İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERSİ ÖZET HAZIRLAYAN: ÖĞR. GÖR. FATİH KURTULUŞ 1. BÖLÜM:İ Ş SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.1. MODERN İŞ SAĞLIĞI TEMELLERİNİ ATAN ÖNCÜ BİLİM ADAMLARI 1.1.1. Paraselsus(1493-1541) Maden İşletmelerindeki çalışma ortamlarını incelemiştir. İlk iş hekimliği kitabı olan "De Morbis Metallicis i yazmıştır. Modern toksikolojinin kurucusudur. 1.1.2. Georgius Agricola, (1494-1555) İş kazaları üzerinde durmuştur. "De Re Metallica"isimli eserinde maden işçilerinin sorunlarını incelemiştir. İş ile sağlık arasındaki ilişkiyi açık olarak belirtmiş, sorunların saptanması ile kalmamış, korunma yöntemlerini de önermiştir. 1.1.3. Dr. Bernardino Ramazzini (1633-1714) İlk İşyeri hekimi oldu. Hastalara mesleğinin sorarak, iş ve hastalık ilişkisini sorguladı. De Morbis Artificum Diatriba (Çalışanların hastalıkları) adlı kitabında meslek hastalıklarını sistematik olarak ele aldı. İş Sağlığının Kurucusu Babası 1.2. DÜNYADA İSG İLE İLGİLİ İLK YASAL DÜZENLEMELER a. 1802 de çıraklara yönelik olarak (Health and Morals of Apprentices Act) ilk yasal düzenleme İngilterede yapıldı. Çalışma süresi günlük 12 saat ile sınırlandırılmıştır. b. 1847 de "On Saat Yasası" çıkarılmıştır. c. 1800-1900 arası çıkarılan yasalarla; d. Kadınlar ve 10 yaşından küçük çocukların madenlerde çalışması yasaklandı. e. Çalışanların sağlık kontrolleri de işyeri hekimlerinin görevleri arasına alındı. f. Bazı tehlikeli meslek hastalıklarının bildirimi zorunlu hale getirildi. g. 20.yy.da ilk büyük gelişme bazı biyolojik nedenli hastalıkların meslek hastalığı olarak kabul edilmesidir. 1.3. OSMANLI DÖNEMİNDE İSG İLE İLGİLİ İLK YASAL DÜZENLEMELER a. Sanayinin başlangıcı II. Mahmut dönemi kabul edilir. b. Bu dönemde açılan Ereğli Kömür İşletmeleri Osmanlı Sanayinde önemli bir yer tutmuştur c. 1865 de Dilaver Paşa Nizamnamesi ilk yasal belgedir ve madenlerde işyeri hekimi bulundurulması hükmü vardır. d. 1869 da Maaddin Nizamnamesi sosyal amaçlı hükümler içermiş ancak hayata geçirilememiştir. 1.4. CUMHURİYET DÖNEMİ İSG İLE İLGİLİ İLK YASAL DÜZENLEMELER a. 1930 Umumi Hıfzısıhha Yasası b. 1930 Belediyeler Yasası İSG açısından denetleme görevi belediyelere verildi. c. 1936 ilk İş yasası.(3008) d. 1946 yılında Çalışma Bakanlığı kuruluş yasası (İşçi sağlığı ve iş güvenliğine yönelik çalışmalar tek elden yönetilmeye başlandı) e. 1946 yılında SSK Yasası çıkmış ancak meslek hastalıkları üzerine 1964 yılına kadar ciddi bir çalışma yapılamamıştır. f. Ülkemiz İSG ile ilgili 30 İLO sözleşmesinin sadece 7 tanesini imzalamıştır. g. 2003 son İş yasası (4857) h. 2012 ilk İş Sağlığı ve Güvenliği yasası (6331)
1.5. İSG İLE İLGİLİ ULUSLARARASI KURULUŞLAR 1.5.1. Uluslararası Çalışma Örgütü- ILO (International Labour Organization) (1919) Ülkelerdeki çalışma yasalarında ve bu alana ilişkin uygulamalarda standartları geliştirmek ve ileriye götürmek amacıyla kurulan bir kuruluştur. 1.5.2. Dünya Sağlık Örgütü- WHO (World Health Organization) (1948) Sağlık şartlarının iyileşmesi ve milletlerarası işbirliğini sağlamak maksadıyla kuruldu. 2. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TEMEL İLKELERİ 2.1. İŞ SAĞLIĞI Bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerini sürdürme ve daha üst düzeye çıkarma çalışmalarıdır. 2.2. İŞ SAĞLIĞININ KAPSAMI İş sağlığını oluşturan iki temel faaliyet iş hekimliği ve iş hijyenidir; 2.2.1. İş hekimliği; bireylere yönelik olarak sağlık personeli tarafından verilen, tanı tedavi ve bireysel korunma faaliyetlerdir. 2.2.2. İş hijyeni (İş ve Çevre Sağlığı); çalışma ve yaşama ortamlarında sağlığı tehdit eden faktörlerin saptanması ve kontrol altına alınması faaliyetleridir. 2.3. İSG TEMEL AMAÇLARI a. Hastalıklar daha oluşmadan tedbir almak b. Hastalık yapıcı etkenleri önlemek c. Yok edilemeyen etkenlerin ise insana temas etmemesi için gerekenleri yapmak 2.4. İSG UYGULAMA İLKELERİ 2.4.1. Uygun işe yerleştirme a. Çalışanın fiziksel ve mental kabiliyeti, mesleki bilgi, beceri ve özellikleri (örn: İlkokul mezunun yazılımcı olarak) b. Çalışanın Yaş, cinsiyet, alışkanlık, beslenme durumu, enfeksiyon durumu, Aktivite düzeyi, Genetik yapısı, ırkı gibi fiziksel özellikleri (akciğer rahatsızlığı olan birisinin boya ve kaynak işlerinde çalıştırılması) c. Riskli kişiler - çocuklar, kadınlar, gebeler yaşlı ve özürlü grubuna dahil olup olmaması (Gebe kadına ağır yük taşıtılması) 2.4.2. İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi a. Toz ölçümü, b. Gürültü ölçümü, c. Kimyasal maddelerin havadaki konsantrasyonlarının tespit edilmesi, VOC Analizi vb. d. Ortam hijyenik kontrollerinin yapılması 2.4.3. Sağlık risklerinin kontrolü (Primer Koruma)-Öncelik sırasına göre a. Tehlikeli maddeyi kullanmama b. Daha az tehlikeli olan maddeyi tercih etme ikame c. Tehlikeli maddeyi kullanmak zorunlu ise düşük miktarlarda kullanma d. Tehlikeli yöntem yerine tehlikesiz yöntem kullanma e. Tehlikeli İşlemin kapalı sistemle (Boya kabini vb) yapılması f. Ortama tehlikeli madde yayılması söz konusu ise etkin bir havalandırma g. Ortamın sürekli izlenmesi ve ölçülmesi h. Kişisel koruyucu donanım kullanma 2.4.4. Aralıklı kontrol muayenesi (Periyodik sağlık kontrolü)-(sekonder Koruma) a. İşin niteliğine göre değişik sıklıkta
