Petrol Ürünlerinde Vergiler

Petrol Ürünlerinde Vergiler Petrol ve Enerji Ürünlerinin Kalorifik Değerleri ve Vergilerin Etkisi Ocak 2010 1

ÖZET Enerji ürünlerinde kalorifik değer ve kullanım (yanma) verimliliği, enerji verimliliği açısından iki önemli özelliktir. Enerji türlerine uygulanan vergiler tüketici fiyatlarına doğrudan yansıdığından tüketim miktarlarını etkilemekte ve hükümetlerce enerji türlerine yönelik tercihlerin yönlendirilmesinde önemli bir araç olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle gelişmiş ülkeler çevre etkileri düşük ve enerji verimlilikleri yüksek enerji türlerini vergiler yolu ile teşvik etme yolunu seçmektedirler. Bu çalışma Türkiye de ve AB ülkelerinde enerji türlerine ilişkin vergiler ve enerji verimliliğini konu almaktadır. 2

SUNUġ 1. Bazı temel enerji ürünlerindeki ÖTV ve diğer vergiler. 2. Temel enerji ürünlerinin kalorifik değerlerinin ve kalorifik vergi değerlerinin karşılaştırılması, 3. Akaryakıt ve diğer enerji ürünlerinin yurtiçi tüketim miktarı ve sağlanan vergi gelirleri, 4. AB ülkelerinde akaryakıt ve diğer enerji ürünlerindeki vergisel uygulamalar ve karşılaştırılmaları. 3

1- Bazı Temel Enerji Ürünlerindeki ÖTV ve Diğer Vergiler 4

Bazı Temel Enerji Ürünlerinde ÖTV Tutarları (31.12.2009) Birim Eski ÖTV (Temmuz 2009) Yeni ÖTV (31.12.200 9) Fark (TL/lt) ÖTV DeğiĢim (%) KDV (%) K. Benzin 95 TL/Lt 1,6915 1,8915 0,20 11,82% % 18 K. Benzin 98 TL/Lt 1,8915 2,0135 0,12 6,45% % 18 Kırsal Motorin TL/Lt 1,0845 1,2345 0,15 13,83% % 18 Motorin TL/Lt 1,1545 1,3045 0,15 12,99% % 18 Otogaz LPG TL/Lt 0,6149 0,7157 0,10 16,39% % 18 Otogaz LPG TL/Kg 1,0980 1,2780 0,10 16,39% % 18 Gazyağı TL/Lt 0,7605 0,7605 0 0,00% % 18 Fuel Oil No: 6, TL/Kg 0,2240 0,2240 0 0,00% % 18 Kalyak TL/Kg 0,4760 0,4760 0 0,00% % 18 Tüplü / Dökme LPG TL/Kg 1,0300 1,2100 0,18 17,48% % 18 Doğalgaz TL/m3 0,2300 0,2300 0 0,00% % 18 Doğalgaz (taģıt) TL/m3 0,6964 0,6964 0 0,00% % 18 Kömür TL/Ton 0 0,00% % 18 5

Benzin Enerji Ürünleri Ġçerisinde En Yüksek ÖTV Uygulanan Üründür 31.12.2009 Ġtibarı Ġle ÖTV Miktarları (TL/Lt) K. Benzin 98 K. Benzin 95 Motorin Kırsal Motorin Otogaz LPG Gazyağı Kalyak, TL/Kg Fuel Oil No: 6, TL/Kg Doğalgaz (taģıt) Doğalgaz Elektrik Kömür Enerji ürünleri içerisinde en yüksek ÖTV uygulanan ürün Benzindir. 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 6

