AKÜ FEMÜBİD 18 (2018) ( ) AKU J. Sci.Eng.18 (2018) ( )

Benzer belgeler
Alüminyum-Silisyum Alaşımlarının Mikroyapısal ve Mekanik Özelliklerinin T6 Isıl İşlemi ile İyileştirilmesi

ELKTRİK AMAÇLI ALUMİNYUM KULLANIMI

2xx SERİSİ ALÜMİNYUM ALAŞIMLARINDA Ag İLAVESİNİN MUKAVEMETE ETKİSİ

FAZ DİYAGRAMLARI ve DÖNÜŞÜMLERİ HOŞGELDİNİZ

2-C- BAKIR VE ALAŞIMLARININ ISIL İŞLEMLERİ 2-C-3 MARTENSİTİK SU VERME(*)

ÇÖKELME SERTLEŞTİRMESİ

DOĞAL KURŞUN METALİK KURŞUN PLAKALAR

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences

Dökme Demirlerin Korozyonu Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

AlSi7Mg DÖKÜM ALAŞIMINDA T6 ISIL İŞLEM DEĞERLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ. Onur GÜVEN, Doğan ALPDORUK, Şükrü IRMAK

MALZEME BİLGİSİ DERS 7 DR. FATİH AY.

6. BEYAZ ve YÜKSEK ALAŞIMLI DÖKME DEMİRLER

LM28 Alaşımında Tane İnceltme ve Sr Modifikasyonun Si Morfolojisine Etkisi

FARKLI ÇELİKLERE UYGULANAN DEĞİŞEN ISITMA HIZLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

ÇÖKELME SERTLEŞMESİ (YAŞLANMA) DENEYİ

BMM 205 Malzeme Biliminin Temelleri

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi

Çift Fazlı Paslanmaz Çeliklerde Yaşlandırma Koşullarının Mikroyapı Özellikleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi

Emre Yalçın (Odöksan ELBA) 7.Oturum: Süreçler ve Kontrol 7th Session: Process and Control

Al-7Si-0,3Mg Alaşımında Sr Modifikasyonunun Si morfolojisine ve porozite Üzerine Etkisi

Al-Cu Alaşımlarında Porozite ve Mikroyapının Yaşlandırma Üzerine Etkisi

THE PRODUCTION OF AA5049 ALLOY SHEETS BY TWIN ROLL CASTING

ÇÖKELME SERTLEŞTİRMESİ HOŞGELDİNİZ

Chapter 9: Faz Diyagramları

İnce ve Kalın Kesitli SiMo Küresel Dökme Demirlerin, Isıl İşlem Öncesinde ve Sonrasında Mikroyapı ve Mekanik Özellikleri

«Tane İnceltme İşleminin İyileştirilmesi ve Alçak Basınçlı Döküm Sistemiyle AlSi5Mg0.3 Alaşımlı Jant Üretimi»

15 th International Materials Symposium (IMSP 2014) October 2014 Pamukkale University Denizli - Turkey

Çinko-Alüminyum esaslı ZA-12 alaşımının mikroyapı ve darbe dayanımına bor elementinin etkisi

İNTERMETALİK MALZEMELER. Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR (DERS NOTLARI-4)

Gaz. Gaz. Yoğuşma. Gizli Buharlaşma Isısı. Potansiyel Enerji. Sıvı. Sıvı. Kristalleşme. Gizli Ergime Isısı. Katı. Katı. Sıcaklık. Atomlar Arası Mesafe

ALUMİNYUM ALA IMLARI

Al-7Si-0,3Mg Alaşımında Soğuma Hızının Poroziteye Etkisi

Isıl işlem, katı haldeki metal ve alaşımlarına belirli özellikler kazandırmak amacıyla bir veya daha çok sayıda, yerine göre birbiri peşine uygulanan

İNSANSIZ HAVA ARAÇLARI MOTOR BLOĞU OLARAK KULLANILABİLECEK ALÜMİNYUM ALAŞIMIN TERCİHİ. Çağlar Yüksel 2. Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul

SAVUNMA SANAYİİ DENİZALTI MUHAFAZA KUTULARI VE İNTERSEPT SONAR SİSTEM PARÇALARININ YERLİLEŞTİRİLMESİ

FAZ DİYAGRAMLARI ve DÖNÜŞÜMLERİ HOŞGELDİNİZ

ÇİNKO ALAŞIMLARI :34 1

CALLİSTER FAZ DİYAGRAMLARI ve Demir-Karbon Diyagramı

Faz ( denge) diyagramları

İKİLİ ÖTEKTİK FAZ DİYAGRAMLARI

Kaynak yöntemleri ile birleştirilen bir malzemenin kaynak bölgesinin mikroyapısı incelendiğinde iki ana bölgenin var olduğu görülecektir:

Fiziksel özellikler nelerdir? Mekanik Elektriksel Termal Manyetik Optik

TOKLUK VE KIRILMA. Doç.Dr.Salim ŞAHĠN

Arda Çetin, Peyman Çelenkoğlu, Burcu Tunç, Ayhan Comart (Ekstra Metal)

BASMA DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ. 1. Basma Deneyinin Amacı

INVESTIGATION OF AA 2024 ALUMINUM ALLOY WITH NATURAL AGİNG METHOD OF MECHANICAL PROPERTIES

Ayrıca, bu kitapta sunulan bilgilerin İnşaat Mühendislerine de meslek yaşamları boyunca yararlı olacağı umulmaktadır.

