK FONKSİYONLU KALİBRATÖR / DAHİLİ KALİBRASYON?

26 ! ÇOK FONKSİYONLU KALİBRATÖR / İZLENEBİLİRLİK-AC/DC TRANSFER?

27 Ölçüm Noktaları Multimetre Çözünürlüğü 4 ½ den fazla olmayan DMM ler (Dijital Multi Metre) için ölçüm noktası sayılarının ve noktalarının tam ölçeğin yüzdesi olarak tespit edilmesi EA- 10/15 Cihazın Ölçüm Bölgeleri No DC GERİLİM Ölçüm Noktaları Değerler Tamamı 3 %10, %90, -%90 Tek (Orta) 5-7 %10, %30 [1], %50, %70 [1], %90 -%10, -%90 Cihazın Ölçüm Bölgeleri No DC AKIM Ölçüm Noktaları Değerler Tamamı 1 %90 Tek (Orta) 2 %90, -%90 1A 2 %50, %90 Cihazın Ölçüm Bölgeleri No DİRENÇ Ölçüm Noktaları Değerler Tamamı 1 %90 Tek (Orta) 1-2 %10 [1], %90 Minimum 2 %0, %90 Cihazın Ölçüm Bölgeleri Cihazın Ölçüm Bölgeleri AC AKIM AC GERİLİM Ölçüm Noktaları No Değerler Frekanslar Tamamı 2-6 %10 [1], %90 50 Hz, 1 khz, 20 khz [1] < 0,5V 4 %10, %90 50 Hz, 1 khz Tek (Orta) 6 %10, %50 %90 Ölçüm Noktaları No Değerler Frekanslar Tamamı 2 %90 50 Hz, 1 khz Tek (Orta) 2-3 %10 [1] %90 1 khz 50 Hz, 1 khz 50 Hz veya 1 khz 50 Hz ve1 khz, 20 khz, 100 khz > 200V 4 %10, %90 50 Hz, 1 khz [1] : Sadece 4 ½ haneli DMM ler için geçerlidir.

28 ! DMM KALİBRASYONU / DC Gerilim Örnek DC GERİLİM (4 ½ Haneye Kadar) Bölge Gerçek Değer Gösterge Değeri Belirsizlik %10 50 mv 049,98 mv % mv -% mv -449,97 mv %... % mv 450,01 mv %... %10 0,6 V 0,6002 V %... 5 V -%90-4,5 V -4,5003 V %... %90 4,5 V 4,5003 V %... -%10-6 V -05,999 V %... %10 6 V 06,001 V %... %30 15 V 14,998 V % V %50 25 V 24,997 V %... %70 35 V 34,995 V %... -%90-45 V -44,999 V %... %90 45 V 44,991 V %... %10 60 V 050,97 V % V -% V -449,98 V %... % V 449,96 V %... % V 0099,9 V % V -% V -0899,9 V %... % V 0899,6 V %...

29 ! DMM KALİBRASYONU / DC Akım Örnek DC AKIM (4 ½ Haneye Kadar) Bölge Gerçek Değer Gösterge Değeri Belirsizlik 500 µa % µa 450,02 µa % ma -%90-45 ma -45,001 ma %... %90 45 ma 44,998 ma % ma % ma 450,01 ma %... 5 A %90 4,5 A 4,5001 A % A %50 5 A 05,001 A %... %90 9 A 08,998 A %...

30 ! DMM KALİBRASYONU / AC Gerilim Örnek AC GERİLİM (4 ½ Haneye Kadar) Bölge Gerçek Değer Gösterge Değeri Belirsizlik 500 mv 5 V % mv 50 Hz 049,97 mv %... % mv 1 khz 449,98 mv %... %90 4,5 V 50 Hz 4,5003 V %... %90 4,5 V 1 khz 4,5000 V %... %10 6 V 50 Hz 05,995 V % V %50 25 V 50 Hz 24,995 V %... %90 45 V 50 Hz 44,998 V %... %90 45 V 1 khz 44,997 V %... %10 60 V 50 Hz 059,97 V % V %10 60 V 1 khz 059,99 %... % V 50 Hz 449,96 V %... % V 1 khz 449,95 V %... % V 50 Hz 0099,9 V % V % V 1 khz 0100,0 %... % V 50 Hz 0899,5 V %... % V 1 khz 0899,7 V %...

