ÜNİTE İÇİNDEKİLER HEDEFLER. BİNA YÖNETİM SİSTEMLERİ Yrd. Dr. Ercüment N. DİZDAR BİNALARDA AYDINLATMALAYA İLİŞKİN İSG

Transkript

1 BİNALARDA AYDINLATMALAYA İLİŞKİN İSG İÇİNDEKİLER Aydınlatma Terimleri Aydınlatma Prensipleri Doğal Aydınlatma Yapay Aydınlatma Genel Aydınlatma Lokal Aydınlatma Bina, Çevre ve Tesislerin Genel Aydınlatma Aydınlatmada İSG Kuralları BİNA YÖNETİM SİSTEMLERİ Yrd. Dr. Ercüment N. DİZDAR HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Aydınlatma terimlerini tanımlayabilecek, Aydınlatma prensiplerini bilebilecek, Doğal ve yapay aydınlatmaları sınıflandırabilecek, Bina, çevre ve tesislerin aydınlatmasında bilgi sahibi olabileceksiniz. ÜNİTE 12

2 GİRİŞ Aydınlatma (illumination), nesnelerin görülüp algılanabilmeleri için yüzeylerine ışık uygulanmasıdır (bk. İSG2005 Ergonomi dersinizin Ünite 8: Fiziksel İş Yeri Düzenleme-Aydınlatma). Binaların, iş yerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan hâllerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanır. Kamu binalarındaki aydınlatma mevzuat ve standartlara uygun olarak yapılır. Binaların aydınlatmasında TS EN : 2013; TS EN : 2012; standartları esas alınır. Genel aydınlatmada teknik esaslar, uygulamaya, denetime ve aydınlatma komisyonunun oluşturulması ve çalışmasına ilişkin usul ve esasları kapsar. Aydınlatma tesisi, aydınlatmaya ait ölçüm ve kumanda devresinden itibaren (sayaç dâhil) direk, armatür ve diğer ekipmanları ihtiva eden tesisi ifade edilir. Genel aydınlatma, otoyollar ve özelleştirilmiş erişme kontrollü kara yolları hariç, kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde, sokak, alt-üst geçit, köprü, meydan ve yaya geçidi gibi yerler ile halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya ait park, bahçe, tarihî ve ören yerlerinin aydınlatılması ile trafik sinyalizasyonunu ifade eder. Kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde, sokak, alt-üst geçit, köprü, meydan, kavşak, yürüyüş yolu ve yaya geçidi gibi yerlerin aydınlatılması, aydınlatma sınıflarının seçimi, yol aydınlatması özellikleri ve hesapları ile ölçme işlemleri ilgili mevzuat ve standartlara uygun olarak yapılır. Çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde olur ve uygun şekilde yerleştirilir. İş yerleri, mümkün olduğunca doğal olarak aydınlatılır. Doğal aydınlatmanın yeterli olmadığı durumlarda çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması amacına uygun şekilde yeterli suni aydınlatma yapılır. Bu ünitede, binaların aydınlatılmasında uygulanacak hususlar incelenecektir. AYDINLATMA TERİMLERİ Yapı iç mekânlarının mimari tasarımında ışık, yalnız görsel konfor için değil, aynı zamanda aydınlatılacak çevrenin kullanıcılar üzerinde bırakmasını istediğimiz duygusal etkilenmeyi sağlayacak bir tasarım elemanı olarak da kullanılabilir. Işık, ortamın genel atmosferini belirleyen, dolayısıyla da ortamı kullanan insanların duygusal tepkilerini etkileyen bir özelliğe sahiptir. Ortamın tanımı ve karakteri büyük ölçüde aydınlık düzeyi ve dağılımına bağlıdır. Kullanılacak aydınlatma armatürlerinin ışık doğrultusu ışık rengi, ışık dağılımı ve boyutsal nitelikleri, iç mekânda mimarı çizgi, form, renk desen ve dokuların güçlendirilmesinde veya zayıflatılmasında kullanılabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Bir ortamın aydınlığı sert veya yumuşak olarak nitelendirilebilir. Yumuşak veya yayınık aydınlık gölgeleri azaltır, ortamda daha dinlendirici ve görsel bakımdan daha az çekici bir atmosfer yaratır. İç mekân kullanıcıları üzerindeki etkisi, kapalı bir günde dışarısının görüntüsü gibi fazla ilgi çekici olmaz. Ustaca kullanılmış sert aydınlatma, oluşturduğu gölge ve parıltılarla ortamın mimarı dokusunu vurgular, formuna güzellik katar. Bu etki, aşığı kontrol edilmemiş (unshielded) dekoratif ışık kaynakları ile sağlanabilir. Bir ortamın atmosferini çeşitlendirebilmek için birden fazla aydınlatma yöntemi kullanmak gerekebilir. Işık, görmeyi sağlayan enerjidir. Mimari tasarımda renk, çevrenin yaratacağı duygusal etki bakımından önemli bir faktör ve aydınlatma tasarımının ayrı bir boyutudur. Işık rengi, aydınlatılan nesnelerin renk görünümünü etkilediğinden, iç mekânın atmosferine katkısı büyüktür. Görmeyi sağlayan her türlü enerji ışıktır. Her ışık, bir ışık kaynağı tarafından üretilir. Işık yayarak çevresini aydınlatan her şey ışık kaynağıdır. Işık kaynakları ışık yayarak çevrelerini aydınlatır. Işık kaynakları doğal ışık kaynakları ve yapay ışık kaynakları olmak üzere ikiye ayrılır. Bu şekilde de doğal ve yapay aydınlatma yapılmaktadır. AYDINLATMA PRENSİPLERİ İyi aydınlatma için, ışığın rengi, yayılması, yönü ve miktarı vb. birçok faktör göz önünde bulundurulmalıdır. Aydınlatılan yüzeyin yapısı da önemlidir. Koyu gri, kirli bir yüzey, üzerine düşen ışığın ancak yüzde sini yansıtırken, açık renkli temiz bir yüzey yüzde 90 dan fazlasını yansıtabilir. Aydınlatma kolayca görmeyi sağlayacak derecede parlak ve yayılma yönü de gözü kamaştırmayacak şekilde olmalıdır. Aynı zamanda aydınlatma düzeyi kolay görmeyi sağlayacak derecede yüksek olmalıdır. Göz kamaşması görmeyi güçleştirip çalışma kapasitesini düşürmekle kalmayıp kazaların artmasına da neden olur. Devamlı göz kamaştıran ışık altında çalışma ise, göz bozukluklarına yol açabilir. Bu nedenle istenmeyen göz kamaşmalarından gözü korumak gerekir. Aydınlatma üzerinde durulması gereken hususlardan biri de görüş alanı içinde görmeyi engelleyen ya da rahatsızlık oluşturan ışığın parlaklığıdır. Bu parlaklık doğrudan ya da yansımayla olabilir. Göz kamaşmasının önlenmesi için, ışık görüş hattının yeterince yukarısına yerleştirilir veya donuk (opak) ya da yarı şeffaf bir malzeme ile kaplanır. Parlatılmış kontrol panoları (tabloları) veya makina göstergeleri vb ışığın göz