yeni yayınlanan kitaplarımız

yeni yayınlanan kitaplarımız Türk Tesisat Mühendisleri Derneği Teknik Yayın No: 33 Türk Tesisat Mühendisleri Derneği Teknik Yayın No: 34 BÖLGESEL SOĞUTMA KILAVUZU BÖLGESEL ISITMA KILAVUZU Kapsamlı Kaynak Planlama & Sistem Seçimi Merkezi Tesisler Dağıtım Sistemleri Isıl Depolama Sistem O&M Son Kullanıcı Ara Bağlantıları Kapsamlı Kaynak Planlama & Sistem Seçimi Merkezi Tesisler Dağıtım Sistemleri Isı Transferi Hesaplamaları Sistem O&M Tüketici Ara Bağlantıları ASHRAE Bölgesel Soğutma Kılavuzu Çeviren: Dr. M. Zeki Yılmazoğlu Gazi Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü ASHRAE Bölgesel Isıtma Kılavuzu Çeviren: Dr. M. Zeki Yılmazoğlu Gazi Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü Yenilenebilir Enerji Kaynakları ile Birleşik Isı ve Güç Üretimi Prof. Dr. Birol Kılkış Başkent Üniversitesi, Ankara Duman Kontrol Sistemleri Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç Dr. Şiir Kılkış TÜBİTAK, Ankara

Yeni Vitodens serisi yoğuşmalı cihazlar ile renkli dokunmatik ekran konforunu yaşayın Yeni Vitodens 200-W / 222-F / 242-F yoğuşmalı cihazlar 5 renkli dokunmatik ekran sayesinde üstün kullanım konforu sunmaktadırlar. Genişletilmiş modülasyon aralığı (% 5-100), korozyona dayanıklı Inox- Radial paslanmaz çelik ısıtma yüzeyi, MatriXsilindirik brülör ve yenilenen Lambda Pro Control Plus yanma kalitesi kontrol sistemi sayesinde enerji tasarruflu, çevreci ve uzun ömürlü işletme sağlamaktadırlar. www.viessmann.com.tr Viessmann Isı Teknikleri Tic. A.Ş. / Merkez: Şerifali Mah. Söyleşi Sk. No. 39 34775 Ümraniye - İstanbul Telefon: (0216) 528 46 00 Isıtma sistemleri Endüstriyel sistemler Soğutma sistemleri

T KASIM - ARALIK 2016 3

ISSN 1302-2415 www.ttmd.org.tr TTMD ISITMA, SOĞUTMA, TTMD Adına Sahibi Sarven Çilingiroğlu Dergi Yayın Yönetmeni Dr. Murat Çakan Dergi Yayın Yönetmeni Yrd. Dr. M. Zeki Yılmazoğlu Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Erol Ergezen Dergi Yayın Sorumlusu Ozan Yavuz DERGİ YAYIN KURULU Zeki Aksu Kazım Beceren Gökhan Ünlü Orhan Bağran Emre Özmen Okan Sever DANIŞMA KURULU Kahraman Albayrak Ahmet Arısoy İbrahim Atılgan Erdinç Boz Aytekin Çakır Celalettin Çelik Hüseyin Erdem Serper Giray Gülden Gökçen Ersin Gürdal Serdar Gürel Murat Gürenli Hüseyin Günerhan İLETİŞİM Hasan Heperkan Akdeniz Hiçsönmez Ömer Kantaroğlu Engin Kenber Abdurrahman Kılıç Birol Kılkış Olcay Kıncay Ömer Köseli Celal Okutan Numan Şahin Macit Toksoy Haşmel Türkoğlu Gönül Utkutuğ Abdülvahap Yiğit Tuncay Yılmaz Zerrin Yılmaz TTMD Genel Merkezi: Bestekar Caddesi Çimen Apt. No:15/2 Kavaklıdere / Ankara E posta: ttmd@ttmd.org.tr YAPIM DOĞA AJANS Alinazım Sok. No: 30 Koşuyolu, Kadıköy - İstanbul www.dogaajans.com.tr Baskı: Altan Basım Ltd. Tüm Türkiye de dağıtılmaktadır. Basın Kanununa göre yerel süreli yayındır. TTMD YÖNETİM KURULU Sarven Çilingiroğlu (Başkan), Dr. Kazım Beceren (Başkan Yrd.), Göksel Duyum (Başkan Yrd.), Birol Eker (Başkan Yrd.), Kemal Gani Bayraktar (Genel Sekreter), Tamer Şenyuva (Muhasip Üye), Kani Korkmaz (Üye), Bahri Türkmen (Üye), Ömer Okan Sever (Üye), Gökhan Ünlü (Üye), Orhan Bağran (Üye), İbrahim Üstün Tatlıdil (Üye), Ayşen Hamamcıoğlu (Üye) TEMSİLCİLİKLER Adana Haşim Alan Ankara Kemal Gökay Antalya A. Serhat Bahşi Bursa Cevdet Eşki Denizli Hasan Hüseyin Ökünç Eskişehir Haluk Sevinçli İstanbul İzmir Kayseri Kocaeli Samsun ULUSLARARASI ÜYELİKLER Air-Conditioning Engineers Devrim Gürsel Birol Yavuz Serkan Büyükyıldız Soner Biçer Orhan Cazgır TTMD DERGİSİ MAKALE YAZIM KURALLARI 1. Yazar adları, 50 kelimeyi geçmeyecek, özgeçmişleri ile birlikte sunulmalıdır. 2. Makale ile birlikte 100 kelimeyi geçmeyecek şekilde, Türkçe özet sunulmalıdır. 3. Makaleler ile birlikte 100 kelimeyi geçmeyecek şekilde, İngilizce özet sunulmalıdır. 4. 5. olarak ve 1,5 aralıklı yazılmalıdır. 6. Makale bölümleri arasında bir satır aralığı boşluk bırakılmalıdır. 7. olmalıdır. 8. Metin içinde açıklama niteliğindeki dipnotlara yer verilmemelidir. Dipnot niteliği taşıyabilecek her türlü açıklama numaralandırılarak metnin sonundaki notlar başlığı altında sıralanmalıdır. 10. Metin veya notlar içinde yer alacak alıntılar yazar soyadı/soyadları ve yayın yılı olarak parantez içerisinde belirtilmelidir. 11. Kaynaklar bildirinin en son bölümünde sunulmalı ve yazar soyadlarına göre 12. Makaleler sırayla Başlık, Yazar isimleri, Özet, ingilizce Başlık, Abstract, Giriş, Ana oluşmalıdır. 13. Makaleler A4 ebadında yazıcı çıktısı halinde e-posta veya CD ile dernek merkezi adresine ulaştırılacaktır. 14. orijinallerinin sunulmasına özen gösterilmelidir. 15. Makalelerin İngilizce ve Türkçe anahtar kelimeleri yazılmalıdır. TTMD DERGİSİ MAKALE YAZIM ETİK KURALLARI 1. Makalelerin konusu, mekanik tesisat mühendisliği uygulamaları, projelen- 2. Makalelerde ciddi ve teknik bir dil kullanılmalı, genel ahlak kurallarına riayet edilmelidir. 3. Makalelerde geçerli dil Türkçe dir. Teknik bir zorunluluk olmadıkça kullanılan kelimelerin yabancı dilde olmamasına özen gösterilmelidir. 4. propaganda yapılamaz. 5. Özellikle sistem veya cihaz tanıtımı yapılan makalelerde ürünün (veya siste- tanıtım ve reklamı da yapılamaz. 6. veya benzerlik göstermez. 7. kitapta yayımlanmamış olmalıdır. 8. Makalelerde bilerek veya yönlendirme amacıyla yanlış bilgiler verilemez. 10. Makalede anlatılan konu yazarın sorumluluğundadır. 4 KASIM - ARALIK 2016

