ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ İsmail DÖKER ÇUKUROVA BÖLGESİ NDE KULLANILAN BAZI AKARİSİTLERE KARŞI TURUNÇGİL KIRMIZIÖRÜMCEĞİ Panonychus citri McGREGOR (ACARI: TETRANCYHIDAE) NİN DİRENÇ DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2011

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇUKUROVA BÖLGESİ NDE KULLANILAN BAZI AKARİSİTLERE KARŞI TURUNÇGİL KIRMIZIÖRÜMCEĞİ Panonychus citri McGREGOR (ACARI: TETRANCYHIDAE) NİN DİRENÇ DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ İsmail DÖKER YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu Tez 28/07/2011 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği ile Kabul Edilmiştir......... Prof. Dr. Cengiz KAZAK Prof. Dr. M. Rıfat ULUSOY Doç. Dr. M. Murat ASLAN DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2010YL43 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ÇUKUROVA BÖLGESİ NDE KULLANILAN BAZI AKARİSİTLERE KARŞI TURUNÇGİL KIRMIZIÖRÜMCEĞİ Panonychus citri McGREGOR (ACARI: TETRANCYHIDAE) NİN DİRENÇ DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ İsmail DÖKER ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Danışman :Prof. Dr. Cengiz KAZAK Yıl: 2011, Sayfa: 51 Jüri :Prof. Dr. Cengiz KAZAK :Prof. Dr. M. Rıfat ULUSOY :Doç. Dr. M. Murat ASLAN Bu çalışmada, Turunçgil Kırmızıörümceği Panonychus citri McGregor (Acari: Tetranychidae) nin yumurta ve ergin dişi bireylerinin Çukurova Bölgesi nde yaygın olarak kullanılan spirodiclofen, dicofol, tetradifon ve fenbutatin oxide etkili maddeli akarisitlere karşı direnç düzeyleri belirlenmiştir. Bioassay denemeleri toplam 5 farklı P. citri popülasyonu ile gerçekleştirilmiştir. Dört popülasyon, P. citri yi baskı altına almak için yoğun olarak akarisit-insektisit uygulanan üretici bahçelerinden toplanmıştır (B1, B2, B3 ve B4). Hassas popülasyon (H) denemelerde kontrol olarak kullanılmak amacıyla Adana ilinde şehir merkezinden ilaç kullanılmayan alanlardan toplanmıştır. Örnekler 2010 yılı sonbahar ve 2011 yılı ilkbahar döneminde alınmıştır. Sonbahar dönemi ergin dişileri ile yapılan bioassay denemelerinde spirodiclofen, dicofol, tetradifon ve fenbutatin oxide e karşı en yüksek direnç oranları B2, B4, B1 ve B1 popülasyonları için sırasıyla 64.8, 157.7, 61.7 ve 99.1 olarak saptanmıştır. İlkbahar dönemi ergin dişileri için ise en yüksek direnç oranları B2, B4, B4 ve B3 popülasyonlarında sırasıyla 70.3, 159.6, 111.9 ve 212.3 olarak bulunmuştur. İlkbahar dönemi yumurta popülasyonları için en yüksek direnç oranları yine yukarıda verilen akarisit sıralamasına bağlı olarak B2, B4, B4 ve B3 popülasyonlarında sırasıyla 19, 38.9, 7.5 ve 7.9 olarak saptanmıştır. Sonuçlara göre P. citri nin B1, B2, B3 ve B4 popülasyonları H popülasyonuna göre denemelerde kullanılan 4 akarisitede karşı daha dirençli bulunmuştur. Çalışma sonuçlarına bağlı olarak başarılı bir akar mücadelesi için P. citri nin mücadelesinde kullanılan akarisitlere karşı direnç seviyelerinin düzenli olarak izlenmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: Panonychus citri, Turunçgil kırmızıörümceği, Direnç seviyeleri, akarisitler. I

ABSTRACT MSc. THESIS DETERMINATION OF RESISTANCE LEVELS OF CITRUS RED MITE, Panonychus citri McGREGOR (ACARI: TETRANCYHIDAE) AGAINST SOME ACARICIDES USED IN ÇUKUROVA REGION İsmail DÖKER ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION Supervisor :Prof. Dr. Cengiz KAZAK Year: 2011, Pages: 51 Jury :Prof. Dr. Cengiz KAZAK :Prof. Dr. M. Rıfat ULUSOY :Assoc. Prof. Dr. M. Murat ASLAN In this study resistance levels of eggs and female adults of citrus red mite Panonychus citri McGregor (Acari: Tetranychidae) were determined against spirodiclofen, dicofol, tetradifon and fenbutatin oxide which are commonly used acaricides in Çukurova Region. Bioassay tests were conducted with totally 5 different populations of P. citri. Four populations were collected from commercial citrus orchards (B1, B2, B3 and B4) where acaricide-insecticide intensively applied by growers to supress mite population. One susceptible population (H) was collected from pesticides free areas in city center of Adana province to be used as a control in the experiments. Samples were collected in 2010 autumn and 2011 spring seasons. In the bioassay tests with autumn populations of adult females of P. citri, the highest resistant ratios were determined as 64.8, 157.7, 61.7 and 99.1 for B2, B4, B1 and B1 populations against spirodiclofen, dicofol, tetradifon and fenbutatin oxide, respectively. In spring populations of adult females, the highest resistant ratios were 70.3, 159.6, 111.9 and 212.3 for B2, B4, B4 and B3 populations, respectively. In the eggs of spring populations, the highest resistant ratios were found to be 19, 38.9, 7.5 and 7.9 for B2, B4, B4 and B3 populations, in the same acaricides order given above, respectively. Accordingly, B1, B2, B3 and B4 populations were found more resistant than the H population to the four acaricides used in the experiments. Results of this study indicated that acaricides used to control P. citri should be monitored regularly to determine citrus red mite resistance levels for successful mite management. Key Words: Panonychus citri, Citrus red mite, Resistance levels, Acaricides. II

TEŞEKKÜR Öncelikle bu çalışmayı tez konusu olarak veren ve çalışmam sırasında her zaman ilgi ve desteğini gördüğüm hocam Sayın Prof. Dr. Cengiz KAZAK a, her konuda yardımlarını esirgemeyen hocam Sayın Doç. Dr. Kamil KARUT a, saygıyla teşekkürlerimi sunarım. Gerek manevi desteği, gerekse iyi bir insan olarak bana yol gösterici olan unutulmaz dostum Sayın Yrd. Doç. Dr. Amir Abdullahi Yousif MALİK e, tezimi sabırla okuyan ve değerlendiren juri üyeleri Prof. Dr. M. Rıfat ULUSOY ve Doç. Dr. M. Murat ASLAN a laboratuar çalışmaları sırasında yardımlarını gördüğüm bölümümüz öğrencilerinden Tuğçe YILMAZ, Hasip BUDAK ve Veli AY a, içtenlikle teşekkür ederim. Bugünlere gelmemde büyük emeği olan, herşeyi ile kendisine doyamadığım ve yokluğuna alışamadığım rahmetli babam Ali DÖKER e, sevgi ve şevkatini daima hissettiren güzel annem Zehra, sevgili kardeşim İbrahim e, son olarakta sevgisiyle güç aldığım hayat arkadaşım, canım eşim Tülin e teşekkürü bir borç bilirim. III

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER.. IV ÇİZELGELER DİZİNİ.. VIII ŞEKİLLER DİZİNİ X SİMGELER VE KISALTMALAR XII 1.GİRİŞ... 1 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR.. 5 3.MATERYAL VE YÖNTEM.. 13 3.1.Materyal 13 3.1.1.İlaç Denemelerinde Kullanılan Panonychus citri Popülasyonlarının Elde Edilmesi.. 13 3.1.1.1.Panonychus citri nin B1 Popülasyonunun Toplandığı 1 Nolu Bahçe... 14 3.1.1.2.Panonychus citri nin B2 Popülasyonunun Toplandığı 2 Nolu Bahçe.... 15 3.1.1.3.Panonychus citri nin B3 Popülasyonunun Toplandığı 3 Nolu Bahçe...... 16 3.1.1.4.Panonychus citri nin B4 Popülasyonunun Toplandığı 4 Nolu Bahçe... 17 3.1.2.Panonychus citri nin Direnç Düzeylerini Belirlemek İçin Denemelerde Kullanılan Akarisitler... 18 3.2.Yöntem. 19 3.2.1.Denemelerde Kullanılan İlaç Konsantrasyonlarının Hazırlanması.. 19 3.2.2.İlaç Konsantrasyonlarının İlkbahar Dönemi Panonychus citri Yumurtalarına Uygulanması. 20 IV