kamaştırması bir yüzeyin ışık kaynağının görüntüsünü direkt olarak görüş hattına yansıtmasından kaynaklanabilir. Parlatılmış veya düzgün yüzeyler yerine biraz daha mat yüzeyler tercih edilerek bu yansımalar önlenebilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Yansıma olayı, görüş alanı içinde aşırı derecede aydınlatılmış bir alanın bulunması kadar kötüdür. Karanlık ve yansıtmayan bir yüzeyin ortasındaki oldukça yansıtıcı beyaz bir kâğıt ve çok aydınlatılmış kontrol pano ya da göstergesi veya karanlık ve kirli bir makinanın parlak kısmı iki örnek teşkil edebilir. Bu durumları önlemek için makina vb. yüzeyleri çok parlak yerine biraz daha açık mat veya koyu(renk) seçmek gerekir. Yüzeyler arasında renk kontrastının olması tercih edilir. Işık kaynağının tozlanması, aydınlatmayı alçaltır. Her ne kadar bazı işlerde gölgelenmeleri önlemek için çift yönlü aydınlatma gerekirse de bazı işler için kontrastlı aydınlatma gereklidir. Bu durumlarda esas zemin ışığını iyi yayılmayı sağlayacak ve göz kamaştırmayacak şekilde muhafaza ederken, gölgelenmeleri azaltmak ya da yok etmek için de küçük bir ışık kaynağı ilave olarak kullanılır. İş ile zemin arasındaki çok fazla parlaklık kontrastı, doğrudan gelen veya göz kamaştırıcı yansımalar kadar zararlı ve dikkat dağıtıcıdır. Işık kaynağındaki herhangi bir kirlilik, kaynağın yaydığı ışığın miktarını önemli derecede azaltır. Sanayide, ışık kaynaklarının tozlanması, aydınlatmanın altı ayda % 50 ye kadar azalmasına, tozlu ortamda ise daha çok azalmasına neden olur. Bu nedenle, ışık kaynaklarının temiz oldukları zaman ölçülen aydınlatma şiddeti yapılan iş için ancak yeterli ise, kaynaklar kirlendiklerinde aydınlatma şiddeti çok düşük ve yetersiz olacaktır. Işık kaynaklarının düzenli bir şekilde temizlenmesi ve bakımı için bir program hazırlanması kaçınılmaz bir zorunluluktur. DOĞAL AYDINLATMA Işık kaynaklarından bazıları kendiliğinden ışık üretir. Bunlara doğal ışık kaynakları denir. En büyük doğal ışık kaynağımız güneştir. Güneş kendi ışığını üretebilen bir yıldızdır. Yıldızlar, ateş böceği, şimşek, yıldırım ve deniz diplerinde yaşayan bazı balıklar doğal ışık kaynaklarıdır. Doğal aydınlatma, en uygun aydınlatma şeklidir. Endüstride, çeşitli iş şekilleri ve imalat işlemlerinde, pencerelerden ya da çatıdan aydınlatma tekniği ile yeterli aydınlatma sağlanabilir. Böyle bir aydınlatma tercih edildiği zaman, ışığın yönü ve yeğinliği dikkate alınarak, iş istasyonları, makine ve tezgâhların yeri iyi seçilmelidir. Gün ışığı ile aydınlatmada, çalışma yüzeylerinde parlamalar olmaması, çalışanların gözlerine doğrudan ve yeğin ışık gelmemesi ve aydınlatma gereksinime göre makine ve işlemlerin yerinin iyi seçilmiş olması gibi temel yaklaşımlar özenle ele alınmalıdır. Endüstride gün ışığı kullanırken temel yaklaşım, bu ışığın tüm işlem alanlarına, olabildiği ölçülerde eşit bir şekilde dağılımını planlamaktır. Bunun için, en uygun aydınlatma yaklaşımının çatıdan aydınlatma olduğu bilinmektedir. Öte yandan pencerelerden gelen ışığın da, zaman zaman dışarı bakan çalışanların gözlerini dinlendirdiği ve dış dünya ile ilişkilerini devam ettirerek, bir açıdan yararlı etkisinin olduğu anımsanmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Çatıdan aydınlatmalarda, testere tipi çatılarda olduğu gibi, gün ışığının tek bir yönden geldiği düzenlemelerden kaçınılmalıdır. Gün ışığı ile aydınlatmanın en önemli sorunu, ışık şiddetinin gün boyu değişik düzeylerde olabilmesi ve mevsim değişikliklerinde, önemli yeğinlik farklarının söz konusu olmasıdır. Bu tip aydınlatma projelerinde, normal koşullarda sağlanan aydınlatmanın belli ölçülerde düşüşü normal kabul edilir. Gün ışığıyla aydınlatmada, günlük ve mevsimlik dalgalanmalar olur. İş istasyonlarının ve tezgâhların, ışığın yayılma doğrultusuna paralel yerleştirildiği işyerlerinde, aydınlatma düzeyinin yarısına kadar düşmesi pek önemli bir aydınlatma kaybı olarak kabul edilmez. Ancak, temelde gün ışığı aydınlatması, normal düzeyin % 70 ine indiğinde, daha aşağı bir aydınlatma koşulunun oluşmaması için önlemler alınmalıdır. Gün ışığı ile aydınlatılan bir iş yerinde, daha fazla ışık gereksinimi olan tezgâhlar ya da iş istasyonları varsa, bunların yapay ışık kaynakları ile desteklenmesi gerekir. Gün ışığının desteklenmesinde, yapay aydınlatma, sadece gün ışığı yetmezliklerinde kullanılacak bir aydınlatma düzeni olarak düşünülmemelidir. Temel yaklaşım, gün ışığı aydınlatmasının yetersizliklerini dikkate alarak, aydınlatma düzeyinin dengelenmesidir. Bu şekilde bir düzenleme yapılırken, yapay aydınlatmanın ışık etkisinin gün ışığına yakın olmasına ve gün ışığı kadar aydınlatma etkinliği sağlamasına dikkat edilmelidir. Gün ışığının yeterli yapay ışık ile takviyesi, fabrikada kullanılabilir hacim ve alanları arttırır, gölgelenmeleri ve karanlık köşeleri ortadan kaldırır ve yerleşim yönü nedeniyle yeterli gün ışığı sağlanamayan fabrikalarda, aydınlatma düzeyinin optimizasyonuna katkıda bulunur. Gün ışığındaki yetersizlik, yapay aydınlatmaya yönlendirir. Kapalı odalarda yapay ışık kullanımı, pencerelerden gelen gün ışığı yetersizliklerini giderdiği gibi, gereksiz parlama ve gölgelenmeleri de ortadan kaldırır. Bunun dışında doğal gün ışığı aydınlatmadan başka fonksiyonlara da sahiptir. Doğal gün ışığı, çevreye bakış sağlar, günün zamanını belirler ve hava koşullarının anlaşılmasını sağlar. Gün ışığı ölçülmeye başlandığında hareket noktası yaygın (diffus) gün ışığıdır. Bu ışık gökyüzü bulutlu ve ışık gölgeli alanda ölçüldüğünde elde edilir. Bir oda aydınlatması dikkate alındığında önemli bir ölçüsü gün ışığı bölümüdür. Bu değer oda içindeki aydınlık şiddetinin oda dışındaki aydınlık şiddetine oranıdır. YAPAY (SUNİ) AYDINLATMA Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Doğal