Prof.Dr.Ahmet MUTLU OMÜ İİBF Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi
Kimlik, canlılar ya da nesneler için ayırt edici, farklılığı yaratan özelliklerdir. Kent kimliği, öncelikle görsel, doğal, coğrafi, kültürel ürünler ve sosyal yaşam normlarını da kapsayan çok geniş bir tanımı içerir.
Kent kimliğini oluşturan bileşenler, doğal ve yapay çevreden kaynaklanır. Kimliğin doğal çevre unsurları; kentin topografik durumu, iklim koşulları, bitki örtüsü, genel konumu vb. Kentin kimliğinin yapay (toplumsal) unsurları; birey ve toplum
Sosyo-kültürel yapı, Sosyo-ekonomik yapı, Fiziki çevre ve imaj, Şehrin işlevleri Kentsel yaşam kalitesi unsurları
Samsun un mekansal gelişimi ve kent kimliğinin oluşumunda tütün ve tütüne dayalı sanayinin en önemli bir belirleyicidir. Tablo. 1980 Yılında Samsun da Tütün Tarımı İle Uğraşan Köy Ve Üretici Aile Sayısı İlçeler Köy Sayısı Üretici Aile Sayısı Merkez 132 14.979 Alaçam 58 7.939 Bafra 136 21.574 Havza 65 2.942 Vezirköprü 93 3.220 Toplam 484 50.654 Karadeniz Bölgesi 1.230 108.589 Türkiye Toplamı 5.599 455.586
Yıllara göre 35-75 milyon dolar arasında yaprak tütün geliri elde edilmekteydi. Samsun da tütün piyasalarının açılması, şehirde bir karnaval a benzetilir. O günlerde tüm köylerden üreticilerin şehre inerdi. Düğünler, nişanlar ve diğer törenler hep tütün parasının ele geçtiği bu günlere göre belirlenirdi.
Bugün Samsun da tütünle uğraşan ailelerin sayısı bundan 25 yıl öncesine göre % 83 azalarak % 17 ler seviyesine inmiştir.
1887 de Reji İdaresi sigara fabrikasını kurdu. Samsun sigara fabrikası İstanbul dakinden sonra ikinci sıradaydı. 1887-1897 arasında bu fabrikada sürekli kadroda 500 işçi çalışıyordu. İleride bu sayı 1500 e çıkmıştır.
Fabrika yetkilileri gelirlerinin bir kısmını şehrin fabrika lehine yapılaşmasında kaynak aktarımı şeklinde değerlendirmişlerdir. Bu sayede Samsun da pek çok kamu ve devlete ait yeni yapılarla Osmanlı Karadeniz inde bir mega kent ortaya çıkmıştır.
Şehirde 1830 lu yıllarda medreseler bulunmaktadır. Ayrıca çeşitli sayıda Sıbyan Mektepleri, rüştiye mektepleri, İdadiler (Umum Mektep ve Samsun Bahriye Mektebi), gayri müslim okulları (Rum, Ermeni, ve Yabancı okulları), özel okullar (Şems- Ül Maarif, ittihat ve Terakki Numune-i İrfan Mektebi, Lisan ve Sanayi Nefise Mektebi, mekteb-i Sanayi, Ziraat Numune Mektebi, Şule-i İrfan Mektebi, Kız Koleji) bulunmaktaydı.
Samsun uzun yıllar Hıristiyan okullarının Anadolu'daki merkezi durumundaydı. Tevhidi Tedrisat ve "mübadele"lerden sonra bu okullar kapanmıştır. 1922 yılında açılan "İstiklal Numune Mektebi" Papaz okulunun mistik tesirinden çocukları kurtarmak için açılmıştı. 1912 yılında açılan Ticaret Lisesi, 1914 yılında "Sultani"ye dönüştürülmüştü. Samsun'da açılan ilk lise, bugün Atatürk (Anadolu) Lisesi adıyla anılan okulda açılmıştır
Eğitim bağlamında Samsun un kimlik oluşumunda en belirgin unsur, Ondokuz Mayıs Üniversitesi dir. Karadeniz Bölgesi nin en büyük üniversitesi olan Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi bünyesinde, 1975 yılında kurulmuş köklü bir devlet üniversitesidir. Samsun un ikinci üniversitesi 2010 yılında kurulmuş olan (Özel) Canik Başarı Üniversitesi (Bugün Samsun Üniversitesi) dir.