Kapsamlı Kaynak Türk Tesisat Mühendisleri Derneği Teknik Yayın No: 34 Planlama & Sistem Seçimi Merkezi Tesisler Dağıtım Sistemleri Isı Transferi Hesaplamaları Sistem O&M Tüketici Ara Bağlantıları Kapsamlı Kaynak Türk Tesisat Mühendisleri Derneği Teknik Yayın No: 33 Planlama & Sistem Seçimi Merkezi Tesisler Dağıtım Sistemleri Isıl Depolama Sistem O&M Son Kullanıcı Ara Bağlantıları 31.12.2016 Geçerlidir TTMD YAYINLARI KİTAP İSMİ % 25 Kampanya İndirimli Fiyatı % 25 Kampanya İndirimli TTMD Üyesine Özel Fiyat 10 Adet ve Üzeri Alımlarda % 35 İndirimli Fiyat TTMD Üyesine Özel % 35 İndirimli Fiyat ASHRAE Bölgesel Isıtma Kılavuzu 95 TL 75 TL 85 TL 65 TL ASHRAE Bölgesel Soğutma Kılavuzu 95 TL 75 TL 85 TL 65 TL Yenilenebilir Enerji Kaynakları ile Birleşik Isı ve Güç Üretimi 75 TL 60 TL 65 TL 50 TL Duman Kontrol Sistemleri 50 TL 40 TL 45 TL 40 TL ASHRAE Yeşil Rehber 40 TL 30 TL 35 TL 20 TL 2004 ASHRAE El Kitabı Isıtma Havalandırma İklimlendirme Sistemleri ve Ekipmanları 60 TL 40 TL 55 TL 35 TL HVAC Akustiği İçin Algoritmalar 15 TL 10 TL 15 TL 10 TL Sıhhi Tesisat Teknolojisi Yapılar İçin (Yeni Basım) 115 TL 70 TL 100 TL 60 TL Endüstriyel Fanlar 20 TL 15 TL 20 TL 10 TL Konfor Modülü Uygulama Kılavuzu 15 TL 10 TL 10 TL 5 TL Düşük Sıcaklıklı Isıtma Yüksek Sıcaklıklı Soğutma 20 TL 15 TL 20 TL 10 TL İndirim Dışı Yayınlarımız Liste Fiyatı TTMD Üyesine Özel Fiyat 2006 ASHRAE El Kitabı Soğutma 80 TL 50 TL HVAC Sistemleri İçin Ses ve Titreşim Kılavuzu 15 TL 10 TL Mekanik Tesisat Proje Hazırlama Temel Kuralları 15 TL 10 TL BÖLGESEL ISITMA KILAVUZU BÖLGESEL SOĞUTMA KILAVUZU

30 32 32 34 Exergy Analysis Of Cooling Performance of Semi Hermetic Piston Compressor with Different Refrigerant Fluids 34 44 44 49 49 Air Conditioning of Mumbai Monorail Rolling Stock KASIM - ARALIK 2016

KASIM - ARALIK 2016

10 KASIM - ARALIK 2016

KASIM - ARALIK 2016 11

KASIM - ARALIK 2016

Gıda Muhafaza ve Şoklama Sistemlerinde Paslanmaz Borulu NH 3, CO 2 ve Glikol Soğutucular - Paslanmaz Borulu - Sıcak Galvanizli Uygulamaya Göre Hafiftir ve Az Yer Kaplar - Yüksek Enerji Verimliliği - Doğal Soğutucu Akışkan - Endüstriyel Kaset Yapısı twitter.com/friterm facebook.com/friterm linkedin.com/company/friterm Merkez / Fabrika: İstanbul Deri Organize Sanayi Bölgesi Dilek Sokak No:10 X-12 Özel Parsel Tuzla 34957 İstanbul / TÜRKİYE Tel: +90 216 394 12 82 (pbx) Faks: +90 216 394 12 87 info@friterm.com www.friterm.com

KASIM - ARALIK 2016

2016 Dünyada şimdiye kadar yaşanmış kayıtlı en sıcak yıl olabilir Kanada 2025 e kadar devlet binalarında %100 yenilenebilir enerji kullanma kararı aldı Cenevre, İsviçre Birleşmiş Milletler İklim Ajansı nın verdiği bilgiye göre 2016 yılı, kayıt altına alınmış yıllar içinde, şimdiye kadar yaşanmış en sıcak yıl olma rekorunu kırma yolunda emin adımlarla ilerliyor. Dünya Meteoroloji Birliği ne (WMO) göre, 2016 nın Ekim ayı itibariyle, küresel sıcaklıklar endüstri öncesi sıcaklık seviyelerinin 1,2 C (2,2 F) üzerine çıktı. 2016 ya en yakın küresel ortalama sıcaklığın kaydedildiği sene 2015 oldu. WMO ya göre Dünyanın kayıtlı meteoroloji tarihinde gerçekleşen en sıcak 17 yıldan 16 sı 21. Yüzyılda gerçekleşti. Ulusal Oşinografi ve Atmosfer Kurumu (NOAA) ise 2016 yılını, 2015 in ardından, A.B.D açısından ikinci sırada en sıcak geçen yıl olarak ilan etti. Deniz yosunu metan salımını önemli ölçüde azaltıyor Calgary, Alberta Kanada Federal Hükümeti kendine ait tüm binaları ve bu binalara ait faaliyetlerin tümünü 2025 yılı itibariyle yenilenebilir enerji kaynaklarıyla işletme amacında. Bu karar, hükümetin 2030 a kadar sera gazı salımını %490 azaltma kararıyla da uyum içerisinde bulunuyor. Federal Hükümet Çevre ve İklim Değişikliği Bakanı Catherine McKenna söz konusu kararı Ekim ayı başında Calgary de düzenlenen Kanada Rüzgar Enerjisi Birliği toplantısında açıkladı. Yapılan basın açıklamasında kararın ilkin 2030 yılı için alındığı, ancak olumlu bir toplumsal algı ve teşvik ruhu yaratmak için tarihin 2025 olarak revize edildiği belirtildi. Devlet Kamu Hizmetleri ve Tedarik Ajansı 2025 yılına kadar tüm elektrik alımlarında yenilenebilir kaynakların kullanımı kriterini arayacak. Kanada Hükümeti bu karara ilave olarak Milli Savunma Bakanlığı nın da satın aldığı elektriğin büyük ölçüde yenilenebilir olmasını talep edecek. Townsville, Avustralya Avustralyalı bilim insanları bir tür deniz yosununun büyükbaş hayvan kaynaklı metan salımını % 99 oranında azaltabileceğini ortaya çıkarttı. Commonwealth Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Organizasyonu nda (CSIRO) çalışan bir grup araştırmacı laboratuvar testlerinde Asparagopsis Taxiformis isimli deniz yosununun metan üretimini %99 oranında azalttığını belirledi. Üste- lik düşük beslenme dozlarında etkisini kaybeden diğer deniz yosunların aksine, bu tür hayvanların öğünlerine %2 oranında katıldığı durumda dahi etkisini sürdürüyor. Büyükbaş hayvanlar her yıl insan aktiviteleri sonucunda atmosfere salınan metan miktarının %5 i kadar metan salımına yol açıyor. Metan gazının küresel ısınmaya etkisinin CO 2 in 28 katı olduğu kabul edilmekte. 30 KASIM - ARALIK 2016

ÖNEMLİ OLAN DENGEDE OLMAKTIR! Balanslama Çözümleri Isıtma ve soğutma sistemlerinde balanslama ile yüksek verimlilik sağlayın. Basınçtan Bağımsız Kombine Balans Vanaları, Fark Basınç Kontrol Vanaları ve Sabit Akış Vanaları ile ısıtma ve soğutma tesisatları balanslamalarında tam çözüm sağlar. Yeni seri ölçüm nozulsuz Kombine Vanalar ile özellikle fan-coil uygulamalarında yüksek performans elde edersiniz. Üst düzey işçilik ve malzeme kalitesi güvencesi veren Honeywell balanslama çözümleri ile projeleriniz dahilindeki ısıtma/ soğutma tesisatlarınız artık daha verimli, dengeli ve güvenilir. 2016 Honeywell International. All rights reserved. www.honeywell.com www.hydronic-balancing.info