ışık kaynaklarından gece aydınlatması için yeteri kadar yararlanamayız. Bu nedenle gece aydınlatmasında insanlar tarafından yapılmış yapay ışık kaynakları kullanılır. Ampul, trafik lambası, mum, meşale, bilgisayar ekranı ve fener yapay ışık kaynaklarıdır. Güneş, mum alevi gibi bazı ışık kaynakları, çevrelerine ışıkla birlikte ısı da verirler. Ateş böceği, denizin derinliklerinde yaşayan bazı balıklar ve floresan lamba gibi bazı ışık kaynakları ise ışık yayarken, ısı vermezler. Etrafımızdaki masa, sıra, tahta ve çanta gibi cisimler ışık üretmezler. Ancak bu cisimler güneş ya da diğer ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtabilirler. Bu durumda çevremizde bulunan bu cisimleri ışık üretmedikleri hâlde görebiliriz. Gün ışığından yeter derecede faydalanılamayan yerlerde, çalışma koşullarına uygun yapay aydınlatmaya başvurulur. Son yıllarda, bazı işletmeler, pencereleri ortadan kaldırmış, klimalı ve sadece yapay aydınlatma sistemi ile ışıklandırılmış kapalı bir çalışma sistemini benimsemişlerdir. Böyle bir tercihin başlıca nedeni, bu sistemin ileri derecede homojen çalışma koşulları sağlamasıdır. Fakat, doğal ışığın küçümsenmeyecek derecede olumlu psikolojik etkileri olduğu unutulmamalıdır. İnsanda doğal aydınlığa karşı gerçek bir ihtiyaç mevcuttur. Doğal ışığın bu önemi, gece ve gündüzleri, aylarca devam eden kutup bölgelerinde açık olarak görülür. Bu bölgelere giden araştırma gruplarının raporlarında, daima, doğal ışık eksikliğine ve meydana getirdiği zararlı etkilere değinilmiştir. Kutup bölgelerinin, yerleşim bölgeleri olarak kullanılmamasının başlıca nedeni, soğuktan çok, sürekli bir karanlığın aylarca devam etmesidir. Yapay aydınlatma ile büro ve atölyelerin ışıklandırılması, yapılan işin türüne ve odaların büyüklüğüne göre üç şekilde yapılabilir: Genel aydınlatma, Genel aydınlatma ile desteklenen kısmi aydınlatma, Lokal (kısmi) aydınlatma. Genel Aydınlatma Çalışma düzleminin her yerinde yaklaşık aynı düzeyde (üniform) aydınlık sağlayan aydınlatma yöntemine genel aydınlatma yöntemi denilir. Kontrol edilmiş yüksek düzeyde bir genel aydınlatma, mekân kullanıcıları üzerinde uyarıcı bir etki yapar, onları daha dikkatli ve aktif kılar, çalışma isteğini arttırır. Düşük düzeyde bir aydınlık ise, ortamda dinlendirici, samimi ve sakin bir atmosfer yaratır. Aydınlık düzeyinin kontrol edilmesi ortamda, kullanım amacına uygun bir atmosfer yaratmak bakımından gereklidir. Genel aydınlatma yönteminde aydınlatma aygıtları, iç mekânın mimarisine uygun olarak simetrik bir düzenle tavan yüzeyine veya asma tavana yerleştirilir. Yapılan iş için gerekli aydınlık düzeyinin tamamı genel aydınlatma sisteminden Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 karşılanır. Bu aydınlatma yönteminde çalışma düzlemi üniform aydınlandığı için, çalışma masalarının veya iş makinelerin oda içerisindeki dağılımı daha sonra istenildiği gibi düzenlenebilir. Binalarda tüm odalar aynı düzeyde aydınlatılmalıdır. Şekil 12.1 Bürolarda genel aydınlatma tercih edilir. Bu yöntemin tesisi, aydınlatma aygıtlarının konumları ile mobilya veya makineleri arasında bir koordinasyon gerektirmediği için daha kolaydır. Genellikle atölye, büro gibi çok sayıda çalışma masası bulunan geniş iş yerlerinin aydınlatılmasında uygulanan bir aydınlatma yöntemidir. Genel aydınlatma, bürolar ve çalışma yerlerinin sabit olmadığı atölyeler için elverişlidir. Bu tür aydınlatma düzeninde, çalışma yeri farkı gözetilmeden, tüm oda (ya da atölye) aynı düzeyde ve aynı biçimde aydınlatılır. Genel aydınlatmada lambalar, olanaklar elverdiği ölçülerde yükseğe yerleştirilir. Böylece, göz kamaşmasının önüne geçildiği gibi, ışınların odanın her tarafına yayılması da sağlanmış olur. Lambaların yükseğe yerleştirilmesinin, çalışma yüzeyindeki aydınlık yeğinliğini azaltacağı zannedilir. Oysa, komşu lambalardan gelen ışınlar bu kaybı fazlasıyla karşılar. Genel aydınlatmada, iki lamba arasındaki uzaklık, lambaların çalışma yüzeyine olan yüksekliğiyle orantılı olmalıdır. Özellikle, tekdüze bir aydınlatmanın gerekli olduğu çalışma yerlerinde, bu orana önem verilmelidir; iki lamba arasındaki uzaklık, lambanın çalışma yüzeyinden yüksekliğinin 1.5 katını aşmamalıdır Aydınlatmada tekdüzelik, lambalar arasındaki uzaklık küçüldükçe iyileşir. Bu nedenle tekdüzeliğin arandığı iş yerlerinde, çok sayıda, küçük, güçlü lamba kullanmak gerekir. Tekdüzeliğin önemli olmadığı iş yerlerinde ise, az sayıda, büyük, güçlü lamba kullanmak, bakım masraflarını azaltacağından, daha ekonomik olacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Genel aydınlatmada kullanılacak renkli ışık kaynakları, ışık rengi düşük doygunlukta olmalıdır. Çünkü doygun veya özel renkler, ortamdaki malzemelerin ve insanların renk görünümünü bozar. Genel Aydınlatma ile Desteklenen Kısmi Aydınlatma Genel aydınlatma ile desteklenen kısmi aydınlatma düzeninde ise, çalışma yerleri, özel olarak aydınlatılır. Ayrıca, iş yerinin tümünü kapsayan genel aydınlatma vardır. Bu tür aydınlatma düzeni, yüksek bir aydınlatma düzeyinin atölyenin tümü için gerekli olmadığı, ancak bazı çalışma yerlerinde güçlü aydınlatmaya gereksinme duyulduğu işyerleri için elverişlidir. Güçlü ve lokal aydınlatma, gerekli yerlerde kullanılır. Örneğin, büyük boyutlu, kaba işlerin yapıldığı bir atölyede, bazı çalışma yerlerinde, küçük boyutlu, duyarlı işler yapılıyorsa, yalnızca bu çalışma yerleri yüksek düzeyde aydınlatılır. Kural olarak, atölyenin tümündeki aydınlık düzeyi, yöresel olarak aydınlatılan çalışma yerlerinin aydınlığının kare kökünden düşük olmamalıdır. Lokal Aydınlatma Bu tür aydınlatma düzeni güçlü bir aydınlatmaya gereksinme duyulan çalışma yerleri için elverişlidir. Bir iş yerinin tümünü, yüksek düzeyde aydınlatmak çok fazla masraflı