31 ! DMM KALİBRASYONU / AC Akım Örnek AC AKIM (4 ½ Haneye Kadar) Bölge Gerçek Değer Gösterge Değeri Belirsizlik 500 µa 5 ma 50 ma 500 ma 5 A 10 A % µa 50 Hz 449,95 µa %... % µa 1 khz 450,00 µa %... %90 4,5 ma 50 Hz 4,5001 ma %... %90 4,5 ma 1 khz 4,5000 ma %... %90 45 ma 50 Hz 45,003 ma %... %90 45 ma 1 khz 45,000 ma %... % ma 50 Hz 449,96 ma %... % ma 1 khz 450,03 ma %... %90 4,5 A 50 Hz 4,5006 A %... %90 4,5 A 1 khz 4,5003 A %... %90 9 A 50 Hz 09,001 A %... %90 9 A 1 khz 08,996 A %...

32 ! DMM KALİBRASYONU / Direnç Örnek DİRENÇ (4 ½ Haneye Kadar) Bölge Gerçek Değer Gösterge Değeri Belirsizlik 500 Ω %0 0 Ω 000,05 Ω %... % Ω 450,03 Ω %... 5 kω %90 4,5 kω 4,5002 kω % kω %10 5 kω 04,998 kω %... %90 45 kω 45,000 kω % kω % kω 449,97 kω %... 5 MΩ %90 4,5 MΩ 4,5008 MΩ % MΩ %90 45 MΩ 44,993 MΩ %...

33 ! DMM (DİJİTAL MULTİ METRE) KALİBRASYONU? İlgili Standardlar / Direktifler EA-10/15, TÜRKAK R20.13 Kullanılan Referans ve Çalışma Standardları Yardımcı Teçhizat Tanımlama Çok Fonksiyonlu Kalibratör (Hane Sayısı 5 ½, 6 ½, 7 ½, 8 ½ ) Dijital Termometre, Temizlik Malzemeleri (Kontakt Sprey, Peçete) Ait olduğu Firma ve Cihaz bilgileri forma kaydedilir. Kondüsyonlanma süresi Cihaz Hane sayısına göre tespit edilir (El tipi cihazlar en az 30 dakika ; Kalibratörler en az 4 saat) Temizlik Görsel Kontrol Anma Değerlerinin Kontrolü Dökümantasyon Kalibrasyona başlamadan önce bağlantı noktaları gerektiğinde temizlenir. Kalibrasyonu engelleyici herhangi bir kusurun olup olmadığı gözle kontrol edilir. (Hasar, Dijital ekran, fonksiyon tuşları, dijitler, vs.) Multimetrenin hane sayısına göre EA-10/15 de belirtilen noktalardan ölçümler alınır. Elde edilen bilgiler Rapor haline getirilir.

34 AMPERMETRE Pens Ampermetre Ampermetre kalibrasyonu, Akım Kalibratörleri kullanılarak gerçekleştirilir. Pens ampermetrenin kalibrasyonu ise Akım Kalibratörleri ile belirli sarım sayısı kullanılarak gerçekleştirilir. Sarım sayısına göre akım değerleri pens ampermetre kıskacından geçirilerek ölçüm gerçekleştirilir? Kalibratör ( Akım Fonksiyonu ) Pens Ampermetre Akım Bobini ( Current Coil )

35 ! PENSAMPERMETRE / Çalışma Prensibi?

36 ! DİRENÇ KALİBRASYONU / İki Uçlu Ölçüm Metodu? İki telli yöntemle direnç ölçülürse, kablolardan gelen direnci ve termal gerilimi kompanze etmek gerekir İki Telli Direnç Ölçümü ihtiyaç duyulan doğruluğa bağlı olmak üzere 100 k dan sonraki ölçümlerde tercih edilir Yüksek Doğruluk gerektirmeyen uygulamalarda 100 k altındaki ölçümlerde de yerine göre İki Telli çalışılabilir Eğer mümkünse ohmmetre ile ölçüm almadan önce kablo uçları kısa devre edilerek sıfırlama yapılır

37 ! DİRENÇ KALİBRASYONU / İki Uçlu Ölçüm Metodu ( Uygulama )? Basit El Tipi DMM ile İki-Uçlu Direnç Ölçümü yapılabilir. Cihaz Mümkünse Sıfırlama Fonksiyonu Uygulanır

38 ! DİRENÇ KALİBRASYONU / Dört Uçlu Ölçüm Metodu? Direnç Kalibrasyonu -Küçük değerdeki dirençler, dört telli direnç ölçüm metodu ile kalibre edilir -4-Uçlu Dirençlerde iki uç akım, iki uç gerilim için kullanılmaktadır -100 k un altındaki direnç kalibrasyonunda dört uçlu ölçüm yöntemi kullanılır. (Kablolardan gelen artı değerindeki direnç değerlerinin ortadan kaldırılmasını sağlar) k un üzerindeki direnç kalibrasyonunda iki uçlu ölçüm yöntemi kullanılır. (100 k un üzerindeki direnç kalibrasyonunda, kabloların direnç değeri, büyük direnç değeri yanında ihmal edilebilir)

39 ! DİRENÇ KALİBRASYONU / Dört Uçlu Ölçüm Metodu (Uygulama )?

