Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 28, Sayfa 135-152, 2009 KARAMAN İLİNİN TURİZM POTANSİYELİ Ayhan Akış S. Ü. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi A. B. D., ay_body@yahoo.com ÖZET Karaman ili Türkiye nin İç Anadolu Bölgesi nin Konya Bölümü nde yer almaktadır. İl batı, kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan Konya; doğu, güneydoğu ve güneyden Mersin; güneybatı ve batıdan Antalya illeriyle çevrilmiştir. Karaman 36 o 28 ı ile 37 o 32 ı kuzey paralelleriyle 32 o 32 ı ile 34 o 07 ı doğu boylamlarında konumlanmış olup, yüzölçümü 9.393 km 2 dir. Bu çalışmanın amacı; Karaman daki turizm varlıklarını saptayarak mevcut potansiyelin gerek il gerekse ülke ekonomisine optimum yarar sağlayacak şekilde nasıl kullanılacağını ortaya koymak ve bunun yollarının ne olduğunu tespit ederek gerek kamu gerekse özel sektör yatırımlarının planlanmasına yardımcı olmaktır. Karaman da turizmde kullanılabilecek tarihi, coğrafi ve kültürel anlamda çok sayıda turistik değer bulunmaktadır. Karaman Kalesi, Maraspoli Mağarası, Manazan Mağaraları, Derbe Kilisesi, Mader-i Mevlana Cami ve Taşkale Tahıl Ambarları gibi çok sayıda turistik eser bulunmasına rağmen Karaman da turizm gelişmemiştir. Turizm faaliyetlerinin gelişmemesinin iki temel nedeni vardır. Birincisi, bu eserlerin yeterince tanıtılamamasıdır. İkincisi ise, turizm faaliyetleri oldukça gelişmiş olan hemen yakındaki Alanya ve Antalya bölgesiyle entegrasyonun sağlanamamasıdır. Anahtar Kelimeler: Karaman, Turizm, Karaman ın Turizmi, Taşkale, Derbe, Manazan.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 28, Sayfa 135-152, 2009 THE TOURISM POTENTIAL OF KARAMAN PROVINCE Ayhan Akış S. U. Ahmet Keleşoğlu Geography Education Department of Education Faculty, ay_body@yahoo.com ABSTRACT Karaman province is located in the Konya sub-region of Central Anatolia Region. The province is surrounded by Konya on the west, northwest, north and northeast; Mersin on southeast and south and Antalya on southwest and west. Karaman is situated between 36 o 28 ı and 37 o 32 ı Northern latitudes and 32 o 32 ı and 34 o 07 ı Eastern longitudes with an area of 9.393 km 2. The purpose of this study is to determine the tourism properties and find out how they will provide optimum benefits to both economies of the city and the country and help to planning of public and private sector investments through finding ways for it. In Karaman, there are many historical values with historical, geographical and cultural context that can be used in tourism. Although there are many historical monuments such as Karaman Castle, Maraspoli Cave, Manazan Caves, Derbe Church, Mader-i Mevlana Mosque, and Taşkale Grain Depots tourism hasn t been developed in Karaman. There are two basic reasons for this underdevelopment. First of them is the failure in introducing them properly. The second one is lack of integration with neighboring Alanya and Antalya regions that are highly developed on tourism. Keywords: Karaman, Tourism, Tourism of Karaman, Taşkale, Derbe, Manazan.
Karaman İlinin Turizm Potansiyeli 137 GİRİŞ Karaman ilinde turizm açısından coğrafi anlamda değerlendirilebilecek turizm potansiyeli oldukça fazladır. İldeki akarsular, ormanlık sahalar, mağaralar ve vadiler bu turizm potansiyellerini oluştururlar. İlde turizm faaliyet kolları olarak; yaylacılık, dağcılık turizmi, dağ yürüyüşü (tracking), kültür turizmi ve inanç turizmi dikkat çekmektedir. Karaman da, kurumuş olanlar dâhil edilmezse, doğal göl bulunmamaktadır. İl akarsular bakımından güney bölümündeki drenaj sahasında açık havza özelliği gösterir ve zengindir. İlin güney kesimi aynı zamanda Türkiye nin en önemli su kaynaklarından olan Ermenek Göksuyu nun çıktığı yerdir. Ermenek Çayı nı; Mençek Suyu, Maraspoli Suyu, Bahçe Gözü Suyu, Balkusan Çayı, Nadire Değirmenleri Suyu ve Zeyve Çayı oluşturmaktadır. Bu akarsular rafting sporuna potansiyel oluşturabilecek durumdadırlar. Ornitologlar bir kısmı Karaman sınırları içerisinde olan Akgöl de 200 den fazla kuş türü tespit etmişlerdir (Karaman Yıllığı, 1997, s. 87). Yüz ölçümü 29,8 km 2 olan bu göl 1995 yılında Bakanlar Kurulunca Milli Park ilan edilmiştir. Karaman, tarihte çok fazla medeniyetin egemenliğinde kalmıştır. Bu medeniyetler Karaman da birçok eser bırakmıştır. Ancak bu eserlerin hepsi günümüze kadar ayakta kalamamıştır. Karaman da günümüze ulaşabilmiş tarihi eserlerden önemli bir kısmı Bizans, Karamanoğlu ve Osmanlı dönemlerine ait eserlerdir. Bunlardan özellikle Karamanoğlu eserleri dikkat çekicidir. Bilindiği gibi Karamanoğulları Dönemi nde ilim, sanat ve kültüre büyük önem verilmiştir. Bunun sonucu olarak da şehirde birçok eser yapılmış ve bunların da önemli kısmı günümüze kadar gelebilmiştir. Karaman il merkezinde; Karaman Kalesi, Aktekke Camii (Mader-i Mevlana Cami), Süleyman Bey Hamamı ve Yunus Emre Türbesi gibi çok sayıda tarihi eser bulunmaktadır. İl merkezindeki bu önemli yapıtların yanı sıra ilçelerde de birçok turistik eser ve doğal güzellik yer almaktadır. Taşkale taşa oyulmuş tahıl ambarlarıyla ve Manazan Mağaraları yla başlı başına bir cazibe oluşturmaktadır. Ermenek te bulunan Selçuklu Tol Medrese sahadaki önemli Türk-İslam eserlerindendir. Ermenek te bulunan Marasbulla (Maraspoli) Mağarası bir mağara olma yanında yeraltı akarsuyunu da bünyesinde barındırması bakımından önemlidir. Ayrıca Ermenek, Balkusan Vadisi nin eşsiz doğal güzellikleriyle ünlüdür. Balkusan Vadisi üzerindeki kanyonlar görülmeye değer coğrafi güzelliklerdendir. Bunlardan en çok bilineni Kırkgeçit Kanyonu dur. Bunlara ilaveten ilde çok sayıda yayla bulunmaktadır. Zeyve Yaylası (Ermenek) ve Tekeçatı Yaylası (Ermenek) bu yaylaların en çok bilinenleridir.