şeklinde, katı ( ) fazın ağırlık oranı ise; şeklinde hesaplanır.

Bölüm 4: X-IŞINLARI DİFRAKSİYONU İLE KANTİTATİF ANALİZ

Prof. Dr. İRFAN AY / Öğr. Gör. FAHRETTİN KAPUSUZ 1

TEKNOLOJİSİ--ITEKNOLOJİSİ. Prof. Dr. İRFAN AY / Öğr. Gör. FAHRETTİN KAPUSUZ

Döküm Prensipleri. Yard.Doç.Dr. Derya Dışpınar. İstanbul Üniversitesi

Deformasyon yaşlanmasının AA7075 Alüminyum Alaşımının Mekanik Özelliklerine Etkisinin İncelenmesi

Faz dönüşümleri: mikroyapı oluşumu, faz dönüşüm kinetiği

AZ91 MAGNEZYUM ALAŞIMININ METALURJİK ÖZELLİKLERİNE KADMİYUM ELEMENTİNİN ETKİSİ

İKİZ MERDANELİ SÜREKLİ DÖKÜM TEKNİĞİ İLE AA5754 MALZEME ÜRETİMİ. Koray TURBALIOĞLU

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi Pamukkale University Journal of Engineering Sciences

Kaybolan Köpük Yöntemi Kullanılarak Al-Si Alaşımlarının Akışkanlığının İncelenmesi

İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi Journal of Advanced Technology Sciences ISSN:

FZM 220. Malzeme Bilimine Giriş

KARBON ELYAF TAKVİYELİ POLİAMİT 6 KARMALARIN ISIL VE MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

MALZEME BİLGİSİ DERS 11 DR. FATİH AY.

ÇİNKO KATKILI ANTİBAKTERİYEL ÖZELLİKTE HİDROKSİAPATİT ÜRETİMİ VE KARAKTERİZASYONU

Yoğun Düşük sürünme direnci Düşük/orta korozyon direnci. Elektrik ve termal iletken İyi mukavemet ve süneklik Yüksek tokluk Magnetik Metaller

MMT407 Plastik Şekillendirme Yöntemleri

Çelik Hasır Kaynak Elektrotları

Toz Metalurjik Malzemeler Yrd. Doç. Dr. Rıdvan YAMANOĞLU

Çentik Açma (Charpy Test Numunesi) 5 TL / Numune 1 gün DİNAMİK LABORATUVARI * TS EN ISO 148-1:2011 TS EN ISO 148-1:2011 TS EN ISO 9016:2012:2013

MALZEME BİLİMİ Güz Yarıyılı Kocaeli Üniversitesi Ford Otosan Ġhsaniye Otomotiv MYO. Yrd. Doç. Dr. Egemen Avcu

7075 SERĠSĠ ALAġIMLARIN GENEL ÜRETĠM YÖNTEMLERĠ

EN madde 8.2 Fracture toughness (Klc) EN madde 8.4 Fatique Test

PLASTİK ŞEKİLLENDİRME YÖNTEMLERİ

A356 Alaşımında Katılaşma Hızı ve Sıvı Durumda Bekletme süresinin Mekanik Özellikler Üzerine Etkisi

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. Basınç Destekli Hacim Yanma Sentezi Yöntemi ile Elde Edilen FeAl ve TiAl Kaplamalar

= σ ε = Elastiklik sınırı: Elastik şekil değişiminin görüldüğü en yüksek gerilme değerine denir.

Al-Mg ALAŞIMLARINDA Mg ORANININ YORULMA DAYANIMINA ETKİSİ

SÜPER ALAŞIMLAR Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

Faz kavramı. Kristal yapılı malzemelerin iç yapılarında homojen ve belirli özellikler gösteren bölgelere faz (phase) adı verilir.