b. Çalışanların tümü için yapılır. c. İşkolunun tehlikelerinden kaynaklanabilecek sağlık sorunları için önceden tedbir almak için yapılır. erken tanı 2.4.5. İşyerinde sağlık hizmeti sağlanması-amacı a. Hasta veya kazazede için etkin ve kısa sürede sağlık hizmeti sunmak-"ilk yardım" b. İşyerindeki olası sağlık risklerini saptayarak gerekli korunma tedbirlerinin zamanında alınmasını sağlamak - işe giriş, periyodik muayene vb. 2.4.6. Sağlık Eğitimi 2.4.6.1. İşverenlerin yükümlülükleri; a. Çalışanları, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, b. Çalışanların karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli tedbirler konusunda işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim programlarını hazırlamak, c. Eğitimlerin düzenlenmesini, çalışanların bu programlara katılmasını sağlamak ve verilecek eğitim için uygun yer, araç ve gereç temin etmek. 2.4.6.2. Sağlık eğitimi ile amaçlananlar; a. İşyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, b. İş kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltmak, c. çalışanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, d. onların karşı karşıya bulundukları mesleki riskler ile bu risklere karşı alınması gerekli tedbirleri öğretmek e. iş sağlığı ve güvenliği bilinci oluşturarak uygun davranış kazandırmaktır 2.5. GÜVENLİK KÜLTÜRÜ 2.5.1. Devletin görevleri a. İlgili mevzuatı hazırlamak b. Gönüllü katılımı desteklemek c. Denetim yapmak d. Eğitim olanağı sağlamak e. Teknik destek sağlamak f. Danışmanlık yapmak 2.5.2. İşverenin görevleri a. İşyerini kurmak ve işletmek b. Sağlık ve güvenlik önlemlerini almak c. Çalışanlarına İSG eğitimlerini sağlamak d. İşyerinde sağlık ve güvenlik örgütlenmesini yapmak İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu oluşturmak İşyeri sağlık ve güvenlik birimi kurmak İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalıştırmak e. Yenilikleri ve gelişmeleri izlemek ve uygulamak f. Diğer işverenlerle işbirliği yapmak 2.5.3. İşçilerin (çalışanların) görevleri a. Aletler ve malzemeyi doğru kullanmak b. Kendisinin ve başkalarının sağlığını önemsemek c. Sağlık ve güvenlik kurallarına uymak d. Tehlike durumlarını ilgililere bildirmek
e. Hastalık ve kazaları ilgililere bildirmek f. Bilme ve bilgi edinme hakkı 3. BÖLÜM: İŞ HUKUKU İş Hukuku Çalışanlar (işçiler) ile çalıştıranlar (işverenler) arasındaki ilişkiyi düzenleyen kamu hukuku dalıdır. 3.1. BİREYSEL (FERDİ) İŞ HUKUKU Tek bir işçinin çalışma koşulları ve haklarına göre hüküm ve düzenlemeler yer alır. 4857 Sayılı İş Kanunu, 854 sayılı Deniz iş Kanunu ve 5953 sayılı Basın iş kanunu bu kapsamda yer alan kanunlardır. 3.2. KOLLEKTİF (TOPLU) İŞ HUKUKU İşçilerin grup halindeki sendika kurma, örgütlenme, toplu iş sözleşmesi yapma gibi faaliyetlerini düzenler. 6356 Sayılı Sendikalar Ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu bu kapsamdadır. 3.3. 4857 SAYILI İŞ KANUNU 3.3.1. ANA KAVRAM VE TANIMLAR a. Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, b. İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, c. İşçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir. d. İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir e. İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. f. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur. g. Bu kanunda işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır. h. Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. 3.3.2. FAZLA ÇALIŞMA a. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. b. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. c. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz. 3.3.3. ÇALIŞMA SÜRESİ a. Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. b. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. 3.3.4. GECE SÜRESİ VE GECE ÇALIŞMALARI a. Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve her halde en fazla on bir saat süren dönemdir.
b. İşçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez. c. Gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir. d. Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilirler. e. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz. f. Sanayiye ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır 3.4. İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARININ HUKUKİ SONUÇLARI İş kazalarının ve meslek hastalıklarının hukuki sonuçlarının tazminata ve cezaya yönelik olmak üzere iki boyutu bulunmaktadır. 3.4.1. Tazminat Davaları : Asliye Hukuk - İş - Mahkemelerine açılır. Tazminat davalarını ilgilendiren temel kanun 6098 Türk Borçlar Kanunu 3.4.2. Ceza Davaları : Suçun ağırlığına göre ASLİYE Ceza yada Ağır Ceza Mahkemelerine açılır. Ceza davalarını ilgilendiren temel kanun 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 3.5. TEMEL HUKUK KAVRAMLARI a. Haksız Fiil; Bir kimse, hukuka aykırı bir fiil ile başka bir kimseye zarar verirse, bir haksız fiil işlemiş olur b. Kusur; Kast veya ihmal sonucu ortaya çıkan fiili durum. c. Kusursuz Sorumluluk; İstisnai hallerde sorumluluk için kusurun varlığı şartı aranmamaktadır. Bunlar, kusursuz sorumluluk halleridir 3.6. NEDENSELLİK (İLLİYET BAĞI): Bir kazanın iş kazası sayılabilmesi için; Sigortalının gördüğü iş ile meydana gelen kaza olayı arasında, Kaza olayı ile uğranılan özür arasında uygun illiyet bağı bulunması gerekir. 4. BÖLÜM: KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 4.1. İSG HÜKÜMLERİ İÇEREN YASALAR a. Anayasa b. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası c. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu d. Borçlar Kanunu e. Umumi Hıfzısıhha Kanunu f. Belediyeler Kanunu 4.2. İŞ KANUNLARI a. 3008 sayılı, 1936 b. 931 sayılı, 1967 c. 1475 sayılı, 1971 d. 4857 sayılı, 2003 4.3. 6331 SAYILI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU (30.06.2012) İş sağlığı ve güvenliği ilk kez müstakil bir kanunda ele alındı. Bu Kanunun amacı; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir. Kamu ve özel sektör gözetmeksizin tüm çalışanlar (Memur, işçi, işveren, çırak, stajyer, kamu ve özel sektöre ait bütün işler ve işyerleri, tarım vb. dahil tüm işkolları) sayı sınırı olmaksızın kanun kapsamına alındı. TSK, emniyet, afet müdahale ekipleri, ev hizmetleri, kendi nam ve hesabına
tek başına çalışanlar istisna. Kuralcı bir yaklaşım yerine önleyici yaklaşım esas alındı. Kanun, iş kazası veya meslek hastalığı yaşanmadan önce önlem almaya yöneliktir. Bütün işyerlerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi gibi profesyoneller görev yapacak. İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önleme adına önceden risk değerlendirmesi yapılacak. Bütün işyerlerine risk değerlendirmesi zorunluluğu getirilmektedir. İşveren, işyerinde çalışanların sağlık ve güvenliğini etkileyecek tehlikelerin belirleyerek gerekli tedbirlerin alınmasını sağlayacaktır. Çalışanlar belli aralıklarla sağlık gözetiminden geçirilecek. İş kazaları ve meslek hastalıklarının kayıtları daha etkin ve güncel hale getirilecek. Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu altı aydan fazla süren işlerin yapıldığı tüm işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulacak. Birden fazla işverenin olduğu yerlerde, iş sağlığı ve güvenliği konusunda koordinasyon sağlanacak. İşyerlerinde acil durum planları hazırlanacak. Büyük endüstriyel kaza riski taşıyan işyerleri, güvenlik raporu veya kaza önleme politika belgesi olmadan işe başlayamayacak.işveren tüm çalışanlarını, iş sağlığı ve güvenliği ile çalışma hayatına dair hak ve sorumlulukları hakkında bilgilendirecek. Çalışanlar işyerlerindeki iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine aktif katılım sağlayacak. Çalışan, ciddi ve yakın tehlikeyle karşı karşıya kaldığında çalışmaktan kaçınma hakkını kullanabilecek. Hayati tehlike durumunda işyerlerinin tamamında veya bir bölümünde iş durdurulabilecek. Kanunun uygulanmasını kolaylaştırmak için etkin idari yaptırım uygulanacak. Kanunun bazı hükümleri aşamalı olarak hayat geçirilerek yeni durumlara uyum kolaylaşacak. 