138 A. Akış Araştırma Sahasının Coğrafi Konumu ve Sınırları Karaman, Türkiye nin İç Anadolu Bölgesi nin Konya Bölümü nde yer almaktadır. İl batı, kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan Konya; doğu, güneydoğu ve güneyden Mersin; güneybatı ve batıdan Antalya illeriyle çevrilmiştir (Şekil 1). Karaman ın kuzeybatısında Çumra (Konya); kuzeyinde Karapınar ve Ereğli (Konya); kuzeydoğusunda Halkapınar (Konya); doğusunda Mersin merkez ilçe; güneyinde Erdemli, Silifke, Mut, Gülnar, Bozyazı ve Anamur (Mersin); güneybatısında Gazipaşa ve Alanya (Antalya); batısında Hadim, Taşkent ve Bozkır (Konya) ilçeleri yer almaktadır. Karaman 36 o 28 ı ile 37 o 32 ı kuzey paralelleriyle 32 o 32 ı ile 34 o 07 ı doğu boylamlarında konumlanmıştır. Karaman il merkezinin denizden yüksekliği 1033 m olup, ilin yüzölçümü 9.393 km 2 dir. Şekil 1. Karaman İlinin Lokasyon Haritası Bu inceleme Karaman ilinin; Karaman merkez ilçe, Ermenek, Sarıveliler, Kâzım Karabekir, Ayrancı ve Başyayla ilçelerinin tamamını içine almaktadır. Kısaca bu çalışma Karaman il sınırlarının tamamını kapsamaktadır. YÖNTEM Bu çalışmanın amacı; Karaman ilindeki turizm varlıklarını saptayarak mevcut potansiyelin gerek il, gerekse ülke ekonomisine optimum yarar sağlayacak şekilde nasıl kullanılacağını ortaya koymak ve bunun yollarının ne olduğunu tespit ederek gerek kamu, gerekse özel sektör yatırımlarının planlanmasına
Karaman İlinin Turizm Potansiyeli 139 yardımcı olmaktır. Bölgenin bu potansiyelinin sahaya en yakın turizm yöresi olan Alanya nın bazı turizm etkinlikleriyle entegre edilerek nasıl kullanılabileceğinin ortaya konulması çalışmanın diğer amacıdır. Çalışmada materyal olarak Karaman Belediyesi nin hazırlamış olduğu şehir planı ve Karaman İl Kültür Müdürlüğü nün hazırlamış olduğu turizm değerleri haritası kullanılmıştır. Bu incelemede öncelikle literatür çalışması yapılmıştır. Bu kapsamda, sahayla ilgili daha önceki yayınlar incelenmiştir. Sahayla alakalı daha çok resmi kuruluşların yayınları dikkat çekmekle beraber bilimsel çalışmalar da bulunmaktadır. Ayrıca sahanın coğrafi özellikleri ve turizm potansiyelinin ortaya konulabilmesi için arazi çalışmaları yapılmıştır. Arazi çalışmaları sırasında sahada yaşayan insanların işsizlik, topraksızlık, üretilen tarım ürünlerinin pazar ve fiyat sorunu gibi bazı sosyo-ekonomik problemler konusunda görüşmecilerle mülakatlar yapılmıştır. BULGULAR VE YORUMLAR Araştırma sahası doğa ve kültür özellikleri bakımından Türkiye deki iller içerisinde dikkat çekicilerden birisidir. Çünkü ilde çok sayıda doğal güzellik ve kültürel eser yer almaktadır. Bu turistik değerlerin bazısı, daha sonra da değinileceği gibi, mağaralar, vadiler; kaleler, camiler ve türbelerdir. Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan Karaman ın özellikle il merkezi tarihte bölgenin sanat, kültür ve ilim merkezlerinden birisi haline gelmiştir. Türkçenin 13 Mayıs 1277 yılında Karamanoğlu Mehmet Bey tarafından resmi dil ilan edilmesi Karaman ın bu özeliğine ilişkin olarak ortaya çıkan bir sonuçtur. Karaman ın Tarihi ve Yerleşme Tarihi Karaman ın tarihi, il sınırları içerisindeki höyüklerde yapılan değişik kazılarda M.Ö.10.000 yılına kadar götürülmektedir. Oldukça hareketli bir tarihi süreç geçiren Karaman, M. Ö. 1800-700 yıllarında Hitit egemenliğinde kalmıştır. İl, M. Ö. 7. yüzyılda Friglerin, M. Ö. 6. yüzyılda Lidyalıların, M. Ö. 6. yüzyıl sonlarında Perslerin egemenliğinde bulunmuştur. Karaman ın Klasik Devir deki Lykaonia Bölgesi içersindeki ismi Laranda dır. Laranda, M. Ö. 322 yıllarında Perdikkas ve Filippos un işgallerine uğramıştır. Yerleşme Perdikkas ve Filippos tan sonra Antigon un ve Selevkos un, Anadolu Helenistik krallıklarının hâkimiyetinde kalmıştır. Laranda daha sonra Roma Devri nde mahalli krallardan Derbe hâkimi Antipatros un eline geçmiştir. Galatların idaresinde kalan Laranda Bizans Devri nde Hıristiyanlığın önemli merkezlerinden birisi olmuştur. Laranda M. S. 8. ve 9. yüzyıllarda birkaç kez kısa süreli Arapların işgalinde kalmıştır. Laranda Selçuklulara kadar asıl olarak Bizanslıların idaresinde bulunmuştur. Selçuklulardan sonra Danişmend Oğulları nın eline geçen Laranda 1165 yılında II. Kılıç Aslan tarafından Selçuklu topraklarına katılmıştır. 1260 yılında Laranda üzerinde otoritesi zayıflayan Anadolu Selçuklu Devleti nin yerine Moğol egemenliği hüküm sürmüştür (Karaman İl Kültür Müdürlüğü, 2005, s. 4-6).