SEMENTE EDİLMİŞ 8620 KALİTE ÇELİĞİN ÖZELLİKLERİNE SIFIRALTI İŞLEMİN ETKİSİ

Sb 2 Te 3 ve Bi 2 Te 3 İÇERİKLİ YARI İLETKEN ALAŞIMLARIN ÜRETİMİ ve TERMOELEKTRİK, YAPISAL, MİKROYAPISAL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ ÖZET

Retrogresyon İşleminin 7075 Alüminyum Alaşımının Aşınma Davranışına Etkisi

Ön Söz vii Kitabın Türkçe Çevirisine Ön Söz Çevirenin Ön Sözü 1 Sinterleme Bilimine Giriş 2 Sinterleme Ölçüm Teknikleri xiii

KIRIK YÜZEYLERİN İNCELENMESİ

ALÜMİNYUM T6 ISIL İŞLEMİ İÇİN GELİŞTİRİLEN SEPET TASARIMI İLE ZAMAN VE ENERJİ TASARRUFU SAĞLANMASI

CERRAHİ İĞNE ALAŞIMLARI. Microbiologist KADİR GÜRBÜZ

MALZEME BİLGİSİ DERS 8 DR. FATİH AY. fatihay@fatihay.net

BMM 205 Malzeme Biliminin Temelleri

3. MALZEME PROFİLLERİ (MATERİALS PROFİLES) 3.1. METAL VE ALAŞIMLAR. Karbon çelikleri (carbon steels)

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi Araştırma Makalesi

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 10 Yüksek mukavemetli yapı çelikleri. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir Güz Yarıyılı

CALLİSTER FAZ DÖNÜŞÜMLERİ

Deneyin Amacı Çekme deneyinin incelenmesi ve metalik bir malzemeye ait çekme deneyinin yapılması.

Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi

Vermiküler/Silindirik Grafitli Dökme Demir COMPACTED GRAPHITE CAST IRON

YÜKSEK KARBONLU ÇELİKLERE SU VERME İŞLEMİNİN MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

ÇELİKLERİN VE DÖKME DEMİRLERİN MİKROYAPILARI

Çeliklerin Fiziksel Metalurjisi

PROF. DR. HÜSEYİN UZUN HOŞGELDİNİZ

Geleneksel Malzemelerdeki Gelişmeler

Transkript:

Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Afyon Kocatepe University Journal of Science and Engineering AKÜ FEMÜBİD 18 (2018) 015701(1036-1042) AKU J. Sci.Eng.18 (2018) 015701 (1036-1042) DOİ: 10.5578/fmbd.67632 Araştırma Makalesi / Research Article Isıl İşlem Süresinin Ötektik-Altı Al-Si Alaşımlarının Mekanik Özelliklerine Etkisi Yusuf ÇEVİRİR 1, Sertan NECİP 1 ve Mehmet YILDIRIM 1 1 Selçuk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, Konya, 42130, Türkiye. e-posta: ymehmet@selcuk.edu.tr Geliş Tarihi: 17.11.2017 ; Kabul Tarihi: 07.11.2018 Anahtar kelimeler Al alaşımları, Mikroyapı, Mekanik özellikler, Çekme testi Özet % 7,29 Si oranına sahip Al-Si döküm alaşımının yapısal ve mekanik özelliklerine ısıl işlem süresinin etkisi sistematik olarak incelenmiştir. Numunelere 200 C sıcaklıkta 1, 2, 4, 16 ve 64 saat ısıl işlem uygulanmıştır. Mikroyapı ve faz analizleri optik mikroskop ve X-ışınları kırınımı ile termal özellikleri diferansiyel taramalı kalorimetreile mekanik özellikleri ise çekme ve sertlik ölçümleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Dökülmüş haldeki alaşımın mikroyapısı birincil kristalleşmiş Al dendritleri ve kaba Si ötektiğinden meydana gelmektedir. Uygulanan ısıl işlemin mikroyapısal özelliklere çok önemli bir etkisi olmamasına rağmen çekme dayanımı, sertlik ve uzama gibi mekanik özellikler de ciddi değişimlere yol açtığı gözlemlenmiştir. En yüksek uzama değeri ve en düşük çekme dayanımı ısıl işlem görmemiş döküm alaşımında gözlemlenmiştir. En düşük uzama değeri ve en yüksek çekme dayanımı ise 4 saat ısıl işlem görmüş numunede gözlemlenmiştir. Dayanım ve sertlik 0-4 saat arası sürelerde artış gösterirken, 4-64 saat arası sürelerde ise azalma eğilimindedir. Effect of Annealing Time on MechanicalProperties of Hypo-Eutectic Al-Si Alloys Keywords Al alloys, Microstructure, Mechanicalproperties, Tension test Abstract The effect of annealing time on the structural and mechanical properties of cast Al-Si alloy having 7.29 % Si were systematically investigated. The samples were annealed at 200 C for 1, 2, 4, 16 and 64 hours. Microstructural examination and phase analysis were performed using optical microscope and X- ray diffraction, respectively. Thermal properties were investigated by differential scanning calorimetry. Besides, mechanical properties were characterized by tension and hardness tests. The microstructure of the as-cast alloy was composed of primary crystallized Al dendrites and coarse and faceted Si eutectic. Although the heat-treatment did not have a very significant effect on microstructural properties, the mechanical properties such as tensile strength, hardness and elongation significantly changed after heat-treatment.the highest elongation value and the lowest tensile strength were observed for the cast alloy. However, the lowest elongation value and the highest tensile strength were observed for the 4 hour heat treated sample. Strength and hardness has an increasing tendency between 0-4 hours and decreasing tendency during 4-64 hours. Afyon Kocatepe Üniversitesi 1. Giriş Alüminyum alaşımları mühendislik uygulamalarında çelikten sonra en yaygın kullanılan metalik malzemelerdir (Int Kyn.1). Al alaşımları silindir kafaları, dişli kutuları, jantlar, radyatörler, tamponlar, egzoz manifoldları, pistonlar, yakıt tankları, fren ve süspansiyon parçaları gibi otomotiv endüstrisinde çeşitli uygulamalara sahiptir (EijoforveReddy 1997). Bu alaşımların içerdikleri uygun alaşım elementi ve uygulanan ısıl işlemden kaynaklı mükemmel mekanik özelliklere sahip olmaları ve alüminyumun hafifliğinden kaynaklı yakıt tüketimini önemli ölçüde azaltmaları otomotiv uygulamalarında çelik parçaların yerine kullanımını sağlamaktadır (Gül2014, ve Mohamedet al.2009). Al alaşımlarında bakırdan sonra kullanılan en önemli alaşım elementi silisyumdur. Bunun 1036

