Muhasebe I 1. M UHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI 2. G ENEL KABUL GÖRMÜŞ MUHASEBE İLKELERİ
Muhasebenin Temel Kavramları Mali tabloların güvenilir bilgiler sunabilmeleri ve gerçeği yansıtabilmeleri hazırlama aşamasında belirli kurallara uyulması ile mümkündür. Bu kurallar aynı zamanda muhasebenin Temel Kavramlar ını oluşturmaktadır. Muhasebenin temel kavramları muhasebe uygulamalarının dayanağı olan, gözleme dayalı temel düşünceler ve çıkış noktalarıdır.
Muhasebenin Temel Kavramları 1. Sosyal Sorumluluk 2. Kişilik 3. İşletmenin Sürekliliği 4. Dönemsellik 5. Parayla Ölçülme 6. Maliyet Esası 7. Tarafsızlık ve Belgelendirme 8. Tutarlılık 9. Tam Açıklama 10.İhtiyatlılık 11. Önemlilik 12. Özün Önceliği
1. Sosyal Sorumluluk Kavramı Muhasebenin organizasyonunda, uygulamalarının yürütülmesinde, ve mali tabloların düzenlenmesi ve rapor edilmesinde belli kişi veya grupların değil tüm tüm toplumun çıkarı gözetilmelidir. Bu şekilde muhasebenin verdiği bilgiler gerçeğe uygun, tarafsız ve adil olabilir.
2. Kişilik Kavramı İşletme muhasebe işlemleri açısından sahiplerinden, yöneticilerinden ve personelinden ayrı bir kişilik olarak düşünülür. Buna muhasebe kişiliği denir. Kişilik kavramının sonucu olarak, muhasebe sadece işletmeye tahsis olunan değerlerle ilgilenir.
3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı İşletmenin sonsuz bir yaşama sahip olduğu varsayılır.
4. Dönemsellik Kavramı İşletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanması ve değerlendirilmesidir.
5. Parayla Ölçülme Kavramı İşlemler yapıldıkları anda yürürlükteki para birimi ile ifade edilirler. Böylece muhasebe kayıtlarının objektif olarak değerlendirilmesi sağlanır.
6. Maliyet Esası Kavramı Bu kavram para mevcudu ve alacaklar ile maliyetinin belirlenmesi mümkün olmayan diğer kalemler hariç; işletme tarafından edinilen varlık veya hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bu varlıkların elde etme maliyetinin esas alınmasını öngörür.
7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı Muhasebe kayıtlarının dayanağı fatura, makbuz, senet, bordro gibi objektif belgeler olmalıdır. Bu kavram, muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve önyargısız davranılmasını da içerir.
8. Tutarlılık Kavramı Muhasebe politikaları birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanmalıdır. İşletmenin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması gerekmektedir.
9. Tam Açıklama Kavramı Mali tablolar bunlardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmalıdır. Muhasebenin tam açıklayıcı şekilde yapılamadığı durumlarda muhasebe raporlarına konulacak dipnot larla gerekli açıklamalar yapılmalıdır.
10. İhtiyatlılık Kavramı Muhasebe olaylarında temkinli davranılması, tarafsız bir muhakeme ile işletmenin karşılaşabileceği risklerin ve belirsizliklerin göz önünde tutulması gereğini anlatır. Bu kavram gereğince, bir gelir ancak gerçekleştikten sonra işletmenin gelirleri arasına katılırken, gider ve zararlar kesinleşmese de karşılıkları ayrılır ve ortaya çıktıklarında da işletmenin sonuç hesaplarında gider ve zararlar arasına katılır, yani işletmenin kârından düşülür.
11. Önemlilik Kavramı Üretilen bilgilerin muhasebe raporlarına aktarılmasında, belli özetlemeler yapılarak, raporların kullanıcıları tarafından kolayca anlaşılması ve yorumlanması sağlanmalıdır. Ancak bu özetlemeler sırasında sayısal sonucu küçük olmakla birlikte onu doğuran olay önemli ise bu rakam diğer rakamlarla birleştirilmemeli ve ayrıca gösterilmelidir. Bir bilgi verilmediği taktirde mali tablo doğru biçimde yorumlanamıyorsa o bilgi önemli dir.
