Atıf ve Referans Yönetimi Programlarının Karşılaştırılması Burak Kaya 1, Önem Yıldız 2, Mahmut Sinecen 1 1 Adnan Menderes Üniversitesi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü, Aydın 2 Adnan Menderes Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü, Aydın burak.kaya@adu.edu.tr, onem.yildiz@adu.edu.tr, mahmut@adu.edu.tr Özet: Referansların ve atıfların doğru düzenlenmesi, okuyucu ve hakemlerin akademik çalışmayı değerlendirmelerinde büyük bir öneme sahiptir. Yazar veya yazarların hazırladıkları akademik çalışmayı okuyuculara aktarmada yaşadıkları en önemli problem yayıncıların farklı referans ve atıf düzenlerine sahip olmasıdır. Yazarların çalışmaları için harcadıkları zaman haricinde böyle bir ekstra iş yükü ile uğraşmamak istemeleri nedeniyle atıf ve referansların yönetimi ve düzenlenmesi için ek program kullanmayı öğrenmeleri gerekmektedir. Fakat farklı birçok referans ve atıf yönetim programı olması yazarların hangi programı tercih etmeleri gerektiği sorusunu ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışmada, akademik çalışmalarda kullanılan farklı alıntı ve referans yönetimi programları özelliklerine göre karşılaştırılmıştır. Sonuçların daha reel ve bağımsız olabilmesi için çalışmada değerlendirilen programları daha önceden kullanmamış akademisyen grubu ile çalışılmıştır. 1 ile 10 arasında puanlamaya sahip 10 maddeden oluşan Alıntı ve Referans Yönetim Programları Değerlendirme Ölçeği hazırlanarak bu akademisyen grubu üyelerinin programları kullanımları sırasında yaşadıkları deneyimleri bu ölçek ile değerlendirmeleri istenmiştir. Yapılan analiz sonucunda Zotero programı 8,67 ortalama değerlendirme puanı ile en başarılı referans ve alıntı yönetim programı olarak belirlenmiştir. Anahtar Sözcükler: Referans, Atıf, Yönetim, Karşılaştırma Abstract: Regulation of references and citations correctly has an important place in the assessment of the academic study by reader and referees. The most important problem of the author(s) to transfer their academic work to the readers is that the publishers have different reference and citation formats. The authors need to use extra program for the management and regulation of the citation and references by reason of the fact that they don't want to deal with this extra workload except for the time that they spent for their works. However, the existence of many different reference and citation management programs raises the question of which program should be preferred by the authors. In this study, different citation and reference management programs which are used in the academic studies have been compared in terms of their features. To have more real and independent results, the study has been done with an academician group that did not use the analysed programs in this study before. The Citation and Reference Management Programs Assessment Scale which contains 10 criterion and a pointing scale between 1 and 10 has been created and it is asked to be filled by the academician group according to their experience while using those programs. As a result of the analysis, Zotero program has been identified the most successful reference and citation management program with an average 8,67 rating points. Keywords: Reference, Citation, Management, Comparison 1. Giriş Akademik çalışmalarda referans ve atıflar, etik kurallar ve aşırmacılık konusunda karşılaşılan büyük bir sorunu engellemede önemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte, çalışmaların hazırlanmasında karşılaşılan problemlerin başında her yayıncının farklı atıf ve referans formatına sahip olması gelir. Yazar veya yazarlar akademik çalışmalarını hazırlayıp sonuçlarını yayınlatırken her yayıncının referans ve atıf formatının farklı olması ekstra iş gücüne ve zaman harcanmasına sebep olmaktadır[1]. Çok farklı atıf ve referans formatlarının oluşmasını engellemek için dünya genelinde kabul edilmiş APA, MLA, Chicago gibi bazı temel stiller hazırlanmıştır[2-4]. Bu standartlara stillere ait özellikler ve örnekler Tablo 1 de gösterilmektedir. Tabloda da gösterildiği gibi bu stiller kullanılarak hazırlanan akademik çalışmalarda dikkat edilmesi gereken farklı özellikler mevcuttur.