sebepleri silisyumun sıvı alüminyumun akışkanlığını arttırması, erime noktasını düşürmesi, katılaşma sırasında çekmeyi azaltması ve hammadde olarak ucuz olmasıdır. Ayrıca silisyum düşük bir yoğunluğa sahip olup döküm parçanın toplam ağırlığını da azaltmaktadır (KalhapureveDigpe 2015, Rana et al. 2012). Şekil 1. de verilen Al-Si ikili faz diyagramına (MurrayveMcAlister 1984) göre silisyum alüminyum içerisinde eser miktarda çözünmekte ve % 12,6 Si ye denk gelen ötektik nokta bulunmaktadır. Silisyumun alüminyum içerisindeki düşük çözünürlüğünden dolayı silisyum alüminyum matris içerisinde çökelti oluşturmakta bu da alaşımın mekanik özelliklerine önemli katkılar yapmaktadır (KalhapureveDigpe 2015). Ötektik ve ötektik bileşime yakın ötektik altı Al-Si alaşımları mükemmel aşınma ve korozyon direnci, düşük ısıl genleşme katsayısı, yüksek dayanım/ağırlık oranı gibi sebeplerden ötürü döküm endüstrisinde çok yaygın kullanılmaktadır (Gül 2014 ve Mohamedet al. 2009). Fakat Si miktarındaki artış Al-Si alaşımının uzama değerlerinde belirgin azalmaya sebep olmaktadır. Bu yüzden bu tip alaşımların iyileştirilmeleri gerekmektedir. Şekil 1. Al-Si ikili faz diyagramı (MurrayveMcAlister 1984). Ötektik ve ötektik bileşime yakın Al-Si döküm alaşımlarının mekanik özellikleri alaşımın kimyasal bileşiminden ziyade mikroyapısal özelliklere bağlıdır. Dendritik α-al ve ötektik Si miktarı ve morfolojisi, mikroyapıda bulunan olası diğer intermetalik bileşiklerin varlığı ve ısıl işlem sırasında gerçekleşen değişikliklerin alaşımın mekanik özelliklerine önemli etkileri mevcuttur. Geçmişte ve son yıllarda yapılan çalışmalarda Al-Si alaşımlarının mekanik özelliklerine Sr ve Na gibi tane inceltici alaşım elementi ilavesinin ve uygulanan ısıl işlemin önemli etkileri olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada otomotiv endüstrisinde yaygın olarak kullanılan % 7,29 Si içeren ticari ötektik-altı Al-Si döküm alaşımının mikroyapı ve sertlik, çekme dayanımı ve uzama gibi oda sıcaklığı mekanik özelliklerine ısıl işlem süresinin etkisi sistematik bir şekilde incelenmiştir. 2. Materyal ve Metot Deneylerde Çizelge 1 de verilen kimyasal bileşime sahip ticari Al alaşımı külçesi kullanılmıştır. Alaşımın kimyasal bileşimi Oxford Instruments Foundry Master Pro model spektrometre kullanılarak ölçülmüştür. Külçeden elde edilen numunelere ısıl işlem uygulanmıştır. Öncelikle numunelere 500 C sıcaklıkta 1 saat bekletilmiştir. Daha sonra numunelere oda sıcaklığında su verilmiştir. Son olarak numuneler 200 C sıcaklıkta 1 2, 4, 16 ve 64 saat ısıl işlem uygulanıp fırında soğutulmaya bırakılmışlardır. Isıl işlemden sonra numuneler mikroyapısal inceleme için standart metalografik numune hazırlama işlemleri kullanılarak hazırlanmıştır. Bu işlem kapsamında numuneler önce bakalite alınmış, sonra zımparalanmış ve 1 μm Al 2O 3 ile parlatılmıştır. Alaşımın faz analizi Bruker D8 Advance model X-ışını kırınım cihazı (XRD) kullanılarak yapılmıştır. Ölçümler, tarama hızı 2 /dk ile 2θ=10-90 aralığında olacak şekilde ve dalga boyu 1.5406 Å olan Cu-Kα ışıması kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Numunelerin yaşlandırma öncesi ve sonrası mikroyapı incelemesi ZeissAxioVision model optik mikroskop kullanılarak yapılmıştır. Deneyde kullanılan alaşımın ötektik ve erime sıcaklıkları termal analiz ölçümleri ile belirlenmiştir. Termal analiz ölçümleri SetaramSetsys 16/18 model Diferansiyel Taramalı Kalorimetre (DSC) ile yapılmıştır. Ölçüm Ar gaz atmosferi altında 10 /dak ısıtma ve soğutma hızlarında gerçekleştirilmiştir. Numunelerin mekanik özellikleri sertlik ve çekme deneyleri ile saptanmıştır. Numunelerin Brinell 1037