12. Özün Önceliği Kavramı İşlemlerin muhasebeleştirilmesinde biçimden çok, finansal özellikleri ve işletme için ne ifade ettiği önemlidir. Şekil ve öz genelde paralel gitmektedir, ancak arada fark bulunuyorsa öz önceliklidir. Örnek: Bir alacak zamanında tahsil edilemediğinde öz olarak şüpheli duruma düşmüş sayılır. İşletme borçlunun ödeme yapacağından emin olsa bile alacağın şüpheli duruma düştüğüne dair kayıt yapmak zorundadır.
TEMEL MALİ TABLOLAR Bilanço İşletmenin belli bir anda sahip olduğu varlıklarla, bu varlıkların sağlandığı kaynakları bir düzen içinde gösteren mali tablodur. Gelir Tablosu İşletmenin belli bir dönemde elde ettiği bütün gelirlerle, bu gelirleri elde etmek amacıyla aynı dönem içinde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda oluşan dönem net kârını veya zararını belli bir düzen içinde gösteren mali tablodur
Bilanço İlkeleri Varlıklara ilişkin ilkeler: 1. İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşebilecek varlıkları bilançoda dönen varlıklar içinde gösterilir. 2. Bir yıl içinde paraya dönüşemeyen varlıklar duran varlıklar grubu içinde gösterilir, bilanço gününde bu grup içinde yer alıpta vadeleri bir yılın altında kalanlar dönen varlıklara aktarılır. 3. Bilanço gününde dönen ve duran varlıkların gerçek değerleriyle yansıtılabilmesi amacıyla değer düşüklükleri için uygun karşılıklar ayrılır.
Varlıklara İlişkin İlkeler (devam) 4. Gelecek dönemlere ait olup önceden ödenen giderler ile içinde bulunulan (cari) döneme ait oldukları halde gelecek dönemlerde tahsil edilecek gelirler bilançoda ayrıca gösterilir. 5. Dönen ve duran varlıklar içinde yer alan alacak senetlerinin bilanço tarihindeki gerçek değerlerini yansıtabilmeleri için reeskont (vadeli alacakların bilanço günündeki değerine indirgenmesi) işlemleri yapılmalıdır. 6. Maddi ve maddi olmayan duran varlıkların dönemler itibariyle değer kayıplarını göstermek amacıyla ayrılan amortisman bedelinin birikmiş tutarları, çeşitli dönem maliyetlerine yansıtılabilmesi için, bilançoda ayrıca gösterilmelidir.
Varlıklara İlişkin İlkeler (devam) 7. Aynı şekilde özel tükenmeye tabi duran varlıklar için ayrılan tükenme paylarının (itfa) çeşitli dönem maliyetlerine yüklenebilmesi amacıyla birikmiş tutar bilançoda ayrıca gösterilir. 8. Dönen ve duran varlıklar grubunda yer alıp işletme sahiplerine, ortaklara, personele ve çeşitli iştiraklere ait olan tutarlar bilançoda ayrıca gösterilmelidir. 9. Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk yapılmaz, ancak bilançoda dipnot ve eklerde gösterilir.
Varlıklara İlişkin İlkeler (devam) 10. Alınan ve verilen rehin, ipotek ve bilançoda yer almayan diğer teminatların nitelik ve kapsamları bilançoda dipnot ve eklerde gösterilir. 11. İşletme varlıkları ile ilgili toplam sigorta bedelleri de bilanço dipnot ve eklerinde açıkça gösterilir.
Yabancı Kaynaklara ilişkin ilkeler: 1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçları kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. 2. Bir yıldan daha uzun vadeli borçlar ise uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde yer alır. Bilanço gününde vadeleri bir yılın altında kalanlar kısa vadeli yabancı kaynaklara aktarılır. 3. İşletmenin bilinen ancak tutarları kesin olarak saptanamayan veya tartışmalı olan yabancı kaynakları varsa tutarları uygun şekilde tahmin edilerek kayıt edilmeli ve bilançoda gösterilmelidir. Tutarları uygun olarak tahmin edilemeyenler ise dipnotlarda açıkça belirtilmelidir.
