6740 SAYILI KANUNLA GETİRİLEN BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNDE ÇALIŞANLARIN OTOMATİK OLARAK SİSTEME DÂHİL OLMALARI İLE İLGİLİ DÜZENLEME 1. KONU 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununa 25.08.2016 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6740 sayılı Kanunla eklenen Ek 2 nci madde ile çalışanların otomatik olarak bir emeklilik planına dâhil edilmesi ile ilgili bir hükmü getirilmiştir. Yapılan düzenleme 01.01.2017 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmektedir. Çalışmamızın esas itibariyle konusu söz konusu maddede hüküm altına alınan, çalışanların otomatik olarak bireysel emeklilik sistemine zorunlu olarak dâhil edilmesi ile ilgili hususlardır. 6740 sayılı kanunun Ek 2 inci maddesi ile yapılan yasal düzenleme konusunda uygulamaya yön verilmesi amacıyla aşağıdaki ikincil düzenlemeler yapılmıştır. Bireysel Emeklilik Sistemi, Sektör Duyurusu (2016/30) Hazine Müsteşarlığı. (15.12.2016) BES Yönetmeliğinde değişiklik 17.12.2016 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Hazine Müsteşarlığı Genelgesi 2016 / 39. Yönetmelik 02.01.2017 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Yapılan düzenleme, çalışanların işverenleri aracılığıyla otomatik olarak bir emeklilik planına dâhil edilmesi ve ilgili kişilere istediklerinde plandan çıkma imkânı verilmesi esasına dayanmaktadır. Bireysel emeklilik sözleşmesi, bireysel emeklilik planına bağlı olarak düzenlenen ve şirket ile katılımcının taraf olarak yer aldığı emeklilik sözleşmesidir. Emeklilik sözleşmesi bireysel veya grup emeklilik sözleşmesi olarak yapılabilir. Grup emeklilik sözleşmesi, işveren grup emeklilik sözleşmesi olarak veya yasanın ilgili maddesinde yer alan kategorilere göre gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi olarak düzenlenir. Emeklilik şirketi esas itibariyle bireysel emeklilik faaliyeti ile uğraşmak üzere Müsteşarlığın izni ile kurulmakta olup alınan ruhsat ile faaliyette bulunabilir. Şirket ayrıca hayat ve ferdî kaza sigortaları branşlarında da ruhsat almak suretiyle faaliyette bulunabilir. İşveren, çalışanını otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda emeklilik şirketlerden birinin sunacağı emeklilik planına dâhil edebilir. 1
2. KAPSAM Yapılan düzenleme ile aşağıda sayılanlar kanun kapsamında değerlendirilmiştir. Kırk beş yaşını doldurmamış olanlar. Kanun kapsamına Türk vatandaşı olan veya doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerden ve bunların kendileri ile birlikte işlem gören çocukları. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) kapsamında Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar. 5510 Sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) kapsamında Kamu idarelerinde sürekli veya sözleşmeli çalışanlar. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesi kapsamında kurulmuş olan sandıkların iştirakçisi olarak çalışmaya başlayanlar. (Bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birlikler personelinin malûllük, yaşlılık ve ölümlerinde yardım yapmak üzere kurulmuş olan sandıkların iştirakçisi olarak çalışmaya başlayanlar) 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 86 ncı maddesi uyarınca açıktan vekil atananlar. Bakanlar Kurulu, emeklilik planına dâhil edilecek işyerleri ile çalışanları ve bu kapsamdaki uygulama esaslarını belirlemeye yetkilidir. 3. KAPSAMA ALINAN İŞYERLERİNDE KADEMELİ GEÇİŞ Bakanlar Kurulu, emeklilik planına dâhil edilecek işyerleri ile çalışanları ve bu kapsamdaki uygulama esaslarını belirlemeye yetkili kılınmış olup bu yetkiye istinaden 2017/9721 sayılı Çalışanların İşverenleri Aracılığıyla Otomatik Olarak Emeklilik Planına Dâhil Edilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik yayınlanmıştır. Yönetmelikte, kamu idarelerinde çalışanlar ile özel sektörde çalışanların emeklilik planına dâhil edilme tarihleri ayrı ayrı belirlenmiştir. Buna göre; Özel sektörde çalışanlardan; a) Çalışan sayısı bin ve üzerinde olan bir işverene bağlı olarak çalışanlar 1/1/2017 tarihinden itibaren, b) Çalışan sayısı ikiyüzelli ile bin arasında olan bir işverene bağlı olarak çalışanlar 1/4/2017 tarihinden itibaren, c) Çalışan sayısı yüz ile ikiyüzelli arasında olan bir işverene bağlı olarak çalışanlar 1/7/2017 tarihinden itibaren, 2