olacağından, yalnızca çalışma yerlerinin, kısmi olarak aydınlatılması yeğlenir. Atölyelerin Aydınlatılması: Bir atölye kısmi olarak aydınlatılmak istendiğinde, lamba yüksekliğiyle lambalar arası uzaklık arasındaki orana özen göstermek gerekli değildir. Çalışma yerleri değişik aralıklarla yerleştirildiği için, ışıklık yerleri de ona göre ayarlanmalıdır Tezgâhların Aydınlatılması: Tezgâhlar değişik biçimlerde aydınlatılırlar. Çalışılan iş, tezgâh üzerine yatay olarak yerleştirilmiş ve ışıklar alçağa asılmışsa, ışıklığın alt ucunun, çalışanın bakış çizgisinin altında olmasına özen gösterilmelidir. Düşey Panoların Aydınlatılması: Düşey olarak yerleştirilmiş parlak panoların, camlı göstergelerin üzerinde, görmeyi zorlaştıran parazit yansımaların oluşmaması için, ışıklıkların yeterli yüksekliğe yerleştirilmeleri yararlı olur. Büroların Aydınlatılması: Büro çalışmasının yapıldığı odalar tekdüze aydınlatılır. Bu nedenle lambalar arası uzaklığın, lambanın masadan yüksekliğinin 1.5 katını aşmaması gerekir. Ayrıca ışıklık yerleri, çalışma masalarının konumuna göre saptanır. Buna, istenmeyen yansımaları gidermek için özen göstermelidir. Özellikle kurşun kalemle yapılan çalışmalarda, parazit yansımalar, kurşun kalem iziyle beyaz kâğıt arasındaki kontrastı azaltarak, bazen tamamen ortadan kaldırarak, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 görmeyi önemli ölçüde aksatır. Önden gelen ışınlar, bu tür istenmeyen yansımalara neden olur. Eğer masa yüzeyi de parlaksa bu yansımalar görmeyi oldukça güçleştirir. Bu nedenle ışıklıkların, çalışma masalarının yan kenarlarına paralel olarak yerleştirilmesi öğütlenir. Birçok masanın yerleştirildiği büyük boyutlu bürolarda masaların, yan yana sıralanmış ışıklıkların tam arasına gelecek şekilde yerleştirilmeleri doğru olur. Dikey çizim masalarında en uygun aydınlatma, pencere kenarına dikey, çizim masasının üst kenarına paralel olarak yerleştirilen ışıklıklarla gerçekleştirilir. Böylece istenmeyen yansımaların, çizimcinin görüş alanının dışına çıkması sağlanmış olur. BİNA ÇEVRESİ VE TESİSLERİN GENEL AYDINLATMASI Yapı alanındaki çalışma yerlerinin, barakaların ve yolların aydınlatılmasında aşağıdaki hususlara uyulur: Yapı işlerinin gündüz saatlerinde yapılması esastır. Yapı işlerinin gündüz yapılması esastır, çalışma yerleri, barakalar ve yollar mümkün olduğu ölçüde doğal olarak aydınlatılır. Gece çalışılmasının gerekli veya zorunlu olduğu çalışmalarda veya gün ışığının yetersiz olduğu durumlarda uygun ve yeterli suni aydınlatma sağlanır, gerekli hallerde darbeye karşı korumalı taşınabilir aydınlatma araçları kullanılır. Suni ışığın rengi, sinyallerin ve işaretlerin algılanmasını engellemeyecek şekilde seçilir. Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak özellikte olur ve uygun şekilde yerleştirilir. Çalışma yerleri, barakalar ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemindeki herhangi bir arızanın çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde acil ve yeterli aydınlatmayı sağlayacak yedek aydınlatma sistemi bulundurulur. Aydınlatma sisteminin devre dışı kalmasının çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde yeterli aydınlatmayı sağlayacak ayrı bir enerji kaynağına bağlı acil aydınlatma sistemi bulunur. İş yerlerindeki bütün acil çıkış yolları ve kapılarının; aydınlatılması gereken acil çıkış yolları ve kapılarında, elektrik kesilmesi hâlinde yeterli aydınlatmayı sağlayacak ayrı bir enerji kaynağına bağlı acil aydınlatma sistemi bulundurulur. Genel aydınlatma kapsamındaki halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya ait park, bahçe, tarihî ve ören yerleri ile yürüyüş yolu gibi yerlerdeki mevcut aydınlatma tesisleri ve yeni yapılacak tesislerde, aydınlatma düzeyleri en geç saat 02:00 den sonra yüzde elli oranında düşürülür. Yapılacak aydınlatmalarda ışık kirliliğine yol açılmaması ve azami enerji tasarrufu sağlanması için bu tesislerin işletilmesinden sorumlu ilgili kuruluşlar tarafından gerekli önlemler alınır. Bu kapsamda; Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Aydınlatılacak yere ve amaca en uygun çözümün elde edilebileceği aydınlatma ölçütleri belirlenir. Direk dikilmesi uygun olmayan genel aydınlatma kapsamındaki bölgelerde, dağıtım şirketi veya ilgisine göre belediye veya il özel idaresinin teklifi ve aydınlatma komisyonunun uygun bulması koşuluyla aydınlatma tipi belirlenir. Sadece aydınlatılacak alana ışık gönderen armatür tip ve sayıları saptanır. Armatürlerin aydınlatma seviyeleri standartlara uygun olarak belirlenir. Aydınlık şiddeti algılayıcılı ve/veya zaman kontrollü tesisat ile aydınlatmanın gerek duyulan zamanlarda ve gerektiği ölçüde yapılması sağlanır. Halkın ücretsiz kullanımına açık ve kamuya ait park, bahçe, tarihî ve ören yerleri ile yürüyüş yolu gibi yerlerde yeni yapılan genel aydınlatma tesislerinde aydınlatma düzeyinin düşürülmesini temin için uzaktan kontrol ve otomasyona uygun dim özelliğine sahip kısılabilir armatürler tercih edilir. Yeni tesisler ile armatür değişikliğine ihtiyaç duyulan mevcut tesislerde armatürler; mekanik, elektrik ve optik olarak yüksek performansa sahip, kirlenmeye karşı korunaklı, koruma sınıfları uzun süre bozulmayacak ve armatür içindeki ısının dışarıya aktarılmasına imkân sağlayacak yapısal özellikte seçilir. Yeni tesisler ile balast değişikliğine ihtiyaç duyulan mevcut tesislerde şebekenin akım, gerilim ve frekansına uygun özellikte ve kayıpları düşük değerde balastlar kullanılır. Besleme kablosu terminalleri ve eklerine gerekli özen gösterilir. Aydınlatma panoları, kontrol ve kumanda amaçlarına uygun olarak tesis edilir. Aydınlatmada güncel standartlara uyulur. Genel aydınlatma tesislerinin tasarımı ve projelendirilmesi, yapım ve montajı, test ve kontrolü, kabulü, işletmeye