Bugün tütün, bir tarım uğraşı olarak eski önemini kaybetmişse de Samsun da tarım sektörü önemini korumaktadır. Samsun da toplam arazinin % 45,5 ini tarım alanıdır. Bafra ilçesi 67.787, Çarşamba ilçesi 54.041 hektarlık tarım alanına sahiptir. İldeki toplam tarım alanlarının %62 si sulanabilir alanlardır.
Halihazırda il ekonomisinde büyük etkisi olan tarımsal ürünler; buğday, tütün, mısır, ayçiçeği, şeker pancarı, fındık, çeltik ve sebzedir. Bunun yanında Bafra ve Çarşamba ovalarında yetiştirilen domates, biber, lahana, taze fasulye, kavun ve karpuz ekonomiye katkıda bulunur. TARIM SAMSUN KENT KİMLİĞİNDE GEÇMİŞTEN BUGÜNE ÖNEMLİ BİR BELİRLEYİCİDİR.
Samsun, tarihsel olarak çok fazla nüfus hareketlenmeleri yaşamıştır ve bu ve kentin mekânsal kurgusu oluşmuştur. Tarihsel nüfus hareketleri; Yunanistan dan gelen mübadiller, Bulgaristan ve Kırım dan gelen göçmenler ile Doğu Karadeniz şehirlerinden göçenlerden oluşur. Samsun, yakın zamanlardan bugüne Orta ve Doğa Karadeniz den de yoğun göçün merkezi olmuştur.
Gelinen Ülke Geliş Dönemi Yerleştirildikleri Yer Toplam Nüfus Yunanistan 1923-1924 Samsun Merkez İlçe 5.539 Yunanistan 1923-1924 Bafra ve Köyleri 6.463 Yunanistan 1929-1936 Samsun Merkez İlçe 216 Bulgaristan 1929-1936 Samsun İlçe ve Köyleri 7.170 Kırım 1920-1921 Köyler 404 Bulgaristan 1950-1951 Samsun Merkez İlçe 125 Bulgaristan 1950-1951 Samsun İlçe ve Köyler 2.242 Toplam 22.159 Doğum Yeri Sayı Oran (%) Samsun 1.052.026 84,08 Ordu 39.601 3,17 Trabzon 36.218 2,89 Amasya 12.578 1,01 Giresun 11.684 0,93 Rize 10.640 0,85
2012 yılı sayımına göre Samsun un nüfusu 1.251.722 kişidir. Samsun da Yıllara Göre Nüfus Gelişimi ve Kentleşme Oranları Yıl Nüfus Kentleşme Oranları 1965 755.946 1970 821.183 1975 906.381 1980 1.008.113 34,2 1985 1.108.710 36,9 1990 1.158.400 36,2 2000 1.209.137 52,5 2007 1.228.959 2008 1.233.677 2009 1.250.076 64,2 2012 1.251.722 (2018-1.316.929 kişi) Mevcut demografik yapı, nüfus artış hızı ve kentleşme hızı, bugün Samsun a kozmopolit bir kent kimliği kazandırmıştır.
Samsun, Karadeniz sahil şeridinin orta bölümünde Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirlerinin deltaları arasında yer alır. Samsun, yeryüzü şekilleri bakımından üç ayrı özellik gösterir. Birincisi güneyindeki dağlık kesim, ikincisi; dağlık kesimle kıyı şeridi arasında kalan yaylalar, üçüncüsü; yaylalarla Karadeniz arasındaki kıyı ovalarıdır.
Samsun da ılıman bir iklim hüküm sürer. O C nin altında soğuk gün sayısı toplamı 20 günü geçmez. Ilık hava, bol yağış ve gür yeşillik Samsun un özelliğidir.