ç) Çalışan sayısı elli ile yüz arasında olan bir işverene bağlı olarak çalışanlar 1/1/2018 tarihinden itibaren, d) Çalışan sayısı on ile elli arasında olan bir işverene bağlı olarak çalışanlar 1/7/2018 tarihinden itibaren, e) Çalışan sayısı beş ve üzerinde ancak ondan az olan bir işverene bağlı olarak çalışanlar 1/1/2019 tarihinden itibaren, Otomatik olarak emeklilik planına dâhil edilir. Kamu idarelerinde çalışanlardan; a) 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun eki (I), (II), (III) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinde mevcut çalışanlar 1.4.2017 tarihinden itibaren ilgili emeklilik planına dâhil edilir. b) 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentlerine göre, diğer kamu idarelerinde mevcut çalışanlar 1/1/2018 tarihinden itibaren ilgili emeklilik planına dâhil edilir. c) Belirtilen tarihlerde veya bu tarihlerden daha sonra ilgili kamu idarelerinde işe başlayanlar, işe başladığı tarih itibarıyla kendiliğinden ilgili emeklilik planına dâhil edilir. Bu duruma göre çalışan sayısı beşten az olan işverenler bakımından sisteme dâhil olmak söz konusu değildir. Belirtilen tarihlerde veya bu tarihlerden daha sonra çalışmaya başlayanlar, hizmet akdinin yürürlüğe girmesiyle kendiliğinden emeklilik planına dâhil edilir. Çalışan sayısının belirlenmesinde, birden fazla işyeri olan işverenler için bütün işyerlerindeki çalışanların toplamı göz önünde bulundurulur. Bir defa kapsama alınan işverenin çalışan sayısında, kapsama alınma tarihini müteakip gerçekleşen azalmalar dikkate alınmaz. Dolayısıyla söz konusu işverenlere bağlı çalışanların sisteme dâhil olmaları durumu devam edecektir. 4. ÇALIŞANLARDAN KESİLECEK KATKI PAYI MATRAHI VE ORANI Kapsamdaki çalışanların ücretinden kesilecek katkı payının matrahı SGK Prime esas kazanç tutarıdır. Katkı payı prime esas kazanç tutarı üzerinden % 3 oranında hesaplanır. Bu şekilde hesaplanan çalışan katkı payı tutarının virgülden sonraki kısmı dikkate alınmaz. Bakanlar Kurulu bu oranı iki katına kadar artırmaya, yüzde bire kadar azaltmaya veya katkı payına maktu limit getirmeye yetkilidir. 3
Çalışan, otomatik katılıma ilişkin emeklilik sözleşmesinde belirlenen tutardan daha yüksek bir tutarda kesinti yapılmasını işverenden talep edebilir, isterse tekrar normal seviyesine düşürebilir. 5. İŞVEREN SORUMLULUKLARI İşverenlerin sorumlukları, - Emeklilik şirketinin seçimi; İşveren otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda Müsteşarlıkça uygun görülen şirketlerden birinin sunacağı emeklilik planına dâhil olabilir. - Fonların Seçimi; İşveren, sisteme giriş esnasında çalışandan faizli/faizsiz fon tercihini alır, tercihte bulunmayan çalışanları için tercihi yapar. - Katkı Payının ödenmesi; Çalışanlardan kesilen katkı payı tutarı, en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü, işveren tarafından şirkete aktarılır. İşveren katkı payını emeklilik şirketine zamanında aktarmaz veya geç aktarırsa çalışanın birikiminde oluşan parasal kaybından sorumludur. İşverenin sistem kapsamındaki yükümlülüklerine uymaması halinde, her bir ihlal için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yüz TL idari para cezası uygulanır. 6. UYGULAMA İLE İLGİLİ ÖZEL DURUMLAR 6.1. Cayma Ara verme Hakkı Çalışan, emeklilik planına dâhil olduğunun kendisine bildirildiği tarihi müteakip iki ay içinde sözleşmeden cayabilir. Cayma hâlinde, ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte on iş günü içinde çalışana iade edilir. Bireysel Emeklilik Şirketi, cayma süresince ödenen katkı paylarının değer kaybetmemesini sağlayacak şekilde fon yönetiminden sorumludur. Cayma hakkını kullanmayan çalışan Müsteşarlıkça belirlenen hâllerde katkı payı ödemesine ara verilmesini talep edebilir. (En fazla 3 ay) 6.2. İşverenin Değişmesi Çalışanın işyerinin değişmesi hâlinde, yeni işyerinde bu kapsamda bir emeklilik planı var ise çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılır. Yeni işyerinde emeklilik planının bulunmaması hâlinde çalışan, talep ederse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşme kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilir, talep etmezse bu madde kapsamındaki emeklilik sözleşmesi sonlandırılır. Çalışan bu yöndeki talebini, işyeri değişikliğini izleyen ayın sonuna kadar şirkete bildirmek zorundadır. 4