4.3.1. RİSK DEĞERLENDİRME İLKELERİ a. Risklerden kaçınmak, b. Riskleri analiz etmek, c. Risklerle kaynağında mücadele etmek, d. Riskleri önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek, e. Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek, f. Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek. 4.3.2. TANIMLAR a. Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi, b. Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışanı, c. Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi, d. Genç çalışan: On beş yaşını bitirmiş ancak on sekiz yaşını doldurmamış çalışanı, e. İş güvenliği uzmanı: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip mühendis, mimar veya teknik elemanı f. İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle iş yeri dışında meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olayı, g. İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşları,
h. İşyeri: Mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile çalışanın birlikte örgütlendiği yerler (işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar) i. İşyeri hekimi: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği belgesine sahip hekimi, j. İşyeri sağlık ve güvenlik birimi: İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birimi, k. Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı, l. Ortak sağlık ve güvenlik birimi: Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimi, m. Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü. n. Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali. o. Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları, p. Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini, q. İşveren adına hareket eden, işin ve işyerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır. 5. BÖLÜM: ULUSAL VE ULUSLAR ARASI KURULUŞLAR VE SÖZLEŞMELER 5.1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bünyesindeki Ulusal Kuruluşlar a. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM) b. İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (İSGÜM) c. İş Teftiş Kurulu Başkanlığı d. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (SGK) e. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) 5.2. Uluslararası Kuruluşlar a. Uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO) b. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) c. AB ve Avrupa İSG Ajansı (OSHA) 6. BÖLÜM: İŞ KAZALARI Kasıt söz konusu olmaksızın meydana gelen, beklenmedik ve sonucu istenmeyen olaya kaza denir. 6.1. İŞ KAZALARININ NEDENLERİ Her iş kazası 5 temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu oluşur (Kaza nedenler zinciri) 1. İnsanın doğa karşısında zayıflığı 2. Kişisel Özürler 3. Güvensiz durum ve hareketler
4. Kaza 5. Yaralanma İş kazaları; % 78 güvensiz hareketler, % 20 güvensiz durumlar, % 2 nedeni bulunamayan kazalardır. "Güvensiz durum ve hareketler ortadan kalkarsa kazalar %98 oranında engellenebilir demektir." 6.2. İş kazası olduğunda izlenecek prosedür; a. Kazanın işletme içinde ilgili kişiye bildirilmesi, b. Yaralı kişi ya da kişilere tıbbi bakım ve ilk yardım sağlanması, c. Kazanın incelenmesi, d. Bulguların rapor edilmesi, e. Kazanın tekrarını önleyici tedbirleri içeren bir plan geliştirilmesi, Bir iş kazası yaşandığında; a. Vakit geçirmeden derhal en yakın mülki amirliğe (polis veya jandarma karakoluna) b. Kazadan sonraki 3 iş günü içinde yazı ile Sosyal Güvenlik Kurumu na bildirmek zorunludur. 6.3. KAZALARIN NEDENLERİ 6.3.1. Kişisel Faktörler(İnsan) a. Psikolojik Nedenler: Unutkanlık, sıkıntı-üzüntü-keder, çevre etkileri, istem dışı davranış, ihmalci davranış, hatalı davranış vb. b. Fiziksel Nedenler: Yorgunluk, uykusuzluk, alkol, hastalık vb. c. İşyeri Nedenleri: İnsan ilişkileri, takım çalışması, iletişim vb. 6.3.2. Makine - Ekipman a. Hatalı makine ve ekipman yerleşimi, b. Eksik veya kusurlu koruyucular, c. Yetersiz standardizasyon, d. Yetersiz kontrol ve bakım, e. Yetersiz mühendislik hizmetleri vb 6.3.3. Çevresel Faktörler a. Yetersiz çalışma bilgisi, (Mesleki bilgi beceri yetersizliği) b. Uygun olmayan çalışma metodu, (İnşaat işlerinde emniyetli iskele kurmadan çalışma) c. Uygun olmayan çalışma yeri ve ortamı vb. (Gürültü, aydınlatma, zehirli gazlar ve tozlar, klimatik şartlar) 6.3.4. Yönetim ile ilgili Nedenler a. Yetersiz