Ekslibris Nedir? Prof. Dr. Hasip Pektaş Grafik Tasarımı Bölümü Başkanı Nişantaşı Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi İstanbul Ekslibris Derneği Başkanı www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 1
Ekslibris, kitap sahibini tanıtan, onu yücelten bir sanat dalıdır. Kitapseverlerin kitaplarının iç kapağına yapıştırdıkları üzerinde isimlerinin ve değişik konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu baskıresimlerdir. Sözcük olarak... nın kitaplığından,... nın kütüphanesine ait anlamına gelir. Bookplate olarak da bilinir. Kitap sahibini tanıtır, onu yüceltir ve kitabı ödünç alan kişiyi geri getirmesi konusunda uyarır. Kitabın kartviziti ya da tapusu da diyebiliriz. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 2
Ekslibris önemli bir iletişim aracıdır. Sanatı, insanın elleri arasına, kitapların içine kadar getirir, onun büyüleyici sıcaklığını hissettirir. Ekslibrisler, yaşayan kişi ya da kurum için siparişle yapılır, onların özelliklerini yansıtır. Yaratım sürecine bakıldığında resim sanatının tüm olanaklarının kullanıldığı görülür. İşlevsel yanına bakıldığında ise bir grafik tasarım ürünü olarak düşünülebilir. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 3
Igler için yapılan ekslibris (19x14 cm), 1450 Kağıt üzerine ilk ekslibris, 1450 yıllarında Igler (kirpici) takma adıyla bilinen Alman papaz Johannes Knabenberg için yapılan çayırdaki çiçeği ısıran bir kirpinin resimlendiği ekslibristir. Ekslibrisin üst kısmında Hanns Igler, kirpi sizi öpebilir sözcükleri yer almaktadır. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 4
Koleksiyon kutuları Gerçek anlamda ekslibrisler matbaanın icadı ile birlikte yapılmaya başlanmıştır. Daha sonraları sadece kitaplara yapıştırmak için değil, biriktirme ve değiştirme objeleri olarak da toplanmaya başlanmıştır. 19. yüzyıldan sonra dernekleri kurulmuş, değişim bültenleri, kitaplar yayımlanmaya, yarışmalar yapılmaya başlanmıştır. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 5
Tıpkı baskıresimde olduğu gibi ekslibrisler de çoğaltılır ve numaralandırılır. Uzun kenarının 13 cm. den büyük olmaması gerekir. Baskı kalıbı ve baskısı Josef Weiser, C8 (plastik gravür) Çoğaltmak için gravür (C3), ağaç baskı (X2), linolyum baskı (X3), litografi (L), serigrafi (S), ofset (P7), fotograf (P8), bilgisayar destekli tasarım (CGD) kullanılmaktadır. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 6
Türkiye, ekslibrisi batıdan alınmış kitaplarla tanımıştır. Ekslibrisli kitaplar, Avrupadaki ikinci el satışlarla ülkemize gelmiş, kitap sahipleri öldüğünde ise yakınları bu kitapları kütüphanelere bağışlamış veya sahaflara satmıştır. Üsküdar Amerikan Koleji öğretmeni Jessie Martin için yapılmış ekslibris, 1950 Süleymaniye ve Milli Kütüphane gibi önemli kütüphanelerde ekslibrisli kitaplara rastlanmaktadır. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 7
Osmanlılar döneminden kalma el yazması ve basılmış kitaplarda görülen mühürler ise, birer mülkiyet işareti olarak kabul edilse de ekslibris türüne girmezler. Fakat özgün kaligrafik yapılarıyla ait oldukları kişilerin arması veya logosu olarak bu işlevi yerine getirmişlerdir. Osman Nuri ye ait mühür, Memalik-i Osmaniyenin Tarih Coğrafya Lugatı, 1896, Anadolu Üniversitesi Küt. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 8
Ekslibris Eğitimi 2000 li yıllardan bu yana ülkemizde, özellikle güzel sanatlar eğitimi veren kurumlarda hocalarının özendirmeleriyle, ekslibris yapan gençler yetişmeye başlamıştır. 4 üniversitede ders olarak okutulmaktadır. Ekslibris konusunda 15 lisansüstü tez yapılmıştır. İlk ve ortaöğretimde ekslibrisi bilen, ilgi duyan öğretmenler öğrencilerine ekslibris de yaptırmakta, onlara bu kültürü kazandırmaktadır. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 9