alınması ve işletilmesi, bakım ve onarımı, tesislerde asgari emniyetin sağlanması ile ilgili olarak; Türk Standartları ya da TSE tarafından kabul gören DIN ve benzeri millî standartlar, EN ve benzeri bölgesel standartlar, IEC ile ISO ve benzeri uluslararası standartlar, IEEE ve benzeri uluslararası kabul gören uygulama kodları ve teknik dokümanlar esas alınır. Standartlarda değişiklik olması hâlinde, değişiklik getiren standart, uygulanan standardın iptal edilmesi veya yürürlükten kaldırılması hâlinde ise yeni standart geçerli olur. Projelerde, teknik hesap ve raporlarda, testlerde esas alınan standart ve dokümanların referans numaraları ve adları, belge ve tutanaklarda yer alır. Genel aydınlatma tesislerinde, hiçbir şekilde standart dışı malzeme ve ekipman kullanılamaz. Türk Standardı bulunmayan konularda, ülkemizin şartları ve ilgili uluslararası veya diğer ülkelerin standartları esas alınarak TSE tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygunluğunu belirten Kritere Uygunluk Belgesi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 (TSEK Markası) ya da ürün belgesi veya tip onay sertifikasına sahip olma şartı aranır. Genel aydınlatma tesislerinin projelendirme, imalat ve montajına ilişkin hazırlanan teknik şartnameler, standartlara aykırı hüküm içeremez. Aşağıdaki hâller dışında kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde, sokak, alt-üst geçit, köprü, meydan ve yaya geçidi gibi yerlerin aydınlatılması kesintisiz sürdürülür: Arıza, yenileme ve genişletme durumları, Mevzuatta tanımlanan mücbir sebep hâlleri, Kamu güvenliği çerçevesinde mahallin en büyük mülki amirinin ve/veya aydınlatma komisyonunun isteği, Devlet tarafından ilgili mevzuat çerçevesinde istenecek talep kontrolü, Can ve mal güvenliğini ilgilendiren durumlar. ACİL DURUM AYDINLATMASI İş yerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin konusu veya iş yerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından yeterince yararlanılamayan hâllerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanır. İş yerlerinin aydınlatmasında TS EN : 2013; TS EN : 2012; standartları esas alınır. Çalışma mahalleri ve geçiş yolları kaza riski olmayacak şekilde aydınlatılır. Çalışma mahalleri ve geçiş yollarındaki aydınlatma sistemleri, çalışanlar için kaza riski oluşturmayacak türde olur ve uygun şekilde yerleştirilir. Aydınlatma sisteminin devre dışı kalmasının çalışanlar için risk oluşturabileceği yerlerde yeterli aydınlatmayı sağlayacak ayrı bir enerji kaynağına bağlı acil aydınlatma sistemi bulunur. Kaçış yollarında, kullanıcıların kaçışı için gerekli aydınlatmanın sağlanmış olması şarttır. Acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi için kullanılan aydınlatma ünitelerinin normal aydınlatma mevcutken aydınlatma yapmayan tipte seçilmesi hâlinde, normal kaçış yolu aydınlatması kesildiğinde otomatik olarak devreye girecek şekilde tesis edilmesi gerekir. Bütün kaçış yollarının ve kaçış merdivenlerinin aydınlatılması gerekir. Kaçış yollarında aydınlatmanın, bina veya yapıda kaçış yollarının kullanılmasının gerekli olacağı bütün zamanlarda sürekli olarak yapılması şarttır. Aydınlatma bina veya yapının genel aydınlatma sistemine bağlı aydınlatma tesisatı ile sağlanır ve doğal aydınlatma yeterli kabul edilmez. Acil durum aydınlatma sistemi; şehir şebekesi veya benzeri bir dış elektrik beslemesinin kesilmesi, yangın, deprem gibi sebeplerle bina veya yapının elektrik enerjisinin güvenlik maksadıyla kesilmesi ve bir devre kesici veya sigortanın açılması sebebiyle normal aydınlatmanın kesilmesi hâllerinde, otomatik olarak devreye girerek yeterli aydınlatma sağlayacak şekilde düzenlenir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Bütün kaçış yollarında, toplanma için kullanılan yerlerde, asansörde ve yürüyen merdivenlerde, yüksek risk oluşturan hareketli makineler ve kimyevi maddeler bulunan atölye ve laboratuvarlarda, elektrik dağıtım ve jeneratör odalarında, merkezî batarya ünitesi odalarında, pompa istasyonlarında, kapalı otoparklarda, ilk yardım ve emniyet ekipmanının bulunduğu yerlerde, yangın uyarı butonlarının ve yangın dolaplarının bulunduğu bölümler ile benzeri bölümlerde ve aşağıda belirtilen binalarda, acil durum aydınlatması yapılması şarttır: Hastaneler ve huzurevlerinde ve eğitim amaçlı binalarda, Kullanıcı yükü 200 den fazla olan bütün binalarda, Zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan binalarda, Penceresiz binalarda, Otel, motel ve yatakhanelerde, Yüksek tehlikeli yerlerde, Yüksek binalarda. Acil durum aydınlatmasının normal aydınlatmanın kesilmesi hâlinde en az 60 dakika süreyle sağlanması şarttır. Acil durum çalışma süresinin kullanıcı yükü 200 den fazla olduğu takdirde en az 120 dakika olması gerekir. Kaçış yolları üzerinde aydınlatma ünitesi seçimi ve yerleştirmesi, tabanlarda, döşemelerde ve yürüme yüzeylerinde, kaçış yolunun merkez hattı üzerindeki herhangi bir noktada acil durum aydınlatma seviyesi en az 1 lux olacak şekilde yapılır. Acil durum aydınlatması en az 60 dk. sağlanmalıdır. Acil durum çalışma süresi sonunda bu aydınlatma seviyesinin herhangi bir noktada 0.5 lux ten daha düşük bir seviyeye düşmemesi gerekir. En yüksek ve en düşük aydınlatma seviyesine sahip noktalar arasındaki aydınlatma seviyesi oranı 1/40 tan fazla olamaz. Acil durum aydınlatması; Kendi akümülatörü, şarj devresi, şebeke gerilimi denetleyicisi ve lamba sürücü devresine sahip bağımsız aydınlatma armatürleri, Bir merkezî akümülatör bataryasından doğru gerilim veya bir invertör devresi aracılığı ile alternatif gerilim sağlayan bir merkezî batarya ünitesinden beslenen aydınlatma armatürleri ile sağlanır. Normal aydınlatma maksadıyla kullanılan aydınlatma armatürleri, acil durum dönüştürme kitleri doğrudan armatür muhafazasının içerisinde veya hemen yakınında monte edilerek ve gerekli bağlantılar yapılarak bağımsız acil durum aydınlatma armatürlerine dönüştürülebilir. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kaçış koridorları ve merdivenlerindeki acil aydınlatmanın, kendi başlarına çalışabilen bataryalı acil aydınlatma armatürleri ile sağlanması gerekir. BİNA AYDINLATMASINDA İSG ve ERGONOMİ KURALLARI Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 İş yerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. Şu kadar ki, işin konusu veya iş yerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma sağlanacaktır. Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, işçilere yeter derecede ve eşit olarak dağılmayı sağlayacak şekilde düzenlenecektir. İş yerlerinde suni ışık kullanıldığı hâllerde: Elektriğin sağlanabildiği yerlerde elektrik ışığı kullanılacak ve tesisat, teknik usul ve koşullara uygun bir şekilde yapılmış olacaktır. Suni ışık tesis ve araçları; havayı kirletecek nitelikte gaz, koku çıkararak işçilerin sağlığına zarar vermeyecek, keskin, göz kamaştırıcı ve titrek ışık meydana getirmeyecek şekilde olacaktır. 35 C tan aşağı sıcaklıkta parlayabilen, buhar çıkaran benzin, benzol gibi sıvılar, aydınlatma cihazlarında kullanılmayacaktır. Sıvı yakıtlar ile aydınlatmada, lambaların hazneleri metal olacak, sızıntı yapmayacak ve kızmaması için de gerekli tedbirler alınmış olacaktır. Lamba alevinin, parlayabilen gaz ve maddelerle teması ihtimali olan işlerde; alev, tel kafes ve benzeri malzeme ile örtülecektir. İçinde kolayca parlayıcı veya patlayıcı maddeler ile ilgili işler yapılan yahut parlayıcı, patlayıcı maddeler bulunan yerler, sağlam cam mahfazalara konulmuş lambalarla, ışık dışardan yansıtılmak suretiyle aydınlatılacaktır. Sıvı yakıtlar ile aydınlatmada lambalar ateş ve alev yakınında doldurulmayacak, üstlerinde 1 metre, yanlarında (30) santimetre kadar mesafede yanabilecek eşya ve malzeme bulundurulmayacak ve sağlam bir şekilde tespit edilecektir. İş yerinde açık alanlar en az 20 lüks ile aydınlatılmalıdır. Lambalar portatif olduğu takdirde, yere konulduğunda devrilmeyecek şekilde oturaklı olacaktır. Sıvı yakıtlarla aydınlatma yapılan yerlerde, en az bir adet yangın söndürme cihazı bulundurulacaktır. İş yerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri yerler, en az 20 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Kaba malzemelerin taşınması, aktarılması, depolanması ve benzeri kaba işlerin yapıldığı yerler ile iş geçit koridor yol ve merdivenler, en az 50 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör kabinleri malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri, yemekhane ve helalar, en az 100 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Normal montaj, kaba işler yapılan tezgâhlar, konserve ve kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Ayrıntıların, yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler, en az 300 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Bir aydınlatma merkezine bağlı olan iş yerlerinde; herhangi bir arıza dolayısıyla ışıkların sönmesi ihtimaline karşı, yeteri kadar yedek aydınlatma araçları bulundurulacak ve gece çalışmaları yapılan yerlerin gerekli mahallerinde tercihen otomatik olarak yanabilecek yedek aydınlatma tesisatı bulundurulacaktır. Yangının, yedek aydınlatma tesisatını bozması ihtimali bulunan yerlerde; ışığı yansıtacak işaretler, fosforesan boya, pilli lambalar uygun yerlere yerleştirilecek veya bunlara benzer tedbirler alınacaktır. Aydınlatma tekdüze olmalıdır. Gün ışığının odaya doğrudan girmesi önlenmelidir (pencerelerin uygun yerde olması, mat camlar kullanılması, açık renk ve ışık geçirme katsayısı %30 dan fazla olan perdeler kullanılması, panjur kullanılması), Pencerelerin, kolonların, tavanların, duvarların ve bölmelerin yüzeyleri açık renge boyanmalıdır. Aynı zamanda döşemenin de açık renkte olması, ancak dışarıdan gelebilecek veya işlem anında ortaya çıkabilecek tozların renginden açık olmaması gerekir. Genel olarak güvenlik işaretlerinin dışında kalan, möble ve makine parçalarının, açık, mat renklere boyanması gerekir. Yapay ışık kaynaklarının işçilerin görüş açısının dışına yerleştirilmesi, veya gerekli gölgeliklerin kullanılması gerekir. Aydınlatma tekdüze olmalıdır. Çalışılan düzeyin her tarafındaki aydınlatma seviyesi eşit olmalıdır. Tekdüzelik sağlanamazsa göz değişik aydınlatma seviyesine kendini uyumlamak için çaba harcayacak ve çabuk yorulacaktır. Tekdüzelik sağlamak için yaygın ışınlar veren ışık kaynakları kullanmak ve bunları birbirine yakın yerleştirmek gerekir. Aydınlatma sabit olmalıdır. Işık kaynağı titreşme yapmamalıdır. Titreşme, ışık kaynağının parlaklığındaki hızlı değişme olduğundan, göz bu hızlı değişmelere uyabilmek için aşırı çaba harcar ve çabuk yorulur. Akkor telli lambalar titreşim yapmazlar. Floresan lambalar, akkor telli lambalarda olduğu gibi kızıp akkor hâline gelen ve çok kısa süren sönmelerde sıcaklığını kaybetmeyerek ışık yaymaya devam eden bir tel olmadığından, bu tür lambaların ışıklarında titreşme hissedilir. Bunu ikili (ters fazlı) bağlantılarla yok etmek olanaklıdır. Çalışılan yüzeye düşen gölgelerden sakınılmalıdır. Işık kaynakları, çalışılan yüzeye gölge düşmeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Lambaların seçiminde göz önünde tutulması gereken hususlar şu şekilde özetlenebilir: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Lambalar mekanik ve elektrik bakımından amaca uygun bir şekilde yapılmış olmalıdır. Işık verme olanağı aydınlatma prensiplerine uygun olmalıdır. İş kazalarına meydan vermeyecek şekilde yapılmış olmalıdır. Sağlam, takılması, bakımı ve temizliği kolay ve basit olmalıdır. Seyyar aydınlatma lambalarının (el ve tezgâh