3.2.3.İlaç Konsantrasyonlarının Sonbahar ve İlkbahar Dönemi Panonychus citri Dişi Bireylerine Uygulanması... 22 3.2.4.Sonuçların Değerlendirilmesi 23 4.BULGULAR VE TARTIŞMA..... 25 4.1.Sonbahar Dönemi Panonychus citri Dişi Bireylerinin Farklı 25 Akarisitlere Karşı Direnç Düzeyleri 4.1.1.Panonychus citri Dişi Bireylerinin Spirodiclofen Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri 25 4.1.2.Panonychus citri Dişi Bireylerinin Dicofol Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri... 26 4.1.3.Panonychus citri Dişi Bireylerinin Tetradifon Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri... 27 4.1.4.Panonychus citri Dişi Bireyleri nin Fenbutatin oxide Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri.. 27 4.2.İlkbahar Dönemi Panonychus citri Yumurtalarının Farklı Akarisitlere Karşı Direnç Düzeyleri.. 28 4.2.1.Panonychus citri Yumurtalarının Spirodiclofen Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri... 28 4.2.2.Panonychus citri Yumurtalarının Dicofol Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri 29 4.2.3.Panonychus citri Yumurtalarının Tetradifon Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri... 30 4.2.4.Panonychus citri Yumurtalarının Fenbutatin oxide Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri.. 31 4.3.İlkbahar Dönemi Panonychus citri Dişi Bireylerinin Farklı Akarisitlere Karşı Direnç Düzeyleri 32 4.3.1.Panonychus citri Dişi Bireylerinin Spirodiclofen Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri. 32 4.3.2.Panonychus citri Dişi Bireylerinin Dicofol Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri... 33 V

4.3.3.Panonychus citri Dişi Bireyleri nin Tetradifon Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri... 34 4.3.4.Panonychus citri Dişi Bireyleri nin Fenbutatin oxide Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri. 35 5.SONUÇLAR ve ÖNERİLER... 41 KAYNAKLAR...... 45 ÖZGEÇMİŞ... 51 VI

VII

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Çizelge 3.2. Çizelge 3.3. Çizelge 3.4. Çizelge 3.5. Çizelge 4.1. Çizelge 4.2. Çizelge 4.3. Çizelge 4.4. Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek amacı ile örneklerin alındığı 1 nolu bahçede kullanılan akarisitler... 14 Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek amacı ile örneklerin alındığı 2 nolu bahçede kullanılan akarisitler... 15 Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek amacı ile örneklerin alındığı 3 nolu bahçede kullanılan akarisitler... 16 Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek amacı ile örneklerin alındığı 4 nolu bahçede kullanılan akarisitler... 17 Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek için kullanılan akarisitlere ait bazı özellikler. 19 Panonychus citri dişi bireylerinin spirodiclofen etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları 25 Panonychus citri dişi bireylerinin dicofol etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları. 26 Panonychus citri dişi bireylerinin tetradifon etkili maddeli akarisite a karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları. 27 Panonychus citri dişi bireylerinin fenbutatin oxide etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları 28 VIII

Çizelge 4.5. Panonychus citri yumurtalarının spirodiclofen etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 90 direnç oranları 29 Çizelge 4.6. Panonychus citri yumurtalarının dicofol etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 90 30 direnç oranları. Çizelge 4.7. Panonychus citri yumurtalarının tetradifon etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 90 31 direnç oranları. Çizelge 4.8. Panonychus citri yumurtalarının fenbutatin oxide etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 90 direnç oranları 32 Çizelge 4.9. Panonychus citri dişi bireylerinin spirodiclofen etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları... 33 Çizelge 4.10. Panonychus citri dişi bireylerinin dicofol etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları. 34 Çizelge 4.11. Panonychus citri dişi bireylerinin tetradifon etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları. 35 Çizelge 4.12. Panonychus citri dişi bireylerinin fenbutatin oxide etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları 36 IX

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. İlaç denemelerinde kullanılan Panonychus citri popülasyonlarının toplandığı yerler.. 13 Şekil 3.2. Panonychus citri nin B1 popülasyonunun toplandığı 1 nolu bahçenin genel görünümü..... 14 Şekil 3.3. Panonychus citri nin B2 popülasyonunun toplandığı 2 nolu bahçenin genel görünümü..... 16 Şekil 3.4. Panonychus citri nin B3 popülasyonunun toplandığı 3 nolu bahçenin genel görünümü..... 17 Şekil 3.5. Panonychus citri nin B4 popülasyonunun toplandığı 4 nolu bahçenin genel görünümü.... 18 Şekil 3.6. İlaç konsantrasyonlarının karıştırıldığı manyetik karıştırıcı. 20 Şekil 3.7. İlaç denemelerinde kullanılacak bireylerin aktarıldığı turunç yaprağı içeren Petri kabı... 21 Şekil 3.8. Üzerinde Panonychus citri nin yumurtaları bulunan turunç yaprak disklerinin hazırlanan ilaç konsantrasyonlarına daldırılması 21 Şekil 3.9. Denemelerde canlı ve ölü olarak değerlendirilen Panonychus citri yumurtaları 22 Şekil 3.10. Denemelerin yürütüldüğü inkübatörden genel görünüm. 23 Şekil 3.11. Denemelerde canlı ve ölü olarak değerlendirilen Panonychus citri dişi bireyleri.. 23 X

XI

SİMGELER VE KISALTMALAR % :Yüzde ºC :Santigrad Derece LC 50 LC 90 Ppm g Mg Ml l μl :Lethal Konsantrasyon-50 (Popülasyonun % 50 sini öldürmesi beklenen kimyasal dozu) :Lethal Konsantrasyon-90 (Popülasyonun % 90 sini öldürmesi beklenen kimyasal dozu) :Milyonda bir :Gram :Mili gram :Mili litre :Litre :Mikro litre XII

XIII

1. GİRİŞ İsmail DÖKER 1. GİRİŞ Dünya yaş meyve üretiminin % 21 ini oluşturan turunçgiller, 3.026 milyon ton ile ülkemiz meyve üretiminde, üzüm ve elmadan sonra 3. sırada yer almaktadır. Ülkemizde turunçgil üretimi Akdeniz ve Ege Bölgeleri kıyı kesimlerinde yoğunlaşmış olup, üretimin % 75 i Doğu Akdeniz Bölgesi nde (Mersin, Adana ve Hatay) yapılmaktadır (FAO, 2009). Türkiye de turunçgil zararlısı olarak 90 tür saptanmasına rağmen sadece 17 türün ekonomik zarar yaptığı bildirilmiştir (Uygun, 2001). Ülkemizde ilk kez Doğu Akdeniz Bölgesi nde 1952 yılında turunçgiller üzerinde Düzgüneş tarafından saptanan Turunçgil Kırmızıörümceği Panonychus citri McGregor (Prostigmata: Tetrancyhidae), ekonomik öneme sahip 17 zararlı tür içerisinde bulunmaktadır (Düzgüneş, 1952; Uygun, 2001). Polifag bir zararlı olan P. citri dünyadaki turunçgil üretim alanlarının neredeyse tamamında saptanmıştır (Jeppson ve ark., 1975). P. citri nin ana konukçusu turunçgillerdir. Turunçgiller içerisinde sırası ile limon, altıntop, portakal ve mandarin i tercih etmektedir (Jeppson ve ark., 1975; Kasap, 2001). Zararlının tüm hareketli dönemleri yaprak, sürgün ve meyvelerde öz suyu emerek zararlı olmakta, beslenme yerlerinde grimsi gümüşi renkli lekeler meydana gelmektedir. Zararlı meyve kalitesinin düşmesine, meyvelerin küçük kalmasına, ileri aşamada ise yaprak ve meyve dökülmelerine sebep olmaktadır (Madanlar, 1991; Karaca, 1994; Kasap ve Şekeroğlu, 2004). Çukurova bölgesinde turunçgillerin taze sürgün verdiği sonbahar ve ilkbahar olmak üzere yılda iki defa popülasyon oluşturan P. citri asıl zararını ilkbahar döneminde yapmaktadır. Zararlı yumurta, larva ve nimf dönemleri (protonimf ve deutonimf) geçirerek ergin hale gelmektedir. Laboratuar koşullarında (26±1ºC, % 60±5 nem) P.citri nin yumurta açılma süresinin 5.5, ergin öncesi (larva, protonimf ve deutonimf) gelişme sürelerinin 5.7, ergin ömrünün 11.6 gün ve bir dişinin ömrü boyunca bıraktığı ortalama yumurta sayısının 35.4 adet olduğu bilinmektedir (Karaca, 1994). 1