40 ! DİRENÇ KALİBRASYONU / Dört Uçlu Ölçüm Metodu (Referans Dört Uçlu Direnç )? Referans Direnç (4 Uçlu) -Laboratuvarlar izlenebilirlik sağlamak için kullanır -Gerekirse Yağ Banyosunda Muhafaza edilir

41 ! LCR-METRE / Dört Uçlu ya da İki Uçlu Ölçüm Metodu?

42 WATTMETRE Güç Ölçer Güç, bir devre, cihaz vb. üzerindeki gerilim ile o devrenin çektiği akımın çarpımı olarak ifade edilir.. Güç Ölçerlere Wattmetre de denilmektedir. ÖRNEK AC/DC Güç kalibrasyonu bir çok parametreyi içermektedir. Görünen Güç (VA) = Gerilim x Akım Aktif Güç (W) = Gerilim x Akım x cosφ Reaktif Güç (VAR) = Gerilim x Akım x sinφ PF = cosφ güç faktörü olarak ifade edilir

43 ! GÜÇ KALİBRASYONU? Güç kalibrasyonu için Gerilim ve Akım değerlerini aynı anda üretebilen Kalibratör gereklidir. Bir Wattmetrenin kalibrasyonu için, Kalibratörün, AC akım ve AC gerilimin arasındaki faz farkı birbiriyle senkronize-kilitlenmiş olması gerekmektedir. Bu güç kaynağının istenilen cosφ güç faktörüne ayarlanması gerekir DC Güç Ölçümü P = V I Wattmetre I : DC Akım (Amper) V : DC Gerilim (Volt) P : DC Güç (Watt) AC Güç Ölçümü P = V I cos I : AC Akım (Amper) V : AC Gerilim (Volt) P : AC Güç (Watt) cos : Güç Faktörü

44 ! DC GERİLİM KAYNAK KALİBRASYONU ÖRNEK Referans Multimetre Çok Fonksiyonlu Kalibratör Aynı Mertebedeki Kaynakların Karşılaştırılması < 10 V Kaynak Kalibrasyonu > 10 V Kaynak Kalibrasyonu

45 ! YÜKSEK GERİLİM KALİBRASYONU? 40 kv DC 28 kv AC Gerilim Bölücü Alternatif ya da Doğru Gerilim, uygun Kapasitif, Rezistiv Bölücüler yardımıyla ölçülebilir. Gösterge olarak DMM kullanılabilir.

46 ! YALITIM TEST CİHAZI KALİBRASYONU? Direnç Kutusu ( Yalıtım Test Cihazı Kalibratörü ) Yalıtım Direnci Ölçüm Cihazı

47 ! FREKANS SAYICI VE İŞARET ÜRETECİ?

48 1 ELEKTRİKSEL OLMAYAN BÜYÜKLÜKLERİN ELEKTRİKSEL ÖLÇÜMÜ? Uzunluk, Mesafe Ölçümü Kuvvet Devir Sayısı Genleşme Basınç Debi, Akış Salınım vb. Büyüklükler Sıcaklık Nem ph-değeri, Redoxpotansiyeli, İletkenlik, Oksijen Ölçümü Gaz Analizi

49 ! ELEKTRİKSEL KALİBRASYONDA HATA KAYNAKLARI ÖRNEK Bağlantı Hatası (Termal Etkiler) Sıfır Kayması (Ofset Düzeltmesi) Ölçü Aleti Giriş Direnci Çözünürlük Manyetik Etkileşim TERMAL GERİLİM Bağlanan Metaller Yaklaşık Termal Gerilim Cu Cu < 0,3 V / C Cu Ag 0,4 V / C Cu Au 0,4 V / C Cu Sn 2-4 V / C Ortam Sıcaklığı Besleme Gerilimi ve Değişimler Ölçü Aleti Giriş Direnci

