HAVA KALİTESİNİN KONTROLÜ VE KORUNMAS TÜZÜĞÜ [(20.12.1998 R.G. 141 EK A.E. 766 Sayılı Tüzüğün), (2.3.2005 R.G. 30 EK A.E. 109), (22.3.2005 R.G. 42 EK A.E. 168), (23.5.2007 R.G. 89 EK A.E. 369), (18.9.2007 R.G. 170 EK A.E. 658), (15.2.2008 R.G. 30 EK A.E. 142), (19.3.2008 R.G. 53 EK A.E. 217), (9.4.2008 R.G. 63 EK A.E. 282), (17.8.2009 R.G. 144 EK A.E. 587) Sayılı Tüzüklerle Birleştirilmiş Şekli.] ÇEVRE YASAS (21/1997, 36/2001, 24/2004 ve 51/2007 Sayılı Yasalar) 15.2 Madde Altında Tüzük Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu, Çevre Yasası nın 15.2 Maddesinin kendine verdiği yetkiyi kullanarak aşağıdaki Tüzüğü yapar. BİRİNCİ KSM Kısa İsim 1. Bu tüzük Hava Kalitesinin Kontrolu ve Korunması olarak isimlendirilir. Amaç 2. Bu tüzüğün amacı, partiküler, zehirli gazlar, organik maddeler, karbonmonoksit, halojenler ve radyoaktif maddeler gibi atmosferde mevcut gaz bileşimini bozan tüm zararlı maddelerin emisyon standartlarını belirlemek; hava kirliliğinin kritik boyutlara ulaştığı zamanlarda ve yerlerde, oluşan aşırı emisyona karşı gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamak; motorlu kara taşıtlarının emisyon standartlarını ve emisyon azaltıcı tedbirleri belirlemektir. Tanımlar 3. Tanımlar a) Hava Kirleticiler: Havanın tabii bileşimini değiştiren, is, duman, toz, gaz, buhar ve aerosol halindeki kimyasal maddelerdir. b) Hava Kalitesi: İnsan ve çevresi üzerine etki eden hava kirliliğinin göstergesi olan, çevre havasında var olan hava kirleticilerin artan miktarıyla azalan kaliteleridir. Hava kalitesinin belirlenmesinde kullanılan tanım, birim ve semboller şunlardır: (1) Kütle Konsantrasyonu: Havanın birim hacminde hava kirleticinin kütlesidir. Birim g/m³ veya µg/m³ (2) Çöken tozlar için konsantrasyon: Birim zamanda örtülen, birim yüzeyde tozun kütlesidir. g/m² veya µg/m² birimleriyle verilir. (3) Hacim konsantrasyonu: Havanın milyon hacmindeki hava kirleticinin hacmidir. µm : Mikrometre 1 µm = 0.001 mm ng : Nanogram 1 ng =: 0.001 µg µg : Mikrogram 1µg = 0.001 mg mg : Miligram 1mg = 0.001 g 1
1 ppm (parts per million) = 10³ M µg/m³ ---------- RT/P M : Hava kirleticinin mol kütlesi R : Gaz sabiti = 0.08207 lt. atm./ºk g. mol T : Mutlak sıcaklık (ºK) P : Atmosfer basıncı (atm.) V : Hacim (lt) 1 lt = 1 dm³ 1 dm³ = 0.001 m³ c) Emisyonlar : Yakıt ve benzerlerinin yanmasıyla; sentez ayrışma buharlaşma ve benzeri işlemlerle; maddelerin yığılması, ayrılması, taşınması ve bu gibi diğer mekanik işlemler sonucu bir tesisten atmosfere yayılan hava kirleticilerdir. Kütle Konsantrasyonu : Atık gazın birim hacmi başına yayılan hava kirleticinin kütlesidir. g/m³ veya mg/m³ birimleriyle verilir. (1) Standart şartlardaki (0 ºC ve 1 atm. de) atık gazda su buharından ileri gelen nem çıkartılarak, (2) Standart şartlardaki (0ºC ve 1 atm.de) atık gazda su buharıyla birlikte hesaplanır. Kütlesel Bedi : Birim zamanda yayılan hava kirleticinin kütlesidir. Kg/h veya mg /h birimleriyle verilir. Ürün Başına Kütle : Elde edilen veya işlenilen ürün kütlesi başına yayılan hava kirleticinin kütlesidir. Kg/ton, g/ton birimleriyle verilir. Baca Gazı : Bir baca üzerinden verilen katı, sıvı ve gaz haldeki emisyonları taşıyan atık gazlardır. 1 atm. = 1013 mbar, 1 mbar = 100 paskal Kj/h : Bir saatte kilo joule Mj/h : Bir saatte Mega joule 1 Mj = 1000 Kj Gj : Bir saatte Giga joule 1 Gj = 1000 Mj Tj : Bir saatte Tera joule 1 Tj = 1000 Gj t : ton h : saat sn : saniye m³/h : Bir saatte metreküp (hacimsel debi) sıl güç (Yakıt sıl Gücü, Anma sıl Gücü) : Bir yakma tesisinde birim zamanda yakılan yakıt miktarının yakıt alt ısıl değeriyle çarpılması sonucu bulunan asıl güç değeridir. Kükürt Emisyon Derecesi : Bir yakma tesisinin kükürt emisyon derecesi, Yayılan Toplan Kükürt miktarı X 100 /Yakıtla Verilen Toplam Kükürt Miktarları şekline tanımlanır. Eski Tesis : Tüzüğün yayınlanmasından önce kurulmuş veya kurulmakta olan tesislerdir. d) Tesis : Bu tüzükteki tesisin anlamı: Kurum, kuruluş, işletmeler, ve diğer sabit düzenekler; 2
Makineler, aletler ve diğer yer değiştirebilen teknik düzenekler ile motorlu vasıtalar; Üzerinde madde depolanan, boşaltılan ve iş yapılan mülklerdir. İKİNCİ KSM Hava Kalitesi Sınır Değerleri 4. Hava Kalitesi Sınır Değerleri : İnsan sağlığının korunması, çevrede, kısa ve uzun vadeli olumsuz etkilerin ortaya çıkmaması için atmosferdeki hava kirleticilerinin, bir arada bulunduklarında, değişen zararlı etkileri de göz önüne alınarak tesbit edilmiş konsantrasyon birimleriyle ifade edilen seviyelerdir. A- Uzun Vadeli Sınır Değerleri (UVS) Aşılmaması gereken, bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalaması olan değerlerdir. B- Kısa Vadeli Değerler (KVS) Maksimum günlük ortalama değerler veya istatistik olarak bütün ölçüm sonuçları