Sanatçılarımız kişisel sergiler açmakta, uluslararası yarışmalarda ödüller almaktadırlar. Eksikliği hissettiğimiz ekslibris koleksiyonculuğudur. İstanbul Ekslibris Müzesi 33. FISAE Uluslararası Ekslibris Kongresi 1997 de Ankara da kurulan Ekslibris Derneği, etkinliklerine artık İstanbul da devam etmektedir. 14 şehrimizde, 8 ülkede ekslibris sergileri açıldı. 4 tane uluslararası ekslibris yarışması düzenlendi; 2010 da 40 ülkeden 280 kişinin katıldığı 33. FISAE Uluslararası Ekslibris Kongresi İstanbul da organize edildi. www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 10
Ekslibris kitabı İst. Ekslibris Derneği tarafından, Ekslibris, mühür, koleksiyonculuk, tasarım, tipografi, deneysel ekslibris, baskı simgeleri konuları yanında özgün örneklerin de yer aldığı Ekslibris kitabının 4. baskısı yapılmıştır. İED sitesinden alınabilir. Hakemli online dergi EX-LIBRIST den makalelere ulaşılabilir. Önemli Web Siteleri: İst. Ekslibris Derneği: www.aed.org.tr Online Ekslibris Dergisi: exlibrist.net Frederikshavn Müzesi: art-exlibris.net www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 11
Alexei Bobrusov, Rusya, C3/col. (10,8x12,8 cm) 2010 33. FISAE Uluslararası Ekslibris Yarışması Onur Sertifikası - 2010 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 12
Levas Serstenojus, Lidvanya, X2, (7,5x4 cm) 1987 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 13
Vladimir Suchanek, Çek Cumhuriyeti, L2, (12x10 cm) 2005 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 14
Sophie Vael, Belçika, CGD, (9x7,6 cm) 2006 2. Uluslararası Ekslibris Yarışması III. Ödül (Ankara Ekslibris Derneği Ödülü) - 2007 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 15
Hannu Palasma, Finlandiya, T www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 16
Christne Deboosere, Belçika, P8+CGD, 6,5x9 cm, 2014 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 17
Şükrü Ertürk, Türkiye, C2, (100 x 70), 2015 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 18
Tezcan Bahar, Türkiye, CGD, 100x75 mm, 2005 2. FISAE Uluslararası CGD Ekslibris Yarışması II. Ödül - 2005 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 19
Nazan Tekbaş Tanyu, Türkiye, X3, (10,8x9 cm) 1995 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 20
Serpil Güvendi Kaptan, Türkiye, X3, (9x8 cm) 2001 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 21
Nurdan Adıgüzel, Türkiye, CGD, (10,4x8,4 cm) 2005 2. FISAE Uluslararası CGD Ekslibris Yarışması I. Ödül - 2005 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 22
İrem Çamlıca, Türkiye, CGD, (8x12 cm) 2010 Rusya 1. Uluslararası Öğrenci Ekslibrisleri Yarışması CGD Birinci Ödül - 2011 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 23
Onur Aşkın, Türkiye, CGD, (12x8 cm) 2013 Rusya 2. Uluslararası Öğrenci Ekslibrisleri Yarışması CGD Birinci Ödül - 2013 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 24
Seçil Güç, Türkiye, X3, (11x8 cm) 2017 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 25
Marcos Babtista Varela, Brezilya, X1, (11,5x8 cm) 2008 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 26
Hasip Pektaş, Türkiye, X5, 10,5x7,3 cm, 1997 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 27
Hasip Pektaş, Türkiye, X5, (10x7,5 cm) 1997 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 28
Hasip Pektaş, Türkiye, CGD, (8x12 cm) 2012 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 29
Hasip Pektaş, Türkiye, CGD, (11x8 cm) 2004 www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 30
Teşekkür ederim. www.hasippektas.com www.hasippektas.com / www.aed.org.tr 31