Metin İçerisinde Referans APA Dergi İçin Kitap İçin (Soyad, yıl) Soyad, Adın ilk harfi. (yayın yılı). Yayın başlığı. Dergi Adı, sayı, sayfa numaraları. doi:xx.xxxxx Soyad, Adın ilk harfi. (yayın yılı). Kitap Adı. Basım yeri:yayınevi MLA Dergi İçin (Soyad, sayfa numaraları) Soyad, Ad. Yayın Başlığı. Dergi Adı sayı (yayın yılı): sayfa numaraları. doi:xx.xxxxx. Kitap İçin Soyad, Ad. Kitap Adı. Basım Yeri: Yayınevi, basım yılı. Chicago Dergi İçin (Soyad yıl, sayfa numaraları) Soyad, Ad. Yayın Başlığı. Dergi Adı sayı (yayın yılı): sayfa numaraları. doi:xx.xxxxx. Kitap İçin Soyad, Ad. Kitap Adı. Basım Yeri: Yayınevi, basım yılı Tablo 1. APA-MLA-Chicago Stillerine Ait Atıf ve Referans Formatları Yazarlar çalışmalarında alıntı ve referansları hazırlarken, daha fazla zaman kaybedilmemesi için çeşitli firmalar tarafından hazırlanmış olan atıf ve referans yönetim programlarını kullanmaktadırlar. En çok tercih edilenler arasında olan EndNote, Mendeley, RefWorks ve Zotero programlarına ait kullanıcı sayıları, Facebook ve Twitter üzerinden Aralık 2015 tarihinde alınan verilere göre Grafik 1 de gösterilmektedir. Grafik 1. Facebook ve Twitter Üzerindeki Kullanıcı Sayıları Alıntı ve referans programları, yazarların yayıncılara ait alıntı ve referans yapma stilini seçerek çalışmalarına otomatik olarak referans ve alıntı eklemesi, çevrimiçi veri tabanlarından aratılan referansların araştırma dosyalarının içerisine eklenmesi, birbirlerine göre sundukları ek hizmetler, fiyat, kullanım kolaylığı vb. gibi açılardan farklılık göstererek kullanıcıların tercih odağı olma yönünde yarış içerisinde bulunmaktadırlar. Bu çalışmanın temel amacı, en çok kullanıcıya sahip alıntı ve referans yönetim programlarından EndNote, Mendeley, RefWorks ve Zotero programlarının, avantaj ve dezavantajlarının özelliklerine göre belirlenmesi ve programları kullanacakların hangisini tercih etmeleri noktasında rehberlik etmesi üzerinedir. Çalışmanın ilk bölümünde, değerlendirilen programların tanıtımı yapılmış, ikinci bölümde programların temel özelliklerine göre avantaj ve dezavantajları belirlenmiş, üçüncü bölümde değerlendirme ölçeği aktarılmış, dördüncü bölümde sonuçlar çıkartılmış ve son bölümde çalışma ile ilgili sonuçlar tartışılmıştır.
2. Materyal ve Metod Bu çalışmada, EndNote, Mendeley, RefWorks ve Zotero alıntı ve referans düzenleme programlarına odaklanılmış olup, sahip oldukları temel özellikler bakımından bu programlar karşılaştırmalı olarak incelenmekte ve kendilerini ön plana çıkaran yanlarına değinilmektedir. Sonuçların bağımsız ve reel olarak değerlendirilmesi için, Adnan Menderes Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar, Elektrik-Elektronik, Makine ve İnşaat Mühendisliği Bölümü nden alıntı ve referans düzenleme programları ile ilgili herhangi bir deneyimi bulunmayan 10 kişilik bir çalışma grubu oluşturularak bu programları değerlendirmek için 10 dereceli 10 farklı maddeye sahip Alıntı ve Referans Yönetimi Programları Değerlendirme Ölçeği kullanılarak karşılaştırma yapılmıştır. 2.1 Zotero Zotero, alıntı ve referans bilgilerini toplamak ve yönetmek için kullanılan, açık kaynak kodlu bir alıntı ve referans düzenleme programıdır[5-7]. 