1. GİRİŞ İsmail DÖKER Zararlının mücadelesinde, yaygın olarak kullanılan Kimyasal Mücadele, kısa sürede etki göstermesi ve uygulamasının kolay olması nedeniyle tercih sebebi olmuştur. Ancak tarım alanlarında bilinçsizce kullanılan ilaçlar; doğal dengeyi bozmakta, çevreyi kirletmekte ve insan sağlığını tehdit etmektedir. Ayrıca tarımsal mücadele açısından düşünüldüğünde, zararlıların kullanılan tarım ilaçlarına karşı direnç kazanması gibi son derece önemli ve tehlikeli bir durum söz konusudur. Üreticilerin turunçgil bahçelerinde özellikle P. citri gibi kısa sürede büyük kayıplar meydana getirebilen zararlılara karşı risk almak istememeleri zararlı olsun olmasın belirli periyotlar dahilinde sık sık ilaçlama yapmaları P. citri de direncin oluşumunu hızlandırmıştır. P. citri bir sezonda çok sayıda döl vermesine bağlı olarak mücadelesinde daha fazla akarisit kullanmayı gerektirmesinden dolayı diğer zararlılara oranla daha çabuk direnç kazanmıştır (Asano ve Kamei, 1977; Chen ve ark., 2009). Değişik araştırıcılar tarafından farklı şekillerde tanımı yapılan direnç terimini, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Normal bir popülasyondaki bireylerin çoğunu öldürdüğü saptanan bir kimyasal dozuna karşı, aynı popülasyondaki bazı bireylerin tolerans kazanma yeteneğinin gelişmesi olarak tanımlamıştır (Brown, 1958). Arazi koşullarında akarisitlere direnç kazanmış P. citri popülasyonlarına karşı yapılan kimyasal mücadele ile hiçbir şekilde popülasyon yoğunluğunun düşürülemediği ve bunun yanında uygulamaların hem maliyeti hem de yukarıda bahsedildiği gibi çevreye verdiği zararlar düşünüldüğünde, turunçgil bahçelerinde kullanılan akarisitlerin belirli bir proğram dahilinde uygulanması kaçınılmaz duruma gelmiştir. Dayanıklılık çalışmalarındaki asıl amaç üreticiye en güvenli ve zararlılarda direnç oluşumuna en az izin veren tarım ilaçlarının seçilmesinde yardımcı olmaktır. Diğer yandan tarım ilaçlarının doğal düşmanlar üzerindeki olumsuz etkileri göz önünde bulundurulursa içerisinde direnç yönetimi olmayan Entegre Mücadele proğramları ile istenilen, etkili ve amacına uygun bir zararlı mücadelesi yapılamayacağı açık bir şekilde ortadadır. Tüm dünyada turunçgil üretimi yapılan alanlarda akarisit direnci sebebi ile turunçgillerin önemli bir zararlısı olduğu bilinen P. citri nin ülkemizde akarisitlere direnci ile ilgili yapılmış bir çalışma yoktur. Bu çalışmada P. citri nin yumurta ve 2

1. GİRİŞ İsmail DÖKER ergin dönemlerinin, Çukurova Bölgesi nde turunçgil üretimi yapılan alanlarında yaygın olarak kullanılan 4 farklı akarisite karşı direnç düzeyleri ortaya çıkarılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen veriler ile Çukurova Bölgesi turunçgil bahçelerinde P. citri ye karşı ileride planlanması düşünülen Entegre Mücadele programlarına temel oluşturulması amaçlanmıştır. 3

1. GİRİŞ İsmail DÖKER 4

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsmail DÖKER 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Jeppson ve ark. (1958), Kaliforniya Corona da limon yetiştiriciliği yapılan alanlarda P. citri nin ovex e direnç geliştirdiğini bildirmişlerdir. Arazi koşullarında ovex e dirençli popülasyona karşı aşırı demeton uygulaması ve aynı alanda sorun olan Kırmızı Kabuklu Bit (Aonidiella aurantii Mask.) e karşı parathion uygulanması sonucu P. citri nin demeton ve 14 farklı organik fosfatlı insektisit e karşı çapraz direnç geliştirdiğini ortaya koymuşlardır. Munger ve ark. (1960), demeton ve ovex e dirençli olan P. citri popülasyonunun tedion ve kelthane a karşı çapraz direnç geliştirmediğini bildirdikleri çalışmalarında tedion un kelthane dan 10 kat daha etkili olduğunu saptamışlardır. Gilmore ve Munger (1967), Kaliforniya da turunçgil bahçelerinden topladıkları demeton ve ovex e dirençli P. citri popülasyonunun laboratuar koşullarında ilaç kullanımın sınırlandığı durumlarda, demeton direncinin 169 döl sonra hassas popülasyon ile karşılaştırıldığında 163 kattan 2 kata, ovex direncinin ise 149 döl sonra 131 kattan 56 kata gerilediğini bildirmişlerdir. Hirai ve ark. (1973), P. citri nin 4 farklı popülasyonuna dimethioate ile yaptıkları bioassay denemeleri sonucunda popülasyonların LC 50 değerlerini 2.4, 7.8, 894 ve 2000 ppm den büyük olduğunu saptamışlardır. Bu popülasyonlara topikal uygulama ve püskürtme yöntemiyle dimethoate uygulamışlar ve topikal uygulamada herhangi bir farklılık bulamazken, püskürtme yönteminde dimethoate ın kütikuladan % 64, 62, 45 ve 15 oranlarında penetre olduğunu saptamışlar. Çalışma sonucunda, kütikula penetrasyonunun P. citri de dimethioate e karşı görülen bir direnç mekanizması olduğunu ortaya koymuşlardır. Asano ve Kamei (1977), P. citri farklı biyolojik dönemlerinin cycloprate a karşı gösterdiği LC 50 değerlerini larva, protinimf, deutonimf ve ergin dişilerde sırasıyla 60, 248, 1180 ve >4000 ppm olarak saptamışlardır. Asano ve Kamei (1979), hassas popülasyon ile karşılaştırıldığında benzomate ve tetradifon a 27.2 ve 15.3 kat dirençli buldukları P. citri yumurtalarının cycloprate a karşı dayanıklılığının sadece 0.82 ve 1.15 kat olduğunu bildirmişlerdir. 5