140 A. Akış Anadolu daki karışıklıklar üzerine Karamanoğulları, Nure Sofi adındaki Türkmen Dervişi nin oğlu Kerümiddin Karaman önderliğinde bağımsızlıklarını ilan ederek 1256 yılında Karamanoğulları Beyliği ni kurmuşlardır. Karaman 1467 yılına kadar Karamanoğlu Beyliği nde kalmıştır. Bu tarihten sonra Osmanlı toprağı olan Karaman, Osmanlı idaresinde önceleri Larende Eyaleti olarak devletin dört eyaletinden birisi olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi nde ise ilçe merkezi vasfında anılmıştır. Cumhuriyet in ilanından sonra Konya iline bağlı olan şehrin Larende olan adı Karaman olarak değiştirilmiştir. Karaman 15 Haziran 1989 yılında Türkiye nin 70. ili olmuştur. İnceleme alanında yerleşme tarihi M. Ö. 10.000 yılına kadar uzanmaktadır. Süleymanhacı Köyü nde Epi Paleolitik Devir de (M. Ö. 10.000-8000) yerleşmeye sahne olan Pınarbaşı Höyük ü ve Alaçatı Köyü nde yer alan Neolitik Devir yerleşmelerinden Can Hasan I ve III höyükleri (M. Ö. 8000-5000) Türkiye nin yerleşme tarihi açısından oldukça önemlidir. Memiş e (2001, s. 26) göre, Can Hasan höyükleri M. Ö. 5000-3000 yıllarında yerleşmeye sahne olmuştur. Kılbasan Sısan Höyük ise Bronz Çağı (M. Ö. 3000-1200) yerleşmelerindendir. Karaman ın yakın çevresini de içine alan bölge Diamond a (2004, s. 129) göre, Mümbit Hilal Bölgesi nde olup, bu bölgede M. Ö. 8500 yıllarında bitkiler ıslah edilmiş ve hayvanlar evcilleştirilmiştir. Karaman ın Coğrafi Turistik Değerleri Karaman da coğrafi manada turistik değer taşıyan turistik güzelliğe sahip çok sayıda yer vardır. Bunların başında, mağaralar, akarsular, dağ ve platolar gelmektedir. Karaman ın güney kesimi sahada doğal güzelliklerin en yaygın olduğu bölgedir. Çünkü bu bölgede mağara oluşumuna izin veren kalker arazi ve ormanlık saha yaygındır. Mağaralar Karaman ın özellikle güney kesiminde kalker araziler yaygın olduğu için bu bölgede mağara oluşumu fazladır. Bunun sonucunda sahada birçok mağaraya rastlamak mümkündür. Bu mağaralardan en önemlisi Ermenek-Marasbulla (Maraspolis) Mağarası dır. Marasbulla (Maraspolis) Mağarası ve Yer Altı Nehri: Bünyesinde birçok sarkıt ve dikit bulunan mağara yine birçok bölme ve katlardan oluşmaktadır. Tarihi dönemlerde insanlar tarafından yerleşildiği de kabul edilmektedir. Mağarada sarkıt ve dikitler yanında, düdenler, göller ve çok katlı galeriler vardır. Ayrıca, mağarada insan eliyle yapılmış galeriler bulunmaktadır. Marasbulla Mağarası ve yeraltı suyu; geldiği yönde yaklaşık 30 km, gittiği istikamette yaklaşık 20 km, toplamda ise 50 km kadar bir uzunluğa sahiptir. Mağaradaki yeraltı nehri, Aşağı Çağlar (İzvit), Kayaönü (Ezvendi), Havuzlu, Nuri İnan ile yapılan mülakat sonucu elde edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Nuri İnan, S. Ü. A. K. Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi.