lambaları) el ile temas eden kısımları elektrik ceryan kaçaklarına karşı korunmuş olmalı ve bunlarda kullanılacak cereyan 42 Voltu geçmemelidir. Özellikle kazan madenî kaplar içinde kullanılan el lambalarında cereyan gerilimi 32 voltu geçmemeli (24 volt olmalı) ve voltajı düşürmek için kullanılan transformatörün bağlantısı sağlam, kendisi izole edilerek topraklanmış olmalıdır. Çalışma (iş yeri) ortam atmosferinde patlayıcı ve yanıcı maddelerin (gaz ve tozlar) bulunması olasılığı olan yerlerde patlama ve yangına neden olmayacak koruyucu lambalar kullanılmalıdır. Tesisatın kuruluşunda daima bakımı kolay, kullanılışı basit ve sağlam olan aydınlatma elemanları seçilmelidir. Tüm aydınlatma kuralları çerçevesinde yorgunluğu kaldırmak için şu noktalara dikkat etmek gerekir. Yeterince yüksek aydınlatmalı sarı-beyaz ışık kullanılmalıdır. Cisimler çok küçük veya kontrastları düşükse özel aydınlatma koşulları sağlanmalıdır. Örneğin, şişelerin temizlik kontrolünde düzgün olarak aydınlatılmış parlak bir zemin kullanılmalıdır. Aydınlatma ergonomisi göz önünde tutulmalıdır. Monoton işlerde fırsat buldukça gözü birkaç saniyeliğine yummak veya işlem aralarında bazı zaman etrafta göz gezdirmek rahatlama sağlar. Sürekli yakına bakarak iş yapanların birkaç metre uzaklıktaki nesnelere bakması yeterlidir. Buna karşılık normal olarak uzağa bakanlar (sürücüler) fırsat buldukça yakına bakmalıdır. Ergonomik bir aydınlatmanın etkilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. İyi bir aydınlatma görme keskinliğini artırır. Görme keskinliği (gözün ayır edilebilirliği) aydınlatmanın bir fonksiyonu olup onunla doğru orantılıdır. Fakat aydınlatmanın belli bir değerinden sonra artış hızı azalır. İyi aydınlatmada iş kazaları azalır. Algılama, karar verme uygulamanın çabuk ve daha görülebilir biçimde yapılması sonucu yorgunluğun azalmasıyla kazalarda düşüş olur. İyi aydınlatmayla işçinin başarısı artmaktadır. Aydınlatma şiddeti artıkça yorgunluk azalmakta, başarı durumu artmaktadır. İyi aydınlatma iş görmede çabukluk sağlar. Uygun aydınlatma iyi görmeyi sağlayarak bir işin daha kısa sürede bitirilmesine yardım eder. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 Mevzuatta yer alan en az aydınlık yeğinlikleri şu şekildedir: Avlu, açık alanlar, dış yollar, geçitler, benzeri yerler: 20 lüks Kaba malzemenin taşınması, depolanması ve benzeri işlerin yapıldığı Yerler ile geçit, koridor, yol ve merdivenler: 50 lüks Kaba montaj, balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, asansör kabinleri, malzeme stok ambarları, soyunma, yıkanma yerleri, yemekhane ve helalar: 100 lüks Normal montaj, kaba işler yapılan tezgâhlar, konserve kutulama ve benzer işlerin yapıldığı yerler: 200 lüks Ayrıntıların yakından seçilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler: 300 lüks Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işler: 500 lüks Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler: 1000 lüks Aydınlatma ile ilgili mevzuatta ayrıca şu hükümler bulunmaktadır: İş yerlerinde dışarıdan ışık almaya yarayan yan ve tepe pencereleri ile menfezlerin aydınlık veren yüzeyleri toplamı, iş yeri taban yüzeyinin en az 1/10 oranında olacaktır. Dışarı ile doğrudan doğruya bağlantısı olmayan iç kapı, pencere ve menfezlerin dolaylı olarak aydınlık veren yüzeyleri bu hesaba katılmaz. Dış pencere ve menfezler iş yerine ışığı, bol ve eşit olarak yayacak ve ihtiyaca göre kolayca açılıp kapanabilecek ve temizlenebilecek şekilde yapılacaktır. İşçilerin, pencere ve menfezlerden gelen güneş ışığına ve ısısına veya hava akımlarına karşı sağlıklarını koruyacak şekilde, gereğine göre, perde, tente veya panjur konulması, yahut camların boyanması gibi tedbirler de alınacaktır. Çalışma yerlerine göre aydınlatma şiddeti (lüks) değerleri ise şöyledir: Genel yerler Okuma ve yazma gerektiren depo: 200 Koridorlar: 20 Satış veya servis tezgâhı: 200 Kantinler: 200 Spor salonları: 300 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Soyunma odaları: 100 Tuvaletler: 100 Telefon santralleri: 300 Büro ve benzer yerler Mevzuatta aydınlatma yeğinlikleri verilmiştir. Teknik çizim proje masası: 750 Toplantı odaları: 300 Bekleme salonu: 100 Gişeler, vezneler, finans kurumları: 200 Laboratuvarlar: 300 Bilgisayar odaları: 500 Çimento seramik cam fabrikaları Fırın, ham madde mikserleri ve değirmen başı işler: 200 İnce parçaların taşlanması, cam eşya yapımı: 500 İnce işler: 1000 Demir çelik tesisleri, haddehaneler, büyük döküm fabrikaları Otomatik tesisler: 50 Kalite kontrol: 500 Soğuk hadde: 200 Kalın sac işleme: 200 İnce sac işleme: 300 Kaba montaj: 200 İnce montaj: 500 Elektroteknik Telefon cihazı montajı, küçük motorların montajı: 500 Elektronik montaj: 1500 Saatçilik ve Ziynet yapımı Süs eşyası yapımı: 1000 Optik işleri, gözlükçü, saat tamircisi: 1500 Kereste ve Ağaç İşleri Testere makinesi: 200 Planya, tutkallama, montaj: 200 Hata kontrolü: 750 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Kâğıt Endüstrisi Basit işlemler: 200 Renkli baskıda renk kontrolü: 1500 Çelik ve bakır baskı: 2000 Dericilik Tabaklama: 200 Derinin kaba işlemleri: 300 Deri boyama: 750 Boya kontrolü: 1000 Tekstil Endüstrisi Dokuma trikotaj: 500 Dikiş ve basma: 750 Nakış: 1500 Gıda Endüstrisi Bira yapımı, konserve çikolata fabrikalarında yıkama, soyma pişirme: 200 Sebze ve meyve ayıklama: 300 Laboratuvar: 1000 Aydınlatma, işin şiddeti işin çeşidine göre değişiklik gösterir. Toptan ve Perakende ticaret Satış tezgâhları: 300 Kasa, para tahsilatı: 500 Zanaat Anahtarcılık, tesisatçılık, oto tamirhaneleri: 300 Hizmet Sektörü Otel mutfağı: 500 Otel lokantası: 200 Büfe: 300 Kuaför, berber: 500 Makyaj, pedikür-manikür: 750 Dış Mekânlar Benzin istasyonu: 100 İnşaatlar: 20 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 