Yarı Hermetik Pistonlu Kompresörün Soğutma Performansının Farklı Soğutucu Akışkanlar İle Ekserji Analizi Çağrı ÇAKMAK 1, M. Emin AÇIKKALP 2, M. Ziya SÖĞÜT 3 4 1 Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, 2 Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 3 Bursa Teknik Üniversitesi, Özet Yarı hermetik pistonlu kompresörler, özellikle düşük sıcaklıklı soğutma proseslerinde kullanımı yaygınlaşan ları ekserji analizleriyle değerlendirilebilir. Bu kapsamda, - için ekserji analizleri sunulmuştur. Ayrıca Yarı hermetik soğutma kompresöründe meydana gelen ekserji yıkım- buharlaşma sıcaklıklarında daha verimli olduğu görülmüştür. Yarı hermetik kompresörler, soğutma çevrimi, ekserji, ekserji yıkımı, verimlilik EXERGY ANALYSIS OF COOLING PERFORMANCE OF SEMI HERMETIC PISTON COMPRESSOR WITH DIFFERENT REFRIGERANT FLUIDS Abstract Semi-hermetic reciprocating compressors, are particu- - can be evaluated by exergy analysis. In this context, the ting compressor was experimentally investigated using - - In addition, the exergy destruction in the semi-hermetic compressor has been calculated. According to analyzes, Semihermeticcompressors, cooling cycle 1. Giriş Soğutma sistemleri, soğuk gıda sektöründeki gelişmeler ile birlikte, gıda sektörü, endüstriyel soğutma prosesleri, 34 KASIM - ARALIK 2016

başta olmak üzere birçok yerde kullanılmaktadır. Artan kullanım talebi, enerji maliyetlerini doğrudan arttırdığı gibi, enerjinin etkin kullanımı ve proses tercihlerinde enerji tüketimi önemli bir parametre olmuştur. Bu sistemlerde de en önemli tüketici olan kompresörler, proses taleplerine mansını etkileyen en önemli elemanlar olarak değerlendirilir [1]. Bu nedenle, soğutma sisteminde kompresörün seçimi, tasarlanması ve çalışma koşullarının optimize edilmesi büyük önem taşımaktadır. Ancak değerlendirme kriterlerinde çevreden bağımsız, sadece enerji tüketimine bağlı değerlendirmeler, soğutma proseslerinde COP yi yanıltıcı olabilir. Oysa bu tür bir çevrim kuralına göre çalışan sistemler için çevre veya çalıştırıldığı ortam sıcaklığı önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle üretilen tersinmez- namiğin birinci yasası yetersiz kalır. Ekserji analizleri bu Ekserji analizi enerji sistemlerinin termodinamik analizleri için etkin bir yöntemdir ve incelenen sistemde meydana gelen kayıpların ortaya konması ve değerlendirilmesinde kullanılır. Bunun yanı sıra yapılabilecek geliştirme çalışmalarının belirlenmesinde de bir yol haritası sağlar. sinde, soğutucu akışkanların etkilerini de göz önüne almak gerekir. Soğutucu akışkanların etkileri bulunduğu ortam sıcaklığı ile doğrudan ilişkilidir. Günümüzde kullanılan soğutucu akışkanlarının bazıları yüksek sıcaklıkta soğutma için uygun olabileceği gibi, bazıları düşük sıcaklık uygulamaları için elverişlidir. Belli bir uygulama için seçilecek soğutucu akışkanın, sadece ısıyı taşıyıcı yeterliliği dışında zehirlilik, tutuşurluk, yoğunluk, viskozite, elde edilebilirliği ve en önemlisi çevresel etkileri göz önüne alınmalıdır. Bu geliştirilmiştir [2]. Literatürde soğutucu akışkanları temel alan pek çok çalışma görülebilir.[3-5] Bu çalışmaların bazılarında ekserji analizleri ve bunların sonuçları görülebilir.[6-8] Örneğin yüksek ekserji verimi elde etmişlerdir [2]. Yumurtaş, ve ark., buhar sıkıştırmalı soğutucu çevrimde ekserji analizi yaparak ikinci yasa verimliliğini, enerji kaybını ve buharlaştırma sıcaklıklarının etkisini incelemişlerdir. Buharlaşma ve yoğuşma sıcaklıklarının; evaporatör ve kondenserde, tucu ve klimalarda ekserji analizi yaparak sistemin verimliliğini araştırmıştır. Bu çalışmada, sistemde bulunan tüm elemanları için ayrı ayrı ikinci yasa verimi incelenmiş ve bu inceleme sonucunda soğutma sistemlerinde en çok kaybın kompresörde meydana geldiğini görülmüştür [10]. Küçüka ve Bayır, scroll ve pistonlu tip soğutma kompresörlerinin kapasite verimlerinin çalışma şartları ile değişimini ince- katalog değerlerinden yararlanmışlardır. Bu tablolardan yararlanarak izentropik verim ve soğutma etkinlik katsayısı markaların yayımladığı değerleri kullanarak birbirleri arasında kıyaslama yapılarak bu değerler tablo halinde sunulmuştur [11]. kullanılan yarı hermetik kompresörler bazı koşullar için scroll kompresörlere göre daha etkin özellik göstermekte- soğutma sistemlerinde en yaygın şekilde kullanılan yarı lar için ekserji analizi yapılarak, soğutma sistemlerindeki KASIM - ARALIK 2016 35

verimleri ve sistemdeki tersinmezlikler hesaplanmıştır. Analizde kullanılan veriler deneysel olarak elde edilmiştir. yapılmıştır. Ekserji analizi sonucunda en iyi çalışma şartları ve en uygun soğutucu akışkan tespit edilmiştir. 2. Soğutma sistemlerinde termodinamik analiz Buhar sıkıştırmalı çevrim soğutma makinelerinde, iklimlendirme ve ısı pompalarında en çok kullanılan çevrimdir. İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminde, soğutucu akışkan kompresöre doymuş buhar olarak girer ve izentropik olarak sıkıştırılır ve kızgın buhar haline gelmiş olarak yoğuşturucuya girer ve yoğuşturucudan sabit basınçta daha düşük sıcaklıkta doymuş sıvı olarak çıkar. Daha sonra laştırıcı basıncına kısılır. Soğutucu akışkan son olarak çevreden ısıyı alarak doymuş buhar halinde tekrar kompresöre dönerek çevrimi tamamlamış olur. Gerçek buhar çevrimi tersinmezliklerdir. Tersinmezliğin iki ana kaynağı, basıncın düşmesine neden olan akış sürtünmesi ve çevreyle olan ısı alışverişidir [12]. Gerçek ve ideal buhar sıkıştırmalı soğutma çevriminin T-s diyagramı Şekil 1 de verilmiştir. Soğutma sistemlerinde sisteme verilen enerji veya iş ile birlikte, yoğuşma sürecinde atılan ısı ve buharlaşma sürecinde giren ısı sürecin değerlendirilmesinde önemli parametrelerdir. Bunlara ilişkin eşitlikler aşağıda verilmiştir. (1) (2) (3) Enerji verimliliği tüm termodinamik süreçlerde önemli bir değerlendirme parametresidir. Bir sistem verimliliği basitçe çıkış enerjisinin, giriş enerjisine oranı olarak verilebilir. Ancak soğutma prosesleri için bu, etkinlik katsayısı ile değerlendirilir ve Soğutma sistemlerindeki etki katsayısı (COP); kompresörün etki katsayısı (4) sistemin etki katsayısı (5) dır. İdeal çevrimde buharlaştırıcıdan çıkan soğutucu akışkan kompresöre doymuş buhar olarak girer. Bu koşul uygulamada gerçekleştirilemez, çünkü soğutucu akışkanın halini hassas bir biçimde kontrol etmek olanaksızdır. Bunun yerine sistem, soğutucu akışkanın kompresör girişinde biraz kızgın buhar olmasını sağlayacak şekilde tasarlanır. Ayrıca, buharlaştırıcıyla kompresör arasındaki bağlantı genellikle uzundur, böylece akış sürtünmesinin yol açtığı basınç düşmesi ve çevreden soğutucu akışkana olan ısı geçişi önem kazanabilir. İdeal çevrimde ise sıkıştırma işlemi içten tersinir ve adyabatiktir, başka bir deyişle izentropiktir. Oysa gerçek prosesler tersinmezliklerin etkisiyle kayıplarla ilişkilidir. Sis- [14] (6) (7) (8) (a) (b) Şekil 1: (a) Gerçek buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi, (b) İdeal buhar sıkıştırmalı soğutma çevrimi T-s diyagramları. 36 KASIM - ARALIK 2016