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsmail DÖKER Asano ve Kamei (1981), farklı konukçu bitkilerde Panonychus ulmi Koch, P. citri, Tetranychus urticae Koch, T. kanzawai Kishida ve T. desertorum Banks un yumurtaları üzerinde cycloprate ın etkisini araştırmışlar. Çalışma sonucunda bu akarisitin ovisit etkisindeki farklılıkların türlere göre değilde konukçu bitkilere bağlı olarak değiştiğini ortaya koymuşlardır. Ogawa ve ark. (1981), P. citri nin yumurta, larva, protonimf, deutonimf ve ergin dişilerinin phenothiocarb a karşı gösterdiği LC 50 değerlerinin sırasıyla 8.9, 12.6, 15.2, 32.8 ve 81 ppm olduğunu saptamışlardır. Bu akarisitin laboratuar koşullarında P. citri ye etkisinin sıcaklığa bağlı olarak değiştiğini ve düşük sıcaklıklarda (15 ºC) daha etkili olduğunu buna bağlı olarakta arazi koşullarında sıcaklığın düşmesi ile birlikte sonbahar döneminde, yaz dönemine göre daha başarılı sonuç aldıklarını bildirmişlerdir. Ayrıca bu akarisitin dicofol ve benzoximate a dirençli P. citri popülasyonlarını arazi koşullarında başarılı bir şekilde baskı altına alabildiğini saptamışlardır. Tatsumi ve ark. (1983), laboratuar koşullarında P. citri nin 3 dirençli ve 2 hassas olmak üzere toplam 5 farklı popülasyonunun ergin dişilerine 200 ppm benzomate uygulamışlardır. Uygulamadan 24 saat sonrasında bu akarisitin, dayanıklı popülasyonlarda kütikuladan % 49, 41 ve 17, hassas popülasyonlarda ise % 66 ve 60 oranlarında penetre olduğunu saptamışlardır. Çalışma sonucunda, kütikula penetrasyonunun P. citri de benzomate için direnç mekanizması olduğunu belirtmişlerdir. Shinkaji ve Hatano (1983), P. citri nin larva döneminin fenbutatin oxide e karşı direnç seviyelerini püskütme ve daldırma yöntemiyle ortaya çıkarmışlardır. Bu iki farklı yöntemde LC 50 değerlerini 38.1 ve 3 ppm olarak bulmuşlardır. Ayrıca bu akarisitin P. citri nin larva ve ergin dönemlerine etkili iken, yumurta dönemine herhangi bir etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. Kasamatsu ve Fujita (1986), Japonya dan topladıkları organik fosforlu akarisitlere karşı dirençli olduğunu bildikleri P. citri popülasyonunun yumurta döneminin dicofol, amitraz ve fenpropathrin e karşı gösterdikleri LC 50 değerlerinin sırasıyla 250, 120 ve 180 ppm olduğunu, P. citri nin ergin dönemin ise dicofol, 6

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsmail DÖKER amitraz, fenvalerate ve fenpropathrin e karşı göstermiş olduğu LC 50 değerlerinin sırasıyla 136.3, 48, 70, ve 11 ppm olduğunu saptamışlardır. Osakabe ve Inoue (1988), Japonya da farklı turunçgil bahçelerinden topladıkları P. citri popülasyonlarını laboratuar koşullarında fenbutatin oxide ile selekte etmişler. Bir popülasyonda LC 50 değerinin 20 seleksiyon sonucunda 40 ppm e ulaştığını ve daha fazla yükselmediğini, bir diğer popülasyonda ise 19 seleksiyon sonucunda 1900 ppm e ulaştığını bildirmişlerdir. Sato ve ark. (1992), P. citri nin farklı biyolojik dönemlerine karşı fenpropathrin in diğer pestisitler ile olan sinerjist etkisini araştırmışlardır. Çalışma sonucunda, üç organik fosfatlı insektisit ile birlikte herhangi bir sinerjist etki bulunamazken (fenitrothion, dimethoate ve isoxathion), acephate-fenpropathrin karşımında sinerjistik etki saptamışlar. Fenpropathrin e dayanıklı P. citri yi arazi koşullarında baskı altına almak için en uygun karşımın ise 167-333 ppm acephate ve 50 ppm fenpropathrin olduğunu bildirmişlerdir. Huang ve Huang (1994), Çin de 7 yıl süre ile arazi koşullarında fenbutatin oxide ile selekte ettikleri P. citri popülasyonunda başlangıca göre 11.7 kat direnç saptamışlardır. P. citri de akarisit direncinin ilaç uygulama sıklığına bağlı olarak değiştiğini, popülasyonun fenbutatin oxide e karşı gösterdiği 134 ppm olan LC 50 değerinin 10 uygulama sonunda 2139.5 ppm e yükseldiğini direncin akarisit uygulamasının sonlandırılmasından sonra düştüğünü 45 döl sonra orjinal popülasyon ile aynı değere geldiğini bildirmişlerdir. Yamamoto ve ark. (1995a), Japonya da turunçgil bahçesinde hexythiazox ile 17 kez selekte ettikleri P. citri popülasyonunun başlangıçta 0.929 ppm olan LC 50 değerinin 4.81 ppm e yükseldiğini bildirmişlerdir. Arazi koşullarında direnç kazandırdıkları popülasyonun laboratuarda 6 seleksiyon sonucunda LC 50 değerinin 21400 ppm e yükseldiğini saptamışlardır. Ayrıca bazı akarisitlerle yaptıkları çapraz direnç çalışmasında P. citri nin en yüksek olarak 6.7 kat pyridaben direnci gösterdiğini bildirmişlerdir. Yamamoto ve ark. (1995b), Japonya dan topladıkları P. citri popülasyonunu ikiye ayırıp, birini hexythiazox ile selekte ederek direnç kazandırmışlar, diğerini ise hiç akarisit kullanmadan hassas popülasyon olarak üretmişler, popülasyonları 7

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsmail DÖKER dayanıklı erkek+hassas dişi, hassas erkek+dayanıklı dişi şeklinde çaprazlayarak elde ettikleri yeni bireylerde direnç saptamışlar. P. citri de hexythiazox direncinin genetik olarak dölden döle aktarıldığını ortaya koymuşlardır. Yamamoto ve ark. (1996), Laboratuar koşullarında hexythiazox a hassas ve dirençli P. citri bireylerinden 50:50, 30:70, 10:90 ve 2:98 oranlarında çaprazlayarak oluşturdukları popülasyonlarda hexythiazox direncinin kalıcılığını araştırmışlardır. Sonuç olarak 50:50 ve 30:70 olan çaprazlamada popülasyon kısa bir süre sonra hassas popülasyon ile aynı düzeye gelirken, hassas bireylerin az olduğu diğer iki popülasyonda (10:90 ve 2:98) direncin 12 döl sonra bile yeteri kadar orjinal popülasyon ile aynı düzeye gelmediğini bildirmişlerdir. Fujimoto ve Hiramatsu (1995), Japonya nın farklı yerlerdinden topladıkları P. mori ve P. citri popülasyonlarının, dicofol, hexythiazox, fenpropathrin, pyridaben ve fenbutatin oxide e karşı gösterdikleri direnç düzeylerini ortaya çıkarmışlardır. Bütün P. mori popülasyonlarını bu 5 akarisite karşı hassas bulurlarken, bazı P. citri popülasyonlarının özellikle hexythiazox ve fenbuttain oxide e karşı daha dirençli olduklarını bildirmişlerdir. Etoh ve ark. (1998), Çin de 3 yıl boyunca 21 farklı turunçgil bahçesinden topladıkları P. citri popülasyonlarının farklı akarisitlere karşı direnç seviyelerini ortaya çıkardıkları çalışmada; P. citri yumurtalarının, yeni kullanıma giren milbemectin, etoxazole, acequinocyl gibi akarisitlere bile dayanıklı olduğunu, ve sadece phenothiocarb a hassasiyet gösterdiğini saptamışlardır. Pyridaben e dirençli popülasyonların phenothiocarb a karşı çapraz direnç geliştirmediğini bildirmişlerdir. Chen ve ark. (2000), Çin de farklı bahçelerden topladıkları P. citri popülasyonlarının propargite e karşı gösterdikleri LC 50 değerlerinin 1998 yılında 3.35, 11.01 ve 16.37 mg/l iken, 1999 yılında ise 3.48, 11.77 ve 16.82 mg/l olduğunu saptamışlardır. Meng ve ark. (2000a), laboratuar koşullarında pyridaben ile selekte ettikleri P. citri popülasyonunda, 12 döl sonra başlangıca göre 34.96 kat direnç saptamışlar. Ayrıca popülasyonun omethoate, amitraz, cyhalothtin, isocarbophos ve propargite e karşı çapraz direnç geliştirdiğini ortaya çıkarmışlardır. Pyridaben direnci ile glutation 8