Samsun, bitki örtüsü bakımından da zengindir; ovalar bağ, bahçe, çayır ve ekili alanlarla örtülüdür. Dağlar ormanlarla kaplıdır. Ormanlardaki başlıca ağaç türleri; kayın, kestane, gürgen, meşe, çam, kızılağaç ve ardıç.
Samsun u başlıca doğal kaynakları; jeotermal kaynaklardır. Jeotermal kaynaklar, ağırlıklı olarak Havza İlçesindedir.
Havza'daki kaplıcalar yaklaşık 2000 yıldan beri kullanılan tarihi sağlık tesisleridir. (Eski tarihlerde yapılmış olan Aslanağzı Kız Gözü; Şifa ve Maarif Hamamları). Ladik'teki Hamamayağı kaplıcası ise ülkemizdeki birinci derecede önemli kaplıca merkezlerindendir. Radyoaktif özellik gösteren Ladik kaplıca suları organizma üzerinde uyarıcı etki yaptığından, buraya "gençlik suyu" adı da verilir.
Dağlar; Canik, Çangal Akdağ, Kunduz, Bunyan, Sırçalı, Yurt Dağları yer almaktadır. Akarsular; Kızılırmak, Yeşilırmak, Ters Akan, Mert Irmağı, Terme Çayı, Karaboğaz Deresi, Kürtün Çayı, Abdal Deresi dir. Göller;Karaboğaz, Balık, Liman, Dutdibi, Uzun, Hayırlı, İnce, Çernek, Tombul, Simenlik, Ladik ve Akgöl.
Samsun un doğal kimlik unsurlarından birisi Kızılırmak Deltası dır. Deltada bu güne kadar 308 kuş türü saptanmıştır. Bu sayı, Türkiye kuş türlerinin %74 ü olup, Türkiye de Göksu Deltası ndan sonra en yüksek orandır.
Delta da bulunan Galeriç ormanı, ülkenin nadir su basar ormanlarından birisidir. Delta nın özgün hayvanlarından birisi de manda dır. Türkiye de nesli tükenmekte olan bir tür olan manda, 1980'li yıllarda deltada 2.000 civarında iken bugün bu sayı 6.000 civarındadır.
Samsun un doğal kimlik bileşenlerinden birisi de kumsal nitelikli sahil şerididir. Çok uzun bir sahil şeridi olup, Samsun-Ondokuz Mayıs İlçesi arasındaki yaklaşık 35 km. lik sahil şeridinin %90 lık bölümü denize girmeye elverişlidir.
Samsun, çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Şehirde sayısı 12 civarında olan tümülüs-höyük ve antik yerleşim alanı vardır: Cedit Mahallesi (Amisos) II. ve III. derece arkeolojik sit alanı. Samsun'un batısındaki Küplüce köyünde yer alan Dedeüstü tepesi Demir Çağı Helenistik Roma ve Antik Çağı. Küplüce köyünde Bağtepe İlk ve Orta Tunç Çağı. Çatmaoluk ile Kulacadağ köyleri arasındaki Akalan Kalesi Demir Çağı.
İbathaneler; Büyük Camii (Ulu/Hamidiye Camii) Yalı Camii (Buğday Pazarında) Pazar Camii (14.yy. İlhanlı yapısı) İsa Baba Camii ve Türbesi (Cedit Mahallesi-15.yy.)
İtalyan Katolik Kilisesi (Ulugazi Mahallesi'ndeyapım:1846) Samsun un sivil mimari kimlik öğelerinden birisi de Taşhan dır (17. yy. sonları).
Samsun un da bir diğer önemli sivil mimari örneği Saat Kulesi dir (1886). Samsun BŞB Binası da Samsun un sivil mimarı örneğidir. Eski Belediye Başkanlarından Merhum Gebilizade Necip Bey tarafından 1913-1914 yılları arasında yaptırılmıştır.
Kent merkezinde Rum ve Ermeni evleri de yoğundur. Samsun 1869 yılında tümüyle yanmış ve sonra bir Fransız mimarının planına göre yeni baştan kurulmuştur.