Enerjinin aksine, ekserji korunmaz ve tersinmezliklere bağlı olarak tüketilir. Tersinmezliklerin nicel ölçüsü ise sistemlerde üretilen entropi ile tanımlanır. Bir sistemde üretilen entropi doğrudan ortam sıcaklığına bağlı bir süreçtir ve. sistemlerde üretilen ekserji yıkımı ile ilişkilidir. Bir sistem için bu; (10) dur. İkinci yasa verimi, gerçek prosesler için tersinmezliklere ve ölü hal koşullarına bağlı enerji akışının ortaya çıkarığı gerçek verim potansiyelini tanımlar. Ayrıca ekserji makineleri gibi iş gerektiren makineler için ise ikinci yasa verimi gerekli en az (tersinir) iş girişinin, yapılan yararlı iş girişine oranı olarak tanımlanır[12]. 3. Deneysel çalışma Temel soğutma çevrimi prensibinden hareketle, bir deney düzeneği hazırlanmış ve oluşturulan sistemin deney şeması Şekil 2 de verilmiştir. Kurulan deney isteminde, kompresörde verilen elektrik enerjisi ile motor kısmı harekete geçer ve krank motordan aldığı dönme hareketini pistonlara biyel kolları vasıtasıyla iletir. Kompresörde oluşan emme kuvveti sayesinde, emme vanasından soğutucu piston yukarı doğru hareketini gerçekleştirir ve soğutucu plakalarında bulunan basınç yaprakçıklarını açarak, kompresörün basınç vanasından dışarıya çıkmış olur. Deney düzeneğinde kullanılan ana elamanlar sırasıyla kompresör, kalorimetre, yağ ayırıcı, vibrasyon engelleyici, susturucu, gözetleme camı ve nem tutucudur. Kompresör için; (11) (12) (13) (14) Burada, kompresör adyabatik koşullarda ele alınmış, sıcaklık kayıpları ihmal edilmiştir. Bir termodinamik sistem bağlıdır. Termodinamiğin ikinci yasasına bağlı ekserji oranı olarak tanımlanır. Ancak kompresörler için akış Ancak üretilen entropi ile ilişkili olarak ta tanımlanabilir. Bu eşitlikler aşağıda verilmiştir. (15) (16) Kinetik ve potansiyel enerjiler ihmal edilirse, bir adyabatik kompresör için ikinci yasa verimi şu şekilde yazılabilir[14]; (17) Şekil 2: Deney düzeneği Kompresörden çıkan kızgın buhar halindeki soğutucu akışkan kompresörün pistonlarında bulunan yağ ile karışarak dışarıya çıkmış olur, bu yüzden çıkan soğutucu akışkan ilk önce yağ ayırıcıya uğrayarak, yağ ile soğutucu akışkan birbirinden ayrılmış olur, ayrılan yağ ise kompresöre tekrar geri dönerek kompresörün yağsız kalmasını önler. Yağ ayırıcıdan sonra çıkan kızgın buhar, kondenser ünitesine gelerek burada sabit basınçta sıcaklığı düşürülerek sıvı- ser ünitesinden sonra likit tankına gelir ve burada sıvı ve soğumasından dolayı oluşan nemleri soğutucu akışkandan ayırmak için, likit tankından sonra nem tutucu kullanılır. soğutucu akışkan basıncı ve sıcaklığı düşmüş şekilde kalorimetreye doğru ilerler. Kalorimetre ise kompresöre istediğimiz sıcaklıkta geri dönmesini sağlayarak sistemin döngüsünü tamamlanır. Yapılan deney düzeneğinde kullanılan ana bileşenler ve özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. KASIM - ARALIK 2016

Tablo 1 Deney sistem bileşenleri ve özellikleri Deney Malzemeleri Özellikleri Yarı hermetik pistonlu kompresör Hacmi: 1450 rpm 50 Hz için 32,67 m 3 /h 1750 rpm 50 Hz için 39,43 m 3 /h Silindir x Çap x Stroke = 4 x 55 mm x 39,5 mm Ağırlık: 92,5 kg Çalışma basıncı: 19 32 bar Şekil 3: 30 C yoğuşma sıcaklığında kompresörün ekserji verimi Yağ ayırıcı Kondenser Debi ölçer Genleşme valfi 1,8 (lt) Şamandıra sistemli yağ ayırıcı Kapasite: V tipi 30 kw Fan sayısı x fan gücü = 3 x 500 W Hava debisi: 9800 m 3 /h Akış aralığı: 0,1-3,0 t/h Çalışma sıcaklık aralığı: -50 C 125 C Çalışma basıncı: 4,0 MPa Elektronik genleşme valfi Kapasite ayarı %1 ile %100 arasında Şekil 3 de görüldüğü gibi düşük buharlaşma sıcaklık kullanıldığında %58 67 ikinci yasa verimiyle çalışırken, buharlaşma sıcaklığı için %63 74 ikinci yasa verimiyle çalışmaktadır. Bu potansiyeli kompresördeki ekserji akısı ve buna bağlı ekserji yıkımı ile birlikte değerlendirmek gerekir. Ekserji akısı toplam kütleye bağlı akış sürecinde ekserji potansiyelinin bir ölçütüdür. Şekil 4 de her üç akışkan için kompresörün sağladığı ekserji akısı verilmiştir. Kalorimetre Özel üretim 4. Bulgular ve değerlendirme Bu çalışma yukarıda deney şeması verilen bir çevrim üzerinde her bir akışkan için yapılmış ölçümlere bağlı oluş- - önce yapılan işlem süreçleri için bazı kabulller yapılmıştır. Analiz sürecinde ekserji analizlerinde ölü hal koşulları 1 akış hatlarında sürtünmeden kaynaklı basınç kayıpları ile boru hatlarında meydana gelen ısı kayıpları ihmal edilmiştir. Ayrıca akış sürecinde akışın kinetik ve potansiyel etkileri de ihmal edilerek analize katılmamıştır. Sistemde çevrimin genel verim değerlendirmesi yerine, özellikle kompresörde ekserjetik verim analizleri yapılmıştır. Yapılan çevriminde kompresörün ekserji verimindeki değişim Şekil 3 de verilmiştir. Şekil 4: 30 C yoğuşma sıcaklığında kompresörün sağladığı ekserji akısı tucu akışkanlar için en yüksek ekserji akısına sahiptir. Buharlaşma sıcaklığı arttıkça kompresörün ekserjisi akısı azalmaktadır. Şekil 6 da da görülebileceği gibi, örneğin, - sıcaklığı için kompresörün ekserji yıkımı ve akışkanlara göre dağılımı Şekil 5 de görülebilir. KASIM - ARALIK 2016