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsmail DÖKER trasferaz, sitokrom P-450 ye bağımlı monooksigenaz (MFO) ve asetilkolinesteraz enzim aktivitelerinin yükselmesi arasında doğrusal bağlantı kurmuşlardır. Meng ve ark. (2000b), laboratuar koşullarında % 20 fenpropathrin ile selekte ettikleri P. citri popülasyonunda, başlangıca göre 9 ve 12 döl sonra sırasıyla 10.97 ve 17.11 kat direnç saptamışlardır. Popülasyonda 12.76 kat cyhalothrin e, 7.25 kat pyridaben e ve 0.12 kat flufenoxuron a karşı çapraz direnç bulmuşlardır. Meng ve ark (2002), laboratuar koşullarında abamectin ve fenpropathrin uygulayarak 12 kez selekte ettikleri P. citri popülasyonun kontrole oranla abamectin e 7.3 fenpropathrin e 17.11 kat daha dirençli olduğunu bildirmişlerdir. Abamectin direncinin asetilkolinesteraz ve sitokrom P-450 ye bağımlı monooksigenaz enzimleri, fenpropathrin direncinin ise asetilkolinesteraz, karbosilesteraz ve glutation transferanz enzimleri ile ilişkili olduğunu saptamışlardır. Gotoh ve ark. (2004), Japonya da farklı bölgelerden ve farklı bitkiler üzerinden topladıkları Panonychus osmanthi Ehara & Gotoh ve P. citri popülasyonlarının bioassay denemeler ile 8 farklı akarisite karşı direnç düzeylerini ortaya çıkarmışlardır. Bütün popülasyonları uzun süredir kullanılan dicofol, thiometon, amitraz ve hexythiazox etkili maddeli akarisitlere karşı dirençli bulurken, yeni kullanıma giren milbemectin, fenpyroximate, etoxazole ve acequinocyl gibi akarisitlere karşı hassas olduğunu saptamışlardır. Merkez ve Güneybatı Japonya dan turunçgiller üzerinden topladıkları P. citri popülasyonlarında, Kuzey Japonya dan toplananlara göre daha yüksek fenpyroximite direnci saptamışlar. Genel olarak bioassay denemelerde kullandıkları 8 farklı akarisitin, özellikle turunçgiller üzerinden topladıkları P. citri ye etkilerinin diğer popülasyonlardan daha düşük olduğunu bildirmişlerdir. Chen ve ark. (2006), farklı turunçgil çeşitleri üzerinden topladıkları P. citri popülasyonların propargite e karşı direnç seviyeleri ile karboksilesteraz aktivitelerini ortaya çıkardıkları çalışmada; karboksilesteraz aktivitesinin, en düşük Ooura Wase satsuma mandarin çeşidi üzerinde olduğunu, Delta ve Beibei 447 portakal çeşitlerinde ise bu çeşitten 2.47 ve 3.65 kat daha fazla olduğunu saptamışlardır. Chen ve ark. (2007), laboratuar koşullarında phoxim uygulayarak 12 kez selekte ettikleri P. citri popülasyonunda başlangıca göre 18.6 kat direnç 9

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsmail DÖKER saptamışlardır. Bu direncin oxidaz enzim aktivitesinin yükselmesine bağlı olabileceğini bildirmişlerdir. Ran ve ark. (2007), Çin nin 4 farklı bölgesinden topladıkları P. citri popülasyonlarının amitraz a karşı gösterdikleri LC 50 değerlerini 0.014, 0.031, 0,111 ve 0.007 mg/l, olarak saptamışlardır. Bu popülasyonların karboksilesteraz aktivitelerinin sırasıyla 7.78, 3.15, 6.56 ve 6.00 nmol(min/insect) ve asetilkolinesteraz aktivitelerinin 1.07, 0.49, 0.50 ve 0.37 nmol/ (min/mg) olduğunu ortaya koymuşlardır. Sonuç olarak bu iki enziminde P. citri de görülen amitraz direncinde rol oynadıklarını saptamışlardır. Ran ve ark. (2008), Çin de 2005-2006 yıllarında 5 farklı bölgeden topladıkları P. citri popülasyonlarının propargite, amitraz, diafenthiuron ve azocyclotin e karşı direnç düzeylerini ortaya çıkarmışlar. Propargite en dirençli olan popülasyonun LC 50 değerinin 2005 ve 2006 yıllarında 162.14 ve 199.30 g/ml olduğunu saptamışlardır. Amitraz a en dirençli popülasyonun LC 50 değerlerinin yine 2005 ve 2006 yıllarında 111.27 ve 113.94 g/ml olduğunu, diafenthiuron a en dirençli popülasyon için bu değerlerin 510.91 ve 226.15 g/ml, azocyclotin e en dirençli olan için ise 171.25 ve 344.87 g/ml olduğunu bildirmişlerdir. Popülasyonların akaristlere karşı gösterdikleri LC 50 değerlerindeki farklılıkların bölgesel ilaç seçimine bağlı olarak değişebileceğini ortaya koymuşlardır. Chen ve ark. (2009), laboratuar koşullarında phoxim uygulayarak 15 kez selekte ettikleri P. citri popülasyonunda başlangıçta oranla 18.6 kat direnç saptamışlardır. P. citri nin phoxim ile seleksiyonu sonucu karboksilesteraz ve asetilkolinesteraz enzim aktivitelerinin yükseldiğini bildirmişler. Başlangıçta sırasıyla 1.1399 ve 3.2350 μmol (μg/min) olan karboksilesteraz ve asetilkolinesteraz aktivitelerinin 15 seleksiyon sonucunda 4.3435 ve 12.6166 μmol (μg/min) olduğunu sortaya koymuşlardır. Ran ve ark. (2009), Çin de 5 farklı yerden topladıkları P. citri popülasyonlarının amitraz, propargite, azocyclotin ve diafenthiuron a karşı direnç düzeylerini ortaya çıkarmışlardır. Hassas popülasyonun bu 4 farklı akarisit e karşı gösterdiği LC 50 değerlerinin sırasıyla 0.02, 0.09, 0.01 ve 0.03 mg/l olduğunu ve bu 10

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsmail DÖKER akarisitlere birbirinden bağımsız olarak en dayanıklı popülasyonların LC 50 değerlerinin ise sırasıyla 0.11, 0.2, 0.34 ve 0.23 mg/l olduğunu saptamışlardır. Hu ve ark. (2010), Çin de 2006 ve 2009 yıllarında topladıkları 6 farklı P. citri popülasyonlarının spirodiclofen e karşı gösterdikleri direnç düzeylerini ortaya çıkarmışlardır. 2006 yılında topladıkları popülasyonların LC 50 değerlerinin 2.80 ile 23.22 mg/l (8 kat) arasında değişirken, 2009 yılında topladıkları popülasyonların LC 50 değerlerinin ise 3.29 ile 418.24 mg/l (127 kat) arasında değiştiğini saptamışlardır. Farklı akaristler ile yaptıkları çapraz direnç çalışmalarında popülasyonlara göre değişen sonuçlar elde etmişler, spirotetramat, abamectin, fenpropathrin, hexythiazox ve pyridaben için en yüksek olarak sırasıyla 22.4, 153, 146.2, 60.6 ve 601.5 kat direnç saptamışlardır. Yu ve ark. (2011), P. citri yi laboratuar koşullarında spirodiclofen ile selekte etmişlerdir. LC 50 değerinin 30 seleksiyon sonrasında hızlı bir şekilde artmaya başladığını 42 seleksiyon sonra ise 475 mg/l ye ulaştığını saptamışlardır. P. citri nin yumurta, larva, protonimf ve deutonimflerinin başlangıca göre sırasıyla 4.6, 103, 157 ve 51.2 kat direnç geliştirdiğini bildirmişlerdir. Ayrıca yaptıkları çapraz direnç çalışmalarında spirotetramat, abamectin, hexythiazox, pyridaben, fenpropathrin, fenbutatin oxide, fenpyroximate, clofentazine, chlorfenapyr, bifenthrin ve amitraz a sırasıyla 29.5, 2.3, 1.2, 3.7, 1.6, 0.9, 4.7, 1.8, 2.1, 1.8 ve 2.7 kat direnç belirlemişlerdir. 11