Akaryakıt ve Bazı Enerji Ürünlerinde ÖTV Tutarlarının DeğiĢimi (2004 2010) 01.01.2004 01.01.2005 01.01.2006 01.01.2007 01.11.2007 01.01.2008 01.07.2008 01.01.2009 15.08.2009 01.01.2010 K. Benzin 95 1,01 1,36 1,36 1,36 1,48 1,48 1,49 1,49 1,69 1,89 K. Benzin 98 1,48 1,48 1,48 1,70 1,70 1,61 1,61 1,89 2,01 Kırsal Motorin 0,70 0,83 0,83 0,83 0,92 0,92 0,93 0,93 1,08 1,23 Motorin 0,93 0,93 0,93 0,99 0,99 1,00 1,00 1,15 1,30 Gazyağı 0,65 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 0,76 Fuel Oil No: 6, TL/Kg 0,10 0,22 0,22 0,20 0,22 0,22 0,22 0,22 0,22 0,22 Kalyak TL/Kg 0,34 0,48 0,48 0,48 0,48 0,48 0,48 0,48 0,48 0,48 Otogaz LPG 0,41 0,48 0,48 0,48 0,56 0,56 0,56 0,56 0,61 0,72 Doğalgaz TL/ M3 0,23 0,23 0,23 0,23 0,23 0,23 Doğalgaz (taşıt) TL/ M3 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 0,70 Kömür - - - - - - - - - - 7

Akaryakıt ve Bazı Enerji Ürünlerinde ÖTV Tutarlarının DeğiĢimi (2007 2010) 01.01.2010 Tarihindeki ÖTV Değerinin 01.01.2007 ye Göre DeğiĢim Oranı 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Son üç yılda akaryakıt ve LPG de ÖTV tutarı % 36 48 arasında artarken, Kalyak, Doğalgaz ve Kömür de ÖTV artıģı olmamıģtır. 8

2- Temel Enerji Ürünlerinin Kalorifik Değeri ve Kalorifik Vergi Değerlerinin Karşılaştırılması 9

Enerji Ürünlerinin Kalorifik Değerleri (Kcal/Kg) ( Yanma Verimliliği Dikkate AlınmıĢtır) Propan Otogaz LPG Doğalgaz * K. Benzin 95 Motorin Kırsal Motorin Kalorifer Yakıtı Fuel Oil - No 6 Kömür 0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 * Sıvı ve gaz durumundaki yoğunluğa göre değiģmektedir. 10

Enerji Ürünlerinde Kalorifik Bazda ÖTV (01.01.2010 Tarihi Ġtibarı Ġle) K. Benzin 95 Enerji Ürünlerinde Net "1000 kcal" BaĢına Uygulanan ÖTV (Kr/ 1000kcal) 26,72 Motorin 17,49 Kırsal Motorin 15,97 Otogaz LPG LPG Tüplü/Dökme Propan 11,96 11,88 12,63 Doğalgaz (TaĢıt) 9,18 Kalyak 5,98 Fuel Oil - No 6 3,04 Doğalgaz Kömür Kömür Elektrik 0,30 0,00 0,00 0,00 (Kr/ 1000kcal) 0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 Ykr/1000 kcal 11

Enerji Türlerinin Kilometre BaĢına Ortalama Maliyetleri, (KrĢ/Km) BENZĠN - 95 OKTAN MOTORĠN KIRSAL MOTORĠN LPG - OTOGAZ DOĞALGAZ - CNG OTOGAZ Vergisiz; 12 Vergisiz; 10 Vergili; 24 Vergisiz; 9 Vergili; 22 Vergisiz; 10 Vergili; 20 Vergisiz; 6 Vergili; 14 Vergili; 37 0 10 20 30 40 KuruĢ/Km 12

3- Akaryakıt ve Diğer Enerji Ürünlerinin Yurtiçi Tüketim Miktarları ve Sağlanan Vergi Gelirleri 13

Temel Enerji Ürünlerinde Dolaylı Vergilerin Nihai Ürün Fiyatındaki Payı * (KDV+ÖTV) 70% 60% 50% 40% Kömürde ÖTV sıfırdır. 30% 20% 10% 0% * 31.12.2009 Ġtibarı Ġle 14

Bazı Temel Enerji Ürünlerinin Yurtiçi Tüketimleri (Milyon Ton / Yıl) TON 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Benzinler 2,86 2,71 2,61 2,59 2,29 2,20 Motorinler 10,73 11,05 11,90 13,73 13,07 12,40 LPG Türleri 3,76 3,70 3,52 3,53 3,46 3,60 Doğalgaz 17,69 21,49 24,40 28,05 28,82 26,50 Kömür 45,96 52,25 57,51 61,98 60,74 61,00 * 2009 tüketim değerleri yıl sonu tahminidir. Kaynak; EPDK, BP Statistical Review 15