sertlik değerleri EMCO Test DuraVision 300 model sertlik ölçme cihazı kullanılarak 62.5kgf yük altında ve 2.5 mm bilya ile yapılmıştır. Çekme deneyleri Instron 8801 model üniversal mekanik test cihazında yapılmıştır. 3. Bulgular Çizelge 1. Deneylerde kullanılan Al alaşımının kimyasal bileşimi. Element Al Si Fe Cu Mn Mg Cr Ni Zn Sn Miktar Ağırlıkça % 3.1 Yapısal özellikler Çalışmada kullanılan numuneye ait XRD sonuçları Şekil 2. de verilmektedir. Şekil 2. den de görüleceği üzere numunede sadece Al ve Si fazlarına rastlanmış olup Al-Si esaslı alaşımlarda ikinci faz sertleşmesine sebep olan Al 5FeSi ve Al 4FeSi intermetalik fazlarına rastlanmamıştır. İntermetalik fazların görülmemesinin sebebi Çizelge 1. de verilen spektrometre sonuçlarında Fe miktarının çok düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Deneylerde kullanılan Al-Si alaşımı % 7,29 Si a sahip olan ötektik-altı bir alaşımdır. Bu alaşıma ait termal analiz ısıtma eğrilerinde (Şekil 3.) 582 C de ötektik reaksiyona ait ve 602 C de likidusa ait endotermik reaksiyon pikleri görülmektedir. Termal analiz ölçümleri sonucunda Al-Si ikili faz diyagramında bulunan ötektik ve likidus sıcaklıkları ile çok yakın sıcaklık değerleri ölçülmüştür. Bu sonuçta çalışılan kompozisyonun kimyasal bileşimini doğrulamaktadır. 92,34 7,29 0,21 0,068 0,022 0,022 0,003 0,006 0,011 0,03 işlem görmüş numunelerin birincil kristalleşen α-al dendritlerden (açık renkli faz) ve dendritler arası bölgede bulunan kaba Si lamellerden (koyu renkli faz) meydana gelen mikro yapıya sahip olduğu görülmektedir. Birincil kristalleşen α-al dendritlerinin miktarı ASTM E562 Sistematik Elle Nokta Sayma Metodu Standardına göre hacimce % 39,9 olarak bulunmuştur. Bulunan değer Al-Si ikili faz diyagramında % 7,3 Si içeren bileşime kaldıraç kuralına göre hesap edilen % 42,1 değeri ile uyumludur. Döküm alaşımının mikroyapısı ile ısıl işlem görmüş numunelerin mikro yapıları karşılaştırıldığında koyu renkli Si lamellerinin ısıl işlem sonucunda bir miktar irileştiği görülmektedir. Şekil 3. Deneyde kullanılan Al-Si alaşımına ait termal analiz ısıtma eğrisi (Isıtma hızı 10 C/dak.). Şekil 2. Deneyde kullanılan alaşıma ait X-ışınları kırınım eğrisi. Dökülmüş haldeki ve farklı sürelerde ısıl işlem uygulanmış numunelere ait mikroyapı resimleri Şekil 4 te gösterilmektedir. Döküm alaşımı ve ısıl Isıl işlem süresinin mikro yapıya etkisi incelendiğinde, numunelerin mikro yapılarının ısıl işlem süresi ile çok fazla değişmediği gözlemlenmiştir.çizelge 2 de verilen ısıl işlem süresine göre Si parçacık büyüklüğündeki değişimde, 16 saatlik süreye kadar Si lamellerinin büyüklüğünün arttığı; 64 saat te ise tekrar azaldığı gözlemlenmiştir. Eğer Si parçacıklarını saran Al matriste safsızlık bulunuyorsa Si mikroyapısı önemli 1038