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsmail DÖKER 12

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3. 1. Materyal 3.1.1. İlaç Denemelerinde Kullanılan Panonychus citri Popülasyonlarının Elde Edilmesi Panonychus citri nin bahçe popülasyonları, 2010 yılı Kasım-Aralık ve 2011 yılı Mart-Nisan aylarında Adana ili Solaklı Beldesi nden yoğun olarak insektisit-akarisit kullanılan ve öncesinde kimyasal mücadelede sorun yaşanıldığı bilinen (akarisitlere karşı dirençli olduğu düşünülen) 4 farklı üretici bahçesinden (Bahçe 1, 2, 3 ve 4) toplanmıştır. Denemelerde karşılaştırma amacıyla hassas popülasyon (H) olarak kullanılan P. citri nin bir diğer popülasyonu ise 2011 yılı Mart-Nisan aylarında Adana ili Çukurova ilçesinde rekreasyon amaçlı dikilmiş turunç (Citrus aurantium L.) bitkileri üzerinden toplanmıştır (Şekil 3.1). Yoğun olarak P. citri ile bulaşık turunçgil sürgünleri, budama makası yardımıyla kesilip, gazete kağıdına sarıldıktan sonra poşet torbalarla buz kutusu içerisinde laboratuara getirilmiştir. P. citri bireyleri, bulaşık olduğu turunçgil yaprakları ile birlikte deneme boyunca kullanılmak üzere buzdolabında saklanmıştır. Şekil 3.1. İlaç denemelerinde kullanılan Panonychus citri popülasyonlarının toplandığı yerler 13

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER 3.1.1.1. Panonychus citri nin B1 Popülasyonunun Toplandığı 1 Nolu Bahçe (35 54 10.64 N, 35 21 21.99 E) Bahçe 20 yaşında olup, 300 adet Mayer ve 50 adet Enterdonat çeşidi limondan (Citrus lemon L.) oluşmuştur. Bu çalışmada kullanılan P. citri bireyleri Mayer limon üzerinden toplanmıştır (Şekil 3.2). Bahçeye ait 2010 yılı kasım ile 2011 yılı mayıs ayları arasında bir dönem boyunca sadece P. citri mücadelesinde kullanılan akarisitlerden ulaşılabilenler liste halinde verilmiştir (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek amacı ile örneklerin alındığı 1 nolu bahçede kullanılan akarisitler Etkili Madde Ticari İsim Pyridaben Onset Hexythiazox Nemasorun Etoxozole Zoom Abamectin Spectin Bifenthrin Hexythiazox Fullstar Nucleus Pyriproxyfen+ Fenbutatin oxide Tetradifon+Spirodiclofen Admiral+Torchy Kor-Dion+Envidor Şekil 3.2. Panonychus citri nin B1 popülasyonunun toplandığı 1 nolu bahçenin genel görünümü 14

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER 3.1.1.2. Panonychus citri nin B2 Popülasyonunun Toplandığı 2 Nolu Bahçe (35 52 32.42 N, 35 23 03.52 E) İlaç denemelerinde kullanılan P. citri nin B2 popülasyonun elde edildiği 2 nolu bahçe 30 yaşında olup, 300 adet Enterdonat çeşidi limondan oluşmuştur. Üreticiden elde edilen bilgilere bağlı olarak P. citri nin bu bahçede 5-6 yıldır sorun oluşturduğu, son 3 yılda ise kimyasal mücadele ile zararlının baskı altına alınamadığı sorunların yaşandığı bilgisine ulaşılmıştır (Şekil 3.3). Bahçede P. citri mücadelesi için 2010 yılı Kasım ve 2011 yılı Nisan ayları arasında P. citri mücadelesinde kullanılan akarisitlerden ulaşılabilenlerin listesi Çizelge 3.2 de verilmiştir. Çizelge 3.2. Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek amacı ile örneklerin alındığı 2 nolu bahçede kullanılan akarisitler Etkili Madde Ticari İsim Pyridaben Onset Hexythiazox Nemasorun Etoxozole Zoom Abamectin+Etoxozole Spectin+Zoom Fenbutatin oxide Tetradifon+Abamectin Torchy Kor-Dion+Spectin Pyriproxyfen+ Abamectin Tetradifon+Spirodiclofen Admiral+Spectin Kor-Dion+Envidor 15

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER Şekil 3.3. Panonychus citri nin B2 popülasyonunun toplandığı 2 nolu bahçenin genel görünümü 3.1.1.3. Panonychus citri nin B3 Popülasyonunun Toplandığı 3 Nolu Bahçe (35 54 40.60 N, 35 21 55.04 E) Panonychus citri nin B3 popülasyonunun toplandığı 3 nolu bahçe 600 adet King mandalina (Citrus reticulta L.) dan oluşmuş olup 24 yaşındadır (Şekil 3.4). Örneklerin alındığı bu bahçede 2010 yılı Kasım ve 2011 yılı Mayıs ayları arasında P. citri mücadelesi için kullanılan akarisitlerin listesi Çizelge 3.3 te verilmiştir. Çizelge 3.3. Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek amacı ile örneklerin alındığı 3 nolu bahçede kullanılan akarisitler Etkili Madde Ticari İsim Pyridaben Onset Hexythiazox Nemasorun Fenbutatin oxide Torchy Tetradifon+Spirodiclofen Kor-Dion+Envidor 16

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER Şekil 3.4. Panonychus citri nin B3 popülasyonunun toplandığı 3 nolu bahçenin genel görünümü 3.1.1.4 Panonychus citri nin B4 Popülasyonunun Toplandığı 4 Nolu Bahçe (35 55 28.61 N, 35 22 40.08 E) Panonychus citri popülasyonun toplandığı 4 nolu bahçe 30 yaşında olup, 750 adet Washington çeşidi portakal (Citrus sinensis L.) dan oluşmuştur. Örneklerin alındığı bu bahçede 2010 yılı Kasım ve 2011 yılı Mayıs ayları arasında P. citri mücadelesi için kullanılan akarisitlerin listesi Çizelge 3.4 te verilmiştir. Çizelge 3.4. Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek amacı ile örneklerin alındığı 4 nolu bahçede kullanılan akarisitler Etkili Madde Ticari İsim Pyridaben Onset Hexythiazox Nemasorun Fenbutatin oxide+pyriproxyfen Torchy+Admiral Tetradifon+Spirodiclofen Kor-Dion+Envidor 17

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER Şekil 3.5. Panonychus citri nin B4 popülasyonunun toplandığı 4 Nolu bahçenin genel görünümü 3.1.2. Panonychus citri nin Direnç Düzeylerini Belirlemek İçin Denemelerde Kullanılan Akarisitler Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek için gerçekleştirilen laboratuar denemelerde spirodiclofen, tetradifon, dicofol ve fenbutatin oxide etkili maddeye sahip 4 farklı akarisit kullanılmıştır. Akarisitler ile ilgili genel bilgiler Çizelge 3.5 te verilmiştir. 18