Karaman İlinin Turizm Potansiyeli 141 Sipas, Tekke gibi birçok derenin kaynağını oluşturmaktadır. Yeraltı suyu Ermenek şehrine su sağladığı gibi hidroelektrik santralini de çalıştırmaktadır (Bardakçı, 1976, s. 255-259). Manazan Mağaraları: Yeşildere Vadisi nin doğusunda kil oranı yüksek kayalara beş katlı biçimde insan eliyle oyulmuş korunaklı toplu yerleşme örneğidir. Mağaralarda konutlar yanında şapeller ve mezarlar yer almaktadır. Bu mağaralar Bizanslılar Devri nde 6. ve 7. yüzyıllarda kullanılmıştır. Mağaralar beş katlı olup, bu katlardan bazısı; Kum Kale, At Meydanı ve Ölüler Meydanı olarak adlandırılmıştır (Şekil 2), (Şekil 3). Başharman (Zengen) Mağaraları ve İncesu Mağarası (uzunluğu 1350 m) ilde bulunan diğer önemli mağaralardır. Yaylalar ve Yaylaların Turizm Potansiyeli İlin doğal güzellikleri turizme başlı başına kaynak oluşturmaktadır. Karaman da dağlık sahalar oldukça geniş yer tutmakta olup, ilin 2/3 sini kaplamaktadır. Karaman daki dağların en yüksekleri, sırasıyla, Bolkardede Tepe (2718 m), Hacıbaba Dağı (2481 m) ve sönmüş bir yanardağ olan Karadağ dır (2288 m). Birçok yayla bulunan ildeki dağlar yayla turizmi açısından olduğu gibi dağcılık turizmi bakımından da büyük önem ortaya koymaktadırlar. Şekil 2. Manazan Mağaraları (Güney-Kuzey)
142 A. Akış Şekil 3. Karaman İlinin Turizm Değerleri Haritası (Karaman Valiliği İl Kültür Müdürlüğü, s. 62 den yararlanılarak hazırlanmıştır.) Karaman da birçok sahada yaylacılık kırsal kesimde yaşayan insanların geçimlerini sağlamada önemlidir. Sahada yüzyıllardan bu yana yapılmakta olan yaylacılık günümüzde yarı-göçebe toplulukların ekonomik bir uğraşısıdır. Gerçek manada yaylacılığın ilin, özellikle güney kesimlerinde, bazı insanlar için geçim kaynağı olduğu düşünülürse bu faaliyetin sahadaki önemi ortaya çıkmaktadır. İlde yaylacılık Ermenek, Sarıveliler ve Başyayla ilçelerinde oldukça yaygın bir faaliyet koludur. Ancak, tüm Türkiye de olduğu gibi sahada da yaylacılık değişime uğramıştır. Bu nedenle yaylacılığın sahada ekonomik faaliyet içindeki önemi azalmıştır. Biçimsel ve işlevsel olarak değişime uğrayan yaylacılık artık bir geçim kolu değil daha çok mesire maksatlıdır. Buna rağmen günümüzde sahadaki yaylalardan ekonomik manada işlevselliği olanlar da vardır. Günümüzde bu tarz yaylaları kullanan insanlar daha çok pazar koşulu olan tarım ürünleri yetiştirerek geçimlerini temin etmektedirler. İşlevsel değişime uğramış bu yaylalarda meyve ve sebze yetiştiriciliği önem kazanmıştır. Bu yaylaların bazısında daha çok mono kültür olarak kiraz yetiştirilmektedir. İlin en tanınmış yaylaları Zeyve, Tekeçatı ve Barcın dır. Bu yaylalara il dışından da yaylacılar gelmektedir. Zaten bölgedeki yaylaların bir kısmı Efe nin de (1998, s. 188) ifade ettiği gibi; Alanya, Gazipaşa (Antalya) ve Anamur a (Mersin) aittir. Yani bu bölgedeki yaylalara Alanya, Gazipaşa ve Anamur dan da yaylacılar gelerek yaz boyunca burada yaylarlar.
Karaman İlinin Turizm Potansiyeli 143 Yurt genelinde olduğu gibi Karaman da da özellikle 1990 lı yıllarda yaylalar önemini kaybetmiştir. Bunun asıl nedeni Türkiye deki ekonomik değişimlerdir. Sahadaki yerleşmeler bu ekonomik değişimlere uyum sağladığı için bu yerleşmelerin geçimlerinde yaylacılık önemsizleşmiştir. Ancak, yaz turizmi açısından önemli olan Alanya gibi bazı komşu ilçelerde yaylalar 2000 li yıllarda tekrar önem kazanmaya başlamıştır. Bunun nedenlerinden birisi turizm bölgelerinin ciddi bir pazar olmasındadır. Bu pazarlarda özellikle yaylalarda üretilen kiraz ve diğer bazı meyveler rağbet bulmaktadır. Bir başka neden ise yaylaların doğrudan turizmde değerlendirilmesidir. Yani yaylacılık turizmi, sahada turizmin bir başka şekli olmaya başlamıştır. Karaman ın Turizm Değeri Taşıyan Tarihi Varlıkları Dünyanın en eski sürekli yerleşmelerinden kabul edilen Karaman daki Süleyman Hacı Köyü sınırları içersindeki Pınarbaşı Höyük (M. Ö. 10.000-8000) ve Can Hasan I ve Can Hasan III (M. Ö. 5000-3000) höyükleri kazı çalışmaları yapılarak turizme açılırsa fazlaca ziyaretçi çekebilecek bir tarihi öneme sahiptir. Ancak, bu höyükler değil dünyaya tanıtılmak Türkiye ye bile tanıtılamamıştır. Bunun yapılabilmesi için de höyüklerin gün yüzüne tamamen çıkarılması gerekmektedir. Kaleler: Karaman ve ilçeleri tarihi anlamda eski bir yerleşmeye sahip olduğu için ilde çok sayıda kale yer almaktadır. Ancak bu kalelerin sadece bir kısmı korunarak günümüze kadar ulaşabilmiştir. Karaman daki kaleler; Karaman Kalesi (Şekil 4), Başdağ Kalesi, Ermenek Kalesi, Mennan Kalesi, Şahinler Kalesi, Gefriyat Kalesi (tamamen yıkılmıştır) ve Divle Kalesi dir. Taşkale Manazan Mağaraları aynı zamanda bir kale yerleşmesidir. Bu kalelerin tamamının olmasa bile bir kısmının turizme açılması Karaman ın turizminin gelişmesini sağlayacak en önemli hususlardan olacaktır. Karaman Müzesi: Karaman Müzesi için 1961 yılında eser toplanmaya başlanmıştır. Müzede eser olarak Epi Paleolitik Devir den günümüze kadar her devri yansıtan birçok eser bulunmaktadır. Müzenin sergi salonlarında; Neolitik Devir, Kalkolitik Devir, Bronz Çağı, Klasik Çağ, Roma Devri, Bizans Devri, Selçuklu Devri, Anadolu Beylikleri, Karaman Oğulları, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait eserler gösterilmektedir. Müzede ayrıca Helenistik, Venedik, Roma, Bizans, Anadolu Beylikleri, Karaman Oğulları, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait sikkelerde sergilenmektedir. Müze bahçesinde ise arkeolojik ve etnoğrafik taş eserler gösterilmektedir.