Şekil 5:30 C yoğuşma sıcaklığında kompresörün ekserji yıkımı Şekil 5 de görüldüğü gibi buharlaşma sıcaklığı azaldıkça ekserji yıkımı da düşmektedir. Buda tersinmezliklerin sıcaklıkları için de yapılmıştır. Bu kapsamda kompresörün lara göre dağılımları Şekil 6 da verilmiştir. Şekil 6: 40 C Yoğuşma sıcaklığında kompresörün ekserji verimi kadar verim artarken bu sıcaklıktan sonra verimin azaldığı kullanıldığında verimin sürekli arttığı görülmektedir. Ayrıca lımlarında kompresörün ekserji akısı önemlidir. Ekserji akı- için incelenmiş ve sonuçlar Şekil 7 de verilmiştir. KASIM - ARALIK 2016

- verilmiştir. Şekil 7: 40 C yoğuşma sıcaklığında kompresörün ekserji akısı (kw) Kompresörde her akışkan için ekserji akısının değişiminin, için benzer verim koşuluna sahip olsa da düşük ekserji akısı dikkat çekmektedir. Bu da kompresörde üç akışkan için en düşük enerji akısına sahip olduğunu göstermektedir. Ancak her üç akışkan için kayıplar da değerlendirilmelidir. yıkımı dağılımı verilmiştir. Şekil 9: 50 C yoğuşma sıcaklığında kompresörün ekserji verimi diğer yoğuşma sıcaklıklarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Ancak verim dağılımlarında benzer bir yapı olduğu söylenebilir. Buna rağmen kullanılan üç akışkan akışkanı, diğer soğutucu akışkanların basınç etkilerinin kompresörledeki ekserji akısı incelenmiş, sonuçlar Şekil 10 da verilmiştir. Şekil 8:40 C yoğuşma sıcaklığında kompresörün ekserji yıkımı Buharlaşma sıcaklığı arttıkça kompresörde ekserji yıkımının arttığı görülmektedir. Özellikle ekserji verimi ve ekserji akısı birlikte ele alındığında, ekserji yıkımı en düşük soğutucu akışkanları birbirine yakın dağılım gösterse - Şekil10: 50 C yoğuşma sıcaklığında kompresörün ekserji akısı Yoğuşma sıcaklığının yükselmesi, doğrudan ekserji akısının bir artış olarak görülse de, yük dağılımında ekserji akısının da arttığı görülmektedir. Dolaylı olarak ekserji akısındaki - 40 KASIM - ARALIK 2016

- - ekserji verimi ile birlikte ekserji yıkımları da incelenmiştir. Şekil 11 de verilmiştir. soğutucu akışkanın ekserji akısı dikkate alınmazsa ekserji verimi yüksek olarak değerlendirilebilir ve tercih edilebilir. verimliliği esas alınmalıdır. Çalışma bundan sonra bu üç akışkan için scroll kompresörlerle karşılaştırılacak ve çevresel etki analizleriyle birlikte değerlendirilecektir. SİMGELER ve KISALTMALAR Simgeler Açıklamalar Şekil-11: 50 C yoğuşma sıcaklığında kompresörün ekserji yıkımı sek ekserji akısına bağlı olarak yükseldiği görülmektedir. Bu da kompresörde artan ekserji akısı ile birlikte tersinmezliğin arttığını göstermektedir. Ancak buna rağmen en düşük akışkanı öne çıkmaktadır. Soğutma proseslerinde en çok sahip olduğu görülmektedir. 5. Sonuçlar pistonlu kompresörlü çevrimde, deneysel olarak ekserji analizleri yapılmıştır. Yapılan bu analizlerde her üç akışkanın ekserji akılarına bağlı ekserji verimleri bulunmuştur. Deney düzeneğinden alınan veriler kullanılarak yapılan analizlere göre, buharlaşma sıcaklığı ile ekserji akısı arasında ters orantı göze çapmaktadır. Bu aynı zamanda kompresörde ekserji verimi ile ekserji akısı arasında da ters bir orantıya sahip olduğu söylenebilir. Ancak bu değerlendirme ekserji yıkımı ile de yapılmalıdır. Bu konuda düşük. E z. h Özgül entalpi (kj/kg). m Kütlesel debi (kg/s) P Basınç (kpa) Q Isı miktarı (kj). Q q Özgül ısı miktarı (kj/kg) s Özgül entropi (kj/kg.k). S. W Ψ Alt İndis ç çıkış evap evaporatör g giriş grçk gerçek i,ç istenilen çıkış k kayıp k,ç kütle çıkışı k,g kütle girişi komp kompresör kon kondenser sis sistem top toplam Kısaltmalar Kaynaklar 1. Şahin Ç.,Hermetik Kompresörlerde Ölü Hacim Miktarının Enstitüsü, (2011). KASIM - ARALIK 2016 41

2. ev Tipi Buzdolaplarında Ekserji Analizi, Yüksek Lisans 3. Söğüt, M.Z., Exergetic and Environmental Assessment (2012), 32-41. 4. Onbaşıoğlu S.U., Oğuz E., Hermetik Soğutucu Akışkan 5. tırmalı Soğutma Sistemlerinin Ekserji Analizi, Soğutma Teknolojileri Sempozyumu/ Teskon 2015. 6. Systems (GDHSs), Energy Conversion and Management, 51, (2010), 2041-2061. 7. Engineering, 26, (2006), 2301-2307. 8. Akgül M.A., Dört Kademeli Pistonlu Tip Bir CO 2 Kompresör Sisteminde Enerji ve Ekserji Analizi, Yüksek Lisans Tezi, (2002), 266-272. 10. 11. Çalışma Şartları İle Değişimi. (2005) 12. Çengel, Y. A. ve Boles, A. B. (2001), Thermodynamics: an engineeringapproach(5.baskı). New York: McGrawHill. 13. solkane.com, (14.04.2016). Özgeçmiş Çağrı ÇAKMAK disliği Bölümünü bitirmiştir. 2014 yılında Bilecik Şeyh Mühendisliği Bölümünde Yüksek Lisans Eğitimine başlamış- mühendislik yapmaktadır. M. Emin AÇIKKALP Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Makine Mühendisliği bölümünden mezun olmuş ve aynı üniversiteden ve Doktor unvanlarını almıştır. 2010-2013 yılları arasında Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesinde Araştırma görevlisi, 2014-2015 yılları arasında aynı üniversitede Yardımcı Doçent olarak görev yapmıştır. 2015 Ekim ayından beri Bilecik Şeyh Edebali üniversitesinde Doçent olarak görevini sürdürmektedir. Çalışma alanları, enerji sel etkileri, yenilenebilir ve sürdürülebilir enerji kaynaklarıdır. M. Ziya SÖĞÜT Mühendisliği doktora programını tamamlayıp doktor atanmış ve 2013 yılında Makine Mühendisliği Enerji Teknolojileri dalında doçentlik unvanını almıştır. Halen Anadolu Yüksek Lisans ve Doktora dersleri vermektedir. Ayrıca Bursa Şubesi Yönetim Kurulu Üyeliği, Ulusal ve uluslararası bilimsel dergilerde hakemlik görevine devam etmektedir. Enerji, Ekserji, Eksergoekonomik analizler ve optimizasyon, Isı geri kazanımı, Yenilenebilir Enerjiler ve uygulamaları, Enerji Yönetimi, Soğutma teknolojileri ve uygulamaları, çevre teknolojileri ve analizleri konularında akademik ve proje çalışmaları yapmaktadır. Yusuf Ali KARA Üniversitesinde görev yapmış. 2012 yılından beri Bursa Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümünda çalışmaktadır. 42 KASIM - ARALIK 2016