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER Çizelge 3.5. Panonychus citri nin direnç düzeylerini belirlemek için kullanılan akarisitlere ait bazı özellikler Etkili Madde Ticari İsim Grup Etki Şekli Etkilediği dönem Spirodiclofen Envidor Tetronik asit türevi Lipit sentezi engelleyici Yumurta- Nimf-Ergin Tetradifon Kor-Dion Organik klorlu Mitokontriye etkili Yumurta- Larva-Nimf Dicofol Kelthane Organik klorlu Sinir sistemine Nimf-Ergin etkili Fenbutatin oxide Torchy Organik kalaylı ATP sentezi engelleyici Tüm Dönemler 3.2. Yöntem 3.2.1. Denemelerde Kullanılan İlaç Konsantrasyonlarının Hazırlanması Panonychus citri nin farklı akarisitlere karşı LC 50 ve LC 90 değerlerini belirlemek için öncelikle ilaçların önerilen dozu göz önünde bulundurularak ön denemeler ile yumurta ve ergin bireyler için ayrı ayrı popülasyonlarda en yüksek (% 95-99) ölüm veren dozlar saptanmıştır. Belirlenen bu dozlar her seferinde yarı yarıya safsu ile seyreltilerek yeni dozlar elde edilmiş, popülasyonlarda % 10 ve % 95-99 ölüm veren dozlar ile ara dozlar saptanmıştır. Genel olarak bir popülasyon ve bir ilaç için 6 doz hazırlanmıştır. İlaçların başlangıç konsantrasyonları her zaman 100 ml saf su ile hazırlanmış, konsantrasyonlara yayıcı-yapıştırıcı olarak % 0.1 oranında Triton X-100 eklenmiş ve bütün konsantrasyonlar manyetik karıştırıcıda 3 dakika süre ile karıştırılmıştır (Şekil 3.6). Kontrol olarak saf su+triton X-100 kullanılmıştır (Ay ve Gürkan 2005). 19

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER Şekil 3.6. İlaç konsantrasyonlarının karıştırıldığı manyetik karıştırıcı 3.2.2. İlaç Konsantrasyonlarının İlkbahar Dönemi Panonychus citri Yumurtalarına Uygulanması Denemelerde Adana ili Çukurova ilçesinde bulunan turunç bitkilerinden toplanan pestisit uygulanmamış turunç yaprakları kullanılmıştır. Makas yardımıyla 5-6 cm 2 büyüklüğünde kesilen yapraklar içerisinde su emdirilmiş pamuk ve üzerinde filtre kağıdı bulunan 9 cm çapındaki Petri kapları içerisine alınmış ve üzerlerine yumurta bırakmaları için P. citri nin ergin dişi bireyleri 000 samur fırça yardımıyla aktarılmıştır (Şekil 3.7). Daha sonra hazırlanan Petri kapları, sıcaklığı 25+1 ºC, bağıl nemi % 65+10 olan günlük 16 saat aydınlatmalı iklim dolabına alınmıştır. 24 saat sonunda ergin bireyler ortamdan uzaklaştırılarak bıraktıkları yumurtalar sayılmış ve sayıları istenilen yoğunluğa indirilmiştir. Üzerinde yumurta bulunan yaprak diskleri önceden hazırlanmış ilaç konsantrasyonlarına 5 s süre ile daldırılmış ve daha sonra stereo binöküler altında yumurtalar etrafında biriken ilaçlı su filtre kağıdı yardımıyla emdirilmiştir (Şekil 3.8). Üzerinde yumurta bulunan ilaçlı yaprak Petri kabı içerisine alınarak yukarıda belirtilen özelliklerdeki iklim dolabına koyulmuştur (Yamomoto ve ark. 1995; Hu 20

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER ve ark. 2010). Deneme ortamlarında P. citri yumurtaları 10 gün boyunca her gün düzenli olarak izlenmiş açılıp larva dönemine geçenler canlı, diğerleri ölü olarak değerlendirilmiştir (Şekil 3.9). Denemeler her bir doz için 4 tekrarlı ve her tekrarda 20 birey olacak şekilde gerçekleştirilmiştir. Şekil 3.7. İlaç denemelerinde kullanılacak bireylerin aktarıldığı turunç yaprağı içeren Petri kabı Şekil 3.8. Üzerinde Panonychus citri nin yumurtaları bulunan turunç yaprak disklerinin hazırlanan ilaç konsantrasyonlarına daldırılması 21

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER A Şekil 3.9. Denemelerde canlı ve ölü olarak değerlendirilen Panonychus citri yumurtaları (A=Canlı, B=Ölü) B 3.2.3. İlaç Konsantrasyonlarının Sonbahar ve İlkbahar Dönemi Panonychus citri Dişi Bireylerine Uygulanması Yumurta denemelerinde belirtilen özelliklerdeki turunç yaprakları 5 s süre ile hazırlanan ilaç konsantrasyonlarına daldırılmış ve 1 saat süre ile kurumaya bırakılmıştır. Daha sonra kuruyan yapraklar petri kapları içerisine alınmış ve üzerlerine stereo binoküler altında 000 samur fırça yardımıyla P. citri ergin dişileri aktarılmıştır. Deneme ortamı yumurta denemelerindeki belirtilen özelliklere sahip iklim dolaplarına alınmıştır (Şekil 3.10). Gözlemler 24 saat sonunda stero binöküler altında yapılmış P. citri ergin dişilerine ince uçlu fırça ile dokunulmuş tepki verenler canlı diğerleri ölü olarak kaydedilmiştir (Şekil 3.11). Sonbahar ve ilkbahar denemeleri her bir doz için 4 tekrarlı olarak gerçekleştirilmiş, sonbahar denemelerinde her tekrarda 10, ilkbahar denemelerinde ise her tekrarda 20 birey denemeye alınmıştır. 22

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER Şekil 3.10. Denemelerin yürütüldüğü inkübatörden genel görünüm A Şekil 3.11. Denemelerde canlı ve ölü olarak değerlendirilen Panonychus citri dişi bireyleri (A=Canlı, B=Ölü) 3.2.4. Sonuçların Değerlendirilmesi B Bütün popülasyonlarda, yumurta ve ergin dişiler için ayrı ayrı saptanan ölüm oranlarından yararlanılarak POLO bilgisayar paket proğramında (LeOra Software, Berkeley, CA 1994) probit analiz yöntemiyle popülasyonların LC 50 ve LC 90 değerleri, eğimleri ve % 95 güven aralıkları elde edilmiştir. Direnç katsayıları (RR), bahçe popülasyonlarının LC 50 değerlerinin hassas popülasyonun LC 50 değerlerine bölünmesiyle bulunmuştur. Sonbahar döneminde, P. citri nin Çukurova ilçesi turunç ağaçlarında denemeye alınacak yeterli yoğunluğa ulaşmadığı tespit edilmiş ve hassas popülasyon ile ilaç denemeleri gerçekleştirilememiştir. Bu nedenden dolayı, sonbahar dönemi popülasyonlarının direnç katsayılarını hesaplamak için ilkbahar döneminde elde edilen, hassas popülasyonun LC 50 değerleri kullanılmıştır. 23

3.MATERYAL VE YÖNTEM İsmail DÖKER LC 50 Direnç Katsayısı (RR) = Bahçe Popülasyonunun LC 50 değeri Hassas Popülasyonunun LC 50 değeri (3.1) 24

4. BULGULAR VE TARTIŞMA İsmail DÖKER 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1. Sonbahar Dönemi Panonychus citri Dişi Bireylerinin Farklı Akarisitlere Karşı Direnç Düzeyleri 4.1.1. Panonychus citri Dişi Bireylerinin Spirodiclofen Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri Sonbahar dönemi P. citri dişi bireylerine, spirodiclofen uygulaması ile yapılan bioassay denemeleri sonucunda bahçe popülasyonlarının LC 50 değerleri B2, B1, B4 ve B3 te sırasıyla 3.829, 2.602, 1.681 ve 0.592 ml/l olarak saptanmıştır. Popülasyonların LC 90 değerleri ise yine bildirilen sıraya bağlı olarak 15.086, 11.410, 9.365 ve 2.266 ml/l olarak bulunmuştur. Hassas popülasyonun LC 50 ve LC 90 değerleri 0.059 ve 0.252 ml/l olarak tespit edilmiştir. B2, B1, B4 ve B3 popülasyonları hassas popülasyona göre sırasıyla 64.898, 44.101, 28.491 ve 10.033 kat daha dirençli bulunmuştur (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1. Panonychus citri dişi bireylerinin spirodiclofen etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları Bahçeler N* Eğim ± SE LC 50 ml/l LC 90 ml/l RR** (% 95 Güven Aralığı) (% 95 Güven Aralığı) H*** 480 2.035±0.157 0.059 0.252 1 (0.051-0.069) (0.200-0.340) B1 240 1.996±0.219 2.602 11.410 44.101 (2.081-3.247) (8.230-18.229) B2 240 2.152±0.232 3.829 15.086 64.898 (3.108-4.768) (10.933-23.918) B3 200 2.198±0.275 0.592 2.266 10.033 (0.478-0.741) (1.613-3.822) B4 240 1.718±0.206 1.681 (1.315-2.217) 9.365 (6.042-18.293) 28.491 N*: Denemede kullanılan toplam birey sayısı RR**: Bahçe popülasyonun LC 50 değeri/hassas popülasyonun LC 50 değeri H***: Hassas popülasyon 25