144 A. Akış Şekil 4. Karaman Kalesi (Güney-Kuzey) İnanç Değeri Taşıyan Hıristiyanlıkla İlgili Eserler Hıristiyanlıkla ilgili eserlerden özellikle kiliseler dikkat çekicidir. Derbe, Binbir Kilise ve Mahalaç Kilise ilde yer alan en önemli tarihi kiliselerdir. İncil de adı geçen ve Hıristiyanlık için kutsal kabul edilen ve bir Piskoposluk Merkezi olan Derbe nin sahada yer alması bile il için büyük bir avantajdır. Derbe yanında Karadağ daki Binbir Kilise ve Mahalaç Kilise inanç turizmi açısından büyük önem taşımaktadır. Sahada yer alan tarihi kiliseler daha çok Karadağ da ve Ermenek ilçesinin kırsal alanlarında yoğunluk kazanmıştır. Bunlar içerisinde Aziz Pavlos un ziyaret ettiği Derbe Kilisesi yanında, Binbir Kilise bölgesinde yer alan ören ve kiliseler önemli turistik değerlerdir. Madenşehir Öreni, Değle Öreni ve Mahalaç Kilise sahada oldukça önemlidirler. Fisandon, İbrala ve Çeşmeli kiliseleri Karaman da yer alan diğer önemli tarihi kiliselerdir. Ermenek Çevresinde Tarihi Şehirler ve Eserler: İlçede çok sayıda tarihi kent yerleşmesi görmek mümkündür. İzavria Decopolisi; tarihi şehirlerin oluşturduğu bir bölge olup burada yer alan tarihi şehirler on kadardır. Bu bölgede; Dalisandes (Çamlıca Köyü nde), Eirenopolis (Çatalbadem Köyü nde), Titiopolis (Çatalbadem Köyü nün Güneyinde), Claudiopolis (bugünkü Mut Şehri), Domitiopolis (Yukarı Çağlar Köyü nde) ve Lauzados (Kirazlıyayla da) tarihi şehirleri bulunmaktadır. Bu tarihi şehirler dışında başkaca ören yerleri ilçenin değişik köylerinde yer almaktadır. Bunlar; Fariske ve Çukurbağ (Gaysitrüs) örenleri (Göktepe ve Çukurbağ köyleri arasında), Dezkaya ve çevresindeki kaya mezarları, İnöğlesi Kaya Manastırı ve Ermenek çevresindeki diğer kaya manastırları Ermenek in turistik öneme sahip eserlerindendir (Bardakçı, 1976).
Karaman İlinin Turizm Potansiyeli 145 Turistik Değeri Olan İslamiyet le İlgili Eserler Karaman da Karamanoğulları, Selçuklular ve Osmanlılar dönemine ait çok sayıda esere rastlamak mümkündür. Bu eserler arasında her zaman olduğu gibi cami ve tekkelerin yeri ayrı olmuştur. Bu nedenle de kentte çok sayıda tarihi cami bulunmaktadır. Camiler: Karaman da çok sayıda tarihi camiye rastlanılmaktadır. Bu camilerin bir kısmı zaman içerisinde restorasyona uğramıştır. Bilindiği gibi, Türkiye de kentlerin tarih dokusu bazı batı ülkelerinde olduğu gibi korunamamıştır. Türkiye de özellikle tarihi camiler, kentlerin tarih dokusunun korunmasında önemli bir yere sahiptir. Kentlerimizde tarihi hissettirecek çok az sayıda eser korunabilmiştir. Karaman kent merkezinde bulunan camilerin çoğunluğu Karamanoğulları Devri ne aittir. Bu camilerden en tanınmışı Mader-i Mevlana Cami dir (Şekil 5). Bunun dışında; Yunus Emre Cami, İmaret Cami, Dikbasan Cami, Araboğlu Cami, Hacıbeyler Cami, Karabaş Veli Külliyesi, Nuh Paşa Cami, Yeni Minare Cami, Saadettin Ali Bey Mescidi, Akçaşehir Cami (Akçaşehir Kasabası nda) ve Yollarbaşı Ulu Cami (Yollarbaşı Kasabası nda) bulunmaktadır. Şekil 5. Mader-i Mevlana Cami (Aktekke Cami): Hz. Mevlana nın annesi ve bazı yakınlarının türbeleri bu camide bulunmaktadır. Ermenek ilçesindeki camiler ise; Ulu Cami, Fadime Ana (Fatma Hatun) Cami, Sipas (Çınarlı Su) Cami, Değirmenlik Cami, Mimar Emir Rüstem Paşa Cami, Akcami, Susaklı Cami, Kemerosu Kebir (Havasıl) Cami, Lâmos (Esentepe) Cami (Esentepe Köyü nde), Yukarı Çağlar (Yukarı İzvit) Cami ve Akçamescit Cami dir. Kâzım Karabekir de ise bir tane tarihi cami (Büyük Cami) vardır.
