SİGARA HARİCİ TÜTÜN MAMÜLLERİ DERNEĞİ TÜRKİYE TÜTÜN VE TÜTÜN MAMÜLLERİ DURUM RAPORU İSTİHDAM, VERGİ GELİRİ VE NET İHRACAT RAKAMI ARTIRMAYA YÖNELİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ HAZIRLAYAN: GÖKHAN ERSÖZ TEMMUZ 2018
BÖLÜM 1 TÜTÜN MAMÜLLERİ DURUM RAPORU VE ÖNERİLER SARMALIK KIYILMIŞ TÜTÜN: 1) Türkiye de yıllık %100 Türk tütünü harmanından oluşan 30.000 ton açıkta tütün satılmaktadır. Bu satışın tamamı kayıt dışıdır. Söz konusu 30.000 ton tütünü özellikle Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgelerinde çiftçiler bir aile tarımı olarak yapmakta ve 1 1,5 dönümlük tarlalarında yetiştirmektedirler. Bu işten yıllık 15.000 tl civarında para kazanmaktadırlar. Ancak yetiştirdikleri ürünler vergisinin yüksek olmasından dolayı resmi sektör tarafından satın alınmamaktadır. Köylüde çaresizce bu tütünü kayıt dışı pazara ucuz bir fiyata satmaktadır. Bu olayın ekonomik ve sosyal yönü ülkemize çok büyük zararlar vermektedir. Çözüm önerimiz; a) Sarmalık kıyılmış tütünün ötv si ile sigaranın ötv si aynıdır. Sarmalık kıyılmış tütün gelir düzeyi düşük tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Yani sigara ile ötv sinin aynı olması ticaretin doğal akışına aykırıdır. b) Sarmalık kıyılmış tütünün ötv si kg da 20tl ye çekilirse sektör çiftçiden bu tütünü resmi olarak alacak ve pazara arz edecektir. Kaçak tamamen bitecektir. Köylümüz bu masumane kayıt dışı pazara girmeyecektir. c) Kayıt dışı Pazar 30.000 ton olmakla birlikte TAPDK ya bildirilen resmi satış maalesef 364 ton dur. Olayın vahametini bu rakamlardan görebilirsiniz. d) Söz konusu tütün tamamen oryantal tütün olduğundan şu anda pazarda satılan 103.000 tonluk sigara pazarının dışında bir pazardır. Ayrıca Türkiye de satılan sigaralar tamamen Amerikan harmanlı olduğundan vergi düştükten sonra 30.000 ton sarmalık kıyılmış tütün sigara pazarından çalmayacak aksine üzerine ilave olacaktır. e) Ayrıca vergisi düşük sarmalık kıyılmış tütün resmi olarak pazara arz edilince kaçak sigaranın bir alternatifi olacak ve kaçak sigara pazarını düşürecektir. f) Bu sayede devletimize yıllık ötv ve kdv dahil en az 850.000.000 TL gelir gelecektir. MAKARON: 2017 yılında resmi şekilde 27 milyar stick satış yapılmıştır. 2017 sonunda çıkan ötv sonrasında satışlar durmuş, fabrikalar üretimi bırakmış ve piyasada resmi olarak makaron satışı yapılamaz hale gelmiştir. 2018 yılında satılan makaron sayısı neredeyse sıfır düzeyinde olmuştur. Böylelikle hedeflenen ötv geliri sağlanamamıştır. Bununla birlikte 2017 yılında sıfır olan kaçak makaron satışı 2018 yılında tekrar artmaya başlamıştır. Makaron satışının resmi olarak satılması ile 2017 yılında kaçak sigara satış oranı yüzde 10 a düşmüşken, makarona eklenen ötv sonrası 2018 yılında kaçak sigara nın satış oranı tekrar yüzde 15 civarlarına çıkmıştır.