sayısal değerlerinin büyüklüğüne göre dizildiğinde, ölçüm sonuçlarının %95 ini aşmaması gereken değerlerdir. Çöken tozlar işin farklı olarak aşılmaması gereken maksimum aylık ortalama değerlerdir. UVS ve KVS değerler için öngörülen süreler genellikle 1 yıllık periyodları kapsar. Çeşitli hava kirleticileri için uyulması gereken uzun ve kısa vadeli sınır değerler aşağıda verilmiştir. PARAMETRE UVS(ug/m³) KVS(ug/m³) 1. SO2 -Genel- 120 350 -Endüstri- 250 350 2. CO 10000 30000 3. NO2 100 200 4. NO 200 600 5. Cl2 100 300 6. HC ve Gaz halde anorganik klorürler 100 300 7. HF ve gaz halde anorganik flörür - 10 8. Ozon O3 120 200 9. HC 140 10. H2 S 40 11. PM 10 ve daha küçük partiküller -Genel- 150 300 - Endüstri Bölgeleri- 200 400 12. PM içinde Pb ve bileşikleri 2-13. PM içinde Cd ve bileşikleri 0,04-14. Çöken Tozlar (10 mikrondan büyükler dahil) -Genel- 350 (gün) 650 (gün) -Endüstri Bölgeleri- 450 800 (gün) 3
Kış Dönemi Ortalama Sınır Değerleri Hedef Sınır Değerler Özel Koruma Alanlarında özel sınır değerler Petro Kimya Tesisleri ve Petrol Rafinerilerindeki Hava Kalitesi Sınır Değerleri Tesislerdeki Genel Emisyon Sınırları 15. Çöken tozlarda Pb ve bileşikleri 500 (gün) 16. Çöken tozlarda Cd ve bileşikleri 7,5 (gün) 17. Çöken tozlarda Talyum ve bileşikleri 10 (gün) 5. Kış Sezonu Ortalaması Sınır Değerleri (ug/m³) SO2 200 PM10 150 SO2 (ug/m³) PM10 (ug/m³) 6. Yıllık aritmetik ortalama 60 60 Kış sezonu (Ekim-Mart) ortalaması 120 120 Maksimum 24 saatlik değer 150 150 Maksimum 1 saatlik değer 400 400 UVS (ug/m³ 7. 1. SO2 60 2. SO2 (gaz halinde anorganik) 60 3. Gaz halinde anorganik Cl2 bileşikleri 0.3 4. Pb 250 (günde) 5. Cd 2,5 (günde) 8. Birinci Sınır Değer * İkinci Sınır Değer ** (ug/m³) (ug/m³) Benzen 5 10 Toluen 2 6 Ksilen 1,5 6 Olefinler 1,5 3 Toplam Organik Buharlar (C cinsinden) 2 10 Etil Benzen 0,02 3 İzopropil Benzen (Kumol) 0,02 2 Trimetil Benzen 0,02 1 Merkaptan 0,005 0,06 Tetra Etil-Tetra Metil Kurşun - - 0,001 * Bir yıl içindeki toplam saatlerin %6 sından fazlasında aşılmaması gereken değerler ** Bir yıl içindeki toplam saatlerin %1 inden fazlasında aşılmaması gereken değerler ÜÇÜNCÜ KSM 9. (1) İs a- Atık gazlardaki isliliğin derecesi, katı yakıtlı tesislerde Ringelman skalasında 2 veya daha küçük tutulur. b- Sıvı yakıt yakan yeni kurulacak tesislerin atık gazlarındaki islilik derecesi Bacharach skalasına göre motorin yakanlarda en fazla iki, 4 ve 5 No lu fuel oil yakanlarda en fazla 3, 6 No lu fuel oil yakanlarda en fazla 4 olması gerekir. (2) Toz Şeklinde Emisyon a)- Atık gazlarda bulunan toz şeklindeki emisyon aşağıda b bendinde sınırlandırılmamışsa, madde 9 bent (3)teki sınırlar ile diyagram 1 deki sınırları aşamaz. 4
b)- Doldurma, ayırma, eleme, taşıma, kırma ve öğütme tesislerinden atılan toz emisyonu 3 kg/h e kadar ise atık gazlardaki toz konsantrasyonu 300 mg/m³, atılan emisyon 3 Kg/h den fazla ise atık gazlardaki toz konsantrasyonu 150 mg/m³ ün altında tutulur. (3) Atık Gazlardaki Özel Tozların Emisyonları İçin Sınırlar Madde 10 da.. ve olarak sınıflandırılan özel toz emisyonları aşağıdaki sınırlar içinde tutulur.. inci sınıfa giren toz emisyonları 20 mg/m³ (0.1 Kg/h veya üzerindeki emisyon debileri için). inci sınıfa giren toz emisyonları 50 mg/m³ (1 Kg/h veya üzerindeki emisyon debileri için). üncü sınıfa giren toz emisyonları 75 mg/m³ (3 Kg/h veya üzerindeki emisyon debileri için). ve. nci sınıflara giren özel toz emisyonlarının bir arada bulunması durumunda toplam emisyon konsantrasyonu 50 mg/m³. ve veya ve ncü sınıflara giren toz emisyonlarının bir arada bulunması durumunda emisyon konsantrasyonu 75 mg/m³ sınırlarını aşamaz. (4) Tozlu Maddelerin Üretimi, İşlenmesi, Depolanması, Taşınması, Doldurulması, Boşaltılması, Tasnifi Tozlu maddelerin üretimi, parçalanması, tasnifi, doldurulması ve diğer işlemler sırasında ortaya çıkan tozlu gazlar toplanacak ve toz ayırma sisteminden geçirilecektir. Çapı 5 mm den küçük ürünleri üreten makinelerden toz sızdırmaları önlenemiyorsa bu makinelerde üretim kapalı alanlarda yapılır. (5) Açıkta Depolanan yığma Malzeme Açıkta depolanan tozlu yığma malzeme, Hava kalitesi standartlarını karşılamak şartıyla açıkta depolanabilir. Bu amaçla aşağıda bazı örnekleri verilen tedbirler alınır. (i)- Arazide rüzgarı kesici toprak yığınları yapılır. Rüzgarı kesici bitkiler dikilir. Rüzgar koruyucuları yapılır. (ii)- Konveyörler ve diğer taşıyıcıların üzerleri kapatılır. (iii)- Savurma yapılmadan boşaltma ve doldurma yapılır. 5