146 A. Akış Turistik Değeri Olan Diğer Tarihi Esreler Medreseler: Gerek Karamanoğulları gerekse Osmanlılar Dönemi nde bir ilim, sanat ve kültür merkezi olan Karaman da bu özelliklerin bir göstergesi olarak, önemli tarihi medreseler de yer almaktadır. Bunlardan günümüze kadar ayakta kalabilenler; Hatuniye Medresesi (Karaman Merkez de) (Şekil 6) ve Tol Medrese dir (Ermenek te). Şekil 6. Hatuniye Medresesi Türbeler: Karaman da özellikle il merkezinde daha önce Karaman da yaşamış birçok hükümdar ve âlime ait çok sayıda türbe vardır. Bunlar; Yunus Emre Türbesi, Cambaz Kadı Türbesi, Demirgömlek Türbesi, Kaya Halil Türbesi, İbrahim Bey Türbesi, Kızlar Türbesi, Alaeddin Bey Türbesi, Karabaş Veli Türbesi ve Karaman Bey Türbesi dir. Ayrıca Karaman ın ilçelerinde de birçok türbe yer almaktadır. Ayrancı Baba Türbesi (Ayrancı ilçesinde), Emir Musa Bey Türbesi (Ermenek ilçesinde) ve Karaman Bey Türbesi (Balkusan Köyü nde) bunlardan bazılarıdır. Han ve Hamamlar: Hanlar, tarihten günümüze Türklerin yolcuya verdiği önemin göstergesi olmuştur. Bu nedenle Anadolu da önemli yollar üzerinde muhakkak han bulunurdu. Karaman da, Karaman-Ayrancı yolu üzerindeki, Atlas Han bunun örneklerindendir. Türklerdeki temizlik kültürünün bir göstergesi olan hamamlar, çoğunlukla camilere vakıf olarak yapılmıştır. İbrahim Bey Hamamı, Süleyman Bey Hamamı (Karaman Merkez de) ve Karamanoğlu Hamamı (Ermenek ilçesinde) sahadaki önemli tarihi hamamlardandır. Turistik Evler: Karaman il merkezinde turistik değer taşıyan birçok tarihi ev vardır. Bu evlerin önemli bir kısmı günümüzde koruma altına alınmış ve restorasyon çalışmaları devam etmektedir. Tarihi güzelliğe sahip evlerden;
Karaman İlinin Turizm Potansiyeli 147 Tartan Evi ve Hürrem Dayı Evi görülmeye değer tarihi eserlerdir. Ermenek ilçesinde de tarihi önem taşıyan ve restore edilmesiyle turist çekebilecek çok sayıda ahşap ev bulunmaktadır. Karaman Taşkale de Taşkale Tahıl Ambarları diye bilinen kil oranı yüksek kalkerlere oyulmuş tahıl ambarları vardır. Bu ambarlar hâlâ burada yaşayan insanlar tarafından kullanılmaktadır (Şekil 7). Şekil 7. Taşkale Tahıl Ambarları Karaman a Gelen Turist Sayısı ve Otel Durumu Karaman iline 2007 yılında gelen yerli ve yabancı turist sayısı toplam 38.589 olup, bu turistlerin geceleme sayıları 49.079 dur (Tablo 1). Karaman a 2006 yılında gelen yabancı turist sayısı (632), Türkiye ye 2007 yılında gelen yabancı turistle (27.000.000) karşılaştırıldığı zaman yok denecek kadar azdır. Karaman ın yabancı ve yerli turist sayısı kendisine komşu olan Alanya (Antalya) ile kıyaslandığı zamanda yine yok denecek kadar azdır. Alanya ya 2005 yılında 1.464.686 yabancı turist gelmiş ve bu turistler kişi başı 942 $, toplamda ise ilçeye 1.379.734.210 $ gelir bırakmıştır (Akış, 2007, s. 23; Akış, Kaya ve Seferov, 2008, s. 380). Görüldüğü gibi, Karaman a gelen turist sayısı gerek Türkiye ye gelen gerekse Alanya ya gelen turist sayısı ile kıyaslandığında oldukça düşüktür. Karaman da turistlerin konaklayabileceği sadece 8 tane otel vardır. Bu otellerin toplam yatak kapasitesi 660 dır. Bu otellerden üç tanesi turizm belgeli diğerleri belediye belgelidir. Turizm belgeli olan otellerin yatak kapasitesi 406 dır. Görüldüğü gibi il, turizm tesisleri bakımından da oldukça zayıf bir potansiyele sahiptir. Karaman merkeze gelecek üst düzey turistlerin konaklayabileceği yeterli düzeyde otel bulunmamaktadır. Bu da sahada otel kapasitesinin yeterli olmadığının göstergesidir. Bölgede sadece Ermenek ilçesinde kaliteli bir otel
148 A. Akış bulunmaktadır. Bunun dışında bölgede turistlerin konaklamasını sağlayacak kaliteli otel bulunmamaktadır. Karaman da eksikliği hissedilen ve turist sayısının artmasıyla daha fazla eksikliği hissedilecek olan kaliteli otellerin yapılmasına önem verilmelidir. Bu otellerde turizm becerisi yüksek iyi eğitim almış turizmciler çalıştırılmalıdır. Tablo 1. Karaman ın Yıllık Yerli ve Yabancı Turist Sayısı ve Geceleme Sayıları (2000-2007) Yıllar Yerli Yabancı Toplam Turist Turist Turist Geceleme 2000 12.009 314 12.323 21.857 2001 11.979 290 12.269 19.729 2002 13.558 190 13.748 18.174 2003 25.410 656 26.066 33.223 2004 30.265 549 30.814 36.464 2005 30.929 404 31.333 41.605 2006 36.641 632 37.269 49.368 2007* 42.761 626 38.589 49.072 * Kasım