yönetim organizasyonu, (İSG Kurulu ve İSGB oluşturulmaması, Yangın söndürme ve ilk yardım ekiplerinin oluşturulmaması) b. Tamamlanmamış kurallar ve talimatlar, (İşyerinde uyulması gerekli İSG kurallarının belirlenmemesi, Makina kullanım talimatlarının belirlenmemesi) c. Yetersiz güvenlik yönetim planı, (Acil kaçış planları vb.) d. Eğitim ve öğretim yetersizliği, (Çalışanların işyerindeki riskler ve alınması gerekli tedbirlerin neler olduğu konusunda eğitilmemeleri) e. Uygun olmayan nezaret, yönetim ve rehberlik (Ustabaşıların baretsiz çalışmalara izin vermesi) f. Uygun olmayan personel istihdamı, (Boyacının elektrikçi olarak istihdamı) g. Yetersiz sağlık kontrolleri vb. (İşe giriş periyodik muayeneler)
7. BÖLÜM: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULLARI 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren, elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren kurul oluşturur. Asıl Alt İşveren her ikisinin de çalışan sayısı ayrı ayrı 50 ve üzeri ise bu durumda asıl işveren ve alt işveren ayrı ayrı kurul kurar. Koordinasyon asıl işverence sağlanır. Asıl Alt İşveren her ikisinin de çalışan sayısı ayrı ayrı 50 nin altında, ancak toplamda 50 ve üzeri ise bu durumda tek bir kurul kurulur. Koordinasyon asıl işverence sağlanır. Asıl İşverenin 50 ve üzeri Alt İşverenin 50 nin altında çalışanı varsa bu durumda kurul sadece asıl işverence kurulur. Alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekâleten yetkili bir temsilci atar. 7.1. KURUL KİMLERDEN OLUŞUR a. İşveren veya vekili b. İş güvenliği uzmanı (Tam zamanlı ise kurul sekreteri) c. İşyeri hekimi d. İnsan kaynakları, sosyal, idari ve mali işlerle ilgili yetkili personel (Kurul Sekreteri) e. Varsa sivil savunma uzmanı f. Formen, Ustabaşı veya Usta (Seçimle yada işveren tarafından belirlenir) g. Sendika işçi temsilcisi h. Çalışan temsilcisi (Seçimle yada işveren tarafından belirlenir) "İşveren tarafından, kurulun üyelerine ve yedeklerine iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim verilmesi sağlanır." 7.2. Kurulun Görev ve yetkilerinden bazıları a. İşyerinin niteliğine uygun bir iş sağlığı ve güvenliği iç yönerge taslağı hazırlamak, işverenin veya işveren vekilinin onayına sunmak ve yönergenin uygulanmasını izlemek, b. İş sağlığı ve güvenliği konularında o işyerinde çalışanlara yol göstermek, c. İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tehlikeleri ve önlemleri değerlendirmek, tedbirleri belirlemek, işveren veya işveren vekiline bildirimde bulunmak, d. İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitim ve öğretimini planlamak, bu konu ve kurallarla ilgili programları hazırlamak ve uygulanmasını izlemek. e. İşyerinde yangın, doğal afet, sabotaj ve benzeri tehlikeler için alınan tedbirlerin yeterliliğini ve ekiplerin çalışmalarını izlemek, f. Çalışmaktan kaçınma hakkı talepleri ile ilgili acilen toplanarak karar vermek, 7.3. Çalışma usulleri a. Kurullar ayda en az bir kere toplanır. b. Toplantının gündemi, yeri, günü ve saati toplantıdan en az kırk sekiz saat önce kurul üyelerine bildirilir. c. Ölümlü, uzuv kayıplı veya ağır iş kazası vb. önemli hallerde kurul üyelerinden herhangi biri kurulu olağanüstü toplantıya çağırabilir. d. Kurul toplantılarının günlük çalışma saatleri içinde yapılması asıldır. e. Kurul, üye tam sayısının salt çoğunluğu ile işveren veya işveren vekili başkanlığında toplanır ve katılanların salt çoğunluğu ile karar alır. f. Her toplantıda, görüşülen konularla ilgili alınan kararları içeren bir tutanak düzenlenir. g. Toplantıda alınan kararlar gereği yapılmak üzere ilgililere duyurulur. h. Çalışmaktan kaçınma hakkı taleplerinde kurul acilen toplanır. Toplantıda alınan karar çalışan ve çalışan temsilcisine yazılı olarak tebliğ edilir.