2006 yılında George Mason Üniversitesi tarafından geliştirilen Zotero, web sayfalarından, kütüphane kataloglarından, veri tabanlarından otomatik olarak alıntı yapmak, saklamak ve kullanıcıların kendi araştırma notlarını kaydetmek gibi iyi tasarlanmış özellikleriyle diğer alıntı ve referans programlarından sıyrılmaktadır. Neredeyse her yayının yazım aşamasında kullanılmakta olan MS Word ile uyumlu bir şekilde çalışabilen bu program, Modern Language Association (MLA Modern Dil Kurumu), American Psychological Association (APA Amerikan Psikolojik Kurumu) ve Chicago stilleri başta olmak üzere birçok farklı stilde kaynakçayı otomatik olarak oluşturabilmesinin yanı sıra, PDF, resim, ekran alıntısı gibi dosya türlerini de kaydedebilmektedir[8]. Aynı zamanda, çevrimiçi kaydedilen dosyalarla senkronize hale getirilebilen alıntı ve referanslar ile ilgili bilgilere, herhangi bir yerden erişime imkân sağlamaktadır. Kaydedilen bu bilgiler, çevrimiçi gruplarla paylaşılabilmektedir. Aktif olan son sürümü 4.0.28.7 dir. 2.2 EndNote Yayınların yazımı esnasında alıntı ve referans düzenlemesinde kullanılmakta olan bir diğer program ise, Thomson Reuters tarafından geliştirilen EndNote tur. Grafik, tablo, şekil ve formül içeriklerinin her birinin kendi altyazı ve anahtar kelimeleri ile düzenlenebildiği bu programda, Cite While You Write özelliği ile Microsoft Word de atıf, şekil ve tablolar dizini oluşturabilir ve sunulan çok sayıda dergi formatında düzenleme imkânı sağlar. Bu program, EndNote Masaüstü uygulaması ve EndNote Web olarak iki farklı program parçasından oluşmaktadır[9]. EndNote Masaüstü ve EndNote Web, ücret, depolama alanı, kütüphane paylaşımı, çevrimiçi veri tabanı arama sayısı, tam metin araması yapabilme, barındırdıkları referans stilleri gibi konularda birbirinden ayrılmaktadır. Aktif olan son sürümü X7 dir. 2.3 Mendeley 2008 yılında Elsevier tarafından geliştirilen Mendeley, Windows, Mac ve Linux ta çalışabilme özelliğine sahip olan bir alıntı ve referans düzenleme programıdır[10]. Belgeler arasında tam metin araması yapabilen bu program, dosyaları otomatik isimlendirme özelliğine sahip olup, web üzerindeki veri tabanlarından belge ve araştırma yazılarını tarayıcı işaretleyicisi aracılığıyla çekebilmektedir[6]. Diğer alıntı ve referans düzenleme programları gibi, PDF dosyalarını düzenleme, not ekleme, alıntı ve referansları Microsoft Word ile uyumlu bir biçimde çalıştırma ve çevrimiçi gruplarla paylaşabilme özelliğine sahiptir. Mendeley in masaüstü son aktif sürümü 1.15.2 dir. 2.4 RefWorks 2001 yılında ProQuest LLC tarafından geliştirilen RefWorks, web tabanlı bir alıntı ve referans düzenleme programıdır[1]-[2]. Çevrimiçi bir şekilde kişisel bir veri tabanı oluşturup organize etmeye yarayan bu program, çevrimiçi olan ve veri tabanlarında tam metin arama özelliğine sahip Flow ve çevrimdışı çalışma olanağı sağlayan Write-And- Cite adlı iki farklı hizmet sunmaktadır. Birden fazla işletim sisteminde çalışabilen RefWorks, Microsoft Word ile uyumlu bir şekilde çalışarak alıntı ve referans düzenlemeye, depolamaya ve bu belgeleri çevrimiçi gruplarla paylaşmaya olanak sağlar. Programı yalnızca masaüstünde kullananlar için son aktif sürüm Write-N-Cite 4.2 iken hem çevrimiçi hem de masaüstü hizmetlerinden faydalanmak isteyen kullanıcılar için son sürüm ProQuest for Word 4.3 tür. 3. Alıntı ve Referans Programlarını Değerlendirme Ölçeği Bahsi geçen alıntı ve referans düzenleme programları, oluşturulan 10 kişilik çalışma grubu tarafından bir aylık süre boyunca incelenmiştir. İncelemeler gerçekleştirilirken deneyimlerin aynı fiziksel şartlar altında edinilmesine özen gösterilmiştir. Bu fiziksel şartları sağlamak adına Adnan Menderes Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Laboratuvarında bulunan bilgisayarlardan on tanesine bahsi geçen programlar kurulup çalışma grubunun yalnızca bu laboratuvar bünyesinde çalışması sağlanmıştır. Bilgisayarlar, Windows 7 SP1 64bit işletim sistemine, Intel Xeon CPU E3-1245 V2 2x3.40GHz işlemciye ve 8GB RAM(yüklü bellek) e sahiplerdir.