(iv)- Malzeme üstü naylon, branda veya tane büyüklüğü 10 mm den fazla olan maddelerle kapatılır, (v)- Bağlayıcı maddelerle sıkıştırılması yapılır. (vi)- Üst tabakalar %10 nemde muhafaza edilir. (6) Toz Yapıcı Yanma ve Üretim Artıklarının Taşınması ve Depolanması Toz yapan yanma ve üretim artıklarının taşınmasında taşınan malzemenin tozumayı önleyecek derecede nemli olmaması halinde kapalı taşıma sistemleri kullanılır. Bunların açıkta depolanmasında (5). İnci bentteki tedbirler alınır. Depolama işlemi tamamlanan sahalar toprakla örtülüp üstü yeşillendirilir. (7) Tesisteki Yolların Durumu Tesislerdeki yollar hava kalitesini bozucu etki yaratıyorsa yolların bitümlü kaplama malzemeleri, beton veya benzeri malzemelerle kaplanması, düzenli olarak temizlenmesi veya toz bağlayan maddelerle muameleye tabi tutulması gereklidir. (8) Filtrelerin Boşaltılması Toz biçimindeki emisyonu tutan filtrelerin boşaltılmasında toz emisyonunu önlemek için toz; kapalı sistemle boşaltılır. (9) Gaz ve Buhar Emisyonları A- Anorganik Klor (Cl2)Emisyonu Gaz biçimindeki anorganik klor emisyonları 3 Kg/h veya üzerinde ise, bu bileşiklerin atık gaz içerisindeki konsantrasyonu 30 mg/m³ ü aşamaz. B- Anorganik Flor Emisyonu Gaz biçimindeki anorganik flor emisyonların, 150 g/h veya üzerinde ise, bu emisyonların atık gaz içerisindeki konsantrasyonu 5 mg/m³ ü aşamaz. C- Organik Buhar ve Gaz Emisyonları Madde 11 de, ve olarak sınıflandırılan, atık gazlarda bulunan organik bileşiklerin buhar ve gaz biçimindeki emisyonları, aynı sınıftan birden fazla bileşik bulunsa bile bunların toplam emisyonları, aşağıdaki değerleri aşamaz. nci sınıfa giren organik bileşiklerin emisyonu 20 mg/m³ (0.1 Kg/h ve üzerindeki emisyon debileri için) nci sınıfa giren organik bileşiklerin emisyonu 150 mg/m³ (3 Kg/h ve üzerindeki emisyon debileri için) ncü sınıfa giren organik bileşiklerin emisyonu 300 mg/m³ (6 Kg/h ve üzerindeki emisyon debileri için) Birden fazla sınıfa ait organik bileşiklerin birlikte atılması durumunda yukarıdaki değerlerin aşılmaması kaydıyla; toplam emisyon konsantrasyonu 300 mg/m³ ü aşamaz. (10) Kanser Yapıcı Maddelerin Emisyon Sınırları Atık gazlarda bulunan kanser yapıcı maddeler prensip olarak en düşük düzeyde tutulur. 6
Toz Emisyonunda Özel Maddelerin Sınıflandırılması 10. Madde 12 de den e kadar sınıflandırılmış olarak verilen maddelerin, uygun gruptan birden fazla madde bulunması durumunda dahi toplam konsantrasyonları aşağıdaki değerleri aşamaz. nci sınıfa giren maddeler 0.1 mg/m³ (0.5 g/h ve üzerindeki emisyon debileri için) nci sınıfa giren maddeler 1 mg/m³ (5 g/h ve üzerindeki emisyon debileri için) ncü sınıfa giren maddeler 5 mg/m³ (25 g/h ve üzerindeki emisyon debileri için) Bu konsantrasyon sınırları aşılmamak kaydıyla, ve nci sınıftaki maddeler bir arada atılırsa toplam konsantrasyon 1 mg/m³, ve ncü sınıftaki maddeler bir arada atılırsa toplam konsantrasyon 5 mg/m³ ü aşamaz. Madde Alüminyum karbür Alüminyum nitrür Amonyum bileşikleri Antimon ve çözünen bileşikleri Bakır ve çözünen bileşikleri Bakır dumanı Baryum sülfat Baryum bileşikleri (çözünen) Bitümler Bizmut Bortriflörür Bor Bileşikleri (çözünenler)* Civa ve bileşikleri (civa sülfür hariç) Çinko ve bileşikleri Ferrosilisyum Flor bileşikleri (çözünen) Florit minerali Fosforpentoksit Fosfatlar Gümüş bileşikleri İyot bileşikleri Kadmiyum ve çözünen bileşikleri (Nefesle alınabilen toz ve aerosaller İçindeki kadmiyum klor hariç) Kalsiyum siyanamid Kalsiyum florür Kalsiyum hidroksit Kalsiyum oksit Krom V bileşikleri (Kanserojen olmayanları) Sınıf 7
Kobalt bileşikleri (Kanserojen olmayanlar) Kristobalit (5 mikrondan küçük partiküller) Kiselgur Kuvars (Partikül büyüklüğü 5 mikrondan küçük) Katran (Linyit kömürü katranı hariç) Koyu katran (Linyit kömürü katranı hariç) Kuvars minerali tridimit (Partikül büyüklüğü 5 mikrondan küçük) Kurum Kurşun ve çözünen bileşikleri Magnezyum hidroksit Magnezyum oksit Molibden ve çözünen bileşikleri Nikel bileşikleri (Kanserojen olanlar hariç) Selen ve çözünen bileşikleri Silisyum karbür Stronsiyum ve bileşikleri Tellür ve çözünen bileşikleri Talyum ve bileşikleri Uranyum ve bileşikleri Vanadyum ve bileşikleri Wolfram ve bileşikleri (Wolfram karbür hariç) Tozlarda organik bileşikler, Örneğin antrosen, aminler, 1-4 benzokimon, naftalin * Çözünen bileşikler; solunum, sindirim yollarında ve deri üzerinde veya bitkisel yüzeylerde belli ölçüde çözünen ve bunun sonucu zararlı etkisi olan maddelerdir. Organik Buhar ve Gazların Sınıflandırılması 11. Madde Sınıf Akrilaldehit Akrilikasit Akrilikasit etil esteri Akrilikasit metilesteri Amilasetat Anilin Asetaldehit Aseton Asetikasit 8
Asetikasit etilesteri Asetikasit n-metilesteri Asetikasit n-butil esteri Asetikasit metil esteri Asetikasit vinil esteri Benzin (kütle yüzdesi olarak %25 den fazla C7 ve C8 aromatlar içerenler) Bütadien (1,3) n-butilalkol n-butilasetat Bütirilasit-Bütanoikasit =Tereyağıasiti Diasetonalkol Dietanolamin Dietilamin Dietileter 1,1-Dibrometan 1,1-Dikloretan 1,2-Dikloretan 1,2-Dikloretilen p-diklorbenzen ve o-diklorbenzen Diklormetan Diklorofenol Dimetiletilamin Dimetilamin Dimetilanilin Dimetilformamid Dimetilsülfür Dimetilsülfoksit Dinitrobenzen 1,4-Dioksan Difenil Dizopropileter Etanol Etilbenzen Etilklörür Etilendiamin Etilenglikol Etilglikol Etilenglikol monometileter Etilenoksit 2-Etilhekzanol-1 Formikasit Formaldehit 9