ve Aralık aylarına ait turist ve geceleme sayılarına ulaşılamamıştır. (http://www.karamankultur.gov.tr/kulturmd/sayfagoster.asp?id=764, 14.02.2007) Karaman a Gelen Turist Sayısını Arttırmak İçin Alınması Gereken Önlemler Yaz aylarında Alanya ya deniz, güneş ve eğlenceye gelen turistlerin bu tatilleri süresi içerisinde oksijeni bol ortamlarda dinlenmeye de ihtiyaçları olmaktadır. Yazın yaklaşık on-on beş gün kadar eğlence turizmine katılan turistler bölgenin, sıcak ve nemli havasından bunaldığı zaman bu turistlerin bir ya da birkaç günlüğüne Karaman ın gerek Sarıveliler gerekse Ermenek ilçelerinde yayla turizmine katılmaları sağlanabilir. Yaylacılık turizmi için öncelikle sahada turizm amaçlı kullanılacak yaylalar tespit edilip daha sonra buralarda turistlerin kalacak yer, yeme-içme ve diğer ihtiyaçlarını giderecek mekanların hazırlanması gerekmektedir. Bu bölgelerde ayrıca yerel yatırımcılara kredi olanağı sağlanarak yöre halkının en yüksek yararı göz önünde bulundurulmalıdır. Antalya bölgesine gelen yabancı turistlere Karaman ilinin doğal ve tarihi güzellikleri iyi bir şekilde tanıtılarak ile gelen yabancı turist sayısı arttırılabilir. Alanya nın Sarıveliler e 80 km, Ermenek e ise 120 km olduğu düşünüldüğünde bu olanaklıdır. Özellikle Alanya ya gelen turistlere Alanya-Ermenek-Karaman ve Konya aksında 3-4 günlük bir faaliyet fırsatı sağlanmalıdır. Eğer bu sağlanır ve bunun alt yapısı oluşturulursa; Alanya ve Antalya bölgesine gelen turistler hem Türkiye de hem de Antalya bölgesinde birkaç gün daha fazla tutularak daha çok gelir sağlanacaktır.
Karaman İlinin Turizm Potansiyeli 149 Konya Mevlana ya gelen, özellikle yerli turistlere, Mader-i Mevlana Camii nde Mevlana nın annesi ve diğer bazı aile mensuplarının türbelerinin olduğu anlatılarak buraya turist çekilebilir. Adana ve Mersin den gelen turistler Karaman karayolu vasıtasıyla Konya ya ulaşmaktadırlar. Ancak, bu turistlerin önemli bir kısmı Mevlana nın aile mensuplarının türbelerinin Mader-i Mevlana Camii nde olduğunu bilmemektedirler. Eğer bu bilgi eksikliği giderilebilirse Karaman a gelen turist sayısı arttırılabilir. Bunun içinde Konya ve Karaman kültür müdürlükleri beraber sıkı bir tanıtım kampanyası yapmalıdırlar. Karaman da kongre turizmine önem verilmelidir. Bu amaçla ulusal ve uluslararası sempozyumlar düzenlenerek kente turist çekilebilir. Ayrıca, Dil Bayramı etkinliklerine katılan gerek bilim insanlarına, gerek bürokratlara, gerekse diğer ziyaretçilere Karaman en iyi şekilde tanıtılarak ilin doğrudan reklamı yapılmalıdır. SONUÇ VE ÖNERİLER Karaman yeterli potansiyele sahip olmasına rağmen bu potansiyel yeterince değerlendirilememiştir. İlin turizm potansiyelinin değerlendirilebilmesi için öncelikle ildeki Derbe ve Mahalaç Kilise gibi tarihi eserler onarılarak turizme açılmalıdır. Böyle bir başlangıç ilin turizminin tanıtımı açısından büyük önem taşımaktadır. Karaman ilinin Karamanoğulları, Selçuklular, Osmanlılar ve daha önceki dönemlere ait çok sayıda tarihi eserleri ve coğrafi güzellikleri düzenli bir program kapsamında değerlendirilerek tanıtımı iyi bir şekilde sağlanmalıdır. İlin tarihi, coğrafi ve kültürel güzelliklerinin tanıtımı ve pazarlanması için Alanya ve Konya turizm müdürlükleri ve özel turizm şirketleriyle beraber projeler geliştirilerek buraya turist çekilebilir. Aynı şekilde Ermenek ve Sarıveliler in yayla turizmi ve dağcılık turizmi potansiyelleri Alanya daki kamu ve özel sektör kuruluşlarıyla birlikte çalışılarak gerek yabancı gerekse yerli turistlere pazarlanabilir. Bunun için potansiyel arz eden bölgeler bir an önce turizme açılmalıdır. Bu yapılırken öncelikle yöre halkının bu aktiviteden maksimum şekilde yararlanmalarını sağlayacak bir program geliştirilmelidir. Buna paralel olarak dağcılık turizmi içerisinde Ermenek teki Balkusan Vadisi ve benzeri sahalar yerli ve yabancı turizme açılmalıdır. Ermenek ve Sarıveliler in turizm potansiyellerinin kapsamlı bir şekilde Alanya nın turizm faaliyetleriyle bütünleşmesinin sağlanabilmesi için Ermenek- Sarıveliler-Alanya Yolu nun nitelikli bir karayoluna dönüştürülmesi vazgeçilmez koşuldur. Eğer bu karayolu nitelikli hale getirilebilirse aynı zamanda Alanya nın yayla turizmi ve dağcılık turizm potansiyelleri de değerlendirilmiş olacaktır.