Şayet makarona getirilmesi düşünülen asgari maktu vergi tutarı adette 0,05 TL kolide 500 TL yerine adette 0,015 TL kolide 150 TL olarak hesaplanır ise ; Makaron üreten fabrikalarımız tekrar üretime geçebilecek, makaron piyasasının %100 ünün tekrar yasal zemine geçebileceğini öngörmekteyiz. Bunun sonucunda; 1) Devletimiz makaron satışlarından min. 500.000.000 TL kdv ve ötv geliri elde edecektir. 2) Kaçak sigara pazar payı eski günlerine dönmeyecek. Son 3 yılda olduğu gibi devletimizin sigaradan kazandığı vergi artmaya devam edecektir. NARGİLE: 2017 yılı TAPDK kayıtlarına göre 2017 yılında Türkiye'deki kayıtlı fabrikalar iç piyasaya 68 ton nargile tütünü satmışlardır. Ancak, bu rakam piyasa gerçeklerine baktığımızda (Nargile Cafe Sayısı kayıtlı/kayıtsız) son derece küçük bir arzdır. Tahminimizce Ülkemizde yılda 4.500 5.000 ton Nargile Tütünü tüketilmektedir. Yani kayıt dışı satış toplam satışın %98 ini oluşturmaktadır. Bunun 3 önemli olumsuz yaptırımı vardır; - Ülkemizin Vergi (ÖTV - KDV) kaybı. - Resmi üreticiler ürettikleri ürünün içeriğini TAPDK'ya bildirmektedir. Yasaklı girdiler kullanılmamaktadır. Ancak, kayıt dışı satılan Nargile tütünün içerisinde ne gibi insan sağlığını tehdit eden maddelerin kullanıldığı meçhuldür. Ayrıca, kayıt dışı üretim nasıl ortamlarda yapılmaktadır bu da insan sağlığını etkileyen en önemli etkendir. - Sektör kayıt dışı ile maliyette rekabet edememekte (%65 ötv tamamından tahsil edildiğinden) bu sebeple fabrikalar iç piyasaya çalışamamaktadır. Önerimiz şudur ki; bilindiği üzere ÖTV tütünden alınan bir vergidir. Ancak, Nargile'nin %30 u tütün, %70 ise sos aromadır. Bu TAPDK tarafından denetlenmektedir. Fabrikalar buna göre üretim yapmaktadır. Bu sebeple Nargile tütünün içeriği yüzde 30 tütün olduğundan yalnızca ötv söz konusu %30 luk kısma uygulanmalıdır. Ancak halen tamamından tahsil edilmektedir. Şayet bu önerimiz hayata geçerse 5.000 ton kayıt dışının neredeyse sektörümüzün fiyat rekabetiyle %80 nini kayıt içine alacaktır.
Bunun sonucunda; - Nargile tüketen vatandaşlarımız TAPDK tarafından onay verilen girdiler ile üretilen tütün mamülünü tüketmeye başlayacaktır. - Devletimiz bu vesile ile min. 100.000.000 TL ötv ve kdv geliri elde edecektir. PURO: 1) 2011 yılında %30 olan puronun vergisi 2012 yılında %65 e çıkarılmıştır. Bu süreçte üretici ve ithalatçılar tarafından yıllık iç piyasaya 41 ton satılan puro verginin yükselmesi ile 15 tona düşmüş, 26 tonun yerini kaçak purolar almıştır. Ancak bu yanlıştan hemen dönülmüş vergi %40 olarak belirlenmiş ve hemen satışlar 24 tona yükselmiştir. Bunun akabinde ; a) Kaçak puro piyasadan çekilmiş yerini resmiye bırakmıştır. b) Türkiye ye ikinci bir puro fabrikası kurulmuştur. c) Bu fabrikalar istihdam yaratmıştır. d) Devlete ciddi bir vergi akışı sağlanmıştır. 