7.4. Çalışanların Yükümlülüğü a. Çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği kurullarınca konulan kurallar, yasaklar ile alınan karar ve tedbirlere uymak zorundadırlar. b. Çalışanlar kurullarla işbirliği yaparlar. c. Çalışanlar uygulamada karşılaştıkları güçlükler hakkında çalışan temsilcileri aracılığı ile kurula bilgi verirler. 8. BÖLÜM: ÇALIŞMA ORTAMI GÖZETİMİ 8.1. SAĞLIK GÖZETİMİ; İşçilerin sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile isçilere verilecek her türlü sağlık hizmetini kapsar. Bu kapsamda yürütülen faaliyetler çoğunlukla İşyeri Hekiminin Görevleri arasındadır. 8.2. ÇALIŞMA ORTAMININ GÖZETİMİ; Sağlık ve güvenlik tehlikelerine karşı yürütülecek her türlü önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsar. Bu kapsamda yürütülen faaliyetler çoğunlukla İş Güvenliği Uzmanının Görevleri arasındadır. 8.3. İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜĞÜ; İşveren çalışma ortamında çalışanların sağlık ve güvenliğini olumsuz etkilemesini önlemek üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapmakla ve ideal bir çalışma ortamı oluşturmakla yükümlüdür. 8.4. SAĞLIK GÖZETİMİNDE YÜKÜMLÜLÜKLER VE BİLGİLERİN MUHAFAZASI a. Çalışma ortamı ve çalışanların sağlık gözetimine ait bütün bilgiler kayıt altına alınır ve belgeler muhafaza edilir. b. Çalışanların sağlık bilgileri, yaptığı işler ve çalıştığı ortamdaki maruziyet bilgileri ile bu maruziyetlerin değerlendirme sonuçları kişisel sağlık dosyalarında saklanır. c. Sağlık birimi, çalışanların kişisel sağlık dosyalarını işten ayrılma tarihinden itibaren 15 yıl boyunca saklamak zorundadır. d. Çalışanın başka bir işyerinde çalışmaya başlaması halinde, Eski işveren, kişisel sağlık dosyasının onaylı bir örneğini yeni işverene gönderir. 8.5. ÇALIŞMA ORTAMININ GÖZETİMİNE AİT KAYIT VE İSTATİSTİKLER a. Saha Kontrol (Defter veya form) b. Kaza Araştırma c. Ramak Kala (Geri Bildirim) d. İşe Giriş ve Periyodik Kontrol e. DÖF Form f. Yıllık Çalışma Planı g. Yıllık Değerlendirme Raporu 8.6. İŞYERİ ORTAM ÖLÇÜMÜ: a. İşyeri Gürültü Ölçümü ve Gürültü Haritası Çizilmesi b. İşyeri Toz Ölçümü c. İşyeri Aydınlatma Ölçümü d. İşyeri Termal Konfor Ölçümü (Nem,Isı vb.) e. Kimyasal Maddelerin Ortam Ölçümü (Organik Buhar, Gaz Buhar Ölçümü) f. Genel vibrasyon ölçümleri ve el, kol, bacak vibrasyon ölçümleri 8.7. DIŞ ORTAM ÖLÇÜMÜ a. Baca Gazı (Emisyon) Analizleri b. Uçucu Organik Bileşenler (VOC) c. Hava kalitesi Ölçümü ve Modellemesi
9. BÖLÜM: MESLEK HASTALIKLARI MESLEK HASTALIĞI; Sigortalının, çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir 9.1. ÇALIŞANLARIN SAĞLIK SORUNLARI; 1. Genel hastalıklar ÜSYE, vs. 2. İşe özgü sağlık sorunları İş kazası Meslek hastalığı Örneğin;Tozlu ortam veya maden ocağında çalışanların pnömokonyoz olması, Tarım ve hayvancılık işlerinde çalışanlarda şarbon ve parazit hastalıkları görülmesi 3. İşle ilişkili hastalıklar Kronik-dejeneatif hastalıklar Örneğin;Kronik bronşit oluşunda sigara içilmesi ve hava kirliliğinin yanı sıra tozlu ortamın da etkisi vardır. Bunlardan yalnızca tozlu ortam belirli bir iş türü ile ilişkilidir. 9.2. MESLEK HASTALIĞININ ÖZELLİKLERİ Meslek hastalığının kişinin yaptığı işle direkt ilgisi vardır.meslek hastalığı kısa süreli maruziyetler sonucu değil de tekrarlanan sebeple aylar-yıllar boyu tekrarlanan maruziyetler sonucu oluşur. (Pnömokonyoz çoğunlukla tozlu işlerde en az 10 yıl, işitme kaybı gürültülü işlerde en az 2 yıl süre çalışanlarda görülür). Meslek hastalığı İşin niteliğine göre farklı farklı olmaktadır. Yani değişik işlerde değişik meslek hastalıkları oluşmaktadır. (Gürültülü ortamda işitme kaybına, tozlu ortamda pnömokonyoza yakalanma gibi). Meslek hastalıklarının geçici veya sürekli olabildiğine işaret edilmekle birlikte bu hastalıklar genellikle süreklidir. (İşitme kaybı, görme noksanlığı kalıcıdır). 9.3. MESLEK HASTALIKLARININ İŞ YERİNDEKİ FAKTÖRLERE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 9.3.1. Fiziksel Nedenli Meslek Hastalıkları a. Gürültüye bağlı işitme kaybı, b. Sıcak ve soğuk ortamda çalışanlarda görülen hastalıklar, c. İyonizan ve non-iyonizan radyasyonun etkilerine bağlı hastalıklar, d. Yüksek ve düşük basıncın neden olduğu sağlık sorunları, e. Titreşim etkisi ve tekrarlayan işlemler nedeniyle meydana hastalıklar vs. sayılabilir. 9.3.2. Kimyasal Nedenli Meslek Hastalıkları a. Kurşun, civa gibi ağır metallerle meydana gelen zehirlenmeler, b. Karbonmonoksit, hidrojen, siyanür, kükürt dioksit gibi zehirli ve irritan gazların yol açtığı hastalıklar, c. Benzen, toluen, hekzen, trikloretilen,vb. neden olduğu sağlık sorunları, d. Asit ve alkali maddeler, pestisidler, e. Kanserojen maddelerin neden olduğu hastalıklar vs. sayılabilir. 