TS-EN 806-3 Normuna Göre Bina İçi Temiz Su Boru Çaplarının Belirlenmesi Mak. Y. Müh: Cevdet Tüzün e-mail: nctuzun@gmail.com Mak. Müh: Zeki Aksu e-mail: z.aksu@elmakproje.com Mak. Müh: B.Peren Aksu ÖZET Türkiye de temiz su borularına çap vermek için kullanılması 806-3 dür. TS-EN 806 normu 5 ayrı bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler şunlardır: TS-EN 806-1: Bölüm 1: Genel TS-EN 806-2: Bölüm 2: Tasarım TS-EN 806-3: Bölüm 3: Boru boyutlandırma Basitleştirilmiş metot EN 806-4: Bölüm 4: Tesisat (Türkçe tercümesi yoktur) EN 806-5: Bölüm 5: İşletme ve bakım (Türkçe tercümesi yoktur) Bu çalışmada TS-EN 806-3 normu işlenmiştir. Avrupa ile uyumlu TS EN 806-3 normunun incelenmesi sonucunda gelinen nokta normun gerektiği kadar açık ve net yazılmamış olduğu, bazı hususları ise hiç içermediğidir. Normu hazırlayanlar, eksik olduğunu bilmekte ve eksik olan hususlarda her ülke kendi kullanılan eski norm olan TS 2458 Normu (Temiz su - munun yeni halinden yararlanarak, TS EN 806-3 Normunu kullanılabilir hale getirdiğimizi umuyoruz. Konuyu iki başlık altında işlemeye çalıştık: 1.Bölüm: LU (Loading Unit) Yükleme Birimi Esas Alınarak 2.Bölüm: Kesin çap ve Basınç Kaybı için Borudan Geçen Debinin Bulunması ve basınç kaybı. 1.BÖLÜM LU (LOADING UNIT) YÜKLEME BİRİMİ ESAS ALINARAK HIZLI ÖN ÇAP VERİLMESİ Bu tarz çap verme daha ziyade küçük binalar için uygulanabilir. Büyük binalar için debi esaslı basınç kaybı hesabı gereklidir. Sıhhi tesisat cihazlarının yükleme birimleri aşağıdaki Tablo- 1 de verilmiştir. 44 KASIM - ARALIK 2016

Tablo-1 TS-EN 806-3 e göre cihazların LU değerleri* Cihaz Soğuk Su (LUC) Sıcak Su (LUH) Lavabo 1.0 1.0 Klozet 1.0 -- Pisuar 1.0 -- Bide 1.0 1.0 TS: Türk standartları DIN: Alman standartları Tablo 2: LU değeri - Ön çap tablosu ** Küçük binalar, Çelik galvaniz borular için LU değeri - Ön çap tablosu LU DN (mm) Duş-Küvet 4.0 4.0 Ev Tipi Eviye 2.0 2.0 Ticari Tip Eviye 8.0 -- Kurna 2.0 2.0 Ev Tipi Bulaşık /Çamaşır makinası 2.0 -- Ticari Tip Bulaşık / Çamaşır makinası 10.0 -- Bas Rezervuar Vanası ¾ 15.0 -- KISALTMALAR: LU: Loading unit=yükleme birimi LUC: Loading unit cold=soğuk su yükleme birimi LUH: Loading unit hot=sıcak su yükleme birimi değeri EN: European Norm 0-6 15 7-16 20 17-40 25 41-60 32 61-300 40 301-600 50 601-1600 65 KASIM - ARALIK 2016 45

Tablo-2 ile ilgili notlar: 1-Küçük tesislerde LU (LUC-LUH ) değerleri belli olan boru parçaları için geçerlidir. 2-Çelik galvaniz boru kullanılması halinde geçerlidir. 3-Ön (yani kesin olmayan) boru çapı vermek için kullanılabilir. Kesin boru çapı, borular için basınç kaybı hesabı sonunda belli olur. 4-Normda bu tablodaki 15 mm ve 20 mm lik borularla ilgili bazı kısıtlamalar konmuştur. Şöyle ki: 15 mm lik boru için konmuş olan kısıtlamalar: Bir boru parçasında bulunan en büyük bireysel kullanıcının LU değeri yani LUmax 4 LU yu aşmamalıdır. Boru parçasının boyu 10 m yi geçmemelidir. Eğer verilerden biri bu değeri aşıyorsa bir üst çapa 20 mm ye geçilmelidir. 20 mm lik boru için konmuş olan kısıtlamalar: Bir boru parçasında bulunan en büyük bireysel kullanıcının LU değeri, LUmax 15 LU yu aşmamalıdır. Boru parçasının boyu 6 m yi geçmemelidir. Eğer verilerden biri bu değeri aşıyorsa bir üst çapa yani 25 mm ye geçilmelidir Normda polipropilen borular, bakır borular, paslanmaz borular vs. için de ön boru çapı tabloları mevcuttur. Örnek hesaplama: Hızlı Ön Çap Verilmesi Aşağıda verilen akım şemasında (Şekil 1) soğuk suyun ve sıcak suyun toplanmasına dikkat ediniz. Sıcak su için ön boru çapları; Parça no LUH Boru çapı (mm) 1 1 15 2 5 15 3 7 20 4 2 15 Soğuk su için ön boru çapları; Parça no LUC Boru çapı (mm) 1 1 15 2 2 15 3 6 15 4 13 20 5 15 20 6 7 20 Sıcak su için kolon şeması Soğuk su için kolon şeması Sıcak - Soğuk su için kolon şeması Şekil 1. Farklı sıcak ve soğuk su kombinasyonları için kolon şemaları 46 KASIM - ARALIK 2016

2.BÖLÜM KESİN ÇAP VE BASINÇ KAYBI İÇİN BORUDAN GEÇEN DEBİNİN BULUNMASI Örnek hesaplama-1: Soğuk su boru devresi üzerinde 10 adet lavabo, 8 adet klozet, 3 adet duş bulunmaktadır. Ana boru çapının bulunması için kullanılacak su debisini bulunuz. Devredeki su kullanıcılarının en büyüğünün LU değeri büyük cihazın LUC değeri 4 olduğuna göre, TS EN 806-3 Ek B-Şekil B.1 deki (ve bu makalede Şekil 2 deki) LU- debi diyagramına gidilir. X ekseninden 30 noktası bulunur (Dikkat: Diyagramda rakamlarda kısaltmalar vardır). Bu noktadan Y eksenine paralel olarak dik çıkılır. LU-Debi Diyagramı hakkında Ara Bilgi: Çözüm: LUC toplamı alınır. Cihaz adet Cihaz Soğuk Su Yükleme Birimi (LUC) Toplam Yükleme Birimi (LUC) ninde L < 300 bölgesinde) Boru parçasının beslediği cihazlardan LU değeri en büyük olan cihazın LU değerine bağlı olarak 6 adet eğriden ilgili olan seçilir. Lavabo 10 ad 1 LUC 10 LUC Klozet 8 ad 1 LUC 8 LUC Duş-Küvet 3 ad 4 LUC 12 LUC Bu dik çizginin 4 LUC için işaretlenmiş olan 4 numaralı eğri, eğriyi kestiği noktadan yataya dönülerek y ekseninden lt/s olarak 30 LUC a karşılık gelen su debisi 0.8 lt/s =2.88 m 3 /h olarak bulunur. Örnek hesaplama-2: TOPLAM 30 LUC Soğuk su boru devresi üzerinde 10 adet lavabo, 5 adet klo- Şekil 2. LU-Debi diyagramı KASIM - ARALIK 2016

zet, 1 adet bas rezervuar vanası bulunmaktadır. Ana boru çapının bulunması için kullanılacak su debisini bulunuz. Çözüm: LUC toplamı alınır, Cihaz adet Cihaz Soğuk Su Yükleme Birimi (LUC) Toplam Yükleme Birimi (LUC) Lavabo 10 ad 1 LUC 10 LUC Klozet 5 ad 1 LUC 5 LUC Bas rezervuar vanası ¾ TOPLAM 1 ad 15 LUC 15 LUC 30 LUC 30 LUC için ve devre üzerindeki en büyük cihazın LUC değeri 15 olduğuna göre LU-debi diyagramına gidilir. X ekseninden 30 için y eksenine paralel olarak dik çıkılır. Bu dik çizginin 15 numaralı eğriyi kestiği noktadan yataya dönülerek, y ekseninden lt/s olarak 30 LUC a karşılık gelen su debisi 1.5 lt/s = 5.4 m 3 /h olarak bulunur. Ara Bilgi: Her iki örnekte de yükleme birimleri toplamı 30 olmasına rağmen birinci örnekte borunun su debisi 0.8 lt/s, ikinci örnekte ise 1.5 lt/s dir. Bunun sebebi devre üzerindeki en büyük su kullanıcı cihazın LUC değeri birinci halde 4 iken vuar vanası). KAYNAKLAR Özgeçmişler Cevdet Tüzün olarak mekanik tesisat taşaronluğu ve projecilik (Elmak A.Ş., Zeki Aksu ile birlikte) yapmıştır. Büyük gazete-dergi baskı - konularında uzmandır. İngilizce ve çok iyi derecede ları Türkçe ye çevirmiştir. Zeki Aksu olduktan sonra kurduğu Elmak Proje Etüd Müşavirlik A.Ş. de çalışmalarını sürdürmektedir. B. Peren Aksu 2016 yılında Yeditepe Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü nden mezun olup, Elmak Proje Etüd Müşavirlik A.Ş. de çalışmaktadır. KASIM - ARALIK 2016

