Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 21, Mart 2018, s Öğr.Gör. Sonnur ÖZDEMİR Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi MYO Tasarım Bölümü Grafik Tasarım Programı, sonnurozdemir@gmail.com MĠHRĠ MÜġFĠK (RASĠM) ĠN SANAT EĞĠTĠMĠ AÇISINDAN YERĠ VE ÖNEMĠ 1 Özet Mihri Müşfik, Çağdaş Türk Resim Sanatının ilk kadın ressamlarındandır. Onu önemli ve değerli kılan özelliğiyse İnas Sanayi-i Nefise Mektebi nin kurulmasını sağlayarak, Türkiye de kadınların sanat eğitimi almaları için öncülük etmiş olmasıdır. Mihri Müşfikin kadınlara yönelik sanat okulu açılması yönünde yapmış olduğu çalışmalar hem o dönem için hemde günümüz kadın sanatçıları için önemli bir adımdır. Osmanlı döneminde kadınların hiçbir alanda yer bulamadıkları ve özellikle de sanat eğitiminden yoksun kaldıkları bir süreçte okulun eğitim hayatına başlaması Mihri Müşfik tarafından sanat adına yapılmış büyük bir adımdır. Mihri Müşfik, kadınların profesyonel sanat eğitimi alarak sanat dünyasına katkı yapmalarını sağlamıştır. Böylece kadın sanatçılar ülkemizde sanat alanında yerlerini almışlardır. Günümüzde sanat alanında eğitim alarak söz sahibi olmamıza katkısı nedeni ile Mihri Müşfik e çok şey borçluyuz. Sanat eğitiminin mihenk taşlarından biri olan ressamımızın ismi, çalışmaları, katkıları maalesef gerektiği kadar bilinmemektedir. Bu çalışmayla Mihri Müşfik in kadınların sanat eğitimine olan büyük katkısı vurgulanmak istenmiştir. Bu araştırmada tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmaya konu olan birey veya nesne, kendi koşulları içinde olduğu gibi tanımlanmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Mihri Müşfik, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, Sanat Eğitimi, Kadın, Ressam. 1 Bu çalışma Giresun Üniversitesi I. Ulusal Kadın Sempozyumu nda Sözlü Bildiri olarak sunulmuştur.

2 MĠHRĠ MÜġFĠK (RASĠM) S POSITION AND IMPORTANCE IN TERMS OF ART EDUCATION Abstract Mihri Müşfik is one of the woman artist in Contemporary Turkish Paint Art. Speciality made her important and valuable was leading women to make them get art education by establishing İnas Sanayi-i Nefise Mektebi. In Ottoman period a big phase in the name of art made by Mihri Müşfik was school had started to education life in a period was women couldn t find a place in any scope and especially lack of women in art education. She made women contribute to art world by making them get art education. Thus women took a place in art scope in our country. We appreciate Mihri Müşfik due to additives which are make us have a voice by getting education in art scope. Unfortunately our artist s (who is one of milestone in art education) name, works and additives is not known enough. Mihri Müşfik s great contribution to art education for women was desired to emphasize in that study. Screening model was used in that study. Person or object which was mentioned in the study was tried to be defined like in its own circumstances. Keywords: Mihri Müşfik, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, Art Education, Woman, Artist. 247 GĠRĠġ Mihri Müşfik, Çağdaş Türk Resim sanatının ilk kadın ressamlarındandır ve 26 Şubat 1886 da İstanbul Moda da babası Dr. Rasim Paşa nın konağında dünyaya gelmiştir. Galatasaray mezunu baba, Askerî tıbbiyenin de hocaları arasındadır; bir ara Tıbbiye Nazırlığı da yapar. Annesi Fatma Neşedil Hanım, güzelliği ile meşhur bir kadındır. Musikili işret âlemlerine düşkün Mehmet Rasim Paşa nın ikinci hanımı da Rum kökenli güzel bir kadındır. Ailenin diğer çocukları Enise (Ressam Hale Asaf ın annesi, Ahmet Refik ( aval, Ahmet Selman Açba, Ahmet Süheyl Açba, Ahmet Melih Açba dır ( ztürk 2001:53. Mihri Müşfik in babası çocuklarının güzel sanatlar