2) Ancak bir yanlıştan daha dönülmesi gerekmektedir. Hiçbir tütün mamülünde ithalat şartsız açık değildir. Ülkemiz adına bu çok yerinde bir kanundur. Ancak puro ithalatında üretim şartı aranmadan isteyen Türkiye ye dilediği miktarda puro ithal edebilmektedir. Örneğin sigarada yıllık 2 milyar, diğer tütün mamullerinde 15 ton yıllık üretim şartı aranırken puroda bu kaldırılmıştır. Türkiye de 2 puro fabrikası faaliyet göstermektedir. İthalatın kapatılmasını iç pazara puro satmak isteyen firmaların diğer tütün mamullerinde olduğu gibi ülkemize fabrika kurma zorunluluğu getirilmesini talep ediyoruz. Eğer bu gerçekleşirse ; a) Tütün ürünleri ithalatındaki eşitsizlik ortadan kalkacaktır. b) Ülkemize yeni fabrikalar kurulacaktır. c) İstihdam yaratılacaktır. d) Ülkemizin dövizi gereksiz yere yurtdışına gitmeyecektir. 3) Türkiye deki puro üreticileri gümrükten hammadde olarak tütün çekerken %25 gümrük vergisi + 0.9$ tütün fonu öderken ithalatçı 0 vergi ile ülkemize puro ithal edebilmektedir. Bu yanlışında 2. Madde uygulanarak kaldırılmasını talep etmekteyiz. PİPO: 2017 yılında TAPDK kayıtlarına göre Türkiye de toplam 0 kg pipo tütünü satılmıştır. Resmi olarak pipo tütünü satışı sıfırdır. Tamamen doğal hayatın akışına ters olan bu rakam maalesef pipo pazarının %100 ünün kaçak olduğunu göstermektedir. %65 olan ötv uygulamasının bu üründe de %25 e çekilmesi ya da kg başına 20 tl ye çekilmesi gerekmektedir. Böylelikle şu an sıfır olan ötv miktarı piyasanın resmi hale gelmesi ile artı hale gelecektir
FİLTRE: Sigara Harici Tütün Mamülleri Üreticileri Derneği olarak yaptığımız incelemeler sonucunda, filtrenin iç piyasada tüketiciler tarafından aşırı rağbet gördüğü anlaşılmıştır. Yaprak Sigara Kağıdı kullanan tüketicilerin %90'ı neredeyse ürünlerini filtre ile tüketmektedirler. Ancak resmi yoldan filtreye ulaşamayan tüketiciler, filtreyi kayıt dışı pazardan temin etmek zorunda kalmaktadırlar.bu da ciddi anlamda bir kayıt dışı pazar yaratmıştır. Şu an pazarda tüketilen filtrelerin %100 ü kaçak yollarla ülkemize girmekte ve resmi olmayan şekilde satışı yapılmaktadır. Malumunuz kayıt dışı pazarın önlenmesi, ürünün kontrollü üretimi, ekonomiye artı değer yaratması, devletimize vergi yoluyla kazanç sağlaması ve yaratılacak istihdam hem devletimiz hem sektör açısından son derece gerekli hale gelmiştir. Dernek olarak talebimiz, filtrenin iç ve dış ticarete açılması yönünden bir düzenleme yapılmasıdır. Böylelikle tüketiciler yasal yolla bu ürüne sahip olacak ve devletimiz yasal olarak bu malın satışından kdv geliri elde edecektir. ELEKTRONİK TÜTÜN MAMÜLLERİ Ülkemizde elektronik tütün mamulleri ile ilgili herhangi bir yönetmelik bulunmamakla birlikte üretilmesi, ithalatı ve ihracatı yasaktır. Buna rağmen özellikle son 5 yıldır bu tarz ürünler çok rağbet görmektedir. Tüketiciler hangi ortamda ve şartlarda üretildiği belli olmayan, hangi girdilerin kullanıldığı bilinilmeyen ürünleri ciddi oranda tüketmektedirler. Bu insan sağlığı açısından çok riskli bir durumdur. Aynı zamanda şu an pazardaki ürünlerin %100 ü kaçak yollar ile piyasa ya sunulmaktadır. Bu da devletimiz açısından ciddi bir gelir kaybı oluşturmaktadır. Dernek olarak çözüm önerimiz öncelikle bu konu için yönetmelik çıkartılarak, denetim altına alınmasıdır. Bu vesile ile piyasada yasal ürünler satılmaya başlanacak, tüketiciler girdisi kontrol edilmiş ürünler tüketmekle birlikte devletimiz bu ürünlerin satışından gelir elde etmeye başlayacaktır.