Furfurol Fenol Fosgen n-heptan Hekzametilendiizosiyanat n-heksan Hekzanoik asit 4-Hidroksi 4-metilpentanon-2 İzobutilalkol İzopropileter 2-Klorbutaiden 1,3 Kurşun tetraetil Krezol=Hidroksi toluen Keten=Karbometan=Etonon Karbonsülfür Kloroform=Triklormetan Ksilen Kloropropionik asit Monoklorasetikasit Merkaptanlar Metakrilik asit metil esteri Metanol=Metil alkol Metilamin Metiletilketon Metilbütilketon Metilsiklohekzan Metilsiklohekzanon Metilizobütilketon Metilizosiyanat Metilnaftalin Monoetilamin Morfolin=Dietilen imidoksit Monoetenolamin Monoklorbenzen Naftalin Nitrobenzen Nitrokrezol Nitrofenol Nitrotoluen n-pentan Pentanol-1 Poliklorlu Difeniller İzopropil alkol Propilen oksit Propionik asit Piridin 10
Kanser Yapıcı Maddelerin Sınıflandırılması Siklohekzan Siklohekzanol Siklohekzanon Stiren=Feniletilen Tetrakloretan Tetrakloretilen Tetrahidrofuran Tetrahidronaftalin Tiyoeter Tiyokrezol Tiyofenol Toluen Toluendiizosiyanat Trietanolamin Trietilamin Trietilenglikol Trimetilamin 1,1,1-Trikloretan 1,1,2-Trikloretan Trikloretilen Triklorfenol Trioksan metaformaldehit Valerik ait=pentanoik asit Yukarıdaki listede bulunmayan organik maddeler, buhar ve gaz biçimindeki etkilerine en yakın sınıfa dahil edilecektir. Etkilerine göre gruplanması mümkün değilse kimyasal yapısına en yakın gruba dahil edilecektir. 12. Madde Sınıf Arseniktrioksit ve arsenikpentaoksit Arsenik asitler, arsenik ve tuzları (As olarak verilmiştir) Asbest (ince toz halinde Krisotil, Krosidolit, AmositAntopolit, aksiyonolit, tremolit) Benzopiren Berilyum ve bileşikleri (Be olarak verilmiştir.) Dibenzoantrasen 1,2-Dibrometan 3,3-Diklorbenzidin Dimetilsülfat Etilenimin Hidrazin 1-Klor-2,3-eposipropan (Epikorhidrin) 11
Krom V bileşikleri (Kalsiyum kromat,krom Kromat, Stronsiyum Kromat ve Çinkokromat:Cr olarak verilmiştir) Kobalt (Nefesle alınabilir toz ve aerosoller içinde, Kobalt metali ve zor çözünen kobalt tuzları; Co olarak verilmiştir.) 2-Naftilamin Nikel (Nikel metalinin nefesle alınabilen tozları ve aerosolleri, Nikel sülfür ve sülfütli mineralleri, Nikel oksit ve nikel karbonat Nikel tatra karbonil; Ni olarak verilmiştir.) DÖRDÜNCÜ KSM Yakma Tesisleri 13. Kirletici vasfı yüksek tesisler için özel emisyon sınır değerleri. Bu kısımda yeralan tesisler için herhangi bir sınırlama getirilmemişse Madde 9 ile madde 43 te verilen emisyon sınırlarına uyulması zorunludur. Yakma Tesisleri, kullanılan yakıt türüne göre 4 gruba ayrılmaktadır. (1) Katı Yakıtlı Yakma Tesisleri (2) Sıvı Yakıtlı Yakma Tesisleri (3) Gaz Yakıtlı Yakma Tesisleri (4) Çift Yakıt Yakan Tesisler (1) Katı Yakıtlı Yakma Tesisleri A. Toz Emisyonları a) Katı yakıtlı yakma tesislerinin baca gazlarındaki toz emisyonları aşağıdaki sınır değerlerini aşmamalıdır. (i)- Yakıt ısıl gücü 150 KW veya altında olan yeni tesislerde islilik derecesi Ringelman skalasına göre en çok 2, eski tesislerde ise en çok 3 olmalıdır. (ii)- Elle yüklemeli ve yakıt ısıl gücü 150 KW dan büyük 600 KW dan küçük olan tesislerde baca gazındaki toz emisyonu yeni tesislerde en çok 150 mg/m³, eski tesislerde ise en çok 200 mg/m³ olmalıdır. (iii)- Mekanik yüklemeli ve yakıt ısıl gücü 150 KW dan büyük 5 MW dan küçük tesislerde baca gazındaki toz emisyonu yeni tesislerde 350 mg/m³ ü, eski tesislerde ise 450 mg/m³ ü aşmamalıdır. (iv)- Yakıt ısıl gücü 15 MW a kadar olan yeni tesislerde toz emisyonu 200 mg/m³ ü, eski tesislerde ise 250 mg/m³ ü aşmamalıdır. (v)-yakıt ısıl gücü 50 MW ın üzerinde olan yeni tesislerde baca gazındaki toz emisyonu 150 mg/m³ ün altında, eski tesislerde ise 250 mg/m³ ün altında olmalıdır. (vi)- Yakıt ısıl gücü 15 MW la 50 MW arasında olan tesisler için toz emisyon sınırları, 15 MW ve 50 MW a tekabül eden değerler arasında lineer entepolasyonla bulunur. 12