eğitimine çok önem vermiştir. Bu nedenle sanatçının 9-10 yaşlarında II. Abdülhamid Dönemi saray ressamı Fausto Zonara dan ders almasına imkân tanımıştır. Sarp a göre (2011:63 sanatçının Fausto Zonara dan ders almasında babasının Osmanlı sarayı ile önceki nesillerden oluşan akrabalık bağı etkili olmuştur. Mihri Müşfikin yaşamının gençlik döneminde sanat yeteneğini geliştirebilmesi için çok fazla seçeneği bulunmamaktaydı. Ülkenin güzel sanatlar eğitimi veren tek okulu olan Sanayi-i Nefise Mektebine ise kesinlikle kız öğrenciler alınmamaktadır. Batı kültürüyle yetişen, yaşadığı dönemin çok ilerisinde bir hayat anlayışına sahip, özgürlükçü ve çağdaş bir kişiliğe sahip olan Mihri Hanımda çok geçmeden Avrupa ya gitmek ve resim eğitimi almak düşüncesi filizlenir (Seyran 2005:25). Padişahlık döneminde genç bir Türk kızının Avrupa da resim eğitimi almak isteğinin onaylanmayacağını düşünen Mihri Hanım, Fransız elçisinin eşi olan Madam Barrer in hazırlat-

3 tığı sahte bir Fransız pasaportuyla Galata dan kalkan bir İtalyan gemisine binerek Roma ya gitmiştir (Toros 1988:12. Roma da bir süre Barrer lerin evinde konuk olan Mihri Hanım, daha sonra dönemin sanatın merkezi sayılan Paris e geçmiştir. Paris Montparnasse ta bir yer kiralayıp hem ev hem atölye olarak kullanmaya başlayan Mihri Hanım, portreler yaparak sürdürdüğü yaşamına evinin bir bölümünü kiraya vererek de ek gelir sağlamaya çalışır (Seyran 2005:26. Sorboune da siyasi bilimler öğrenimi yapan Müşfik Selami Bey Mihri Hanım ın 52 Bd. Montparnasse taki evini kiralamış ve aralarındaki ev sahibi kiracı ilişkisi bir süre sonra aşka dönüşerek evlilikle sonuçlanmıştır (Toros1988:12. Bu dönemden 1922 deki boşanmalarına kadar Mihri Hanım, eşinin ismi olan Müşfik soyadını kullanmıştır ve sanatçı Türkiye de daha çok bu isimle tanınmaktadır. Paris teki Türk elçiliğinde düzenlenen resepsiyonda, Fransızlarla bir borç anlaşması yapmak üzere Paris e gelmiş olan dönemin Maliye Nazırı Cavit Bey, Mihri Hanım la tanışarak onun bilgi birikimi ve görgüsü karşısında etkilenmiştir. Cavit Bey, dönemin batıya dönük eğitim sisteminde iyi eğitimli ve yetenekli Mihri Hanım dan, memlekette öğretmen olarak yararlanılması için Maarif Nazırına önerir. Mihri Hanım ın 1913 yılında Darülmuallimata ya (İstanbul Kız ğretmen Okulu resim öğretmeni olarak atanmasıyla, çift yurda döner (Toros 1988:13. Eğitimci Hayatı te görevine başlamasından ve tekrar 1922 de Avrupa ya yerleşmesine kadar ki dönem aralığını Mihri Hanım ın sanat yaşamındaki en verimli dönemi olarak nitelendirebilir. Sanatçı hem sanatının hem de öncü kişiliğinin gelişip ön plana çıktığı bu dönemde Türk sanatındaki birçok ilke imza atmıştır. ğretmen okulları o dönem kızların gidebildiği en yüksekokullardır ve Mihri Hanım ın öğretmenlik yaptığı sırada okulun öğrenci mevcudu 253, öğretmen mevcudu ise 33 tür (Kurnaz: Kızların Sanayi-i Nefise Mektebi ne alınmamaları, onlara güzel sanatlar eğitimi verecek ülkede herhangi bir okulun bulunmaması nedeniyle Mihri Hanım, geniş tanış çevresinin de etkisiyle (Beykal 1983:9 ilgili resmi makamlara başvurarak girişimlerde bulunur. Bu girişimler sonucunda yılları arasında Maarif Nazırlığı yapmış olan Şükrü Bey e İnas Sanayi-i Nefise Mektebinin kurulmasını önerir. Şükrü Bey in huzuruna çıkarak: Muhterem Nazır Beyefendi, Memlekete Meşrutiyet le birlikte hürriyet, müsavat, adalet, uhuvvet geldi, ama bütün bu nimetlerden sadece erkekler istifade ediyor; kadınlar hala olduğu yerde, bir adım bile ileri gitmiş değiller. Acaba bu imtiyaz nereden geliyor?... Bugün her yerde müsavat ve adaletten söz ediliyor. Fakat İnas (kız Sanayi-i Nefise Mektebi nerede? Hep yapılanlar erkekler için! diyerek istek ve taleplerini iletmiştir (Aksel 1977:104.