Mumbai Tekraylı Sistemi için İklimlendirme Sistemi Yazar: Peter J. Edwards Çevirmen: Mak. Müh. Cemal Kızıldağ Giriş Geçtiğimiz yıl, Mumbai, Hindistanın toplu taşımasında gerçekleşen en büyük teknolojik yeniliklerden birine hoşgeldin dedi. Mumbai tekraylı sistemi, Hindistanın ilk başarılı modern tek ray sistemi. Proje, Mumbai Büyükşehir Bölge Geliştirme Müdürlüğü (Mumbai Metropolitan şirketi Scomi Engineering Bhd. Konsorsiyumu ile devreye alındı. ve Chembur arasındaki yolculara yönelik bir taşıma Sistemin bu ilk kısmı Şubat 2014 te toplu taşımaya açıldı. Malezya da tasarlanan ve imal edilen tekray trenleri, 44,8 metre uzunluğundaki ve 568 yolcu kapasiteli, her biri bağımsız iklimlendirme sistemiyle donatılmış dört vagondan oluşuyor. Mumbai Tekraylı Sistemi için İklimlendirme Sistemi Mumbai tekraylı sistmei için iklimlendirme sistemi, Hazi- Knorr-Bremse Grubunun bir ortaklığı olan Merak-Jinxin riği yapıldı. Asya, Avrupa ve Amerikadaki varlığıyla Merak, 45 yıldır raylı sistemlerin iklimlendirme ekipmanlarını tasarlıyor ve üretiyor. Mumbai tekraylı sisteminin her bir vagonuna bir adet modüler çatıya montajlı iklimlendirme birimi yerleştirildi. Bu iklimlendirme sistemi, her bir vagonun 142 kişilik yolcu kapasitesini ve Mumbai deki sıcaklık ve nem değerlerini hesaba katarak sürekli olarak yolcu kabini ve sürücü mahalini iklimlendirmek üzere tasarlandı. geleneksel olarak kullanılan diğer soğutucu akışkanlara gerekliliklerini tamamen karşılıyor. havasının karışımından oluşup taze hava damperi ve geri dönüş damperi ile kontrol ediliyor. Sisteme, mikroskobik seviyede toz ve parçacıkları eleyebilmek için, kolaylıkla sökülüp temizlenebilen ya da değiştirilebilen hava iklimlendirme sistemi içinde acil durum havalandırması öngörüsü ile ele alındı. KASIM - ARALIK 2016

Sistem Detayları Her iklimlendirme sisteminin, yolcu kompartmanında resörden biri çalışmakta ve diğer tüm ana bileşenler aynı çevrimi yapan bir eş ile 8 saatlik zaman aralıklarında yükü paylaşmaktadır. Soğutma çevrimi şu şekilde işliyor: Soğutucu akışkan den oluşup, akışa karışması olası katı parçacıkları tutuyor ve çevrimdeki nemi kontrol altında tutuyor. Çevrimdeki aşırı basıncı önlemek için bir güvenlik vanası bulunuyor. İzleme camı / nem göstergesi, camın ardında oluşan damlacıklardan çıkarım yapılmasına olanak sağlayıp çevrimdeki nem miktarının doğrulanmasına izin veriyor. İzleme camından sonra akışkan, termostatik genleşme vanasından geçiyor. Genleşme vanası yardımıyla evaporatöre gelen akışkanın düzenlenmesi, akışkanın basıncının aniden düşmesiyle bataryadaki tüp ve kanatların soğu- evaporatörden çıkarak emme hattından kompresörlere gidiyor. Yüksek ve düşük basınç servis vanaları sistemin Şekil 1 - Soğutma çevrimi ve ana bileşenler (bkz. Tablo 2) 50 KASIM - ARALIK 2016

Şekil 2 - İklimlendirme Ünitesi (bkz. tablo 2) çalışma basıncını doğrulayacak manometrelerin takılmasına olanak sağlıyor ve boşaltma, vakumlama ve besleme gibi bakım işlemlerine olanak sağlıyor. Tablo 1 - İklimlendirme ünitesi özellikleri Tip Boyutlar Ağırlık Soğutma kapasitesi Kompakt, Çatı Montajlı 4000 x 2131 x 428 mm (UxGxY) 575 kg 36 kw Ayar noktası sıcaklığı 20 C 25 C Soğutucu akışkan Toplam hava debisi Taze hava debisi Dönüş hava debisi Acil durum havalandırma debisi İç kontrol Dış kontrol AC Güç kaynağı DC güç kaynağı R407C 5200 m 3 /saat 850 m 3 /saat 4350 m 3 /saat 1700 m 3 /saat Siemens PLC Araç üstü VMS RS485 415V, 50Hz, 3 faz 24V dönen hava ve dış havanın karışımından oluşuyor. Dönüş ve taze hava oranı, evaporatör kapasitesi ve etkin yüzey sıcaklığı (çiy noktası) gibi değişkenlere bağlı olarak belirleniyor ve damperler vasıtasıyla ayarlanıyor. Dışarıdan alınan taze hava öncelikle böcek ve yapraklar - sıcaklığını tespit ederek bunu kontrol modülüne bildiriyor. İçeriden dönen havayla karıştıktan sonra yıkanabilir ve parçacıklar barındırdığı için mutlaka gereklidir. İklimlendi- termistör, kanalın açıklığında havanın sıcaklığını ölçerek kontrol modülüne bildirir. Hava iklimlendirildikten sonra, tavan içerisine yerleştirilmiş hava besleme kanalları vasıtasıyla dağıtılır. Kanallar, cam bazlı ve iklimlendirilmiş havayı vagon boyunca sıralanmış - - dolayısıyla bu uygulamada ısıl yalıtkan olarak kullanılmaya uygundur. KASIM - ARALIK 2016 51