(vii)- Yakıt ısıl gücü 50 MW ın üzerinde olan ve kömür ve odun dışında başka katı yakıtlar kullanan tesislerin atık gazlarındaki toz halindeki arsenik, kurşun, kadmiyum, krom, kobalt, nikel ve bunların bileşikleri yeni tesisler için 0.5 mg/m³ ü, eski tesis ler için 1.5 mg/m³ ü geçemez. Sınır konsantrasyon değerleri; yakıt, yakma sistemi işletme şartlarına göre baca gazındaki aşağıda verilen hacimsel oksijen miktarı, esas alınarak belirlenir. (viii)-odun ve odun artıkları yakan tesislerde baca gazındaki hacimsel olarak oksijen miktarı:: %13, (ix)- zgaralı, büyük su hacimli ve su borulu kazanlarda baca gazında hacimsel oksijen miktarı: %7, (x)- Toz kömür yakma sistemli, kuru curuflu, su borulu kazanlarda baca gazında hacimsel oksijen miktarı.%6, (xi)- Toz kömür yakma sistemli ergimiş curuflu, su borulu kazanların baca gazında hacimsel oksijen miktarı.%5 olmalıdır. b) Paragraf (a) da öngörülen emisyon sınırlandırmaları kurum üfleyicilerin çalıştığı sürelerde de geçerlidir. c) Baca gazları karbonmonoksit emisyonları 250 mg/m³, aşamaz. Bu sınır değeri paragraf (a) da verilen baca gazındaki hacimsel oksijen miktarı ve anma yakıt ısıl gücündeki işletme şartları için de geçerlidir. B. Azotoksit (NOx) Emisyonları Azotoksit emisyonları, baca gazı geri besleme veya ikincil hava ile yakma yoluyla alev sıcaklığının düşürülmesi ve benzeri teknik tedbirler ile düşürülmelidir. sıl kapasitesi 50 MW ve üzerinde olan tesislerde : a) Katı yakıt kullanan yakım tesislerinde, azotmonoksit ve azotdioksit emisyonları (NO2) üzerinden yeni tesislerde 800 mg/m³ ü, eski tesislerde ise 1000 mg/m³ ü aşamaz. (Burada baca gazında hacimsel oksijen miktarı %5 olarak alınmıştır.) b) Ancak yakıt olarak toz halinde taş kömürü kullanılıyorsa ve taş kömürü ergimiş kül bırakarak yakılıyorsa bu değer yeni tesislerde 1800 mg/m³, eski tesislerde ise 2000 mg/m³ olarak alınır. Toz taş kömürü yakan kuru küllü eski tesisler için sınır değeri 1300 mg/m³ dür. C. Halojen Bileşikleri Emisyonları zgara ve toz yakmalarda halojen bileşikleri için: a) 300 MW dan büyük kapasiteli yakma tesislerinde anorganik gaz halindeki klor bileşikleri 100 mg/m³ ü anorganik gaz halindeki klor bileşikleri 15 mg/m³ ü aşamaz. b) Yakma ısıl gücü 50 MW ile 300 MW arasında olan tesislerde Anorganik gaz halindeki klor bileşikleri : Anorganik gaz halindeki flor bileşikleri : Aşamaz. 200 mg/m³ ü 30 mg/m³ ü D. Kükürtdioksit emisyonu Katı yakıt tesislerin baca gazlarından çıkan kükürtdioksit emisyonu önlenmelidir. 13
Burada SO2 ve SO3 miktarları baca gazında SO2 üzerinden verilmiştir. a) Katı yakıt kullanan tesislerden baca gazındaki SO2 ve SO3 oranı aşağıdaki sınır değerlerinin altında olanlar için ayrıca bir kükürt arıtma tesisi gerekmez. (i). Yakıt ısıl gücü 300 MW a kadar olan ızgaralı ve toz yakmalı tesislerde baca gazında %5 hacimsel oksijen esas alınarak 2000 mg/m³, (ii).yakıt ısıl gücü 300 MW a kadar olan akışkan yataklı tesislerde baca gazında %7 hacimsel oksijen esas alınarak 400 mg/m³, (iii).yakıt ısıl gücü 300 MW veya üzerinde olan tesislerde baca gazında %5 hacimsel oksijen esas alınarak 1000 mg/m³. b) Eğer paragraf a da verilen sınırlar aşılıyorsa kükürt emisyon derecesini yakıt ısıl gücü 300 MW a kadar olan tesislerde %10 a, 300 MW ın üzerinde olan tesislerde ise %5 e kadar düşürecek, yanma öncesi, yanma esnasında veya yanma sonrasında tatbik edilebilecek bir kükürt tutma işlemi uygulanarak paragraf a daki sınırların altında kalınmaya çalışılır. Buna rağmen paragraf a daki değerlerini gerçekleştirmeyen tesislerden yakıt ısıl gücü 300 MW a kadar olanlar kükürt emisyon derecesini en fazla %10, gücü 300 MW dan büyük olanlar ise kükürt emisyon derecesini en fazla %5 de muhafaza edebilecek kükürt azaltımı tedbirleriyle çalıştırabilir. c) Bir yakma tesisinin, kükürt oksitleri emisyonunu azaltan arıtma tesisinin devreden çıkması durumunda ilgililere bildirmek şartıyla birbirini takibeden 72 saatte veya bir takvim yılı içinde 240 saati geçmeyen süre içinde çalıştırılmasına izin verilebilir. (2) Sıvı Yakıtlı Yakma Tesisleri A. Toz Emisyonlar Sıvı yakıtlı yakma tesisleri aşağıdaki şartlara uyacaktır; (i)- Yakıt ısıl gücü 2 MW a kadar olan yeni tesislerden motorin yakanlarda islilik derecesi Bacharach skalasına göre 2, 4 ve 5 nolu fueloil yakan tesislerde ise 4 ü geçemez. Eski tesisler için sınır değerleri bu değerlere 1 eklenerek bulunur. (ii)- Yakıt ısıl gücü 2 MW ın üzerinde olan tesislerin baca gazındaki toz biçimindeki emisyonlar, soğurulan sülfirik asit çıkarıldıktan sonra ve hacimsel oksijen miktarı %3 esas alındığında Diagram 2 deki verilen sınır değerlerini aşamaz. (iii)- Nikel miktarı 1 Kg yakıt başına 12 mg/kg ı aşan fuel-oillerde veya fuel-oil dışındaki sıvı yakıtlarda arsenik, kurşun, kadmiyum, krom, kobalt, nikel ve bunların bileşikleri halindeki toz emisyonu 2 mg/m³ ü aşamaz. (% 3 Oksijen miktarı üzerinden) B. Karbonmonoksit Emisyonları Hacimsel oksijen miktarının %3 esas alındığı baca gazındaki CO emisyonu 175 mg/m³ ü aşamaz. C. Azot Oksitleri Emisyonu Azot oksitleri emisyonları, baca gazı geri besleme veya ikincil hava ile yakma yoluyla alev sıcaklığının düşürülmesi gibi teknik tedbirlerle düşürülmelidir. 14
