Doğal Boyalar İle Sentetik Boyaların Karşılaştırılması

Transkript

1 1 TÜBİTAK Eğitimde Bilim Danışmanlığı Projesi Proje Adı Doğal Boyalar İle Sentetik Boyaların Karşılaştırılması Grup Adı EBRULÎ Hazırlayanlar Meral BENLİ Hayrunnisa KALENDER Haziran-2008

2 2 Projenin Adı : Doğal Boyalar İle Sentetik Boyaların Karşılaştırılması. Projenin Amacı : Tekstil sektöründe kullanılan sentetik boyalar ile bunlara alternatif olarak kullanılabilecek doğal esaslı boyarmaddelerin haslıklarını karşılaştırmak. Giriş: Doğadan elde edilen maddeleri kullanmak sureti ile boya yapımı ve bu boyalardan renkli satıhların elde edilmesi, tarihin çok eski dönemlerinden beri bilinen bir sanattır. Milattan 2000 yıl önce Çinlilerin bitkisel indigo ve Çin yeşili denilen özel boyalarla ipek dokumaları boyadıkları bilinmektedir. Orta çağda göçler dolayısıyla boyacılık denemeleri kaybolmuş gibi görünürse de Türkler, Türk Kırmızısını Edirne`de başarı ile kullanmışlar ve dünyaya tanıtmışlardır[1,2] yıllarında Fransa, Türk Kırmızısı ile boyamacılıkta en gelişmiş safhaya erişmiştir. Türk kırmızısının elde edildiği bitki olan kök boya bitkisinin Anadolu`da uzun zaman ziraatı yapılmıştır. Türkiye tekstil sektöründe Dünyada önde gelen ülkeler arasında bulunmaktadır. Buna rağmen sektör bünyesinde kullandıkları boyarmaddelerin üreticisi değildir. Bu durumda boyamada kullanılan boyarmaddelerin yaklaşık olarak % 95 i ithal edilmektedir. Bunların tamamına yakını sentetik esaslı boyarmadde grubuna aittir. Her yıl binlerce dolar ülke ekonomisine yük teşkil etmektedir. Tekstil sektörü olarak halen kullanmakta oldukları sentetik boyalara alternatif olarak doğal esaslı boyarmaddeler kullanılmak suretiyle yeni bir açılım sağlanabilir. Ülkemizin tarım alanları bu ve benzeri doğal boyarmadde kaynaklarının tarımına oldukça müsaittir.

3 3 Yöntem: Bu çalışmada; 1) Ön terbiye işlemi yapılmış % 100 pamuklu dokuma kadife kumaş seçilmiştir. 2) Her iki boya grubundan birbirine yakın renkler seçilmiş ve boyanmıştır. 3) Boyama sonrasında haslık testleri yapılmıştır. DOĞAL BOYAMA REÇETESİ [3,4] Mordanlama Yöntemi Boyarmadde Kaynağı Mordan Maddesi miktarı Boya Banyosu Hacmi : Birlikte Mordanlama : 10 g. Kök boya : 1g Şap : 200 ml Boyanacak Kumaş Ağırlığı: 10 g. Boyama Sıcaklığı : 100ºC Boyama Süresi :15 dak. Mordanlama: Doğal boyalar ile boyanacak olan tekstil materyalini boyamaya hazır hale getirmek için yapılan işlemlere mordanlama denir. Bazı Mordan Maddeleri: Şap (KAl(SO 4 ) 2 12 H 2 O) Göztaşı (CuSO 4 5H 2 O) Saçıkıbrıs (FeSO 4 7H 2 O)

4 4 SENTETİK BOYAMA REÇETESİ Boyama Yöntemi Boya Miktarı Boya Banyosu Hacmi : Çektirme Metodu : % 0,5 Cibacron Red R : 200 ml Boyanacak Kumaş Ağırlığı : 10 g. Boyama Sıcaklığı : 60ºC Boyama Süresi Soda Sodyum Sülfat Islatıcı : 60 dak. : 10 g/l : 50 g/l : 1 g/l Haslık Çalışmaları: Bu çalışmada şu haslık testleri yapılmıştır. Yıkama Haslığı Ter Haslığı Sürtme Haslığı Işık Haslığı Yıkama Haslığı: Boyalı ve baskılı tekstil materyallerinin yıkama maddelerine karşı göstermiş oldukları direncin tespit edilmesi[6]. Reçetesi 5 g/l Sabun 2 g/l Soda 60ºC de 30 dak. Çalışma ve kurutma.

5 5 Ter Haslığı: Boyalı ve baskılı tekstil materyallerinin insan vücudunda meydana gelen ter ile etkileşiminin tespit edilmesi. Asidik Sentetik Ter Çözeltisi : 1) 0,5 g/l L-Histidin 2) 5 g/l NaCl 3) 2,2 g/l Sodyum Hidrojen fosfat ph:5,5 Bazik Sentetik Ter Çözeltisi: 1) 0,5 g/l L-Histidin 2) 5 g/l NaCl 3) 5 g/l Sodyum Hidrojen fosfat ph:8 Sürtme Haslığı: Boyalı ve baskılı tekstil materyallerinin; yaş ve kuru yüzeylere sürtünmesiyle meydana gelen değişimin tespit edilmesi [7]. Işık Haslığı: Boyalı ve baskılı tekstil materyallerinin; gün ışığına maruz kalmasıyla meydana gelen değişimin tespit edilmesi. Boyanmış her iki kumaş 24 saat süreyle suni Güneş ışığı altında bekletilmiştir.

6 6 Sonuçlar ve Tartışma: Aşağıdaki tabloda farklı boya grupları ile boyanmış kumaşların haslık test sonuçları görülmektedir. Boyalı Kumaş Numuneleri Sentetik Boyalı Kumaş Doğal Boyalı Kumaş Haslık Testleri Lekeleme Renk Değişimi Lekeleme Renk Değişimi Yıkama Haslığı Ter HaslığıAsidik 5 3/4 5 5 Bazik 3/ Sürtme Haslığı Yaş /4 -- Kuru Işık Haslığı :24 saat uygulama. 1) Yıkama haslığı sonuçlarına bakılacak olursa hem doğal boyalı hem de sentetik boyalı kumaş numunelerinin lekeleme ve renk değişimi değerleri 4-3 arasında çıkmıştır. 2) Ter haslığı sonuçları ise asidik ve bazik olarak ¾ -5 arasında çıkmıştır. 3) Sürtme haslığı yaş ve kuru olarak bakılmış ve ¾-5 arasında gerçekleşmiştir. 4) Işık haslığı sonuçları ise 7 civarında çıkmıştır. 24 saat suni ışık altında uygulama yapılmıştır. Önerileri: Doğal boyalar ile boyanan numune kumaşlar ile sentetik boyalar ile boyanan kumaşlar arasındaki haslık değerleri arasında çok fark görülmemiştir. Bu nedenle sentetik boyalara alternatif olarak kullanılabilir. Böylece ülke ekonomisine büyük katkılar sağlamış olunur. Doğal boyaların tarımı yapılarak tarım sektöründe istihdam artmış olur. Ayrıca doğal boyalar ile farklı yardımcı mordan maddeleri kullanılarak çok farklı renkler elde edilebilmektedir.

7 7 Kaynaklar: 1) Öztürk, İ., Doğal Bitkisel Boyalarla Yün Boyama. 2) Dean, J., The Craft of Natural Dyeing ) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Bitkilerle Elde Edilen Boyalar İle Yün Liflerinin Boyanması ) TS, 716 5) TS, 982 6) TS EN A03 7) TS 717 EN ISO 105-X 12:2000