4 Bu öneri üzerine okul 1 Kasım 1914 yılında kurularak eğitim hayatına başlamıştır. Türk Resim Sanatında önemli yer alan kadın ressamlarımızın yetişmesi bu okul sayesinde gerçekleşmiştir. İlk olarak Zeynep Hanım Konağının ikinci katında eğitime başlayan okul, atölye haline getirilen iki odada hizmet vermektedir. Bir süre sonra Bezmi Âlem Kız Sultanisi ne taşınan okul, Sanayi-i Nefise Mektebi ile birleşmeden önce son olarak Gedikpaşa da eğitime devam etmiştir (Beykal 1983:9. Almış olduğu akademik eğitim doğrultusunda dersler veren Mihri Hanım, öğrencilerine modelden, antik heykellerden ve doğadan çalışmalar yaptırmıştır (Arslan 1997:1244. Atölyeye olağanüstü girişkenliği ile kadınlar hamamından modeller gelmesini sağlayan Mihri hanım, ilk kez kızların resim atölyesinde çıplak kadın model çalışmasının yapılmasına da öncülük etmiştir (Tansuğ 1999:137. Dönemin tutucu ortamında, erkeklerin devam ettiği Sanayi-i Nefise Mektebinde bile çıplak modelden çalışmak türlü sıkıntılara yol açarken, İnas ta böyle bir eğitimi düşünmek ve uygulamak onun cesur kişiliğinin bir yansıması olarak karşımıza çıkar (Gören 1999:27. Ayrıca arkeoloji müzesinden getirttiği torslarla da öğrencilerine erkek model çalışma olanağı sunmuştur. Fakat heykel de olsa çıplak erkek model çalışmaları o dönemde tepkiyle karşılanmış, musavvir adlı bir antik yunan heykelini seçen Mihri Hanım dan müzedeki yetkilinin durumu maarife haber vermesi üzerine açıklama istenmiş, bunun üzerine Mihri hanım: 249 Hakkı aliniz var efendim, bir hanım mektebine bir erkek heykeli gitmiş, tabii doğru değil, ama biz ona bir peştamal takarız diyerek durumu akıllıca çözümleme yoluna gitmiştir (Anonim:14. İnas ta bir süre sonra yaşlı ve giyinik olmak şartıyla erkek model kullanmalarına da izin verilmiş, ünlü Zaro Ağa model olması için kızların resim atölyesine getirilmiştir. ğrencilerinin kusursuz bir eğitim alması için her türlü olanağı sağlayan Mihri Hanım, Topkapı Sarayında ve köprü altında açık hava çalışmaları yaptırmış, bunun için özel izinler alınmış ve çalışmalar öğrencilerin kız olması sebebiyle polis gözetiminde gerçekleştirilmiştir (Beykal 1983:9. Sanatçının eserleri ile ilgili olarak çok gülü bir akademik desen bilgisi ve tekniğine sahip olduğu görülmektedir. Sanatçı eserlerinde genel olarak portre ve natürmort konularında çalışmalar yapmıştır. zellikle dönemin zengin ve aydın kesimine mensup kadınların portreleri eserlerinin büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. İtalya Roma da ikamet eden Mihri Hanım, portreler yaparak ve kilise onarımında çalışarak geçimini sağlamıştır. Ünlü İtalyan şair Gabrielle d Annunzio ile dostluğu, onun Papa nın huzuruna çıkarak Papa nın portresini yapan ilk Müslüman kadın ressam olarak ünlenmesini sağlamıştır. Sanatçının bu çalışması bir süre Vatikan müzesinde sergilenmiş ve daha sonra da kaldırılmıştır. Nerede olduğu bugün maalesef bilinmemektedir (Seyran 2005:34. Ruşen Eşref (Ünaydın Tevfik Fikret ile ilgili yayınladığı anılarında şairin Mihri Hanım ile ilgili övgülerini de yer almaktadır. Şair, Mihri Hanım ı Ruşen Eşrefe şöyle tanıtmaktadır:

5 Yukarıda bir hanım var. Resimler yapıyor. Bilseniz Rübab ı o kadar güzel yorumluyor ki, yazdıklarım bu kadar anlamlı mı imiş? diye şaşıyorum. Ardından Tevfik Fikret, Mihri Hanım ın yaptığı portreyi Ruşen Eşref e göstererek, -Bakın, bu ne güzel Benim başımı olağanüstü çizmiş. Şöyle, buruna doğru geldikçe incelen bir baş! demiştir. Tevfik Fikret in eşinden dinlediğime göre, şairimizin ölümü üzerine odasına ilk giren Mihri Hanım olmuştur. Hıçkıra hıçkıra ağlayarak üzerine kapanmış ve daha sonra Batı da olduğu gibi, yüzünün kalıbını almıştır. Büyük ihtimalle, Türkiye de yapılan ilk mask çalışması budur denilmektedir (Toros, 1988:16. Tevfik Fikret in ölümünden hemen sonra Mihri Müşfik Hanım tarafından Balmumu ile alınan yüz maskı, Aşiyandaki Tevfik Fikret Müzesi nde bulunmaktadır (Sarp 2011: senesinde Atatürk ün ordusu, Yunanlıları bozguna uğrattıktan sonra ülkemiz rahat bir nefes almıştı. Büyük bir Cumhuriyet yandaşı olan Mihri Hanım Yunan askerlerinin denize dökülmesinden ilham alarak, kendi adına Atatürk e bir teşekkür olarak onun bir portresini yapmak istediğini belirtmişti de Gazi ve Mareşal unvanlarını kazanan Mustafa Kemal, Mihri Hanım ı Çankaya Köşkü ne davet ederek poz verdi. Tablo, yağlıboya tekniğinde yapılmış ve 3 metre boyutundadır (Akçay 2015:46. Yöntem Bu araştırmada tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmaya konu olan birey veya nesne, kendi koşulları içinde olduğu gibi tanımlanmaya çalışılmıştır. 250 BULGULAR ve SONUÇ Mihri Müşfik, Çağdaş Türk Resim sanatının ilk kadın ressamlarındandır. Onu önemli ve değerli kılan özelliği ise İnas Sanayi-i Nefise Mektebinin kurulmasını sağlayarak, Türkiye de kadınların sanat eğitimi almaları için öncülük etmiş olmasıdır. Onun sayesinde bugün Türkiye de kadın sanatçılar sanat alanındaki yerlerini almışlardır. Osmanlı döneminde kadınların hiçbir alanda yer bulamadıkları ve özellikle de sanat eğitiminden yoksun kaldıkları bir süreçte okulun eğitim hayatına başlaması Mihri Müşfik tarafından sanat adına yapılmış büyük bir adımdır. Kadınların profesyonel sanat eğitimi alarak sanat dünyasına katkı yapmalarını sağlamıştır. Günümüzde kadınların sanat alanında eğitim alarak söz sahibi olmalarına katkısı nedeni ile Mihri Müşfik Hanım a çok şey borçluyuz. Bu kadar şey borçlu olduğumuz kadın ressamımızın ismi, çalışmaları ve sanata katkıları maalesef gerektiği kadar bilinmemektedir. Bu çalışma ile Mihri Müşfik Hanımın kadınların sanat eğitimine olan büyük katkısı vurgulanmak istenmiştir.

6 KAYNAKLAR Akçay, S. (2015. Türk Resim Sanatında ( Erken Cumhuriyet Dönemine Kadar İlk ve ncü Kadın Ressamlar, Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi, Doğuş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Aksel, M. (1977). İstanbul un Ortası, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. Anonim (1983. Nazlı Ecevit ile Görüşme, Yeni Boyut Plastik Sanatlar Dergisi, 2/16, İstanbul Ekim 1983, s Arslan, N. (1997. Mihri Müşfik, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.II, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul, s Beykal, C. (1983. Yeni Kadın ve İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, Yeni Boyut Plastik Sanatlar Dergisi, 2/16, İstanbul Ekim 1983, s Caner, E. (2011. Mihri Müşfik Hanım ın İzinde. İstanbul: Kapı Yayınları. Gören, A. K. (1999. Varlıktan Yokluğa Uzanan Yaşam Çizgisinde Türk Resminin İlk Kadın Ressamının Portresi Mihri Müşfik Hanım ( , Türkiye de Sanat Plastik Sanatlar Dergisi, S.39, İstanbul Mayıs/Ağustos 1999, s ztürk, Y. (2001. Hale Asaf Mihri Müşfik ve Acınası Yaşamları. Bütün Dünya, 51-56, s.53. Sarp, N. (2011. Bir Osmanlı Prensesi Mihri Müşfik. İstanbul: CB Matbaacılık San. Tic. td. Şti., s. 63. Seyran, E. (2005. Mihri Müşfik (Yaşamı ve Sanatı. Yayımlanmamış Yükseklisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. Tansuğ, S. (1999. Çağdaş Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi. Toros, T. (1988. İlk Kadın Ressamlarımız, İstanbul: Akbank Yayınları. Kurnaz, Ş. Osmanlı dan Cumhuriyet e Kadınların Eğitimi yayimlar/dergiler/ milli_egitim_dergisi/143/14.htm ( ) ( ) 251