Yabancı Kaynaklara ilişkin ilkeler (devam) 4. Gelecek dönemlere ait olup önceden tahsil edilen gelirler ile içinde bulunulan (cari) döneme ait oldukları halde gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler bilançoda ayrıca gösterilir. 5. Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar içinde yer alan borç senetlerinin bilanço tarihindeki gerçek değerlerini yansıtabilmeleri için reeskont (vadeli borçların bilanço günündeki değerine indirgenmesi) işlemleri yapılmalıdır. 6. Kısa ve uzun vadeli borçlar grubunda yer alıp işletme sahiplerine, ortaklara, personele ve çeşitli iştiraklere ait olan tutarlar bilançoda ayrıca gösterilmelidir.
Öz Kaynaklara ilişkin ilkeler: 1. İşletme sahipleri ve ortaklarının işletme varlıkları üzerindeki hakları öz kaynaklar grubunu oluşturur. İşletmenin bilanço tarihindeki ödenmiş sermayesi ile işletme faaliyetleri sonucu oluşan ve işletmede bırakılan karlar ile dönem net karı bu grup içinde gösterilir. 2. Ödenmiş sermaye tek bir kalem altında gösterilmekle birlikte farklı hisse grupları varsa bunların hakları, payları ve diğer önemli özellikleri dipnotlarda açıklanır. 3. İşletmede ortaya çıkan zararlar ve öz kaynaklarda meydana gelen azalışlar, dönemsel ve kümülatif olarak izlenmeli ve kaydedilmelidir.
Öz Kaynaklara ilişkin ilkeler (devam) 4. Öz kaynakların bilançoda net olarak gösterilebilmesi için geçmiş yıllara ait zararlar ile dönem zararı bu grupta indirim kalemleri olarak yer almalıdır. 5. Sermaye yedekleri de özkaynaklar arasında gösterilen unsurlardandır. Bunlar hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları, yeniden değerleme ile oluşan değer artışları gibi kalemlerden oluşur, ancak gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılmaları söz konusu değildir.
Gelir Tablosu İlkeleri 25 1. Gerçekleşmemiş satışlar, gelir ve karlar gerçekleşmiş gibi; gerçekleşenler de gerçek tutarlarından fazla ya da az gösterilmemelidir. 2. Belli bir dönemin satışları ve gelirleri bunları elde etmek için yapılan satışların maliyeti ve giderlerle karşılaştırılmalıdır. 3. Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için uygun amortisman ve tükenme payı (itfa) ayrılmalıdır.
Gelir Tablosu İlkeleri (devam) 26 4. Maliyetler maddi duran varlıklar, stoklar, onarım, bakım ve diğer maliyet grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanlar doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenler ise zaman ve kullanma faktörü dikkate alınarak tahakkuk ettirilip dağıtılmalıdır. 5. Arızi ve olağandışı nitelikteki kar ve zararlar meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirilmeli, ancak normal faaliyet sonuçlarından ayrı gösterilmelidir.
Gelir Tablosu İlkeleri (devam) 27 6. Önceki dönemlerin mali tablolarında düzeltme yapılmasını gerektirecek büyüklük ve nitelikte olanlar dışındaki tüm kar ve zararlar dönemin gelir tablosunda gösterilmelidir. 7. Karşılıklar işletmenin karını isteğe bağlı olarak azaltmak veya bir döneme ait karı diğer döneme aktarmak amacıyla kötüye kullanılmamalıdır.
Gelir Tablosu İlkeleri (devam) 28 8. Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili değerleme esasları ve maliyet yöntemlerinde değişiklik yapıldığı taktirde etkileri açıkça belirtilmelidir. 9. Bilanço tarihinde var olan veya şarta bağlı olsa bile gerçeğe yakın olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlarda ise gerçekleşme olasılığı yüksek bile olsa tahakkuk işlemi yapılmaz, dipnotlarda açıklama yapılır.