ölçüde etkilenmektedir. 1 ve 2 saat sürelerde Si parçacıklarının dar boyut dağılımına sahip olduğu, 4 ve 16 saatlik sürelerde ise Si parçacıklarının geniş Şekil 4. Farklı sürelerde ısıl işlem görmüş numunelere ait mikroyapı görüntüleri. boyut dağılımına sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Isıl işlem süresi 64 saat olduğunda ise parçacık boyut dağılımının tekrar azalıp 1 ve 2 saatlik numunelere yakın olduğu görülmüştür. Boyut dağılımında gözlemlenen bu durum irileşme teorisi ile açıklanabilmektedir (Wagner et al. 2001). Bu teoriye göre kısa yaşlandırma sürelerinde çekirdeklenme, orta yaşlandırma sürelerinde çekirdeklenme ve büyüme yüksek yaşlandırma sürelerinde ise parçacıklarda sadece büyüme görülmektedir. Buna göre boyut dağılımının orta yaşlandırma sürelerinde geniş olması tahmin edilmektedir. Silikon Al içerisinde neredeyse hiç çözünürlüğe sahip olmayıp bu yüzden alaşımda saf Si olarak bulunmaktadır. Ayrıca metalik Al ile metalik olmayan Si arasında kovalent bağlar mevcut olup, Si fazı anizotropik olarak keskin köşeli kristaller şeklinde büyümektedir. Yaşlandırma sonrasında irileşen Si parçacıklarının Al matris fazı ile bir etkileşimi bulunabilmektedir. Al matris fazının içerdiği safsızlıklar Si mikroyapısını etkileyebilmektedir. Eğer Al içerisinde safsızlıklar mevcut ise bunlar çekirdekleştirici görevi görür ve Si parçacıkları daha ince morfolojide oluşabilmektedir. Ancak çalışılan alaşımda bu durum söz konusu olmayıp Si parçacıkları çekirdekleştirici etkisi olmadan oluşmakta ve büyümektedirler (Hegde ve Prabhu2008, ve Ho ve Cantor 1995). Çizelge 2. Isıl işlem süresine göre ortalama Si parçacık boyutları. Isıl İşlem Süresi (saat) Parçacık Boyutu (µm) 0 22,6±1,6 1 23,6±2,2 2 26,2±2,6 4 33,9±2,7 16 36,0±2,8 64 30,3±3,2 3.1 Mekanik özellikler Deneylerde kullanılan döküm alaşımı ve ısıl işlem görmüş numunelerin mekanik özellikleri Brinell sertlik ve oda sıcaklığı çekme testleriyle ölçülmüştür. Çizelge3 te ısıl işlem süresine göre sertlik değerleri verilmektedir. Her bir numuneden en az 5 farklı sertlik ölçümü yapılmış ve ortalama sertlik değerleri hesap edilmiştir. Elde edilen bu değerlere göre, en düşük sertlik döküm alaşımında ölçülmüş olup bütün ısıl işlem süreleri için alaşımın sertlik değerinde artış gözlemlenmiştir. Sürenin artmasıyla sertlik değerleri artmakta ve 4 saat ısıl işlem görmüş numunede maksimuma ulaşmaktadır. Sürenin daha da artmasıyla birlikte (16 ve 64 saat) sertlik değerleri azalma eğilimindedir. Genel olarak incelendiğinde 2, 4, 16 ve 64 saat ısıl işlem görmüş numuneler, döküm 1039