Kimya Plastik ve Kauçuk Endüstrisi Uzakdan kumandalı tesisler: 50 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 Özet Genel aydınlatmada teknik esaslar, uygulamaya, denetime ve aydınlatma komisyonunun oluşturulması ve çalışmasına ilişkin usul ve esasları kapsar. Kamunun genel kullanımına yönelik bulvar, cadde, sokak, alt-üst geçit, köprü, meydan, kavşak, yürüyüş yolu ve yaya geçidi gibi yerlerin aydınlatılması, aydınlatma sınıflarının seçimi, yol aydınlatması özellikleri ve hesapları ile ölçme işlemleri ilgili mevzuat ve standartlara uygun olarak yapılır. İş yerleri, mümkün olduğunca doğal olarak aydınlatılır. Doğal aydınlatmanın yeterli olmadığı durumlarda çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması amacına uygun şekilde yeterli suni aydınlatma yapılır. Görmeyi sağlayan her türlü enerji ışıktır. Her ışık, bir ışık kaynağı tarafından üretilir. Işık yayarak çevresini aydınlatan her şey ışık kaynağıdır. Işık kaynakları ışık yayarak çevrelerini aydınlatır. Aydınlatma kolayca görmeyi sağlayacak derecede parlak ve yayılma yönü de gözü kamaştırmayacak şekilde olmalıdır. Aynı zamanda aydınlatma düzeyi kolay görmeyi sağlayacak derecede yüksek olmalıdır. Doğal aydınlatma, en uygun aydınlatma şeklidir. Endüstride, çeşitli iş şekilleri ve imalat işlemlerinde, pencerelerden ya da çatıdan aydınlatma tekniği ile yeterli aydınlatma sağlanabilir. Gün ışığı ile aydınlatmada, çalışma yüzeylerinde parlamalar olmaması, çalışanların gözlerine doğrudan ve yeğin ışık gelmemesi ve aydınlatma gereksinime göre makine ve işlemlerin yerinin iyi seçilmiş olması gibi temel yaklaşımlar özenle ele alınmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

21 Ödev Çevrenizdeki kamu binalarının aydınlatılmalarını inceleyerek binaların aydınlatılma uygunluğu konusunda bir rapor tanzim ediniz. Bulunduğunuz muhitin gece aydınlatmasını inceleyiniz. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

22 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Nesnelerin görülüp algılanabilmeleri için yüzeylerine ışık uygulanmasına ne ad verilir? a) Işıklandırma b) Işık uygulaması c) Görselleştirme d) Nesnelleştirme e) Aydınlatma 2. Binaların aydınlatmasında hangi standartlar esas alınır? a) EN TS ile EN TS b) TS ILO 9000: ile TS ILO 9100: c) TS EN : 2013 ile TS EN : 2012 d) TSE BSI 9000 ile TS BSI 9100 e) TSE ILO 1900:2000 ile TSE ILO 1400: İş yerleri mümkün nispette ne şekilde aydınlatılır? a) Yapay b) Doğal c) Suni d) Lokal e) Kısmi 4. Ortamların aydınlığı ne şekilde nitelendirilir? a) Aydınlık ya da aydınlık olmayan b) Aydınlık ya da karanlık c) Lokal veya kısmi d) Sert veya yumuşak e) Gölgeli veya gölgesiz 5. Koyu gri, kirli bir yüzey vb. üzerine düşen ışığın yüzde kaçını yansıtır? a) b) c) d) e) Açık renkli temiz bir yüzey ışığın yüzde kaçından fazlasını yansıtabilir? a) 100 b) 99 c) 95 d) 90 e) 85 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22

23 7. Işık kaynağının tozlanması, aydınlatmanın yüzde kaç azalmasına sebep olur? a) 1 b) 5 c) 10 d) 50 e) Temelde gün ışığı aydınlatması, normal düzeyin yüzde kaçına indiğinde, daha aşağı bir aydınlatma koşulunun oluşmaması için önlemler alınmalıdır? a) 50 b) 60 c) 70 d) 80 e) Bürolarda lambalar arası uzaklığın, lambanın masadan yüksekliğinin kaç katını aşmaması gerekir? a) 1,25 b) 1,5 c) 1,75 d) 2 e) 2,5 10. Kaç C den aşağı sıcaklıkta parlayabilen, buhar çıkaran benzin, benzol gibi sıvılar, aydınlatma cihazlarında kullanılmaz? a) 35 C b) 30 C c) 40 C d) 50 C e) 45 C Cevap Anahtarı 1.E, 2.C, 3.B, 4.D, 5.A, 6.E, 7.D, 8.C, 9.B, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23

24 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Altan, M. F., Kalite ve Güvence Standartları, ZKÜ MYO Ders Notu, Altan, M. F., Şantiye Güvenlik Sistemi, ZKÜ MF Ders Notu, Altan, M. F., Şantiye Organizasyonu, ZKÜ MYO Ders Notu, Altan, M. F., Yapı Bilgisi, ZKÜ MF Ders Notu, Altan, M. F., Yapı Sistemlerinde Güvenlik, ZKÜ MF Ders Notu, Cliff., D., The Management OSH in Mining Industry, Mining for Development Centre (IM4DC), W Australia, Dönmez, S. İnşaatlarda İş Güvenliği, A.Ü., ÇMYO Ders Notu, Fairley, F., Oates, B, Ayers, G., Landers, E., Tutton, P., Manton. A. and Corney, T., Safety Handbook for the Building and Construction Industry, Incoling, Melbourne, Hergt, J., Safty and Environmental Procedures and Guidelines, VIEPS, Melbourne, HSE, Electricity at Work: Safe Working, Health and Safety Executive, HES Books, HSG85, HSE, Health and Safety Construction, Health and Safety Executive, HES Books, HSG150, HSE, Managing Health and Safety Construction L144, London, HSE, Your Health, Yor Saftey, A Brief Guede for Worers, TUC, HSE Books, INDG450, ILO, Encyclopaedia of Occupational Health and Safety, ILO, Geneva, ILO, İnşaatta Sağlık ve Güvenlik, İNTES, Ankara, ILO, Safty and Health in Constriction, ILO, A Training Manual, Geneva, ILO, Safety, Health and Welfare on Construction Sites, ILO, A Training Manual, Geneva, Karmis, M., Mine Health and Safety Manegement, Society of Mining, Metalurgy and Exploration, Levit, N., Chemical Safty Reference Manual, Universty of British Columbia, Risk Management Services, MSHA, Dust, US Department of Labor, Mine Safety and Health Administration, MSHA, Britain, Myers, L., Construction Safety Hand Book, Lawrence Berkeley National, HTST, Palmer, K. N., Dust Explosinos ond Fires, Chapman and Hall, London, Queensland G., Building and Construction Industry Workplace Health and Safety Guide, Brisbane, Ramsey, H. C., Chemical Safety for Supervisors, American Chemical Society, CHEM TREC, Washington DC, Singh, Al, Hinze, J., Coble, R. J., Implementation of Safety and Health on Construction Sites, CRC Perss, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24