BÖLÜM 2 TÜTÜN DURUM RAPORU VE ÖNERİLER TÜTÜN : Makro bir tütün politikamızın bulunmayışı ile tütün piyasamız sahipsiz kalmış ve sigarayla mücadele adeta Türk Tütünü ile mücadeleye dönüşmüştür. Kamuoyunda ve bir kısım bürokrasimizde oluşan yanlış intiba sonucu ülkemizdeki sigara tüketiminin kaynağı sanki yurt içinde üretilen tütün gibi algılanmaktadır. Oysa rakamlar göstermektedir ki ürettiğimiz tütünün % 90 a yakını ihraç edilmektedir. Tütün üretimi 2002 yılında 36 il 155 ilçe de yapılırken 2016 yılında 21 il 92 ilçede yapılır hale gelmiştir. Tuik verilerine göre başlıca tütün üreten illerimiz ürettikleri tütün miktarı bakımından sırasıyla Manisa, Denizli, Adıyaman, Uşak, Samsun, Tokat, İzmir, Malatya, Aydın, Balıkesir, Muğla, Hatay, Batman dır. Çiftçimizin tütün ekmeyi bırakması ile birlikte Trabzon, Giresun, Artvin, Sinop, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Hakkari,Adana, Mardin ve Burdur illerinde tütün üretimi artık yapılmamaktadır. Şu anda devlet tarafından destekleme alımları, alım garantileri olmamakla birlikte çiftçilerimiz tütün firmaları ile sözleşmeli bir şekilde üretim yapabildiği gibi ürettikleri tütünü açık artırma şeklinde de satabilmektedir. 2002 ürün yılında 405.882 olan tütün üreticisi sayısı 2016 ürün yılı itibarıyla %82 azalarak 64.464 a gerilemiş, tütün üretimi ise 2002 ürün yılında 159.521 ton iken %54 ü azalarak 2016 ürün yılında yaklaşık 74.000 ton civarına gerilemiştir. Ülkemizde 2017 yılında 51.028 ton tütün, 352,6 milyon ABD Doları karşılığı ihraç edilmiştir. Buna karşılık 2002 yılında 55.800 ton olan tütün ithalatı, 2017 yılında rekor kırarak yaklaşık 100.000 tona ulaşmış olup karşılığında 522,7 milyon ABD Doları ödenmiştir. 2002 yılından bu yana tütün ithalatında ki artış ise % 80 e ulaşmıştır. Yıllarca ülkemizin en önemli ihraç kalemlerinden biri olan tütün, 2012 yılında bu üstünlüğünü yitirerek tütün ticaretinde ülkemiz net ithalatçı ülke pozisyonuna geçiş yapmıştır. Ülke topraklarında yetişen (yerli) tütünlerin sigaralarda kullanımı 2003 yılında %42,07 oranındayken, bu 2017 yılı itibarıyla %12.20 e düşmüştür. 2017 yılında sigara firmalarının iç piyasaya 106,2 milyar sigara satışı olmuş, aynı firmalar ise iç piyasa sigara üretimi içinse toplam 109.570 ton tütün kullanmışlardır. Topraklarımızda tütün üretimi 1600 lü yıllardan beri yapılmaktadır. Bu nedenle ülkemizin DNA larında tütün yetiştiriciliği vardır. Birkaç on yıl öncesine kadar sadece Türk tütününden yapılmış sigara harmanları Avrupa ve Dünya piyasasında çok önemli bir yer edinmekteydi. Dünya nın gelişmiş ülkelerinin uyguladığı kendi harmanlarını ve tütünlerini ön plana çıkarma politikaları sayesinde sadece oryantal harmandan oluşan sigaralar kendi ülkemizde dahil (son 25 yılda oryantal harmanın Pazar payı ülkemizde %97 den %3 ün altına düşmüştür) Dünya da ve Avrupa da tüketimi sıfıra yakın olmakla beraber Amerikan