Çalışma Modları İklimlendirme sistemi birden çok modda çalışabiliyor: kontrol modülü soğutma ihtiyacını şu değişkenlere bağlı olarak belirliyor: İç ortam sıcaklığı (Ti), dış ortam sıcaklığı komut, yedek güç durumu ve bileşenlerin durumu. Her modda, iklimlendirme sistemi modülünden gerbildirim Tablo 2- Ana bileşenler ve özellikleri No Bileşen Miktar 11 12 13 Temiz Hava Filtresi Tip: Metal örgü Sınıf: 30-mesh Karışık Hava Filtresi Tip: Örgü, yıkanabilir Ortalama toz tutma (EN779): <%85 Yeni filtre toz tutma: <%20 Sınıf (EN779): G3 Damperler (i) Taze hava (ii) Dönüş havası - Besleme: 24VDC - Güç: 2 W - Tork: min. 5Nm - Dönme açısı: max. 90 4 2 (i) 4 (ii) 2 1 2 3 Evaporatör Bataryası ½ bakır tüp 0,15mm kalınlık, 0,3mm adım, alüminyum kanatlar Termostatik Genleşme Vanası Dış dengeleyicili kaynaklı bağlantı Kompresör Dik scroll tip Besleme: 415V AC 3F 50Hz Max. Akım: 9A 2 4 4 14 Sıcaklık Sensörleri (i)taze hava (ii)dönüş havası (iii)besleme havası - Tip: PTC termistör - 0 C 70 C arası tolerans: +- 0,2 C - Alfa: 25 C de 109,73 ohm - Beta 25/85: 23,07 K - Beta toleransı: %0,5 - Çalışma sıcaklığı: -40 C den 125 C ye 15 Kontrol paneli (Kabin içine montajlı) 1 (i)1 (ii)1 (iii)1 4 İzleme Camı 4 Ön soğutma 5 6 Dehidratör Filtre Kurutucu: Silika jel aktivasyonlu alüminyum oksit Emilim: 25 C de yaklaşık 660 damla Çalışma basıncı: <42kg/cm 2 Yüksek Basınç Otomatiği / Servis Vanası Açık: 31 +- 1 bar Kapalı: 25 +- 1 bar Dayanım basıncı: 41 bar 4 4 Gün içerisinde iklimlendirme sistemi ilk açıldığında, kontrol modülü soğutma modunda çalışıp çalışmayacağını belirliyor. Cihaz, araç izleme sisteminden soğutma komutunu landırmak için taze hava damperi kapalı tutularak dışarıdan hava alımı durdurulur. 7 8 9 10 Düşük Basınç Otomatiği / Servis Vanası Açık: 0,5 +- 0,4 bar Kapalı: 1,5 +- 0,4 bar Dayanım basıncı: 27,6 bar Yoğuşturucu Bataryası 3/8 çap bakır tüpler 0,15mm kalınlık, 2,4mm adım alüminyum kanatlar Evaporatör Fanı Öne eğik santrifüj kanatlı 2600 m 3 /saat debi 380 Pa statik basınç IP55, Class F yalıtım Yoğuşturucu Fanı Aksiyel, çok kanatlı 8000 m 3 /saat debi IP55, Class F yalıtım Güç: 0,75kW 4 2 2 2 Soğutma modunda çalışacaktır. Bu modda, her iki soğutucu devresi havasını kabine besler. Yarı Soğutma olduğunda, tam soğutmadan yarı soğutma moduna geçer. komutu gönderebilir ve modül doğru çalışma şartlarının sağlanıp sağlanmadığını kontrol eder. Yarı soğutma 52 KASIM - ARALIK 2016

için her grup 8er saat çalışır ve sonrasında sistem diğer bir grubu çalıştırır. Havalandırma Modu hava beslemeye devam eder ancak soğutma sistemi çalışmaz. Kontrol modülü, dönen hava sıcaklığı Ti <= Ta 1 ise bu modu seçer. Bo modda havanın vagon içinde sürekli dönmesi ve dışarıdan da taze havanın içeriye alınması sağlanır. Eğer iç ortam sıcaklığı ölübant üzerine çıkarsa modül soğutma gereği olduğuunu belirler, iklimlendirme sistemi otomatik olarak soğutma sistemini yeniden başlatır ve ihtiyaca göre soğutma ya da yarı soğutma moduna geçer. cihaz soğutma ihtiyacını raylı yolcu taşıma araçlarının iklimlendirme sistemleri için uluslararası bir standart olan UIC 553 te belirlenen sıcaklık, nem ve taze hava oranı bu modda çalışmasını sağlayabilir. Acil Havalandırma Modu Bu mod, hattan enerji kesildiğinde devreye girer. Acil nun içini 1700 m 3 /sa dbide taze havayla beslerler. Kontrol paneli acil durum komutunun tersini alırsa ya da hattın yeniden güç beslediğini anlarsa, sistem acil durum modundan çıkar ve bir önceki modda çalışmaya devam eder. Düşürülmüş Mod - ünitesine, bir sonraki vagondaki iklimlendirme talebinin tam yüke çıkmasını engelleyen dijital bir sinyal gider. Bu sinin çalışan ünitedeki invertörden beslenerek çalışmaya güç talebine göre yarı soğutma ya da havalandırma modunda çalışmasını bildirir. Kapalı paneline kabloyla gönderilip, açık sinyalinin kesilmesini Kapalı modunda, tüm iklimlendirme elemanları kapalıdır ancak kontrol paneli sürekli olarak iç ve dış sıcaklığı takip eder. Tablo 3 - Farklı çalışma modlarında bileşen durumları (A: Açık, K: Kapalı) Bileşen vasıtasıyla sağlanır. Bu iletişim ortamı, tren boyunca her iklimlendirme ünitesinin çalışma parametrelerinin sürücü kontrol modülündeki bakım terminaline bağlanan bir servis bilgisayarıyla da izlenebilir. Böylelikle nokta atışı sorun çözme ve hızlı bakım yapılabilir. Sonuç Ön Soğutma Soğutma Yarı Sputma Havalandırma Acil Durum Havalandırması Kompresör AAAA AAAA AAKK KKKK KKKK Yoğuşturucu Fanı AA A AA KKKK KKKK Evaporatör Fanı Taze Hava Damperi Dönüş Havası Damperi AA AA AK AA AA K A A A A K A A A K Bölgesel şehirleşme beraberinde modern ve verimli garanti eden teknoloji harikası iklimlendirme sistemiyle, kabiliyeti tek raylı sistemin devreye alınmasıyla şekil değiş- çalışma tasarım ölçütlerinin ön sıralarında yer alıyor. Enerji verimliliği ve uluslararası raylı taşımacılık standartlarına hava koşullarında 6,5 metre yükseklikten ilerleyen sistem, modlarda çalışabilir şekilde donatılmış. Çalışma şartlarının, arıza modlarının ve bakım yapılabilirlik değişkenlerinin analizi, hem yolcu hem de çalışma güvenliğini garanti eden bir iklimlendirme sistemi ortaya çıkarıyor. Mumbai tekraylı sisteminin ilk aşamasının, devreye alınmasının ilk yılında 5 milyon yolcuyu taşımış ve aynı zamanda günlük şaşırmamak gerek. KASIM - ARALIK 2016 53

Türk Tesisat Mühendisleri Derneği Teknik Yayın No: 34 Türk Tesisat Mühendisleri Derneği Teknik Yayın No: 33 TTMD YAYINLARI www.ttmd.org.tr BÖLGESEL ISITMA KILAVUZU ASHRAE BÖLGESEL SOĞUTMA KILAVUZU ASHRAE Kapsamlı Kaynak Kapsamlı Kaynak Planlama & Sistem Seçimi Merkezi Tesisler Dağıtım Sistemleri Planlama & Sistem Seçimi Merkezi Tesisler Dağıtım Sistemleri Isı Transferi Hesaplamaları Sistem O&M Tüketici Ara Bağlantıları Isıl Depolama Sistem O&M Son Kullanıcı Ara Bağlantıları ASHRAE 2006 ASHRAE 2004 ASHRAE Tel: (0312) 419 45 71 E-Posta: ttmd@ttmd.org.tr Tel: (0216) 464 93 50 E-Posta: ttmd.istanbul@ttmd.org.tr Tel: (0232) 449 33 45 E-Posta: ttmd.izmir@ttmd.org.tr

www.ttmd.org.tr TTMD, 1992 yılından bugüne Tesisat Mühendisliği nin topluma verdiği hizmetlerin gelişmesi için çalışıyor Daha sağlıklı, güvenli ve konforlu yaşam alanları için; - üyeleri arasında iletişim ve tartışma ortamı yaratıyor, - bilimsel ve teknolojik yayınlar yapıyor, - üniversite-sanayi işbirliğine destek veriyor, - çevreci ve enerji verimli çözümlerin yaygınlaşmasını destekliyor, - yurtdışındaki gelişmeleri izliyor ve sektörü yurtdışında temsil ediyor. Avrupa Isıtma ve İklimlendirme Dernekleri Federasyonu Üyesidir