Bazı Temel Enerji Ürünleri Tüketimi (Milyon Ton/Yıl) 70 60 50 40 30 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Toplam Otomotiv (Benzin, Motorin, Otogaz) Doğalgaz Kömür Kaynak: BP Statistical Review, EPDK * 2009 tüketim değerleri yıl sonu tahminidir. 16

Benzin, Otogaz LPG Tüketimleri (Milyon Ton / Yıl) Milyon Ton 3,50 3,00 2009 Yılında Otogaz LPG Tüketimi Benzini GeçmiĢtir. 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009* Benzinler 2,86 2,71 2,61 2,59 2,29 2,17 Otogaz 1,64 1,75 1,55 2,01 2,11 2,33 Kaynak: EPDK, PETDER * 2009 tüketim değerleri yıl sonu tahminidir. 17

Bazı Temel Enerji Ürünlerinden Elde Edilen ÖTV* (Milyar TL/Yıl) MilyarTL 14 12 ÖTV *ÖTV Gelirleri Gelirleri Tüketim Miktarları ve ÖTV Tutarları Kullanılarak HesaplanmıĢtır 10 8 6 4 2 0 Toplam Benzinler Kırsal Motorin Motorin Otogaz LPG Doğalgaz 2008 4,43 11,26 3,36 2,08 0,83 2009* 4,53 11,74 4,16 2,38 0,76 Toplam 22,0 23,6 * 2009 değerleri yıl sonu tahminidir. 18

Bazı Temel Enerji Ürünlerinden Elde Edilen KDV* (Milyar TL/Yıl) MilyarTL 6 5 KDV *KDV Gelirleri Gelirleri Tüketim Miktarları Kullanılarak HesaplanmıĢtır 4 3 2 1 0 Toplam Benzinler Kırsal Motorin Motorin Otogaz LPG Doğalgaz 2008 1,46 5,21 1,50 1,02 4,01 2009* 1,32 4,25 1,47 1,03 3,67 Toplam 13,2 11,8 * 2009 değerleri yıl sonu tahminidir. 19

Bazı Temel Enerji Ürünlerinden Elde Edilen ÖTV+KDV* (Milyar TL/Yıl) 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Milyar TL *ÖTV + KDV Gelirleri ÖTV + KDV Gelirleri Milyar HesaplanmıĢtır TL Tüketim Miktarları Kullanılarak Toplam 11,8 23,6 * 2009 değerleri yıl sonu tahminidir. Toplam Benzinler Kırsal Motorin Motorin Otogaz LPG Doğalgaz KDV 1,3 4,3 1,5 1,0 3,7 ÖTV 4,5 11,7 4,2 2,4 0,8 20

Akaryakıt ve LPG den Elde Edilen Dolaylı Vergiler Son BeĢ Yılda 145 Milyar TL OlmuĢtur 2009 yılı sonunda Akaryakıt ve LPG den hazineye aktarılan dolaylı vergi gelirlerinin 2003 yılına göre net 15 Milyar TL artarak iki katına çıktığı hesaplanmaktadır. 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Milyar TL 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 15 Milyar TL Toplam ÖTV Toplam KDV * 2009 değerleri yıl sonu tahminidir. 21

Enerji Türlerinden Sağlanan Dolaylı Vergi Gelirlerinin Dağılımı 2009 yılı tüketimleri esas alınarak hesaplanmıştır. Diğer; 1% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Diğer; 7% Kömür 30% Doğal Gaz 32% Akaryakıt + LPG 32% Doğal Gaz 12% Akaryakıt + LPG 85% Kömür 1% 32 Milyar TL 36 Milyar TL Tüketim Dolaylı Vergi 22

4- AB Ülkelerinde Akaryakıt ve Diğer Enerji Ürünlerindeki Vergisel Uygulamalar ve Karşılaştırmalar 23