Şehrin en eski evleri Kale Mahallesi, Pazar Mahallesi, Hançerli Mahallesi, Selâhiye Mahallesi ve Saitbey Mahallesi ndedir. Evler çoğunlukla iki veya üç katlıdır. Sivil mimari ahşap/ahşap karkaslı ve bağdadi sıvalıdır. Temel üstü dolgularda taş veya Kızılırmak ile Yeşilırmak yöresindeki taş ocaklardan elde edilen tuğlalar kullanılmıştır.
XX. yüzyıl başında yapılmış olan taş devlet yapıları daha çok Rum ve Rus mimarisinin etkisi altında kalmıştır. Bunların başında Hükümet Konağı (1875), Memleket Hastanesi (1900) ve Belediye (1908) gibi yapılar gelmektedir
Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Bafra Arkeoloji ve Etnografya Müzesi Gazi Müzesi, Bandırma Vapuru, Havza Atatürk Müzesi Alaçam Mübadele Müzesi
Atatürk Onur Anıtı, Samsun un şehir kimliğinin en önemli sembolüdür. Onur Anıtı, 1931 yılında Viyanada, Heinrich Krippel tarafından yapılmış ve 1932 de açılmıştır. Bronzdan yapılmış heykel, kaidesiz 4.75 m., kaideli 8.85 m. dir ve bu özellikleriyle dünyanın sayılı heykelleri arasındadır.
Ataürk ün Samsun a ilk ayak bastığı yerde İlkadım Anıtı yer alır. İlkadımı panaromik ve görsel boyutuyla canlandırmaya yönelik olarak Tütün İskelesi nden (eski) Mıntıka Palas oteline kadar uzanan yol Protokol Yolu (Kurtuluş Yolu) olarak düzenlenerek 2009 yılında açılmıştır.
Son yıllarda Samsun da Amazon Kadını ve Uygarlığı imgesi de belirginleşmeye başlamıştır.
İlk ciddi çalışmasının 1910 yılında yapıldığı Samsun Limanı da şehri karakterize eden bir öğedir. Fener Plajı, Cenevizliler zamanında liman olarak kullanılan ve Samsun sosyal hayatında önemli yeri olan bir bölgedir.
Cumhuriyet Meydanı, şehrin merkezi niteliğini taşıyan bir toplanma noktasıdır. Eski Reji Binaları nın restore edilerek işlevselleştirilmesiyle kurulan Bulvar AVM, Çiftlik (İstiklal) Caddesi ile Mecidiye Çarşısı.
Cumhuriyet Meydanı, Onur Anıtı, Reji Binası (Bulvar AVM), Saathane Meydanı ve Saat Kulesi, 100. Yıl Bulvarı, Mecidiye Çarşısı, Çiftlik Caddesi, Amisos Tepesi, Kürtün Çayı, Mert Irmağı Üniversite (OMÜ)
Samsun Fuarı, ilk kez Ondokuz Mayıs Karadeniz Fuarı adı ile 1963 yılında açılmıştır. Samsun Fuarı daha sonra 1964 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye nin İlk Milli Fuarı olarak kabul edilmiştir. Samsun Fuarı nın 1969 yılında 1.210.515 ziyaretçisi olmuştur.
Şehirde, ilçeleriyle birlikte yaklaşık 15 farklı festival ve şenlik düzenlenmektedir. Bunlardan Uluslararası Halk Dansları Festivali ile pehlivan güreşleri şehrin imaj oluşumunda etkilidir
Samsun un simgesini, Kurtuluş Mücadelesine izafeten Onur Anıtı oluşturur.
Bafra ve Terme Pideleri
Neyzen Tevfik Kolaylı Yıldıray Çınar
Orhan Gencebay Ord.Prof.Dr. Ali Fuat Başgil
Samsunspor Klübü Olimpiyat Şampiyonu Yaşar Doğu
Sorunun cevabını izleyiciler-dinleyiciler bulacak.