harmanı diye tabir ettiğimiz harmanlardaki oryantal payı da her geçen yıl azalma göstermektedir. Türkiye de tütün yetiştiriciliğinde ciddi fırsatlar vardır. Türkiye de üretilen tütünün büyük kısmı ihraç edilmektedir. Tütün bir tarım ürünü olduğu ve üretilirken herhangi bir ithalat yapılmadığı için yapılan ve yapılabilecek bütün ihracatlar cari açığımızı düşürecektir. Geçmişte yapılan tütün ekimini kısıtlayıcı, tütün yerine başka tarım ürünlerini destekleyici tarım politikaları başarılı olmamış çiftçimiz tütün ekilen yerlerde başka ürünleri ekmek istememiş ya da ekilen ürünlerden istediği verimi alamamıştır. Bu nedenle ya tütün ekmeyi bırakıp göç etmiştir ya da başka iş kollarını tercih etmiştir. Her ne kadar tütün ülkemizde yüzlerce yıldır üretilse bile ekimi bırakıldıktan sonra yeni nesiller tekrar üretim yapmayı denememiş ve yıllar geçtikçe tütün yetiştirme know how ımız zarar görmeye başlamıştır. Öncelikle yapılması gereken tütün ekimin nasıl artırabileceğini, genç nesillerin tütün ekimini nasıl yeniden bir iş kolu olarak görebilmesini tartışmaktır. Sonrasında ise tütünümüzün fiyatlandırılmasında nasıl Dünya ile rekabet edebilir hale gelebileceğini araştırmaktır. Modern tarım teknikleri ile beraber verimlilik artıcı çalışmalar yapmalı emek yoğun üretimden makine teçhizatlı üretime geçip maliyetleri düşürerek Dünya piyasasında rekabetçi olmalıyız. Bütün bu adımları gerçekleştirebilmek için Tütün sektörü, konu ile ilgili STK lar, kooperatifler ve devlet kurumları beraber çalışmalı, 1 yıllık, 5 yıllık, 10 yıllık ve hatta 50 yıllık yol haritaları çıkartılması gerekmektedir. Ama daha da önemlisi Türkiye de üretilen tütünü ve bu tütünden yapılmış harmanı Dünya da tekrar bir marka haline getirmeliyiz. Devletimiz bu konuda ihracata yönelik Türk tütününü ve harmanını Dünya çapında tanıtacak teşvik edici adımlar atabilir. İnanıyorum ki tütünde yapılabilecek bu çalışmaların sonucunda hedeflere ulaşılabilecek ve tütün mamulü ülkemizde yetişen diğer tarım mamulleri içinde bir örnek teşkil edecektir. Türkiye de kurulu 8 sigara üreticisi vardır. Sigara üreticileri tütün ticareti yetki belgesi olan firmalar aracılığı ile tütün ektirmektedirler. Devletimiz mamul olarak iç tüketimi azaltıcı, hammadde olan tütünün ise ihracatını artırıcı yeni bir tütün politikası uygulaması gerekmektedir. Yunanistan modeli sadece atılabilecek adımlardan bir tanesidir. Yunanistan modeli ile birlikte Dünya da Türk tipi oryantal tütünün marka haline getirilmesi atılabilecek en önemli adımdır. Şayet bu marka haline getirilebilirse Türk tütünü ülkemizin en önemli ihraç kalemlerinden biri haline gelecektir. Türkiye de faaliyet gösteren ve piyasanın neredeyse yüzde yüzüne sahip olan uluslararası sigara firmalarının sattıkları ürünlerin yüzde 90 hammaddesi ithal edilmektedir. Bu ürünlerin ülkemizde tüketildiği ve bu ticaretten yapılan karların yurtdışına gittiği gerçeğinden yola çıkarak bu kazançların tekrar ülke ekonomisine kazandırılması amaçlanmaktadır.