Bir aylık inceleme dönemi sonunda, 10 kişilik çalışma grubundan inceleme esnasında doldurmaları istenilen puantaj cetveline ait verilere dayanarak oluşturulan Alıntı ve Referans Yönetimi Programları Değerlendirme Ölçeği Tablo 2 de verilmiştir. ENDNOTE MENDELEY REFWORKS ZOTERO Seçenek Genel Ortalaması Kurulum Kolaylığı 8.30 9.30 6.70 9.80 8,5250 Kullanım Kolaylığı 6.65 8.00 6.00 8.00 7,1625 Güvenilirlik 8.30 8.70 7.40 9.00 8,3500 Görsellik 7.70 7.70 5.70 7.00 7,0250 Güncellik 8.60 8.60 7.40 7.80 8,1000 Performans 7.30 7.70 8.00 8.40 7,8500 Uyum (İşletim Sistemi Bazında) 8.65 8.65 8.00 9.30 8,6500 Firma Desteği 7.65 9.00 8.00 9.00 8,4125 Dil Desteği 8.00 7.65 7.30 9.00 7,9875 Yardım Dosyası Anlaşılırlığı Program Genel Ortalaması 7.70 7.70 7.70 9.40 8,1250 7,885 8,300 7,220 8,670 Tablo 2. Alıntı ve Referans Yönetimi Programları Değerlendirme Ölçeği 4. Sonuçlar düzenleme programlarına ait bilgiler Tablo 3'te verilmiştir. Yapılan araştırmalar neticesinde temel özellikleri bakımından kıyaslanan EndNote, Mendeley, RefWorks ve Zotero isimli alıntı ve referans ENDNOTE MENDELEY REFWORKS ZOTERO Metin Veri Tabanı Web Masaüstü Explorer Firefox Chrome Yandex Opera Safari Mac Windows Linux ARAMA ÖZELLİĞİ UYGULAMA ÖZELLİĞİ TARAYICI UYUMLULUĞU UYUMLULUK
Android Windows IOS Forum MOBİL UYGULAMA Kendi Uyg. Var Tablo 3. Ürün Karşılaştırma Tablosu Alıntı ve Referans Yönetimi Programları Değerlendirme Ölçeği yardımıyla, çalışma grubunca, seçilen parametreler üzerinden puanlaması yapılan bu dört alıntı ve referans programı içerisinde en yüksek ortalama puanı alan Zotero (8,67) ilk sırayı alırken, geriye kalan programlar içinde ise alınan puana göre oluşan sıralama Mendeley (8,30), EndNote (7,88) ve RefWorks (7,22) şeklindedir. Grafik 2. Değerlendirme Ölçeği Genel Ortalaması EndNote Web EndNote X7 Mendeley RefWorks Zotero Çalışma Türü Çevrimiçi Çevrimiçi,Masaüstü Çevrimiçi,Masaüstü Çevrimiçi Çevrimiçi,Masaüstü Çalışma Platformu Tarayıcı Tarayıcı, Windows, Tarayıcı, Windows, Tarayıcı, Windows, Tarayıcı, Windows, Mac, Linux, IOS, Mac, IOS Mac, Linux Mac, Linux Android Referans Depolama Sınırı 50 000 Sınırsız Sınırsız Sınırsız Sınırsız Kütüphane Paylaşımı Referans Paylaşımı Var Var Var Var Var Veri Tabanı Arama 5 6 000+ Yok 100+ Yok PDF Metni ve Notu Arama MS Word İle Uyumlu Çalışma Var Var Var Yok Var Tanımlı Referans Stilleri 21 6 000+ 3500+ 3500+ 5000+ Kendi Düzenleme Stilini Oluşturma Dergi Kısaltmalarını Tanıma Tablo 4. EndNote Masaüstü-EndNote Web-Mendeley-RefWorks-Zotero Genel Özelliklerinin Karşılaştırılması EndNote Web, EndNote X7, Mendeley, RefWorks, Zotero programlarının genel özelliklerinin karşılaştırılmasına ait bilgiler Tablo 4 te verilmiştir. Kullanıcılara farklı depolama alanları ve belirli periyodlar için farklı ödeme paketleri sunan bu dört
atıf ve referans yönetimi programının sahibi şirketlerin, kullanıcılara 300mb, 2gb, 5gb, 6gb, 10gb ve sınırsız depolama alanları için aylık ve yıllık alımda uyguladığı fiyatlandırma tarifeleri Tablo 5 te verilmiştir. Depolama Alanı 300mb 2gb 5gb 6gb 10gb Sınırsız EndNote Web Fiyatı (Aylık) - Bedava - - - - Fiyatı (Yıllık) - Bedava - - - - EndNote X7 Doğrudan Satın Alımda X6 dan Sürüm Yükseltirken Fiyatı (Aylık) - - - - - - Fiyatı (Yıllık) - - 249,95$ - - 99,95$ Mendeley Fiyatı (Aylık) - Ücretsiz 4,99$ - 9,99$ 14,99$ Fiyatı (Yıllık) - Ücretsiz 55$ - 110$ 165$ RefWorks Fiyatı (Aylık) - - - - - - Fiyatı (Yıllık) - - - - - 100$ Zotero Fiyatı (Aylık) Ücretsiz 1,67$ - 5$ - 10$ Fiyatı (Yıllık) Ücretsiz 20$ - 60$ - 120$ Tablo 5. EndNote Masaüstü-EndNote Web-Mendeley-RefWorks-Zotero İçin Depolama Alanı-Fiyat Tablosu 5.Tartışma Günümüzde alıntı ve referans düzenleme programları araştırmacı ve kütüphaneciler açısından çok önemli bir yerde bulunmaktadır. Bu durum, onlarca ücretli ve ücretsiz alıntı ve referans düzenleme programının varlığına ve bu sayının her geçen gün artmasına sebep olmaktadır. Çalışmada, genel olarak en çok kullanılan EndNote, Mendeley, RefWorks ve Zotero bu dört programda aranılan temel parametreler doğrultusunda incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar ışığında Zotero nun atıf ve referans yönetimi programlarını daha önce kullanmayan kullanıcılar tarafından kullanımı ve öğrenimi en kolay program olduğu görülürken, RefWorks un bu konularda daha kullanıcı dostu olması gerektiği düşünülmektedir. Dolayısıyla bu dört atıf ve referans düzenleme programlarından birini tercih edecek yeni bir kullanıcının, Zotero yu diğer üç programa göre daha fazla tercih edebileceği kanaati doğmaktadır. Çalışmadan elde edilen verilere göre iyi bir alıntı ve referans programı olan Zotero daha az güncelleme alırken, EndNote ve Mendeley daha sık güncelleme almaktadır. Bundan yola çıkarak zaman içerisinde EndNote ve Mendeley isimli programların Zotero ile arasındaki kalite farkını kapatması beklenebilir. Bahsi geçen programlara ait sosyal ağ sitelerindeki kullanıcı sayıları dikkate alındığında, puanlamada Zotero nun gerisinde kalan EndNote ve Mendeley programlarının daha fazla kişi tarafından tercih edildiği görülmektedir. Bunun sebebinin, kullanıcıların çevrelerinden etkilenmesi ya da EndNote ve Mendeley in tanıtımlarına ve güncelleme sıklıklarına Zotero ya oranla daha fazla yoğunlaşması olduğu söylenebilir. Çevrimiçi forumlar, geri besleme açısından ve kullanıcıların kendi aralarında iletişim kurarak kendilerini geliştirme, eksiklerini giderme ya da daha farklı kullanım biçimlerine hâkim olma adına oldukça önemli bir yere sahiptir. Dolayısıyla ürüne özel foruma sahip olma parametresi tüm parametreler içerisinde ön plana çıkmaktadır. Bu parametrenin EndNote, Mendeley ve Zotero tarafından sağlanıyor olması bu programların tercih edilebilirliğini arttırıyor denebilir. Kaynaklar [1] M. O. Sungur and T. O. Seyhan, "Writing references and using citation management software," Turk J Urol, vol. 39, pp. 25-32, Sep 2013. [2] D. Degelman and M. Harris, "APA style essentials," Retrieved May, vol. 18, p. 2000, 2000. [3] G. Hudak-David, "The Chicago manual of style," Technical Communication, vol. 51, pp. 563-565, 2004. [4] M. L. Association, MLA Handbook for Writers of Research Papers, 7 ed. New York: Modern Language Association of America, 2009. [5] R. Gilmour and L. Cobus-Kuo, "Reference Management Software: A Comparative Analysis of Four Products," Issues in Science and Technology Librarianship, 2011.
[6] M. K. Hensley, "Citation Management Software: features and futures," Reference & User Services Quarterly, pp. 204-208, 2011. [7] K. M. Ahmed and B. Al Dhubaib, "Zotero: A bibliographic assistant to researcher," Journal of Pharmacology and Pharmacotherapeutics, vol. 2, p. 303, 2011. [8] J. Ritterbush, "Supporting library research with LibX and Zotero: two open source Firefox extensions," Journal of Web Librarianship, vol. 1, pp. 111-122, 2007. [9] D. Rapp, "{Reference Management Tools.}," Library Journal, vol. 136, pp. 38-38, 2011. [10] S. Ovadia, "Managing citations with costfree tools," Behavioral & Social Sciences Librarian, vol. 30, pp. 107-111, 2011.