4. BULGULAR VE TARTIŞMA İsmail DÖKER 4.1.2. Panonychus citri Dişi Bireylerinin Dicofol Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri Sonbahar döneminde denemeye alınan P. citri popülasyonlarının dicofol etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri direnç düzeyleri farklılıklar göstermiş, örnekler içinde 4 nolu bahçeden alınan (B4) P. citri popülasyonu en dayanıklı popülasyon olarak bulunmuş, bunu sırasıyla B3, B1 ve B2 popülasyonları izlemiştir. B4 popülasyonunda 137.887 ml/l olarak belirlenen LC 50 değeri diğer popülasyonlarda sırasıyla 65.590, 35.275 ve 14.745 ml/l olarak bulunmuştur. B4, B3, B1 ve B2 popülasyonlarının LC 90 değerleri ise yine sırasıyla 606.997, 321.479, 237.418 ve 88.806, ve ml/l olarak saptanmıştır. Hassas popülasyonda LC 50 ve LC 90 değerleri 0.874 ve 3.889 ml/l olarak bulunmuştur. Popülasyonların direnç oranları ise B4, B3, B1 ve B2 popülasyonları için sırasıyla 157.765, 75.045, 40.360 ve 16.870 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.2). Çizelge 4.2. Panonychus citri dişi bireylerinin dicofol etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları Bahçeler N* Eğim ± SEÇ LC 50 ml/l (% 95 Güven Aralığı) LC 90 ml/l (% 95 Güven Aralığı) RR** H*** 480 1.977±0.155 0.874 (0.583-1.369) B1 240 1.548±0.192 35.275 (26.908-46.262) B2 240 1.643±0.199 14.745 (11.308-19.002) B3 240 1.856±0.210 65.590 (46.575-92.327) B4 240 1.991±0.220 137.887 (110.381-172.273) 3.889 (2.212-12.076) 237.418 (152.384-470.697) 88.806 (59.672-161.843) 321.479 (199.423-736.080) 606.997 (436.043-977.479) 1 40.360 16.870 75.045 157.765 N*: Denemede kullanılan toplam birey sayısı RR**: Bahçe popülasyonun LC 50 değeri/hassas popülasyonun LC 50 değeri H***: Hassas popülasyon 26

4. BULGULAR VE TARTIŞMA İsmail DÖKER 4.1.3. Panonychus citri Dişi Bireylerinin Tetradifon Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri İki ayrı bahçeden alınan P. citri dişi bireylerinin tetradifon etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri direnç düzeyleri incelendiğinde, B1 popülasyonu B2 popülasyonuna göre tetradifon a daha direçli bulunmuştur. B1 popülasyonun LC 50 ve LC 90 değerleri 94.262 ve 502.285 ml/l olarak bulunurken, B2 popülasyonunda LC 50 ve LC 90 değerleri 56.348 ve 322.006 ml/l olarak saptanmıştır. Hassas popülasyonda ise bu değerler 1.527 ve 9.029 ml/l olarak belirlenmiştir. Hassas popülasyon ile karşılaştırıldığında P. citri B1 popülasyonunun 61.730 kat, B2 popülasyonunun ise 36.901 kat daha dirençli olduğu bulunmuştur (Çizelge 4.3). Çizelge 4.3. Panonychus citri dişi bireylerinin tetradifon etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları Bahçeler N* Eğim ± SE LC 50 ml/l (% 95 Güven Aralığı) LC 90 ml/l (% 95 Güven Aralığı) RR** H*** 480 1.660±0.140 1.527 (1.279-1.828) B1 240 1.764±0.204 94.262 (74.058-120.712) B2 240 1.693±0.204 56.348 (43.955-74587) N*: Denemede kullanılan toplam birey sayısı 9.029 (6.647-13.587) 502.285 (341.385-891.243) 322.006 (206.183-637.815 1 61.730 36.901 RR**: Bahçe popülasyonun LC 50 değeri/hassas popülasyonun LC 50 değeri H***: Hassas popülasyon 4.1.4. Panonychus citri Dişi Bireylerinin Fenbutatin oxide Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri Panonychus citri popülasyonlarının tetradifon etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri direnç düzeylerine benzer şekilde 1 nolu bahçeden alınan B1 popülasyonu, B2 popülasyonu ile karşılaştırıldığında, fenbutatin oxide etkili maddeli akarisite karşı daha dirençli bulunmuştur. B1 popülasyonun LC 50 ve LC 90 değerleri 170.187 ve 1198.325 ml/l olarak saptanırken, B2 popülasyonunda bu 27

4. BULGULAR VE TARTIŞMA İsmail DÖKER değerler 49.876 ve 222.619 ml/l olarak belirlenmiştir. Hassas popülasyonda ise LC 50 ve LC 90 değerleri 1.716 ve 8.634 ml/l olarak bulunmuştur. B1 popülasyonunda hassas popülasyona göre 99.176 kat, B2 popülasyonunda 29.065 kat direnç saptanmıştır (Çizelge 4.4). Çizelge 4.4. Panonychus citri dişi bireylerinin fenbutatin oxide e karşı gösterdikleri LC 50, LC 90 değerleri ile LC 50 direnç oranları Bahçeler N* Eğim ± SE LC 50 ml/l LC 90 ml/l RR** (% 95 Güven Aralığı) (% 95 Güven Aralığı) H*** 480 1826±0.148 1.716 (1.456-2.033) B1 240 1.512±0.192 170.187 (129.803-226.636) B2 240 1.973±0.220 49.876 (39.984-63.245) 8.634 (6.518-12.498) 1198.325 (743.128-2536.632) 222.619 (155.319-377.083) 1 99.176 29.065 N*: Denemede kullanılan toplam birey sayısı RR**: Bahçe popülasyonun LC 50 değeri/hassas popülasyonun LC 50 değeri H***: Hassas popülasyon 4.2. İlkbahar Dönemi Panonychus citri Yumurtalarının Farklı Akarisitlere Karşı Direnç Düzeyleri 4.2.1. Panonychus citri Yumurtalarının Spirodiclofen Etkili Maddeli Akarisite Karşı Gösterdikleri Direnç Düzeyleri Panonychus citri yumurtalarının spirodiclofen etkili maddeli akarisite karşı gösterdikleri direnç düzeyleri incelendiğinde B2 popülasyonu en dirençli popülasyon olarak bulunmuş, bunu B1, B4 ve B3 popülasyonları izlemiştir. Popülasyonların LC 50 değerleri dayanıklıdan hassasa doğru 0.646, 0.537, 0.354 ve 0.084 ml/l olarak saptanırken LC 90 değerleri ise B2, B1, B4 ve B3 popülasyonları için sırasıyla 3.137, 2.933, 1.636 ve 0.450 ml/l olarak belirlenmiştir. Hassas popülasyonun LC 50 ve LC 90 değerleri ise 0.034 ve 0.130 ml/l bulunmuştur. Popülasyonların LC 50 direnç oranları ise yine yukarıda verilen popülasyon 28