Yakma ısıl gücü 50 MW ve üzerinde olan yeni tesislerin, hacimsel oksijen miktarının %3 esas alındığı baca gazlarında NO ve NO2 emisyonları 800 mg/m³ ü aşamaz. Eski tesisler için ise bu değer 1000 mg/m³ dür. D. Kükürt Oksit Emisyonu a) Sıvı yakıt kullanan tesislerden baca gazındaki SO2 ve SO3 oranı (SO2 olarak verilmiştir.) aşağıdaki sınırların altında olanlar için ayrıca kükürt arıtma tesisi gerekmez. (i). Yakıt ısıl gücü 300 MW a kadar olan tesislerde baca gazında %3 hacimsel oksijen esas alınarak 1700 mg/m³. (ii).yakıt ısıl gücü 300 MW veya üzerinde olan tesislerde baca gazında % 3 hacimsel oksijen esas alınarak 800 mg/m³. b) Eğer paragraf a daki sınır değerleri aşılıyorsa kükürt emisyon derecesini yakıt ısıl gücü 300 MW a kadar olan tesislerde % 10 a, 300 MW ve üzerinde olan tesislerde ise %5 e kadar düşürecek bir kükürt arıtma tesisi kullanarak sınır değerleri altında kalınmaya çalışılır. Buna rağmen paragraf a daki sınır değerlerini gerçekleştiremeyen tesislerden yakıt ısıl gücü 300 MW a kadar olan tesislerde kükürt emisyon derecesini en fazla %10, 300 MW dan büyük olanlar ise en fazla % 5 de muhafaza edebilecek arıtma tesisleriyle çalıştırabilirler. c) Eğer tesisin tasarımında öngörülen kükürt oranlı fuel oil bulunamamış ve baca yüksekliği uygun ise, en fazla 6 ay gibi bir süre için yetkililerin onayı ile, 3400 mg/m³ e kadar kükürt oksitleri emisyonuna izin verilebilir. d) Kükürt oksit emisyonunu yukarıdaki sınırlara kadar azaltmayı sağlayan arıtma tesisi devreden çıkarsa, tesis birbirini takibeden 72 saati veya bir takvim yılı içinde toplam 240 saati geçmemek şartıyla çalıştırılabilir. (3) Gaz Yakıtlı Yakma Tesisleri a) Gaz yakıtlı ve yakıt ısıl gücü 100 MW ın altında olan tesislerin baca gazlarındaki hacimsel oksijen miktarı %3 esas alındığında toz emisyonu değerleri 10 mg/m³ sınır değerini aşmamalıdır. Ancak, çelik fabrikalarından çıkan atık gazlar için toz emisyonu sınır değeri 200 mg/m³ dür. Yakma ısıl gücü 100 MW ın altındaki tesisler için diğer gaz emisyonlarının sınır değerleri aşağıdaki gibidir. (mg/m³) SO2 CO Aldehit (Formaldehit olarak) Doğal gaz 100 100 20 Kok fabrikası gazı 200 100 20 b) Yakıt ısıl gücü 100 MW ve üzerinde olan tesisler için baca gazında % 3 oksijenin esas alındığı emisyon sınır değerleri: Toz Karbonmonoksit Azotoksitler Kükürtoksitleri 10 mg/m³ 100 mg/m³ 500 mg/m³ 60 mg/m³ 15
(4) Çift Yakıt Yakan Tesisler Çift yakıt yakan tesislerde yakıtlardan birisi tarafından sağlanan ısı enerjisi, toplam sağlanan enerjinin %10 undan az ise tesis tek yakıtlı gibi ele alınır. Aksi takdirde emisyon sınır değerleri her bir yakıt tarafından sağlanan ısı enerjisi oranları dikkate alınarak ağırlıklı ortalama biçiminde her iki yakıt ayrı ayrı verilen sınır değerlerinden elde edilir. Çöp ve Atıkların Ortadan Kaldırıldığı Tesisler İKİNCİ GRUP TESİSLER 14. (1) Genelde ev çöpleri ve benzerlerinin yakma suretiyle tamamen veya kısmen yok edildiği tesisler. Bu tesisler için aşağıdaki esaslar getirilmiştir: a) Kütlesel aktarım kapasitesi 0.75 t/h ve üzerinde olan çoğunlukla ev çöpleri ve benzeri aşırı koku yayan atıkların yakıldıkları tesislerde, iç basıncı sürekli atmosfer basıncının altında olan çöp bunkerleri olmalıdır. Emilen hava yanma odasına verilir. Sürekli çalışan tesisin arıza nedeni ile yakma sistemi devre dışı kalırsa emilen hava baca üzerinden dışarıya atılır. Kafile tipi tesislerde (günde 24 saatin altında çalışan ve kısmen durdurulan tesisler) emilen hava durma süresinde son yakma bölümü üzerinden dışarıya atılmalıdır. b) Katı atıklar yanında sıvı atıklarda yakılıyorsa, sıvı atıklar kapalı kaplarda depolanmalıdır. Açık aktarma yerleri hava emme şemsiyesi altında bulundurulmalı ve emilen hava yanma odasına verilmelidir. c) Tesisler, bir destek yakma sistemi ile donatılmalıdır. d) Tesisler, bir bacaya bağlanmalıdır. e) Tesis, yanma odasına bağlı bir son yanma bölümüne sahip olmalıdır. Burada en az %6 oksijen ihtiva eden baca gazı ve en az 0.3 saniye kalma süresi durumunda sıcaklık en az 800 ºC de tutulmalıdır. Sıcaklık sürekli kaydedilerek kontrol edilmelidir. Tesis, son yanma bölümünde sıcaklığın ancak 800 ºC ve üzerinde olduğu durumda yüklenebilecek biçimde projelendirilmiş olmalıdır. Son yanma bölümünde alt sıcaklık sınırı altına düşüldüğü zaman otomatik olarak devreye girebilecek bir brülör bulunmalıdır. Kütlesel debisi.0.75 t/h ve üzerinde olan tesisler çalışmasalar bile, çöp bunkerinden emilen hava son yanma odası üzerinden atılmalıdır. 16