1. Birden Fazla Sözleşme olması Birden fazla emeklilik sözleşmesi bulunan katılımcı, emeklilik hakkını elde ettiği tarih itibarıyla yürürlükte bulunan sözleşmelerinin bulunduğu şirketlerden birine talepte bulunarak ve diğer sözleşmelerine ilişkin hesaplarını talepte bulunduğu şirketteki sözleşmesine ilişkin hesapları ile birleştirmek suretiyle emeklilik hakkını kullanır. 7. DEVLET KATKISI VE DEVLET KATKISININ HAK EDİLMESİ 7.1. Katılımcılara yönelim devlet katkıları; Çalışanlara % 25 Devlet katkısı, 2 aylık cayma süresinin sonunda sistemde kalmayı tercih etmeleri halinde 1000 TL ilave devlet katkısı, (sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere) Emeklilik hakkının kullanılması halinde, bireysel emeklilik hesabında bulunan birikimini en az on yıl süreli bir yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında almayı tercih eden çalışana, birikiminin %5 i karşılığı ek devlet katkısı, Bakanlar Kurulu, bu tutarı yarısına kadar artırmaya veya yarısına kadar azaltmaya yetkilidir. 7.2. Devlet katkılarına hak ediş süresi Devlet katkısını hak kazanabilmek için cayma hakkının kullanılmamış olması ve %25 lik devlet katkısının hak kazanılması koşullarının sağlanmış olması gerekmektedir. Sisteme girenlere 1.000 TL otomatik olarak aktarılmayacak, bazı sürelere bağlı olarak aktarılır. Buna göre; a) Üç yıla kadar sistemde kalanlar herhangi bir devlet katkısı hak etmeyecek, b) En az üç ila altı yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın % 15 ini, c) En az altı ila on yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın % 35 ini, d) En az on yıl sistemde kalan fakat emeklilik yaşı gelmemiş olanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın % 60 ını e) En az sistemde on yıl kalıp emeklilik yaşı da gelenler de % 100 ünü Hak kazanacaktır. 8. EMEKLİLİK HAKKI Katılımcılar sistemde en az 10 yıl kalıp emeklilik hakkı kazanırlar. Bu süre sonunda çalışanlar birikimlerini üç yöntemle alabilirler veya hesabındaki tutarı belirtilen seçenekler arasında paylaştırabilir. 5
1. Toplu para almak, 2. Programlanmış Geri Ödeme: Kendi belirleyeceği tutarda emekli maaşı şeklinde alır ve parasının tamamı sonlanıncaya kadar devam eder, 3. Yıllık Gelir Sigortası: Ömür boyu emekli maaşı şeklinde alır. Bu tercihi (yıllık gelir sigortası) kullanan çalışanın ek olarak verilen birikiminin %5 kadar ilave devlet katkısı teşvikinden faydalanabilir. 9. PLATFORMDA YAPILAN TARTIŞMALARDA ÖNE ÇIKAN HUSUSLAR İşveren tarafından kayıt tutulup tutulmayacağı hususu Yapılan düzenlemede işverenin görevi; Sosyal Güvenlik Prim matrahı üzerinden % 3 oranında kesinti yapıp süresi içinde ilgili Bireysel emeklilik şirketine aktarmaktır. Yapılan kesintiler ve ilgili şirkete ödemeler defter kayıtlarında izlenecek olup başkaca bir kayıt ile tutulmasına gerek bulunmamaktadır. İşverenlerce katkı payının ödenmesi durumu Yapılan düzenleme ile kesintinin çalışan ücretleri üzerinden yapılması zorunlu olup, işveren bu tutarı kendisi ödemek isterse brüt ücrete dâhil etmek suretiyle bordroya yansıtması zorunlu olacaktır. Yurt dışında çalıştırılan işçilerin durumu; Kapsama yurt içinde çalıştırılan çalışanlar girmekte olup yurt dışında çalışanlar sistem dışında bulunmaktadır diye düşünülmektedir. Bununla birlikte yurt dışında çalışıp ücreti Türkiye de ödenen kişilerin kapsama dâhil olup olmadığı hususunun net olarak belirlenmesi gerekir. Zira kapsama giren kişilere bakıldığında bu kişilerin de kapsam dâhilinde olabileceği anlaşılmaktadır. İşverenler tarafından çalışan adına ayrıca BES ödemesi yapılıp yapılmayacağı hususu Zorunlu BES dışında işverenler tarafından ayrıca çalışanlar adına BES ödemesi yapılabilir. Bu durumda çalışanlar adına yapılan ödemeler GVK 40/9 uncu maddesine göre çalışanların ücretleri ile ilişkilendirilmeden, ödemenin yapıldığı ayda elde edilen gelirin % 15 ini aşmaması ve yıllık asgari ücret tutarını geçmemesi kaydıyla doğrudan gider kaydedilebilir. 10. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Bu çalışmamızda, 6740 sayılı Kanun ile çalışanların otomatik olarak Bireysel Emeklilik Sistemine dâhil edilmesi ile ilgili konular ele alınmıştır. Platformda yapılan tartışmalarda; 6
Daha önceki yıllarda çalışanların maaşlarından yapılan zorunlu kesintilerin akıbetlerinin dikkate alındığında kamu otoritesinin yeni mağduriyetler yaratılmaması konusunda daha dikkatli olması, Kapsamdaki işverenlerin kesintileri yatırmaması veya hileli yollara başvurması konusunda tedbirli olunması, Bireysel Emeklilik şirketleri üzerindeki kamu denetiminin önemi üzerinde durulmuş, şirketlerin katkı paylarını verimli bir şekilde işletilmesi ve emsalin altında kazanç elde edilmemesi için tedbir alınması üzerinde durulmuştur. 7