alaşımı ve 1 saat ısıl işlem görmüş numunelere kıyasla daha yüksek sertlik değerlerine sahiptir. Çizelge 3. Isıl işlem süresine göre Brinell sertlik değerleri. Isıl İşlem Süresi (saat) 0 1 2 4 16 64 Sertlik (HB) 46,3 54,3 75,6 85,9 79,2 72,4 Şekil 5. Farklı sürelerde ısıl işlem görmüş numunelere ait çekme testi gerilme-birim şekil değişimi eğrileri. Şekil 5 te deneyde kullanılan numunelere ait oda sıcaklığı çekme testi gerilme-birim şekil değişimi eğrileri görülmektedir. Bu eğriler detaylı bir şekilde incelendiğinde döküm alaşımının en yüksek uzama değerine ve en düşük çekme mukavemetine sahip olduğu görülmüştür. Bununla birlikte numunelerin çekme dayanımı 4 saat ısıl işlem süresine kadar artmış ve bu sürede maksimum değere ulaştıktan sonra ısıl işlem süresinin daha da artmasıyla tekrar azalma eğilimine girmiştir. Sertlik sonuçları ile çekme testi sonuçları karşılaştırıldığında her iki testten elde edilen verilerin birbiri ile uyumlu olduğu gözlemlenmiştir. Çizelge 4. Isıl işlem süresine göre statik tokluk değerleri. Isıl İşlem Süresi (saat) Tokluk (MPa. mm/mm) 0 42,8 1 39,7 2 26,5 4 27,8 16 25,7 64 27,7 Çekme testi sonuçlarına göre döküm alaşımı ve 1 saat ısıl işlem görmüş numune en yüksek uzama ve en düşük çekme ve akma dayanımına sahip iken, aynı numuneler en düşük sertlik değerlerine de sahiptir. Diğer numunelere kıyasla daha yüksek sertliğe sahip ve birbirleri ile benzer sertlik değeri gösteren 2, 4 ve 16 saat ısıl işlem görmüş numunelerin çekme eğrileri de benzer olup aynı zamanda en yüksek çekme ve akma dayanımına ve en düşük uzamaya da sahiptirler. Isıl işlem süresinin 64 saate çıkarılmasıyla birlikte sertlikte azalmaya paralel olarak, çekme ve akma dayanımı azalmış, uzama miktarı ise artmıştır. 64 saat yaşlandırılmış numune için mekanik özelliklerde meydana gelen azalmanın (dayanım ve sertliğin azalması) temel sebebi aşırı yaşlandırmadır. Çekme eğrilerinin altında kalan alandan numunelerin statik tokluk değerleri hesap edilmiş ve Çizelge 4 te verilmiştir. Bu değerlere göre dökülmüş haldeki ve en kısa süre yaşlandırmaya uğrayan 1 saatlik numune en yüksek tokluk değerlerine sahiptir. Yaşlandırma süresinin artmasıyla tokluk azalmıştır ve 2, 4, 16 ve 64 saat yaşlandırlmış numunelerde hesap edilen tokluk değerleri birbirine çok benzerdir. Numunelerin mekanik özellikleri kısaca özetlenecek olursa numuneler 3 grupta değerlendirilebilir: (i) döküm alaşımı ve 1 saat ısıl işlem görmüş numune; düşük sertlik, nispeten yüksek uzama, nispeten düşük çekme ve akma dayanımı ve nispeten yüksek tokluk (ii) 2, 4 ve 16 saat ısıl işlem görmüş numuneler; yüksek sertlik, nispeten yüksek uzama ve yüksek çekme dayanımıve nispeten düşük tokluk (iii) 64 saat ısıl işlem görmüş numune önceki gruba benzer fakat aşırı yaşlandırmadan ötürüdaha yüksek uzama, daha düşük çekme ve akma dayanımı ve nispeten düşük tokluk. Al-Si alaşımlarındaki ötektik mikroyapı diğer Al alaşımlarındaki ötektik mikroyapıdan daha karmaşıktır. Bunun sebebi silisyumun fasetli(keskin köşeli) bir faz olmasından kaynaklanmaktadır (Dahle et al. 2001). Ayrıca bu tip alaşımlarda ötektik mikroyapı araştırmalarında Al-Si ötektiğinin eşli-ötektik olduğu gözlemlenmiştir. Eşli ötektik 1040