f) Tesis, verilen atık gazların ve birlikte taşınan kokuşmuş maddelerin tam olarak yanmasının sağlanacağı biçimde çalıştırılmalıdır. g) Atık gazlardaki toz emisyon 100 mg/m³ değerini aşmamalıdır. Emisyon sınır değerleri aşağıdaki esaslar için verilmiştir. (i)- Kütlesel debisi 0.75 t/h e kadar olan tesislerde baca gazı hacimsel oksijen miktarı : % 17 (ii)-kütlesel debisi 0.75 t/h ve üzerinde olan tesislerde baca gazı hacimsel oksijen miktarı : % 11 esas alınacaktır. h) Baca gazı islilik derecesi Ringelman Skalasına göre 1 in altında olacaktır. ı) Çöp kütlesel debisi 0.75 t/h kadar olan tesislerde inorganik gaz emisyon değerleri aşağıdaki sınır değerlerini geçmemelidir: Klor bileşikleri (Cl) Flor bileşikleri (F) 6 Kg/h 0.2 Kg/h j) Kütlesel çöp girdisi 0.75 t/h ve üzerinde olan tesislerde atık gazdaki gaz biçimindeki emisyon, aşağıdaki sınır değerlerini geçmemelidir: Klor bileşikleri (Cl) 100 mg/m³ Flor bileşikleri (F) 5 mg/m³ Emisyon sınır değerlerinde %11 hacimsel oksijen esas alınmıştır. k) Atık gazdaki CO emisyonu 1 g/m³ sınır değerini geçmemelidir. Bu emisyon sınır değerlerinde paragraf g de verilen hacimsel oksijen miktarları esas alınmıştır. l) Kütlesel çöp debileri 0.75 t/h in üzerinde olan tesisler toz ve gaz biçimindeki klor ve flor bileşikleri emisyonlarını sürekli kaydeden bir ölçme aygıtı ile donatılmalıdır. (2) Diğer Atıkların Yakıldığı Tesisler Diğer atıkların tamamen ve kısmen yakılarak ortadan kaldırıldığı tesislerde aşağıdaki esaslara uyulacaktır. a) Sıvı atık maddeler kapalı kaplarda depolanmalıdır. Açık bölümler, hava emme şemsiyeleri ile donatılmalıdır. Emilen hava yanma odasına verilmelidir. Yakma sisteminin devre dışında olması durumunda boşaltma yapılamaz. b) Tesisler, destek brülörler ile donatılmalıdır. c) Bütün tesislerin bacası olmalıdır. d) Tesisler, yanma odasına bağlı bir son yanma bölümüne sahip olmalıdır. Burada baca gazından en az hacimsel %6 oksijen, 0.3 saniye kalma süresi esas alındığında sıcaklık en az 900 ºC de tutulmalıdır. Sıcaklık sürekli kaydedilerek kontrol edilmelidir. Tesis, en az ocak sıcaklığına ulaşıldığı zaman yüklenebilir olmalıdır. Son yanma bölümünde ek bir brülör bulunmalı, sıcaklık alt sınırın altına düşünce brülör otomatik olarak devreye girebilmelidir. PCB (poliklörürbifenil) içeren maddelerin yakılmasında en düşük ocak sıcaklığı 1200 ºC olmalıdır. Akışkan yataklı sistemlerde uygun yanma bölümüne gerek yoktur. 17
e) Hacimsel oksijen miktarı % 11 alındığında atık gazdaki yanıcı organik maddelerin içerisindeki karbon emisyonu 50 mg/m³ sınır değerini aşmamalıdır. f) Atık gaz hacimsel oksijen miktarı % 11 esas alındığında, atık gazdaki toz emisyon 100 mg/m³ sınır değerini aşmamalıdır. g) Atık gaz is oranı Ringelman Skalasına göre 1 in altında olmalıdır. h) Paragraf f ve g de belirlenen emisyon sınırları, kurum atıcıların çalıştığı süreler için de geçerlidir. i) Atık gaz hacimsel oksijen miktarı % 11 esas alındığında atık gaz CO emisyonu 100 mg/m³ sınır değerini geçmemelidir. j) İnorganik emisyonlar, aşağıdaki sınır değerlerini aşmamalıdır. Klor bileşikleri (Cl cinsinden) Flor bileşikleri (F cinsinden) Emisyon değerleri hacimsel oksijen belirlenecektir. 100 mg/m³ 5 mg/m³ değeri %11 esas alınarak k) Bu tesisler, toz konsantrasyonların ölçülerek kaydedildiği cihazlarla donatılmalıdır. Klorlu bileşiklerin yakıldığı tesisler inorganik gaz biçimindeki klor bileşiklerin kütlesel konsantrasyonların ölçüldüğü bir cihazla donatılmalıdır. (3) Katı Maddelerin Yakılarak İçindeki Bazı Maddelerin Ayrıldığı Tesisler Bu tesislerde aşağıdaki esaslara uyulacaktır. a) Tesislerde destek yakma sistemi bulunacaktır. b) Her tesisin bir bacası olacaktır. c) Tesisler, yanma odasına bağlı bir son yanma bölümüne sahip olmalıdır. Burada baca gazında en az hacimsel oksijen % 6, 0.3 saniye kalma süresi esas alındığında sıcaklık en az 900 ºC da tutulabilmelidir. Sıcaklık sürekli kaydedilerek kontrol edilmelidir. Tesis en az ocak sıcaklığına ulaşıldığı zaman yüklenebilir olmalıdır. Son yanma bölümünde ek bir brülör bulunmalı, sıcaklık alt sınırın altına düşünce brülör otomatik olarak devreye girebilmelidir. PCB içeren maddelerin yakılmasında en düşük ocak sıcaklığı 1200 ºC olmalıdır. Akışkan yataklı sistemlerde uygun yanma bölümüne gerek yoktur. d) Toz biçimindeki emisyonlar baca gazında % 7 CO2 esas alındığında 100 mg/m³ sınır değerini aşmamalıdır. e) Gaz biçimindeki inorganik klor bileşikleri emisyonları, baca gazı hacimsel CO2 miktarı % 7 esas alındığında 106 mg/m³ sınır değerini aşmamalıdır. f) Atık gaz is oranı Ringelman Skalasına göre 1 in altında olmalıdır. g) Bu tesisler, toz konsantrasyonların ölçülerek kaydedildiği cihazlarla donatılmalıdır. Klorlu bileşiklerin yakıldığı tesisler inorganik gaz biçimindeki klor bileşiklerin kütlesel konsantrasyonların ölçüldüğü bir cihazla donatılmalıdır. (4) Gübre Kompost Tesisleri 18