50 ! ELEKTRİKSEL KALİBRASYONDA LABORATUVAR FAKTÖRLERİ? Gerekli Ortam Sıcaklığı Atmosferik Basınç Havanın Kalitesi (Nem,Toz vs.) Şartlandırılmış Havanın Hızı Bağıl Nem Oranı Sismik ve Akustik Titreşim Radyasyon Besleme Gerilimi ve Değişimler Laboratuvarın Topraklama Sistemi Magnetik Alan ve Düşük Frekans Etkisi Elektrik Alan Etkisi

51 ! KALİBRASYON SIKLIĞI TAYİNİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR? Hata Sınırları Çevresel Şartlar Eğitim Cihazın Kararlılığı Tecrübe İlgili yayınlar / Standardlar Kullanım amacı ve sıklığı Kalibrasyon Sertifikaları arasındaki ilişki Üretici Firma tavsiyeleri

52 ! KALİBRASYON VE ARA KONTROL (DOĞRULAMA?)? Referans DMM 1.İç Kalibrasyon 1.Dış Kalibrasyon Ara Kontrol 2.İç Kalibrasyon 2.Dış Kalibrasyon Direnç Direnç Direnç

53 Ara Kontrol Ara Kontrol Ara Kontrol Ara Kontrol Ara Kontrol İç / Dış Kalibrasyon Ara Kontrol Kalibrasyon Periyodu Ara Kontrol

54 Ölçüm Belirsizliği Ölçülen değerin, gerçek değerini de ihtiva eden değerler aralığını karakterize eden istatistik-matematik metotlara dayalı bir tahmindir.? U k y Y Ölçüm Belirsizliği Örtme Faktörü Ham ölçüm sonucu Tam ölçüm sonucu U = ±.. k=1, k=2,.. y= Y = y ± U Çok Fonksiyonlu Kalibratör Belirsizlik Katkısı u R Multimetre Belirsizlik Katkısı u x Metodun Belirsizlik Katkısı u M Kalibrasyonun Toplam Ölçüm Belirsizliği u T u T u 2 R u 2 X u 2 M Genişletilmiş Ölçüm Belirsizliği : U = k x u T Tam Ölçüm Sonucu : y-u Y y+u

55 ! ÖLÇÜM BELİRSİZLİĞİ TOLERANS İLİŞKİSİ Örnek ,3 102,7 103,6 106 U - U + Alt Sınır Değer = 97 V Üst Sınır Değer =103 V Anma Değer =100 V Tolerans (T) = ± 3 V Ölçüm Belirsizliği (U) = ± 1 V

56 ! KAYMA (DRIFT)? 2005 Sapma : 10 µv Kayma =? 2006 Sapma : 12 µv Kayma = 2 µv 2007 Sapma : -2 µv Kayma = 14 µv 2008 Sapma : 100 µv Kayma =???

57 ÖN EKLER Çok küçük veya çok büyük sayısal değerlerden kaçınmak için, SI birimlerinin üs kat ve as katları ilave edilebilir. SI FAKTÖR ÖN EK SEMBOL =(10 3 ) 8 Yotta Y =(10 3 ) 7 Zetta Z =(10 3 ) 6 Heksa E =(10 3 ) 5 Peta P =(10 3 ) 4 Tera T 10 9 =(10 3 ) 3 Giga G 10 6 =(10 3 ) 2 Mega M 10 3 =(10 3 ) 1 Kilo k 10 2 Hekto h 10 1 Deka da FAKTÖR ÖN EK SEMBOL =(10 3 ) -8 yokto y =(10 3 ) -7 zepto z =(10 3 ) -6 atto a =(10 3 ) -5 femto f =(10 3 ) -4 piko p 10-9 =(10 3 ) -3 nano n 10-6 =(10 3 ) -2 mikro µ 10-3 =(10 3 ) -1 mili m 10-2 santi c 10-1 desi d

58 ! BİRİMLERİN DOĞRU KULLANILMASI Örnek Doğru Yanlış m/s 2 yada m s -2 m/s/s 10-6 kg = 1 mg 10-6 kg = 1 µkg t=30.2 C t=30.2 C yada t=30.2 C l= m l=10 m 23 cm 4 mm 51 mm X 51 mm X 25 mm 51X51X25 mm 63.2 m ± 0.1 m yada (63.2 ± 0.1) m 63.2 ± 0.1 m yada 63.2 m ± s 3 s = 126 s yada (129-3) s = 126 s s = 126 s x B = = 0.25 % x B = = 0.25% yada x B =0.25 yüzde

59 Akreditasyon Yetkili bir kuruluş tarafından laboratuvarların, muayene ve belgelendirme kuruluşlarının ulusal ve uluslar arası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilmesi, yeterliliğinin onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesi işlemidir.