AB Ülkeleri ve Türkiye de Benzinlerde Dolaylı Vergiler (ÖTV+KDV), ( /lt, 31.12.2009) Türkiye Hollanda Almanya Finlandiya Belçika Danimarka Fransa Portekiz Ġngiltere AB 16 Euro Bölgesi Ġtalya Ġsveç AB 27 Ġrlanda Slovakya Slovenya Avusturya Macaristan Çek Cumhuriyeti Malta Litvanya Lüksemburg Yunanistan Ġspanya Polonya Estonya Letonya Bulgaristan Romanya Güney Kıbrıs K. Benzin 95, /L 0,44 0,43 0,50 0,86 0,85 0,83 0,83 0,81 0,80 0,79 0,78 0,77 0,76 0,76 0,72 0,70 0,68 0,67 0,62 0,62 0,62 0,62 0,60 0,59 0,58 0,58 0,57 0,55 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 0,92 1,13 24

AB Ülkeleri ve Türkiye de Motorinde Dolaylı Vergiler (ÖTV+KDV), ( /lt, 31.12.2009) Türkiye Ġngiltere Slovakya Almanya Ġsveç Ġtalya Slovenya Danimarka Ġrlanda Fransa AB 27 Hollanda AB 16 Euro Bölgesi Avusturya Macaristan Çek Cumhuriyeti Portekiz Estonya Belçika Finlandiya Malta Letonya Ġspanya Yunanistan Bulgaristan Polonya Litvanya Lüksemburg Romanya Güney Kıbrıs Motorin /L 0,66 0,65 0,63 0,61 0,61 0,60 0,60 0,60 0,58 0,58 0,57 0,55 0,54 0,54 0,54 0,54 0,52 0,52 0,50 0,49 0,47 0,46 0,45 0,43 0,43 0,42 0,39 0,37 0,82 0,79 25 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 0,90

Bazı AB Ülkeleri ve Türkiye de LPG Otogazda Dolaylı Vergiler (ÖTV+KDV), ( /lt, 31.12.2009) Türkiye Bulgaristan Litvanya Ġtalya Macaristan Letonya Polonya Hollanda Almanya Slovenya Estonya Fransa Çek Cumhuriyeti Portekiz Romanya Ġspanya Belçika Lüksemburg Slovakya 0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,40 0,45 0,50 26

Bazı Ülkeleri ve Türkiye de Doğalgaza Uygulanan KDV, (%, 2009 Ġlk Dokuz Ay) Doğalgaz KDV % Macaristan Polonya Finlandiya Avusturya Slonakya Hollanda Çek Cumhuriyeti Türkiye Fransa Ġspanya Meksika Ġrlanda Yenim Zellanda Kore Yunanistan Ġsviçre Lüksemburg Ġngiltere Portekiz Japonya Kanada 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 Kaynak: IEA, Uluslarası Enerji Ajansı 27

Bazı Ülkelerde Doğalgaza Uygulanan ÖTV, ( cents/m 3, 2009 Ġlk Dokuz Ay) Hollanda Avusturya Kore Ġsviçre Finlandiya Türkiye Doğalgaz ÖTV Yenim Zellanda cents/m3 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 Kaynak: IEA, Uluslarası Enerji Ajansı 28

Bazı Ülkelerde Kömüre Uygulanan KDV, (%, 2009 Ġlk Dokuz Ay) Kömür, KDV, % Macaristan Polonya Çek Cumhuriyeti Türkiye Belçika Ġngiltere 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 Kaynak: IEA, Uluslarası Enerji Ajansı 29

SONUÇLAR 1- Türkiye, hem AB de hem de Dünya da benzin ve motorine en fazla vergi uygulayan ülkedir. 2- Türkiye temel enerji ürünlerinde (akaryakıt, LPG, doğalgaz, kömür) enerji verimliliği ve kalorifik değerler esas alındığında vergi dengesi akaryakıt aleyhine en fazla bozulmuş ülkedir. 3-Aynı kalorifik değer için; Benzinden Doğalgazın...90 katı, Benzinden LPG nin...2 katı, Benzinden Kömürün...1000 katı dolaylı vergi alınmaktadır. 4- Akaryakıt ve LPG, Türkiye nin toplam enerji talebinin petrol eşdeğerliliği olarak % 30 unu karşılarken; tüm enerji ürünlerinden sağlanan toplam vergi gelirlerinin % 95 ini sağlamaktadır. 30