9.3.3. Tozlarla Meydana Gelen Meslek Hastalıkları En çoğu solunum sistemi ile ilgili olmak üzere tozların yol açtığı çeşitli hastalıklar vardır. Bazı tozlar deri ve mukozlarda irritan etki yapar, bazıları akciğerlerde depolanır, fibrotik reaksiyona neden olarak kronik solunum sistemi hastalıklarına yol açar, bazıları ise kanser gelişmesine neden olur. 9.3.4. Biyolojik Faktörlere Bağlı Meslek Hastalıkları Tarım ve hayvancılıkla uğraşan kişilerde Şarbon, Parazit hastalıkları, Brusellozis 9.3.5. Ergonomik Faktörlere Bağlı Meslek Hastalıkları Çalışma sırasında sağlığa uygun olmayan duruş ve çalışma şekilleri, ağırlık kaldırma ve taşıma, hızlı çalışma temposu gibi faktörlerde bazı sağlık sorunlarının nedeni olabilir. Örneğin; Bel fıtığı, Boyun fıtığı, Omurilik disk kayması
9.4. ÇALIŞAN SAĞLIĞININ KORUNMASI ÜÇ SEKİLDE OLUR; a. Tehlikenin kaynakta kontrolu; Teknik önlemler, ventilasyon, kapalı sistem, b. Kişisel koruyucu; Koruyucu elbise, maske, gözlük, kulak tıkacı, c. Tıbbi önlemler; İşe giriş muayenesi, Periyodik sağlık muayenesi,sağlık eğitimi 10. BÖLÜM: FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ 10.1. BASINÇ: Birim alana yapılan kuvvete basınç denir. Birimi: Bar veya Newton/cm 2 dir. Kuvvetin tatbik edildiği her noktada bir basınç vardır. Normal şartlarda hava basıncı 76cm cıva basıncına eşittir. 10.1.1. Basıncın insan üzerindeki etkileri; Normalde 4,5 N/cm 2 kadar basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında sağlık sorunu yaratmaz. Atmosfer basıncından daha yüksek ya da daha düşük basınçlı yerlerde çalışan işçilerde, kalp, dolaşım, solunum rahatsızlıkları görülebilir. Balon ve uçak gibi araçlarla süratle yükseklere çıkılması halinde, doğal olarak atmosfer basıncının düşmesi nedeniyle, kol ve bacaklarda ağrılar ile bulanık görme, kulaklarının iç ve dış tarafındaki basınç farkından dolayı kulak ağrıları gibi belirtiler meydana gelir.denizaltı personeli, dalgıçlar, gemi kurtarıcılarında ise, deniz dibine inildikçe vücut üzerindeki basınç artması olur, bu basıncın 4 atmosferi aşması halinde, kişi solunum ile fazla azot alacağından, azot narkozu içine düşebilir ve komaya girebilirler. 10.1.2. Alçak ve Yüksek Basıncın Etkilerinden Korunma Yöntemleri; Düşük ve yüksek basıncın gerektirdiği işlerde, çalışanlar mümkünse genç ve tecrübeli isçilerden seçilmelidir. Ayrıca, bu işlerde çalışacakların şişman, alkolik ve solunum sistemine ilişkin kronik hastalıkları olmamalıdır. Bu işlerde çalışmanın devamı süresince periyodik muayeneler, oldukça hassas yapılmalı, işe giriş muayenelerinde tam sistemik muayene yapılmalı. Basınç altında kazaya uğrayanlar yeniden işe döndürülmemelidir. Basınç altında çalışanlar basıncın insan vücudundaki etkileri konusunda eğitilmelidir. Basıncın etkisine bağlı bulguların iki yıl sonra bile ortaya çıkabileceği düşünülerek, ilk yardımın ve acil müdahalenin yapılabilmesine olanak sağlayan bilgiler işçinin sürekli taşıyabileceği biçimde üzerinde bulunmalı. Yüksek basınç altında çalışmaların yapıldığı işyerinden dekompresyon odası bulunmalı. Ayrıca, basınç altında yürütülen işlerde çalışma sırasında sigara ve içki içilmesi, gazlı içeceklerin içilmesi yasaklanmalıdır. 10.2. GÜRÜLTÜ: Gürültü genel olarak, istenmeyen ve rahatsız eden ses olarak tanımlanır. Gürültü şiddeti desibel olarak ölçülür. Endüstriyel gürültü ise; İşyerlerinde çalışanların üzerinde, fizyolojik etkiler bırakan ve İş verimini olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanabilir. İnsan kulağı yaklaşık olarak, frekansı 20 Hz. ile 20 khz. arasında olan sesleri duyabilir ve bu seslere İşitilebilen sesler denir. Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak 85 db.'in üstünde olan işlerde en az 30 gün çalışmış olmak gereklidir. Gürültünün fizyolojik (İşitme kaybı) etkileri sesin şiddeti, frekansı, etkilenme süresi, etkilenen kişinin kişisel duyarlılıklarına bağlıdır. 10.2.1. Gürültülü ortamlarda kalan veya yaşayan insanlarda: a. Konsantrasyon, dikkat ve reaksiyon kapasitesi zayıflar, b. Yorgunluk, uyku bozuklukları ve geç uyuma görülebilir, c. Merkezi sinir sistemi bozuklukları, baş ağrıları ve stresler olabilir.