mikroyapıda Al ve Si yarı kararlı durumda düşük enerjili ara yüzeyde yan yana büyümektedir (Jenkinsonve Hogan 1975, Lu vehellawell 1987, Shamuzzohaet al. 1992). Modifiye edilmemiş Al-Sİ ötektiğinin önündeki büyümenin çok pürüzlü olduğu ve en düşük yapısal aşırı soğumaya sahip Si tarafından kontrol edildiği bilinmektedir (Lu vehellawell 1995). Silisyum kristalleri belirli kristalografik doğrultularda anizotropik şekilde büyümektedir. Bu yüzden, silisyum kristalleri {111} gibi daha yavaş büyüyen düzlemlerden oluşan fasetler tarafından kuşatılmıştır (Lu vehellawell 1987). Al-Si ötektiği düzensiz bir ötektik olup silisyumun büyüme yönü çok zor değişmektedir (Dahle et al. 2001). Ötektik ve ötektiğe yakın bileşime sahip Al-Si alaşımlarının mikroyapıları düşük oranda Si içeren alaşımların mikroyapılarına kıyasla ısıl işlemle çok fazla modifiye edilememektedir. Bu tip alaşımlarda mikroyapının kontrolü için öncelikli olarak yapılması gereken dökümden hemen önce erimiş haldeki alaşıma tane inceltici olarak çok az miktarlarda stransiyum ve sodyum ilavesidir. Bu elementlerin ilavesi silisyum fazını modifiye etmektedir ve ötektik silisyumun büyüme karakteristiklerini değiştirmektedir. Ayrıca, bu elementlerin varlığında Al-Si alaşımlarının çekme dayanımlarında ve uzama değerlerinde önemli artışlar gözlemlenmiştir (Dahle et al. 2001, Oğuz 1990). 4. Sonuçlar ve Tartışma % 7,29 Si oranına sahip ticari Al-Si döküm alaşımının mikroyapı ve oda sıcaklığı mekanik özelliklerine ısıl işlem süresinin etkisi detaylı bir şekilde incelenmiştir. Isıl işlem süresinin mikroyapıda bulunan fazların miktarı, dağılımı ve morfolojisine çok önemli bir etki yapmadığı, sadece süreye bağlı olarak fasetli silisyum fazının parçacık büyüklüğünün az da olsa değiştiği gözlemlenmiştir. İncelenen numuneler arasında döküm alaşımı en düşük sertlik ve çekme dayanımına ve en yüksek uzama değerlerine sahiptir. 4 saat ısıl işlem görmüş numune ise en yüksek sertliğe ve çekme dayanımına ve en düşük uzama değerlerine sahiptir. Teşekkür Katkılarından dolayı Selçuk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü teknisyeni Ali ÖZDOĞAN a teşekkür ederiz. 5. Kaynaklar Dahle A.K.,Nogita K., Zindel J.W., McDonald S.D., Hogan L.M., 2001.EutecticNucleationandGrowth in Hypoeutectic Al-Si Alloys at DifferentStrontiumLevels, MetallugicalandMaterialsTransactions A, 32, 949-960. Ejiofor J.U.,Reddy R.G., 1997.Developments in theprocessingandproperties of particulate Al Si Alloycomposites, JOM Journal of theminerals, MetalsandMaterials, 49, 31-37. Gül F., 2014. AlSi10Mg Döküm Alaşımlarının Bazı Mekanik Özellikleri Üzerine İkincil Yaşlandırma İşleminin Etkisi, Suleyman Demirel UniversityJournal of Natural andappliedscience, 18, 30-37. Hegde S.,Prabhu K.N., 2008. Modification of eutecticsilicon in Al Si alloys, Journal of MaterialsScience,43, 3009-3027. Ho C.R.,Cantor R., 1995.Heterogeneousnucleation of solidification of Si in Al-Si and Al-Si-P alloysactamettallurgica etmaterilia,43, 3231-3246. Jenkinson D.C.,Hogan L.M., 1975.Themodification of aluminium-siliconalloyswithstrontium, Journal of CrystalGrowth, 28, 171-187. Kalhapure M.G.,Dighe M.P., 2015.Impact of Silicon Content on MechanicalProperties of AluminumAlloys, International Journal of ScienceandResearch, 4, 38-40. Liao H.,Zhang M., Wu Q., Wang H., Sun G., 2007. Refinement of eutecticgrainsbycombinedaddition of strontiumandboron in near-eutectic Al Si alloys. ScriptaMaterialia, 57, 1121 1124. Liao H., Sun Y., Sun G., 2002. Correlationbetweenmechanicalpropertiesandamoun t of dendritic a-al phase in as-castnear-eutectic Al 11.6% Si alloysmodifiedwithstrontium. MaterialsScienceandEngineering, A335:62 66. Lu S.Z.,Hellawell A., 1995., Modification of Al-Si alloys: Microstructure, thermalanalysis, andmechanisms, 1040

JOM Journal of theminerals, MetalsandMaterials, 47, 38-40. Lu S.Z.,Hellawell A., 1987.Themechanism of siliconmodification in aluminum-siliconalloys: Impurityinducedtwinning,MetallurgicalTransactions A, 18A, 1721-1733. McDonald S.,Nogita K., Dahle A.,2004. Eutecticnucleation in Al Si alloys,actamaterialia, 52, 4273 4280. Mohamed, A.M.A.,Samuel, A.M. Samuel, F.H., Doty, H.W., 2009.Influence of additives on themicrostructureand tensile properties of neareutectical 10.8%Si castalloy, Materialsand Design, 30, 3943 3957. Murray J.L.,McAlister A.J., 1984.The Al-Si (Aluminum- Silicon) system, Bulletin of AlloyPhaseDiagrams,5, 74-84. Oğuz B., 1990., Alüminyum Alaşımları, Demir Dışı Metallerin Kaynağı, Oerlikon Yayınları,1-23. Rana R. S.,Purohit R., Das S., 2012.Review on theinfluence of Alloyingelements on themicrostructureandmechanicalproperties of AluminumAlloys, International Journal of ScientificandResearchPublication, 2,1-7. Shamuzzoha M.,Hogan L.M., Berry J.T., 1992., GrowthCrystallography of EutecticPhases in Unmodified Al-Si CastingAlloys, AFS Transactions, 69, 619-629. Wagner R.,Kampmann R., Voorhees P.W., 2001., Homogeneous Second PhasePrecipitation, in PhaseTransformations in Materials, Wiley-VCH, 309-407. Zeren M.,, Karakulak E., 2008. Influence of Ti addition on themicrostructureandhardnessproperties of neareutectic Al Si alloys. Journal of AlloysandCompounds, 450, 255 259. İnternet kaynakları 1http://www.yildiz.edu.tr/~akdogan/lessons/malzeme2 /Aluminyum_ve_Aluminyum_Alasimlari.pdf 1040