150 A. Akış Karaman da gerek Karaman gerekse farklı konularda ulusal ve uluslararası sempozyumlar düzenlenerek ilde kongre turizmi geliştirilmelidir. Bu konuda Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi nin önderliğine başvurulabilir. Karaman daki turist kapasitesinin artışına paralel bir şekilde ilde eksikliği hissedilecek olan kaliteli otellerin yapılmasına önem verilmeli ve bu otellerde iyi eğitim almış turizmciler çalıştırılmalıdır. İlde turizmin gelişmesinin önünde üç temel engel vardır. Bunlardan birincisi turistin sahaya ulaşabilirliğini sağlayacak ulaşım eksikliğidir. İkincisi tanıtım eksikliğidir. Üçüncüsü ise turizmin gelişmesinde önderlik yapacak kuruluşların turizmin gelişmesi için yeterince çaba sarf etmemeleridir. İlde turizmin gelişmesi için bu engellerinde ortadan kaldırılması gerekecektir. YAZAR NOTLARI Bu çalışma kısmen, Yrd. Doç. Dr. Ayhan AKIŞ ın 13 Mart 2007 tarihinde Tarih, Kültür ve Turizm Yönüyle Karaman isimli panelde konuşmacı olarak sunduğu; Karaman ın Coğrafi Zenginlikleri ve Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi isimli panel sunumundan yararlanılarak hazırlanmıştır.
Karaman İlinin Turizm Potansiyeli 151 KAYNAKLAR Akış, A. (2007). Alanya da Turizm ve Turizmin Alanya Ekonomisine Etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 17, Sayfa: 15-32. Akış, A., Kaya, B. ve Seferov, R. (2008). The Influence of Tourism on Alanya and its Close Environment. Natural Environment and Culture in the Mediterranean Region, p. 377-391. (Editors: Recep Efe, Georges Cravins, Munir Ozturk and Ibrahim Atalay). Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. Atalay, İ. (2000). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği. İzmir: Dokuz Eylül Üniv. Basımevi. Bardakçı, H. (1976). Bütün Yönleriyle Ermenek. Konya. Denktaş, M. (2000). Karaman Çeşmeleri. Yayın No: 7, Araştırma Serisi: 1, Birinci Baskı, Kayseri. Diamond, J. (2004). Tüfek, Mikrop ve Çelik (Çev. İnce, Ü.). 15. Baskı, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara: Ziraat Matbaacılık. Doğanay, H. (1997). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Millî Eğitim Yayınları, No: 2982, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi, No: 877, Eğitim Dizisi, No: 10, İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi. Efe, R. (1998). Ermenek Çayı Havzası (Doğal Ortam Özellikleri). Fatih Üniversitesi Yayınları 1, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları 1, İstanbul: Fatih Üniversitesi Basımevi. Erinç, S. (1966). Klimatoloji ve Metodları. 4. Baskı, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım. Erkol, A. (1991). Karaman-Ayrancı Ovalarının Jeomorfolojisi ve Yer Altı Su Durumu. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Anabilim Dalı, Coğrafya Bilim Dalı. İnan, N., Şen, E. ve Başaran, N. (2005). Konya Ovasının İklimi. Ankara: DMİ Yayınları, Yayın No: 2006/04. Karaman Kültür Envanteri. (2005). (Haz. Topal, C.) Karaman Valiliği Yayınları, Karaman: Anka Ajans Basımı. Karaman Valiliği. (1997). Karaman Yıllığı. Karaman.
152 A. Akış Karaman Valiliği ve İl Kültür Müdürlüğü. Karaman. Karaman: Karaman Ofset Baskı ve Gazetecilik A. Ş. Memiş, E. (2001). Eskiçağ Türkiye Tarihi. 3. Baskı, Konya: Çizgi Kitabevi. Özgen, H. ve Eren, A. (2006). Zamanın Kapıları Karaman. Karaman Valiliği Yayınları, Karaman: Mart Matbaacılık Baskı Sanatları. Tümertekin, E. (1994). Beşeri Coğrafyaya Giriş. İstanbul: İst. Üniv. Yayınları. Uysal, A., Aladalı, N. ve Demirci, M. (1992). Dünü ve Bugünüyle Karaman (Kültür-Turizm-Coğrafya). Karaman Yunus Emre Kültür Derneği Yayınları, No:2, Konya: Arı Ofset Matbaacılık. Ünlü, B. (2007). Ayrancı nın (Karaman) Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Waugh, D. (1990). Geography an Integrated Approach. 1 st Published, London. D.İ.E. (2000). 1927-2000 Nüfus Sayımı Verileri. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. http://www.karamankultur.gov.tr/kulturmd/sayfagoster.asp?id=346, 14.02.2008.