10.2.2. Birden bire, şiddetli bir gürültünün etkisinde kalındığında ise; a. Kan basıncı (tansiyon) yükselmesi, b. Kardiyo vasküler (dolaşım) bozukluk, c. Solunum hızı değişmesi ve terlemenin artması görülebilir. 10.2.3. Gürültüden korunma Yöntemleri; 10.2.3.1. Gürültü kaynağında alınması gereken önlemler a. Gürültü düzeyi düşük makineler seçilmeli ve değiştirilmeli b. Gürültü düzeyi daha az olan işlem seçilmeli c. Gürültü kaynağı izole edilmeli 10.2.3.2. Gürültülü ortamda alınması gereken önlemler a. Makinelerin yerleştirildiği zeminde, Gürültü kaynağı ile maruz kalan kişi arasında, engel konularak ve uzaklık artırılarak b. Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerler ses emici malzeme ile kaplayarak. 10.2.3.3. Gürültünün etkisine maruz kalan kişide alınması gereken önlemler: a. Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması, b. Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması, c. Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kullanmak. 10.2.3.4. Tıbbi korunma a. Gürültülü işlerde çalışacakların işe girişlerinde odyogramları alınmalı, genç ve sağlıklı olanlar çalıştırılmalıdır. b. İş kazalarının önlenmesinde, kesin denilebilecek, yeterli önlem alınabiliniyorsa, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılması da düşünülebilir. c. Gürültülü işlerde çalışanların, her altı ayda bir odyogramları alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde, gerekli tedbirler alınmalıdır. 10.3. AYDINLATMA: İşyerlerinin öncelikle gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esası bulunmaktadır. Yeterli aydınlatma ışığı alan yerlerde, doğal aydınlatmadan faydalanılır. Doğal aydınlatma, en uygun aydınlatma şeklidir. Ancak, gün ışığından yeterince yararlanılamayan hallerde yada gece çalışmalarında, suni ışıkla uygun ve yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. Aydınlatmanın uygun ve yeterli olması, çalışanları psikolojik olarak etkilediği gibi, iş veriminin artmasına da vesile olur. İş kazalarının önlenmesi açısından aydınlatma çok ehemmiyetlidir. Yeterli aydınlatma avantajları: a. Yaralanmalarda azalma, b. Üretimde ve mamul kalitesinde artış, c. Moral üzerinde iyi etki, d. Daha iyi görünüş ve düzen. 10.4. TİTREŞİM: Mekanik bir sistemdeki salınım hareketlerine titreşim veya vibrasyon denir. Titreşim, araç, gereç ve makinelerin, çalışırken oluşturdukları salınım hareketleri sonucu meydana gelir. Çalışmakta olan ve iyi dengelenmemiş araç ve gereçler genellikle titreşim oluştururlar. 10.4.1. Titreşimin insan üzerindeki etkileri a. Bazı doku yapılarının deformasyonu, b. Solunum hızının artması, c. Oksijen tüketiminin artması,
d. Enerji harcamasının artması, e. Kalp atım sayısının artması, f. Kan basıncının artması, g. Performans gerilemesi, h. Merkezi sinir sisteminin etkilenmesine sebep olmaktadır. 10.4.2. Titreşimden korunma yöntemleri a. Teknik önlemler: Titreşimi azaltacak zeminler yapmak ve titreşimi az olan makinalar satın almak, makinaların bakımlarını zamanında yapmak, vuran ve titreşen kısımlara izolasyon uygulamak teknik önlemlere girer. b. Tıbbi Önlemler: Sinir sistemi kalp, damar ve sindirim sistemleri sağlam olan genç işçilerin çalıştırılması, periyodik muayenelerde el, bilek ve dirsek eklemlerinin dikkatle muayene edilmesi ve röntgen çekilmesi tıbbi önlemlerdir. c. Eğitim: İşyerinde titreşime maruz kalan kişiler ve yöneticiler, titreşimin neden olduğu risklere ve rahatsızlıklara karşı eğitilmelidir. 10.4.3. Diğer Önlemler: a. İşçilerin değiştirilmesi, b. Etkilenme süresinde kısıtlama yapılması, c. Çalışma süresince daha sık dinlenme araları verilmesi uygun korunma yöntemleridir. 10.5. TERMEL KONFOR: Bir işyerinde termal konfor denilince; O işyerinin atmosferinin sıcaklığı, nemi, hava akım hızı ve radyant ısı akla gelmektedir. Çalışma ortamlarındaki ısı etkilenmeleri ve konforsuz ortam şartları, iş kazalarının artmasına ve üretimin azalmasına bir başka değişle verimin düşmesine sebep olmaktadır. Termal konfor şartlarını etkileyen temel faktörler; a. Isı ve Hava Sıcaklığı b. Nem c. Hava Akım Hızı d. Radyant Isı 10.6. RADYASYON: Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ışıma olarak kullanılır. Atomlardan, Güneş ten ve diğer yıldızlardan yayılan enerjiye, radyasyon enerji denir. Radyasyon enerji ya dalga biçiminde ya da parçacık modeli ile yayılırlar. Işık ışınları, ısı, X- ışınları, radyoaktif maddelerin saldığı ışınlar ve evrenden gelen kozmik ışınların hepsi birer radyasyon biçimidir. Radyasyon vücuda yüksek dozda girdiğinde insan sağlığı için zararlıdır. Bütün dokulardan kolayca geçerek derine işleyen ışınlar ise en tehlikeli olanlarıdır. İnsan sağlığına olumsuz etki eden Işınlar; Alfa ışınları, beta ışınları, nötron ışınları, proton ışınları, gamma ışınları, x-ışınları, morötesi ışınlar (ultraviole ışınlar), kızılötesi ışınlar (infrared ışınlar)