Toprak Ürünleri Tesisleri Bu tesisler aşağıdaki esaslara uyacaktır. a) Havalandırmalı gübre kompost yöntemi ile çalışan tesislerde atık hava, bir toprak filtresinden (kompost filtresi) veya benzeri fonksiyonları olan filtrelerden geçirilerek temizlenmelidir. b) Sarponların havalandırılmasında yoğunlaşan nem ve oluşan sızıntı sular kompostun nemlendirilmesinde kullanılmalıdır. Aksi takdirde bunlar bir tasfiye tesisine gönderilmelidir. c) Yükleme bunkeri besleme ağzı uygun mekanizma kullanılarak malzeme alınırken sürekli kapalı tutulacaktır. Yükleme ve boşaltmalarda pis hava, emilmeli uygun filtrelerden geçirilerek temizlenmelidir. (5) Çöp İşleme Tesisleri aşağıdaki esaslara uyacaklardır. Yakılacak, kompostlanacak ve depolanacak çöp ve atıkların işlendiği tesislerin baca gazındaki toz biçimindeki emisyon 200 mg/m³ sınır değerini aşamaz. (6) Hurda Parçalama Tesisleri aşağıdaki esaslara uyacaklardır. Döner tip hurda parçalama tesislerinin baca gazından atılan toz emisyonu 150 mg/m³ sınır değerini aşamaz. ÜÇÜNCÜ GRUP TESİSLER 15. (1) Taş Çıkrama, Kırma ve Sınıflandırma Tesisleri aşağıdaki esaslara uyacaklardır. Taş çıkarma ve sınıflandırma tesislerinde Madde 9 da verilen esaslar dikkate alınmalıdır. (2) Şist,Kil ve Benzeri Maddelerin Patlatıldığı ve Öğütüldüğü Tesisler aşağıdaki esaslara uyacaklardır. a) Ön kurutma ve patlatmada oluşan atık gazlardaki toz emisyonu % 3 CO2 esas alındığında 200 mg/m³ sınır değerini aşamaz. b) Yardımcı organik patlatma maddelerinin katıldığı tesislerde, bu katkı maddeleri baca gazındaki yanıcı organik maddelerin karbon oranını 20 mg/m³ sınır değeri üzerine çıkarmamalıdır. Organik yardımcı maddelerin kullanılması durumunda kurutucuların atık gazları değerlendirilmeye çalışılmalı veya son yakıcıya gönderilmelidir. c) Madde 9, bent 7 hükümleri taş ocaklarından ön kırıcılara giden yollara uygulanmaz. d) Yukarıda belirtilen hususlar dışında madde 9 de verilen diğer esaslara uyulmalıdır. e) Kil patlatma tesislerindeki SO2 ve flor bileşikleri emisyonları ile organik bileşiklerden oluşan emisyonlar bu tüzük kurallarına uyulmalıdır. (3) Boksit, Dolomit, Feldispat, Alçı, Kizelgur, Manyezit, Mineral Boyalar, Midye Kabukları, Pegmatif Kumu, Kuvars, Şarnot, Curuf, Sabun Taşı, Talk, Tras ve Benzeri maddelerin Öğütüldüğü Tesisler aşağıdaki esaslara uyacaklardır. Bu tesislerde oluşacak emisyonlar bu tüzük kurallarına uymalıdır. Madde 9, bent 7 hükümleri taş ocaklarından ön kırıcılara giden yollara uygulanmaz. 19
(4) Dolomit, Manyezit ve Kömür Yakma Tesisleri a) Dolomit, manyezit ve kömür yakma tesislerinde, fırın baca gazındaki toz emisyon 200 mg/m³ sınır değerini aşmamalıdır. Taş ocağı ile ön kırma tesisi arasındaki yollara Madde 9, bent 7 de verilen esaslar uygulanmaz. Madde 9 de verilen diğer esaslara uyulmalıdır. b) Fırın ve öğütme tesisleri bacalarındaki toz ölçülmesi için teknik yönden uygunsa yazıcılı bir ölçüm cihazı konulmalıdır. Bu tesislerde toz emisyonların yanı sıra kok gazı ile CO emisyonunun da meydana gelebileceği dikkate alınmalıdır. (5) Alçı Taşı Kavurma Tesisleri aşağıdaki esaslara uyacaklardır. Bu tesislerde kavurma sırasında oluşan atık gazdaki toz emisyonu 200 mg/m³ sınır değerini aşamaz. Toz tutucuların kullanıldığı tesislerde atık gazdaki toz emisyonu 100 mg/m³ ü geçmemelidir. Taş ocağı ile ön kırma tesisi arasındaki yollara Madde 7, bent 7 de verilen esaslar uygulanmaz. Madde 9 da verilen diğer esaslara uyulmalıdır. (6) Çimento Fabrikaları Çimento üreten tesisler aşağıdaki esaslara uyacaktır. a) Atık gazlardaki toz emisyonlar: (i)- Üretim metodu gereği elektrikli toz filtreleri ile donatılmamış tesislerde 75 mg/m³ dür. (ii)-üretim metodu gereği genelde elektrikli toz filtresi bulunan; çimento fırını, klinker soğutucu, kurutucu, öğüterek kurutan tesisler, nemli atık havalı, borulu öğütücülü tesislerden elektrikli toz filtresi uygulananlar 120 mg/m³ dür. (iii)-yüksek toz elektrik direnci nedeni ile toz ayrımının oldukça zor olduğu ve elektrikli toz ayırıcıların uygulandığı tesisler 150 mg/m³ dür. b) Klinker malzemesi kapalı hacimlerde depolanacaktır veya aynı etkiyi sağlayan tedbirlerle depolama ve yüklemede toz emisyonu önlenecektir. c) Çimento fırını toz emisyon konsantrasyonu sürekli ölçüp kaydeden bir ölçü cihazı ile donatılmalıdır. d) Klinker soğutucusu atık gazı olabildiğince tam olarak değerlendirilmelidir. e) Taş ocağı ile ön kırma tesisi arasındaki yollara Madde 9, bent 7 de verilen esaslar uygulanmaz. Madde 9 da verilen diğer esaslara uyulmalıdır. f) Özel durumlarda ham öğütme malzemesi öğütme tesisleri, klinker soğutma ve çimento öğütme tesisleri baca gazlarındaki toz emisyonların sürekli ölçülüp kaydedilmesi için de cihazlar olmalıdır. g) Çimento sanayi adına ithal edilecek kuru bazda azami %5 e kadar kükürt içeren petrol koku, kısmen veya tamamen başkasına satılmaksızın, sadece çimento fırınlarında, parça halindeki kısımları da öğütülüp kullanıma uygun hale getirilerek tüketilecektir. SO2 miktarı ölçülecek ve baca gazındaki SO2 konsantrasyonunun 400 mg/nm³ sınır değerini aşmamalıdır. Tesise, sürekli olarak yazıcılı SO2 konsantrasyonunu ölçen cihazlar konulmalıdır. 20