Ülkemizde yıllık yaklaşık 105.000 tonluk sigara pazarına sahip uluslararası sigara sektörünün ülkemizde sattığı ürün karşılığında aynı miktarda Türk tütünü alımının zorunlu kılınması amaçlanmaktadır. Son yıllarda Yunanistan, İtalya ve Makedonya gibi ülkelerde tütün mamulü üreticisi firmalar ile bu ülkeler arasında beşer yıllık alım garantisi içeren anlaşmalar yapılmaktadır. Benzer antlaşmaların ülkemizde yapılmaması halinde, sigara sektörü bu ülkelerde üretilen tütünlerin tamamını alacak ve geri kalan miktarı ülkemizden alma yoluna gidecektir. Bu durum her geçen sene tütün ihracatımızın azalmasına yol açacaktır. Sadece Yunanistan modeli ile Tütün üreticisi sayısını 2015 deki 56.000 üretici aile sayısından 2002 yılındaki 405.000 üretici aileye çıkarmak ve bunun sonucunda yaklaşık 1.000.000 kişiye istihdam yaratmak en önemli hedeflerimizden biri olmalıdır. 2017 yılında yapılan yaklaşık 51.028 ton 352.600.000 $ bedelli ihracatı, bu proje hayata geçtikten sonra minimum yılda 105.000 ton 770.000.000 $ a yükseltilebilir. %100 Türk işçisi ve tohumu ile üretilen tütünümüz sayesinde yapılan 770.000.000$ ihracatın tamamı cari açığımızdan düşecektir. Devletimizin oluşturacağı yeni tütün politikası ile de bu rakamlar daha da yukarı seviyelere çekilebilir. Bunun sonucunda yüzbinlerce aileye ters göç imkânı sağlanacak. Tütün üretimi durdurulan en az 63 ilçede tekrar tütün ekimi başlayabilecektir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu daki yaklaşık 30.000 tonluk tütün üretimi kayıt içine alınacaktır. Türkiye tütün üretiminde oryantal tütün sınıfında yüzde 32 Pazar payı ile birinci sıradadır. Fakat başka ülkelerinde oryantal tütün üretimine verdiği destek ile beraber Pazar payımız her geçen sene düşmektedir. Bu durum bizim için risk oluşturmaktadır. Toplam tütün üretimine baktığımız zaman ise Dünya da yılda 6.000.000 tondan fazla tütün üretilmektedir. Bu oran içerisinde oryantal tütün 200.000 tonun altında olup, Türkiye nin ürettiği 74.000 ton ile Dünya daki tütün üretiminin sadece yüzde 1,2 sine sahibiz. Bu durum bir tarım ürünü olarak tütünün potansiyelini ortaya koymaktadır. Bu oranı yüzde 2, 3 seviyesine bile çıkarmak cari açığımızı milyar dolar seviyesinde azaltacak ve milyon üstü yeni istihdam sağlayacaktır
BÖLÜM 3 TÜTÜN VE TÜTÜN MAMULU KURULU KURULMASI Dernek olarak tütün ve tütün mamulü kurulu kurulması gerektiğini düşünmekteyiz. Bu kurul tütün üreticileri, tütün ticareti yapan firma yetkilileri, tütün mamulü üreticileri, akademisyenler, gıda ve orman bakanlığı temsilcileri, ihracat ve dış ticaret uzmanlarından oluşmalıdır. Gerekirse kurulun altında Bu kurulu oluşturan adaylar liyakat sistemi ile seçilmeli, belli başlı bazı kriterleri karşılamalı ve aşağıdaki hedeflere ulaşmak için profesyonelce çalışmalıdır. Kurul Hedefleri: - Öncelikli hedefi herhangi bir ithal girdi kullanılmadan tamamen kendi tohumumuz, kendi çiftçimiz ile kendi toprağımızda üretilen TÜRK TİPİ ORYANTAL TÜTÜNÜ tekrar bir Dünya markası yapmak, - Devletimizin yapacağı tütün ve tütün mamulü sektörleri ile alakalı yönetmeliklerde bir kurul olarak görüş bildirmek, - Tütün ve tütün mamülleri sektöründe gayrı resmi satışları resmi satışlara çevirmek için devletimizin kurumlarına görüş bildirmek, - Tütün ve tütün mamulleri ile ilgili STK lar ile görüş alışverişinde bulunmak, - Dünya daki bu tarz STK lar ve kurumlar ile işbirliği yapmak, - Dünya Pazarında tütün ile ilgili yol gösteren ülke durumuna yükselmek için gerekli adımları atmak.